De invloed van Fries op De invloed van Fries op het Nederlandshet Nederlands

Niels, Henk, Alisa & AnnaNiels, Henk, Alisa & Anna

Inhoud• Geschiedenis Nederlands• Geschiedenis Fries• Interferenties• Verschillen Nederlands/Fries• Frisisme• Quiz

Geschiedenis van het Nederlands

• Gesproken na uiteenvallen west-Germaans

• Cocktail van Oudnederfrankisch dialect met oudsaksische en ingweoonse invloed

• In Nederland en België, Franse Noordzeekust en Duitse Neder-Rijn.

Vertellerscultuur, schrift in Latijn. Echter: Lex Salica

Middelnederlands 1200-1500

• Verzameling van:- Brabants - Frankische invloed- Hollands - Frankische invloed - Vlaams - Frankische invloed- Limburgs - Middel Nederduitse invloed- Oostelijke dialecten – Oudsaksische

invloed

Klinker- vocaalreductie

• SpellingGeen spellingsregels- regionaal gebonden – fonetisch geschreven Limburg: <door>, <af>en<op>Holland<duer>, <of>en<up>AuslautverhärtungBijvoorbeeld <hant> en <coninc> wordt <handen> en <coninghe>

• Assimilatie • vb. <biderschepenen wille> "met

toestemming van de schepenen", <teseggene> "te zeggen"(functiewoorden worden opgenomen in beklemtoonde woorden)

• Proclise – Enclise

Grammatica

• Syntaxis

• Flexieverlies

•Gevolg: verlies van naamvalsuitgangen zorgt voor vaste woordvolgorde en voorzetsel constructies

Nieuwnederlands 1500-Heden

• Diftongering – eerste fase

•Diftongering – tweede fase Meer gesloten uitspraakvarianten [ei] en [oey]

Hollandse expansie binnen republiek der Verenigde

Nederlanden

Standaardtaal• Boekdrukkunst – 1450

Val van Antwerpen – 1585 (tijdens 80 jarige oorlog) Statenbijbel – 1637Republiek der zeven verenigde Nederlanden - 1648

• 17e eeuw - 20e eeuw: verdere ontwikkeling bovenregionale taal

• 18e eeuw: cultusvorming geschreven taalKunstmatig karakter19e eeuw: vereenvoudiging – ABNEenheidspelling / Gelijkvormigheid / Analogie<hand><handen><ae> of <ue> werd <aa>, <ee>, <oo> en <uu>

• 20e eeuw

De spelling Kollewijn-Marchant – 1934Het groene boekje – 1954Nieuwe spelling – 1995 (pannekoek werd pannenkoek)

Geschiedenis van het Fries

• Stam der friezen – 5e eeuwKoning Redbad 679 – 719

• Slag bij de middelzee – 734 - koning Hrodbad verliest

• 50 jaar later terugverovering Oost-Friesland

• Verovering door Karel de grote - 785

Oudfries

• Vanaf 8e eeuw – tot 1575Sterk verwantschap Angelsaksisch – Oudsaksisch – Oudnederlands – OudhoogduitsGeen middelperiode – Geen klinkerverlies

• 1252 - Hungsingoër

Nieuwfries

• GysbertJapicx: FryskeRymlarije - 1667

• 16e eeuw – Verlies onafhankelijkheid• Tot 19e eeuw – gesproken taal• 19e eeuw – Romantiek – Fries taalbewustzijn

Interferenties• Vorm• Fries substraat en Nederlands superstraat• Geschiedenis• Verschillen• Bildts• Stellingwerfs

Filmpje:

Verschillen Nederlands / Fries

Opvallendst:• 1. Geen velaire fricatief aan het

begin van een woord• Goed• Gean• Graach

2. Groot aantal diftongen

• Sneon• Hjoed• Soad• Skiep • Moarn

Enkele triftongen

• Skriuwe• Bliuwe

Het Friese lexicon1. Voor een deel

woorden die systematisch met het Nederlands verschillen:

Nederlands

Fries

Tuin ThuisSluitenOud Koudhouden

Tún ThúsSlúteâld kâld hâlde

Friese woorden die heel anders zijn

• Zaterdag - Sneon• Vader - Heit• Spelen - Boartsje

Friese woorden lijken sterk op andere

Germaanse talen Engels FriesKeyLittleCheeseWetSheep Door

KaaiLytsTsiisWietSkiep Doar

Duits FriesWichtigSchlimmDuDeine/SeineMärchen

WichtichSlim DoDien/SienMearkes

Frisismen• Te letterlijk vertaald• Worden zelden overgenomen in de

Nederlandse taal– klunen

• “Waar kom jij weg?

Waar kom jij vandaan?Wêr komst wei?

• “Praat u ook Fries?”

Spreekt u ook Fries?Prate jo ek Frysk?

Voorbeelden - Foarbylden

• “Als u even rechtdoor rijdt, dan kunt u daar zwaaien”

Als u even rechtdoor rijdt, dan kunt u daar de auto keren.As jo even rjochtút ride, dan kinne jo dêr swaaie.

• “Mijn vrouw is uitgenaaid”

Mijn vrouw is ervandoor gegaan. Myn frou is útnaaid.

• “Op dit stuit weet ik het niet meer”

Op dit ogenblik weet ik het niet meer.Op dit stuit wit ik it net mear.

• “Ik kan niet tennissen, want ik heb een zere armtak”

Ik kan niet tennissen want ik heb een zere elleboog.Ik kin net tennisje want ik haw en seare earmtakke.

“Het is al laat, ik ga op bed”

Het is al laat, ik ga naar bedIt is al let, ik gean op bêd

“Het is tijd om van bed af te gaan”

Het is tijd om uit bed te gaan It is tiid om fan ‘t bêd (ôf) te gean

Quiz

1 . Welk Fries leenwoord is opgenomen in het Nederlandse woordenboek?  

2. Wie kunnen we de vader van de hedendaagse Friese spelling noemen?

3. Tot het eind van de 20ste eeuw was het Stadsfries alleen voor hogere en midden klassen juist/onjuist 

4. Wat is de grootste reden waardoor we nu de oude spelling niet meer  goed snappen?

5. Noem het Friese woord voor “spelen”?

6. Noem 2 Friese woorden met een diftong

7. Waardoor kreeg Nederland haar vaste woordvolgorde?

Quiz

1 . Welk Fries leenwoord is opgenomen in het Nederlandse woordenboek?  

Klunen

2. Wie kunnen we de vader van de hedendaagse Friese spelling noemen?

Gysbert Japicx

3. Tot het eind van de 20ste eeuw was het Stadsfries alleen voor hogere en midden klassen juist/onjuist 

4. Wat is de grootste reden waardoor we nu de oude spelling niet meer  goed snappen?

Het heeft de maken met proclise/enclise -> fonetisch schrijven

5. Noem het Friese woord voor “spelen”? Boartsje

6. Noem 2 Friese woorden met een diftong

…

7. Waardoor kreeg Nederland haar vaste woordvolgorde?

Door het verlies van de naamvalsuitgangen