U n i v e r s i t e i t   T w e n t e   M a s t e r   P o s i t i e v e   P s y c h o l o g i e   e n   T e c h n o l o g i e  

Post  traumatische  groei  in  partners  van  kankerpatiënten  Leonie  Beuvink  Een  kwalitatief  exploratief  onderzoek  naar  groeimogelijkheden                        Student:  Leonie  Beuvink,  s1225650    1e  begeleider:  Nadine  Köhle  2e  begeleider:  Dr.  Saskia  Kelders    10  EC  

 16  

08  Fall  

  2  

Samenvatting    Doel:   De   confrontatie   met   kanker   kan   niet   alleen   een   schokkende   gebeurtenis   zijn   voor  degene   die   de   diagnose   krijgt,  maar   ook   voor   diens   partner.     Zowel   de   ziekte   zelf   als   het  zorgen   voor   een   zieke   partner   kunnen   een   zware   last   voor   partners   van   kankerpatiënten  betekenen,   en   zelfs   resulteren   in   kenmerken   van   post   traumatische   stress.   Recent  onderzoek  toont  echter  aan  dat  het  hebben  van  en  zorgen  voor  een  partner  met  kanker  ook  tot   positieve   veranderingen   kan   leiden.   Positieve   veranderingen   naar   aanleiding   van   een  stressvolle  gebeurtenis  worden  beschreven  als  post  traumatische  groei  (PTG).  Hoewel  er  in  toenemende  mate   onderzoek  wordt   gedaan   naar   PTG,   is   de   literatuur  met   betrekking   tot  partners   van   kankerpatiënten   schaars.   Dit   onderzoek   heeft   als   doel   te   onderzoeken   in  hoeverre   en   op   welke   domeinen   PTG   kan   worden   gevonden   bij   partners   van  kankerpatiënten.    Methode:   Er   werd   gebruik   gemaakt   van   transcripten   van   16   interviews  met   partners   van  kankerpatiënten   die   reeds   waren   afgenomen   in   het   kader   van   een   ander   onderzoek.   De  transcripten  zijn   ingevoerd  in  atlas.ti.  Aan  de  hand  van  de  PTGI  werden  er  vooraf  26  codes  opgesteld.  Deze  codes  representeerden  de  vijf  domeinen  waarop  PTG  gemeten  wordt  met  de  PTGI,  evenals  de  subcategorieën  van  de  vijf  hoofddomeinen.  De   interviews  zijn  gelezen  en  onderzocht  op  uitspraken  van  respondenten  die  op  groei  konden  duiden.  Uitspraken  die  wel  als  relevant  werden  beschouwd,  maar  niet  gecodeerd  konden  worden  op  basis  van  de  vooraf  bepaalde  codes,  werden  als  ‘overig’  gecodeerd.  De  overige  uitspraken  zijn  vervolgens  geanalyseerd  op  overeenkomsten,  ter  exploratie  van  nieuwe  domeinen  van  PTG.      Resultaten:   In   alle   interviews   werden   uitspraken   gevonden   die   te   relateren   zijn   aan   de  vooraf   vastgestelde   domeinen   van   PTG.   De   domeinen   die   het  meest   naar   voren   kwamen  waren:   ‘verdieping   van   relaties   met   anderen’,   ‘persoonlijke   groei’   en   ‘toegenomen  waardering   van   het   leven.’   Daarnaast   kwamen   er   vier   nieuwe   domeinen   naar   voren:  ‘berusting’   ‘bij   kunnen   dragen’,   ‘voldoening’   en   ‘toegenomen   waardering   voor   partner’.  Voor   de   domeinen   ‘nieuwe   mogelijkheden’   en   ‘spirituele   verandering’   werd   weinig  ondersteuning  gevonden.    Conclusie:   Dit   onderzoek   biedt   ondersteuning   voor   de   theorie   dat   partners   van  kankerpatiënten  groei  kunnen  ervaren  gedurende  het  ziekteproces  van  hun  partner.  Naast  de   negatieve   gevolgen   wordt   duidelijk   dat   partners   groei   ervaren   op   de   domeinen  verdieping   van   relaties  met   anderen,  waardering   van   het   leven   en   persoonlijke   kracht.   Er  wordt   onderbouwing   gevonden   dat   partners   ervaren   dat   ze   kunnen   rekenen   op   anderen  wanneer  hun  partner   kanker   krijgt.  Daarnaast   kunnen  partners   ervaren  dat   ze   sterker   zijn  dan   dat   ze   dachten.   De   aspecten   die   naar   voren   komen   in   sterke   mate   overeen   met  aspecten  waarop  problemen  worden  ervaren  en  kunnen  zo  mogelijk  een  buffer  vormen  voor  partners.      

  3  

Abstract    Goal:  The  confrontation  with  cancer  can  be  particularly  stressful.  Not  only  for  the  one  being  diagnosed,   but   also   for   their   spouses.   The   fear   of   loosing   their   loved   one,   the   burden   of  having  to  care  for  their  ill  spouse,  providing  support  and  feeling  restrictions  can  cause  a  lot  of   distress   in   partners.   They   carry   a   lot   of   responsibilities   regarding   care,   which   can   be   a  heavy  burden.  However,  recent  studies  have  shown  the  possibility  to  experience  change  and  growth   in   the   aftermath   of   a   traumatic   event.   The   term   to   describe   this   process   is   post  traumatic  growth.  Although  there  is  a  growing  body  of  research  investigating  post  traumatic  growth,  studies  regarding  growth  in  partners  is  insufficient.    The  goal  of  this  research  is  to  investigate  to  what  extent  post  traumatic  growth  can  be  found  in  partners.    Method:   In   this   study,  16   interviews  with  partners  of   cancer  patients,  which  were  already  conducted   for   another   study,   were   used.   The   transcripts   were   entered   in   atlas.ti.   Codes  were  created  in  advance  following  the  domains  as  described  in  the  PTGI.  This  resulted  in  26  pre-­‐existing  codes.  The  transcripts  first  were  read.  Thereafter  all  interviews  were  examined  in  order  to  find    statements   that   could  be   related   to  PTG.  When  a   statement  was   found   to  demonstrate   some   sort   of   growth   of   positive   change   they  were   coded   as   ‘remaining’.   All  statements  in  the  remaining  category  were  then  analysed  to  explore  possible  new  domains.    Results:   Signs   for   post   traumatic   growth  were   found   in   all   of   the   interviews.   There  were  three  domains  on  which  growth  was  most  present:  relating  to  others,  personal  growth,  and  value  of  life.  Additionally  4  new  domains  were  found:  acquiescence,  being  able  to  contribute,  fulfilment  and  increased  appreciation  of  partner.      Conclusion:  This  study  provided  support  for  the  theory  that  partners  of  cancer  patients  can  experience   growth   and   positive   change   as   a   reaction   to   the   illness   of   their   spouses.   The  diagnosis   provides   a   feeling   of   being   able   to   count   on   others   when   they   need   it,   and  strengthens  the  relationship  with  the  patients  and  others.  Partners  also  learn  that  they  are  stronger  than  expected  and  start   to  value  other  things   in   live.   In  addition,  caring   for  a  sick  spouse  can  provide  fulfilment,  and  seeing  their  spouses  cope  with  their  illness  can  result  in  an  increased  appreciation  for  the  patient.        

  4  

Inhoudsopgave    

1.  INLEIDING  ........................................................................................................................  5  1.1  POSTTRAUMATISCHE  GROEI  .......................................................................................................  7  1.2  HET  PROCES  VAN  POSTTRAUMATISCHE  GROEI  .........................................................................  8  1.3  DOMEINEN  VAN  POSTTRAUMATISCHE  GROEI  ..........................................................................  8  1.3.1  Verdieping  van  relaties  met  anderen  ........................................................................  9  1.3.2  Ontdekking  van  nieuwe  mogelijkheden  ....................................................................  9  1.3.3  Bewustwording  van  persoonlijke  kracht  en  talenten  .........................................  9  1.3.4  Toename  van  spiritueel  of  religieus  besef  ................................................................  9  1.3.5  Toename  van  waardering  voor  het  leven  ..............................................................  10  

1.4  POSTTRAUMATISCHE  GROEI  EN  KANKER  ...............................................................................  10  1.5  DOEL  VAN  DEZE  STUDIE  ............................................................................................................  12  

2.  METHODE  ......................................................................................................................  12  2.1  DESIGN  .........................................................................................................................................  12  2.2  RESPONDENTEN  .........................................................................................................................  13  2.3  AFNAME  INTERVIEW  ..................................................................................................................  13  2.4  ANALYSE  ......................................................................................................................................  13  

3.  RESULTATEN  ................................................................................................................  16  3.1  RESULTATEN  PER  CODE  .............................................................................................................  16  3.2  VERDIEPING  VAN  RELATIES  MET  ANDEREN  ............................................................................  17  3.2.1  Op  mensen  kunnen  rekenen  in  tijden  van  nood  ..................................................  17  3.2.2  Verbondenheid  met  anderen  .......................................................................................  17  3.2.3  Bereidheid  om  emoties  te  uiten  ..................................................................................  18  3.2.4  Compassie  voor  anderen  ...............................................................................................  19  3.2.5  Moeite  stoppen  in  relaties  .............................................................................................  19  3.2.6  Mensen  zijn  goed  ..............................................................................................................  19  3.2.7  Acceptatie  van  anderen  nodig  hebben.  ...................................................................  20  

3.3  NIEUWE  MOGELIJKHEDEN  .........................................................................................................  20  3.4  BEWUSTWORDING  VAN  PERSOONLIJKE  KRACHT  EN  TALENTEN  ..........................................  20  3.4.1  Het  gevoel  op  zichzelf  te  kunnen  vertrouwen  ......................................................  21  3.4.2  Weten  dat  ik  moeilijkheden  aan  kan  .......................................................................  22  3.4.3  In  staat  zijn  om  te  accepteren  hoe  dingen  lopen  ................................................  22  3.4.5  Sterker  zijn  dan  gedacht  ...............................................................................................  22  

3.5  SPIRITUELE  VERANDERING  .......................................................................................................  22  3.6  WAARDERING  VAN  HET  LEVEN  ................................................................................................  22  3.6.1  Andere  prioriteiten  van  wat  belangrijk  is  in  het  leven  ....................................  23  3.6.2  Waardering  van  de  waarde  van  het  eigen  leven  ................................................  23  3.6.3  Elke  dag  waarderen  ........................................................................................................  23  

3.7  BERUSTING  ..................................................................................................................................  24  3.8  EEN  BIJDRAGE  KUNNEN  LEVEREN  ............................................................................................  24  3.10  WAARDERING  VOOR  PARTNER  ..............................................................................................  25  

4.  CONCLUSIE  EN  DISCUSSIE  ........................................................................................  26  

 

REFERENTIES  ...................................................................................................................  32  

  5  

 

1.  Inleiding    

 

De  confrontatie  met  kanker  kan  een  schokkende  gebeurtenis  zijn,  niet  alleen  voor  de  

persoon  die  de  diagnose  krijgt,  maar  voor  zijn  of  haar  hele  systeem.  Voor  patiënten  

kunnen   de   angst   om   dood   te   gaan,   een   verslechterende   lichamelijke   gezondheid,  

pijnlijke   behandelingen   en   de   mogelijke   bijwerkingen   daarvan   resulteren   in  

psychologische   stress   of   een   lagere   kwaliteit   van   leven   (Hagedoorn,   Buunk,   Kuijer,  

Wobbes  &  Sanderman,  2000).  Voor  de  omgeving  van  de  patiënt  breekt  echter  ook  

een  stressvolle  periode  aan.  Zo  noemen  partners  van  kankerpatiënten  de  angst  om  

hun  geliefde  te  verliezen,  de  draaglast  van  de  verzorging  zoals  het  leveren  van  zorg  

en  steun,  en  restricties  met  betrekking  tot  hun  sociale  leven  als  voorname  factoren  

voor   het   ervaren   van   ongemak   (Hagedoorn   et   al,   2000).   Door   vroegtijdige  

diagnostisering,  verbeterde  behandelingen,  en  een  grotere  overlevingskans,  kunnen  

veel   vormen   van   kanker   kan   zo   steeds   vaker   als   chronisch   worden   beschreven,  

waardoor   er   meer   gevraagd   wordt   van   patiënten   en   hun   omgeving   (Nijboer,  

Triemstra,   Tempelaar,   Mulder,   Sanderman   &   van   den   Bos,   2000).   Door  

technologische   vooruitgang   kunnen   gedeeltes   van   de   behandelingen   thuis  worden  

uitgevoerd   en   is   er   dus  minder   noodzaak   voor   langdurig   verblijf   in   het   ziekenhuis  

(Given,  Given  en  Kozachik,  2001).  Hierdoor  wordt  er  een  groter  beroep  gedaan  op  

familieleden   als   zijnde   verzorger.   In   de   literatuur   worden   familieleden   van  

kankerpatiënten   dan   ook   vaak   beschreven   als   mantelzorger.   Uit   onderzoek   van  

Baanders  en  Heijmans  (2007)  blijkt  dat  partners  van  kankerpatiënten  in  vergelijking  

met  andere  chronische  ziekten  bijzonder  kwetsbaar  waren  voor  negatieve  gevolgen  

van   de   ziekte.     Dit   onderstreept   het   belang   om   wetenschappelijk   onderzoek   en  

interventies  niet  te  beperken  tot  patiënten.  

 

De  invloed  van  kanker  op  familieleden  van  patiënten  is  de  afgelopen  vijftien  jaar  in  

toenemende  mate  onderzocht.  Fletcher,    Miaskowski,  Given  en  Schumacher  (2012)  

hebben   door   middel   van   een   uitgebreide   literatuurstudie   een   conceptueel   model  

ontwikkeld  dat  de  ervaring  van  het  zorgen  voor  een  familielid  met  kanker  samenvat.  

  6  

Fletcher   et   al.   (2012)   onderscheiden   twee   categorieën   primaire   stressoren:   1)  

factoren  die  direct  gerelateerd  zijn  aan  de  ziekte  van  de  patiënt  en  2)  vereisten  van  

de  zorg.  Het   type  kanker,  het   stadium  waarin  de  patiënt  verkeert  en  de  prognose,  

maar  ook  pijn,  depressie  en  agitatie  (Weitzner  et  al.  2000),  vermoeidheid  (Fletcher  et  

al.,   2008)   of   angst   (Cotrim   en   Pereira,   2008)   bij   de   patiënt   kunnen   een   directe  

aanleiding  zijn  voor  stress.    

Ook   de   zorg   zelf   kan   stressvol   zijn   voor   familieleden.   Zij   zijn   vaak   weinig   tot   niet  

getraind   voor   deze   rol   en   beschikken   slechts   over   beperkte   middelen   ter  

ondersteuning   (Ferre,   Hanson  &   Grant   2013).   Fletcher   et   al.   (2012)   beschrijven   in  

hun   literatuurstudie  het  monitoren  van   symptomen  en  bijwerkingen  van  mediatie,  

het  thuis  uitvoeren  van  behandelingen  en  de  patiënt  naar  het  ziekenhuis  rijden  voor  

behandelingen   als   taken   die   stress   kunne   opleveren.   Daarnaast   identificeren   ze  

secundaire   stressoren:   aspecten   die   niet   in   eerste   instantie   deel   uitmaken   van   de  

zorg,  maar  die  er  op  termijn  wel  onder  lijden,  zoals  zorgen  met  betrekking  tot  werk  

of  financiën.  Ook  kunnen  partners  een  negatieve  invloed  op  hun  sociale  leven  en  op  

seksueel   gebied   ondervinden   (Offerman   et   al.,   2015).   Braun,   Mikulincer,   Rydall,  

Walsh   en   Rodin   (2007)   stellen   vast   dat   partners   van   patiënten   met   een   ver  

gevorderde  vorm  van  kanker  een  groot  risico  op  een  depressie  lopen.  De  ziekte  kan  

in  dusdanige  mate  stress  opleveren  dat  kanker  van  de  partner  kan  bijdragen  aan  de  

ontwikkeling   van   een   posttraumatische   stress   stoornis   (Pereira   et   al.,   2012).   Uit  

onderzoek  van  Thomas  et  al.  (2012)  blijkt  dat  68%  van  de  (vrouwelijke)  partners  van  

mannen  met  prostaatkanker  post-­‐traumatische  stress  symptomen  vertoont.  Ook  de  

operaties  die  gepaard  gaan  met  kanker  kunnen  als  traumatisch  worden  ervaren;   in  

een   onderzoek   van   Grandstaff   (1976)   rapporteerden   partners   van  

borstkankerpatiënten  dat  het  wachten  tijdens  een  operatie  als  een  zeer  moeilijke  en  

traumatische  gebeurtenis  wordt  ervaren.  Als  ze  te  horen  kregen  dat  hun  vrouw  haar  

borst   was   verloren   raakten   ze   in   een   emotionele   schok:   veel   partners   leken   niet  

meer   bewust   te   zijn   van   wat   er   gebeurde   en   konden   zich   nog   maar   weinig  

herinneren  van  wat  er  in  de  uren  erna  was  gebeurd  

 

De  ervaren  stress  kan  een  bedreiging  zijn  voor  de  gezondheid  van  familieleden.  Het  

op  zich  nemen  van  de  zorg  zonder  hier  op  voorbereid  te  zijn  kan  stressvolle  situaties  

  7  

opleveren.  Given  et  al.  (2001)  stellen  dat  de  verantwoordelijkheid  voor  de  zorg  door  

familieleden   als   belastend   kan   worden   ervaren.   Het   ongemak   van   verzorgers   in  

reactie  op  de  verzorging  wordt  gedefinieerd  als  caregiver  burden.  Given  et  al.,  (2001)  

beschrijven   deze   belasting   als   een  multidimensionele,   biopsychosociale   reactie   die  

voortkomt  uit   de  disbalans   van  de   vereisten   van  de   verzorging  met  betrekking   tot  

vrije  tijd,  financiële  middelen  en  kracht,  in  verband  met  de  verschillende  rollen  die  ze  

vervullen.   De   caregiver   burden   wordt   gezien   als   een   voorspeller   van   angst   en  

depressie   en   kan   resulteren   in   een   verminderde   kwaliteit   van   leven   (Grov,   Dahl,  

Moum,  &  Fosså  2015).  Hoe  zwaarder  de  caregiver  burden  is,  hoe  lager  de  kwaliteit  

van  leven  (Rha,  Park,  Song,  Lee  &  Lee,  2015).  Zoals  eerder  vastgesteld  wordt  er  een  

groot  beroep  gedaan  op  partners  van  kankerpatiënten  als  zijnde  verzorgers,  wat  hen  

kwetsbaar   maakt   voor   de   caregiver   burden,   bovenop   negatieve   effecten   naar  

aanleiding  van  de  ziekte  van  hun  partner.      

1.1  Posttraumatische  groei  

Naast  de  negatieve  gevolgen  die  het  zorgen  voor  en  het  leven  met  een  zieke  partner  

met  zich  mee  kunnen  brengen,  worden  er  door  partners  en  andere  familieleden  ook  

steeds   vaker   positieve   veranderingen   gerapporteerd.   Zo   kan   de   rol   van   verzorger  

lijden   tot   een   beter   begrip   van   het   zelf,   gelukkige   momenten   en   een   verbeterde  

relatie  met   anderen   (Cohen,   Colantionio   en   Venrich,   2008).   In   een   onderzoek   van  

Ruf   et   al.,   (2009)   rapporteren   zowel   kankerpatiënten   als   hun   partners   positieve  

veranderingen  als  gevolg  van  de  kanker.  Ze  beschrijven  groei   in  hun  opvatting  over  

het   leven,   persoonlijke   kracht   en   relaties.   Een   veel   gebruikte   term   om   positieve  

uitkomsten   na   de   blootstelling   aan   een   traumatische   gebeurtenis   wordt   door  

Tedeschi  en  Calhoun  (2004)  beschreven  als  posttraumatische  groei  (PTG).  Positieve  

uitkomsten   kunnen   enerzijds  worden   gezien   als   directe   reactie   op  de   gebeurtenis,  

anderzijds   als   een   leerervaring   van   het   omgaan   met   de   gebeurtenis   (Zoellner   &  

Maercker,   2006).   Andere   termen   die   in   de   literatuur   worden   gebruikt   om   PTG   te  

beschrijven  zijn  onder  andere  finding  benefits,  thriving,  of  stress  gerelateerde  groei.  

De  nadruk  die  Tedeschi  en  Calhoun   (2004)   leggen  op  de   traumatische  aard  van  de  

gebeurtenis  wordt  voor  dit  onderzoek  het  meest  passend  geacht,  en  dus  zal  worden  

vastgehouden  aan  de  term  en  het  proces  zoals  beschreven  in  PTG.  

  8  

1.2  Het  proces  van  posttraumatische  groei  

PTG   kan   ontstaan   als   reactie   op   een   gebeurtenis   die   als   dusdanig   stressvol   of  

bedreigend  wordt  ervaren  dat  een  persoon  wordt  gedwongen  om  de  manier  waarop  

hij   of   zij   naar   de   wereld   kijkt   te   veranderen   (Tedeschi   en   Calhoun   2004).   Voorop  

staat  dat  een  gebeurtenis  dusdanig  schokkend  is,  dat  de  manier  waarop  een  persoon  

naar   de   wereld   kijkt   verandert.   Zodoende   vindt   er   een   verandering   in   de  

controleerbaarheid   en   voorspelbaarheid   van   de   wereld   plaats,   waardoor   een  

persoon  op   zoek  moet   naar   nieuwe  doelen   en  betekenissen   van  wat   belangrijk   is.  

Posttraumatische   groei   beschrijft   de   kans   op   individuele   ontwikkeling:   een  

verdieping  van  de  persoon  ten  opzichte  van  het  leven  voor  het  trauma.    Het  is  in  die  

zin  een  vorm  van  coping  (een  manier  van  omgaan  met  problemen)  en  een  poging  tot  

overleven   (Tedeschi  &  Calhoun,  2004).  Het   is  echter  belangrijk  om  te  benadrukken  

dat   een   traumatische   gebeurtenis   niet   onvermijdelijk   leidt   tot   groei.   Er  moet   nog  

steeds   worden   omgegaan   met   negatieve   emoties   en   er   is   nog   steeds   sprake   van  

distress  en  emoties  zoals  angst  en  depressie.  Tedeschi  en  Calhoun  (1995)  stellen  dat  

juíst   doordat   iemand  wordt   aangezet   om   na   te   denken   over   de   omstandigheden,  

gevoelens  en  consequenties  van  een  gebeurtenis,  er  groei  kan  plaatsvinden.  PTG  is  

dus  niet  hetzelfde  als  een  toename  van  welbevinden  of  een  afname  van  ongemak:  

groei  en  ongemak  kunnen  naast  elkaar  bestaan  (Tedeschi  &  Calhoun,  2004).    Hoewel  

PTG  volgens  Tedeschi  en  Calhoun  (2004)  niet  hetzelfde  is  als  welbevinden  of  distress,  

stellen  Sawyer,  Ayers  en  Field  (2010)  naar  aanleiding  van  hun  meta-­‐analyse  dat  PTG  

wel  samenhangt  met  een  verbeterde  mentale  gezondheid  en  een  betere  subjectieve  

lichamelijke  gezondheid.  PTG  betekent  dus  niet  dat  negatieve  gevoelens  ten  aanzien  

van  de  stressvolle  gebeurtenis  niet  bestaan,  of  vergeten  moeten  worden,  maar  kan  

wel   bijdragen   aan   een   verbetering   van   mentale   en/of   lichamelijke   gezondheid   in  

vergelijking  met  de  periode  voor  de  gebeurtenis.  

 

1.3  Domeinen  van  Posttraumatische  groei  

Tedeschi   en   Calhoun   (1996)   beschrijven   vijf   domeinen   waarop   groei   kan  

plaatsvinden:   verdieping   van   de   relatie   met   anderen,   ontdekking   van   nieuwe  

mogelijkheden,   bewustwording   van   persoonlijke   kracht   en   talenten,   toename   van  

  9  

spiritueel  of  religieus  besef    en  toename  van  waardering  van  het  leven.  Tedeschi  en  

Calhoun   (2004)   stellen   hierbij   dat   posttraumatische   groei   een   multi-­‐dimensioneel  

construct  is.  Dit  impliceert  dat  groei  zich  in  sommige  domeinen  wel  kan  voordoen  en  

in  andere  niet.  Onderstaand  volgt  een  beschrijving  van  deze  domeinen.    

1.3.1  Verdieping  van  relaties  met  anderen  Tijdens  en  na  een  traumatische  gebeurtenis,  kunnen  slachtoffers  de  behoefte  voelen  

om  deze  te  begrijpen  en  om  te  gaan  met  stress  en  verlies.  Een  manier  om  dit  te  doen  

is   het   zoeken   van   hulp   en   steun   van   familie   en   vrienden.   Open   praten   over  

persoonlijke   negatieve   ervaringen,   kan   de   emotionele   connectie   met   anderen  

versterken,   evenals   het   gevoel   van   nabijheid   en   intimiteit   in   relaties.   Tedeschi   en  

Calhoun   (2001)   stellen   dat   mensen   eerder   hulp   van   anderen   aannemen   en   hun  

bestaande   sociale   netwerk   beter   gebruiken.   Ook   kunnen   ze   meer   investeren   in  

nieuwe   sociale   netwerken.   Er   kan   een   nieuwe   manier   van   denken   over   relaties  

ontstaan,  waardoor  sommige  relaties  meer  betekenis  kunnen  krijgen,  maar  anderen  

ook  kunnen  verzwakken  (Tedeschi  &  Calhoun,  2004).    

1.3.2  Ontdekking  van  nieuwe  mogelijkheden  Door   de   traumatische   gebeurtenis   moeten   eerdere   overtuigingen   los   worden  

gelaten.  Een  her-­‐evaluatie  kan   resulteren   in  het  vinden  van  nieuwe  mogelijkheden  

en   kansen   die   voor   het   trauma   niet   aanwezig   waren   (Tedeschi   &   Calhoun,  

1996;2004).  

1.3.3  Bewustwording  van  persoonlijke  kracht  en  talenten  De  bewustwording  van  persoonlijke  kracht  en  talenten  is  verbonden  aan  het  gevoel  

in   de   toekomst   meer   aan   te   kunnen.   Het   trauma   heeft   ervoor   gezorgd   dat   een  

persoon  meer   vaardigheden  en   talenten  heeft   ontwikkeld   in   vergelijking  met   voor  

die  tijd  (Lindstrom  et  al.,  2013).  Tedeschi  en  Calhoun  (2004)  benadrukken  dat  dit  wel  

gepaard  gaat  met  een  gevoel  van  kwetsbaarheid  en  een  realisatie  van  de  negatieve  

impact  van  een  trauma.    

1.3.4  Toename  van  spiritueel  of  religieus  besef  Door  de  individuele  kracht  die  ervaren  kan  worden  bij  confrontatie  met  een  trauma,  

kan  de  weg  open  gelegd  worden  voor   religieuze  vragen,  of  een  vergroot   spiritueel  

besef   (Lindstrom   et   al.,   2013).   Dit   kan   leiden   tot   een   beter   begrip   van   spirituele  

  10  

zaken,  of  een  versterking  van  het  huidige  geloof.  Ook  mensen  die  niet   gelovig   zijn  

kunnen  groei  ondervinden  op  dit  domein  (Tedeshi  &  Calhoun,  2004).    

1.3.5  Toename  van  waardering  voor  het  leven  De   confrontatie  met   een   trauma  kan  ervoor   zorgen  dat   juist   doordat  mensen   zich  

realiseren   hoe   kwetsbaar   ze   zijn,   zij   zich   ook   realiseren   dat   ze   bepaalde  

gebeurtenissen  niet  kunnen  controleren  of  voorspellen  (Tedeschi  &  Calhoun,  2001).  

Daardoor   kunnen   bepaalde   gebeurtenissen   als   minder   belangrijk   worden  

beschouwd,   waar   andere   dingen   die   eerst   onbelangrijk   leken   van   grotere   waarde  

worden   (Tedeschi   &   Calhoun,   2004).   Daardoor   veranderen   prioriteiten,   wat   een  

toename  van  waardering  voor  het  leven  teweeg  kan  brengen.    

1.4  Posttraumatische  Groei  en  Kanker  

Kanker  kan  worden  gezien  als  een  traumatische  gebeurtenis  Cormio,  Romito,  

Viscanti,  Turaccio,  Lorusse  &  Mattioli,  2014),  met  meervoudige  stressoren  zoals  de  

diagnose,  diagnostische  behandelingen,  therapieën  en  terugval  (Sumalla  et  al.,  

2009).  Juist  door  deze  hoge  mate  van  stress  kan  kanker  aanleiding  geven  tot  PTG.  

Onderzoek   naar   PTG   onder   kankerpatiënten   ondersteunt   deze   gedachte.   Uit   een  

meta-­‐analyse  van  Stanton,  Bower  en  Low  (2006)  blijkt  dat  60-­‐95%  van  overlevenden  

van  kanker  groei  ervaart  na  de  diagnose,  behandeling  en  overleving  van  kanker.    

Hoewel  de  negatieve  impact  op  partners  van  kankerpatiënten  in  toenemende  mate  

wordt  onderzocht,  is  literatuur  met  betrekking  tot  PTG  bij  partners  schaars.  Wagner  

et   al.   (2016)   benadrukken  het   belang   en   de  wenselijkheid   van   PTG,   aangezien   het  

positief  geassocieerd  is  met  interpersoonlijk  functioneren,  zingeving  van  een  trauma  

en   het   kunnen   omgaan   met   toekomstige   stressoren;   en   negatief   met   ontwijking.  

Domeinen  waarop   in  de   literatuur  de  meeste  groei  wordt  ervaren  zijn   ‘waardering  

voor   het   leven’,   ‘relaties   met   anderen’   en   ‘persoonlijke   kracht’.   Op   de   domeinen  

‘spirituele  groei’  en  ‘nieuwe  kansen’  wordt  aanzienlijk  minder  groei  ervaren.      

In  de  huidige  literatuur  wordt  PTG  van  partners  met  name  vergeleken  met  de  groei  

van  patiënten.  Uit  verscheidene  onderzoeken  blijkt  dat  zowel  patiënten  als  partners  

PTG  kunnen  ervaren  (Künzer,  Nussbeck,  Bodenmann  &  Kayser,  2013),  al   is  dit  voor  

partners  in  mindere  mate  dan  bij  patiënten  (Thornton  &  Perez,  2006,  Weiss,  2004).  

Cormio  et  al.,  (2014)  vinden  daarentegen  dat  partners  op  de  dimensie  “persoonlijke  

  11  

kracht”   juist  meer   PTG  ervaren  dan  patiënten.   In   een  onderzoek   van  Bishop   et   al.  

(2007)   worden   partners   van   kankerpatiënten   vergeleken   met   een   controlegroep  

(zonder   zieke   partners).   In   dit   onderzoek   getuigen   partners   in   dezelfde  mate   PTG  

vertonen  als   ‘gewone’  echtgenoten.  Dit   zou  kunnen  betekenen  dat  de   invloed  van  

kanker  als  voorspeller  van  PTG  na  verloop  van  tijd  afzwakt.  De  bestaande  literatuur  

naar  PTG  in  partners  van  kankerpatiënten  is  momenteel  echter  ontoereikend.  

De  meeste   onderzoeken   naar   PTG   zijn   kwantitatief   van   aard,  wat   betekent   dat   er  

weinig   ruimte   is   voor   spontante   antwoorden   en   zodoende   mogelijke   nieuwe  

inzichten.  De  PTGI  wordt  herhaaldelijk  als  toepasbaar  gezien,  maar  nieuw  pleit  voor  

een  verdere  exploratie  van  domeinen,  in  tegenstelling  tot  een  totaalscore  (Horswill,  

Desgagne,   Parkerson,   Carleton   &   Asmundson,   2016).   Daarnaast   is   de   confrontatie  

met   een   levensbedreigende   ziekte   vanwege   de   lichamelijke   aard   een   ander   soort  

trauma  dan  bijvoorbeeld  oorlogen  of  terrorisme  (Hefferon,  Grealy  &  Mutrie,  2009).  

De   PTGI   is   daardoor   mogelijk   ontoereikend.   Kwalitatief   onderzoek   van   Ruf   et   al.,  

(2009)   toont   aan   dat   de   ervaren   groeidomeinen   van   patiënten   en   hun   partners  

echter   vergelijkbaar   zijn  met   de   kwantitatieve   domeinen   van   Tedeschi   en  Calhoun  

(2004).   Morris,   Shakespeare-­‐Finch   en   Scott   (2011)   vinden   door   middel   van   een  

kwalitatieve   studie   dat   overlevenden   van   kanker   ook   positieve   veranderingen  

ervaren   op   compassie   voor   anderen   en   gezondheids-­‐gerelateerde  

levensveranderingen.  Hierbij   onderzoeken   zij   echter  weer  niet  de  partners.  Om  de  

aspecten   van   PTG   te   verkennen   en   inzicht   te   verkrijgen   in   verschillen   tussen  

trauma’s,   is   meer   kwalitatief   onderzoek   naar   groei   nodig   (Horswill,   et   al,   2016).  

Kwalitatief  onderzoek  naar  PTG  bij  partners  van  kankerpatiënten  is  schaars.  

 

Een   ander   nadeel   van   de   bestaande   literatuur   is   dat   onderzoek   vooral   in   het  

buitenland  is  uitgevoerd,  wat  betekent  dat  het  niet  duidelijk  is  in  hoeverre  resultaten  

te   generaliseren   zijn   voor   Nederlandse   partners.   Een   ander   gat   in   de   huidige  

literatuur   is  dat  de  onderzoeken  zich  veelal   richten  op  één  soort  kanker,  waardoor  

een  breder  beeld  ontbreekt.    

Meer   inzicht   in   positieve   veranderingen   voor   partners   van   kankerpatiënten   kan  

waardevol   zijn.  Onderzoek  naar   familieleden  van  volwassenen  met  kanker  wijst  uit  

dat   hun   acceptatie   van   het   leven   en   toegenomen   empathie   voor   anderen  

  12  

gerelateerd  was   aan  minder  depressies  onder   familieleden   (Kim,   Schultz  &  Carver,  

2007).  Daarnaast  vinden  Cohen  et  al.   (2002)  dat  het  ervaren  van  positieve  emoties  

zoals  een  beter  begrip  van  het  zelf  en  een  verbeterde  relatie  met  anderen  negatief  

verbonden   is   aan   het   effect   van   de   caregiver   burden   op   het   welbevinden   van  

verzorgers.    

1.5  Doel  van  deze  studie    

Met   deze   studie   wordt   geprobeerd   om   een   beter   beeld   te   krijgen   van   PTG   in  

partners  van  kankerpatiënten.  Zoals  eerder  besproken  is  de  huidige  literatuur  op  dit  

gebied  nog  schaars.  Dit  kwalitatieve  onderzoek  heeft  als  doel  te  onderzoeken  welke  

aspecten   van   posttraumatische   groei   er   worden   gevonden   in   partners   van  

kankerpatiënten,  en  in  welke  mate.  Er  wordt  gezocht  naar  uitspraken  die  wijzen  op  

de  concepten  van  PTG  zoals  beschreven  door  Tedeschi  en  Calhoun   (2004),  evenals  

andere   uitspraken   die   groei   impliceren.   Er   wordt   getracht   een   vollediger   beeld   te  

schetsen   van   PTG   bij   partners.     Zodoende   wordt   er   een   antwoord   gezocht   op   de  

vragen:   Worden   er   aanwijzingen   voor   PTG   gevonden   en   zo   ja,   op   welke   (sub)  

domeinen?    

2.  Methode  2.1  Design  

Er   is   gebruik   gemaakt   van   transcripten   van   16   interviews   met   partners   van  

kankerpatiënten,   die   reeds   zijn   afgenomen   in   het   kader   van   een   ander   onderzoek  

met   betrekking   tot   interesse   in   een   ondersteunende   online   interventie,  waarin   de  

wensen  en  behoeften  van  partners  werden  onderzocht   (zie  Köhle  et  al.,  2015).  De  

transcripten   van   deze   interviews   staan   tot   beschikking   van   de   onderzoeker.   De  

interviews  werden  afgenomen  in  het  kader  van  een  ander  onderzoek  en  richtten  zich  

dus  niet  op  PTG.  De  interviews  geven  echter  wel  een  afspiegeling  van  hoe  partners  

die  ziekteperiode  hebben  beleefd.  Doordat  er  zo  wel   inzicht  wordt  verkregen   in  de  

gevoelens  en  ervaringen  van  partners  tijdens  (en  na)  de  stressvolle  periode,  kon  er  

ook  worden  gezocht  naar  uitspraken  die  te  relateren  zijn  aan  PTG.    

  13  

2.2  Respondenten  

De   deelnemers   werden   geworven   in   een   ziekenhuis   in   de   regio   Twente,   en   de  

omgeving  van  de  onderzoekers.  Voor  een  toelichting  van  de  wervingsprocedure  en  

een  uitgebreide  beschrijving  van  de  deelnemers  zie  Köhle  et  al.  (2015).  Er  werden  10  

mannen   en   6   vrouwen   geïnterviewd.   Alle   deelnemers   aan   het   onderzoek   waren  

volwassenen   partners   van   kankerpatiënten,   met   verschillende   demografische  

variabelen.  De  soorten  kanker  waren  variabel,  evenals  de  prognose  en  de  status  van  

de  behandeling.    

2.3  Afname  interview  

De  afgenomen  interviews  bestonden  uit  5  onderdelen:  I:  achtergrond,  II:  Invloed  van  

de  ziekte  op  het  leven  van  de  partner,  III:  Behoeften  en  wensen  ten  aanzien  van  een  

online   interventie,   IV:   Randvoowaarden   (zoals   tijdsinvestering,   begeleiding,  

deelname   alleen   of   met   partner)   en   V:   Persoonlijke   gegevens.   Alle   interviews  

startten  met  de  vraag  of  deelnemers  een  korte   introductie  wilden  geven  over  hun  

partners  ziekte  en  het  effect  dat  de  ziekte  voor  hen  persoonlijk  had.  De  impact  van  

de   kanker   werd   uitgevraagd   op   de   onderdelen:   (1)   lichamelijk   functioneren   (2)  

sociaal   functioneren  (3)  dagelijks   leven  (4)  emotioneel   functioneren  (5)  gezinsleven  

en   (6)   relationeel   functioneren.   Bij   onderdeel   III   werd   onderzocht   welke  

onderwerpen  aan  bod  zouden  moeten  komen  in  een  online  interventie.  Na  een  open  

vraag   werden   er   9   kaarten   met   op   basis   van   meningen   van   experts   en   literatuur  

geselecteerde   onderwerpen   gepresenteerd.   De   onderwerpen   waren   als   volgt:   (1)  

omgaan  met  gevoelens  (zoals  onzekerheid,  angst,  woede,  schuld,  verdriet,  moeheid)  

(2)  blijven  zorgen  voor  jezelf;  (3)  je  partner  ontzien  of  juist  niet?  (4)  communiceren  

met  elkaar,   (5)   seksualiteit   en   intimiteit,   (6)  hulp   vragen  en  hulp  weigeren,   (7)  het  

leven   weer   oppakken   na   de   behandeling,   (8)   het   is   eindig,   maar   het   is   nog   niet  

voorbij    en  (9)  Als  het  einde  nadert.  Daarnaast  werden  vereiste  randvoorwaarden  en  

persoonlijke  gegevens  geadresseerd.    

2.4  Analyse  

De  transcripten  van  de  interviews  zijn  gelezen  door  de  onderzoeker  en  afzonderlijk  

ingevoerd  in  atlas.ti.  Om  PTG  te  meten  werd  gebruik  gemaakt  van  de  Post  Traumatic  

  14  

Growth   Inventory   (PTGI)   (Tedeschi   &   Calhoun,   1996).   De   PTGI   is   een   kwantitatief  

meetinstrument  dat  de  mate  PTG  op  vijf  domeinen  meet.  Dit  gebeurt  normaliter  aan  

de   hand   van   21   uitspraken,   gerelateerd   op   veranderingen   naar   aanleiding   van   de  

crisis,  die  gescoord  worden  op  een  6-­‐punts  Likertschaal  (0  =  ik  heb  dit  niet  ervaren  ,  

5  =  ik  heb  dit   in  zeer  grote  mate  ervaren.)  De  PTGI  wordt  veel  gebruikt  en  is   intern  

consistent  en  valide.  Omdat  eerder   is  gebleken  (Ruf  et  al.,  2009)  dat  de  concepten  

van  de  PTGI  ook   in  een  kwalitatieve  setting  naar  voren  kwamen,   is  ervoor  gekozen  

om  de  vijf  domeinen  en  elk  van  de  21  items  uit  de  PTGI  te  vertalen  naar  een  code,  

om  aan  te  sluiten  op  de  kwalitatieve  aard  van  dit  onderzoek  (tabel  1,  codeerschema,  

blz.   14).       Dit   resulteerde   in   26   vooraf   bepaalde   codes,   verdeeld   over   vijf  

hoofddomeinen,  met  elk  een  variabel  aantal  subdomeinen:  

 

Nieuwe   mogelijkheden:   het   domein   nieuwe   mogelijkheden   bevat   5   codes   met  

betrekking  tot  nieuw  gevonden  levensrichtingen.  (e.g.  ‘ik  heb  een  nieuw  pad  in  mijn  

leven  gevonden.’)    

Relaties  met  anderen:  dit  domein  bestaat  uit  7  codes,  die    positieve  veranderingen  in  

interpersoonlijke  relaties  beschrijven.  (e.g.   ‘een  versterkt  gevoel  van  verbondenheid  

met  anderen’)  

 

Persoonlijke   kracht:   bevat   4   codes,   die   een   uiting   zijn   van   een   toename   van  

persoonlijke  kracht.  (e.g.  ‘ik  heb  ontdekt  dat  ik  sterker  ben  dan  ik  dacht’.)    

Waardering  van  het  leven:  Dit  domein  bestaat  uit  3  codes  die  de  waardering  van  de  

waarde  van  het  eigen  leven  benadrukken.  (e.g.  ‘elke  dag  waarderen’)  

spirituele  verandering:  Op  dit  domein  wordt  door  middel  van  2  codes  gemeten  of  er  

sprake   is  van  een  verandering   in   spiritualiteit.   (e.g.   ‘een  beter  begrip  van  spirituele  

zaken’)  

 

In  de  eerste  codeerronde  zijn  alle   interviews  volledig  gelezen  en  onderzocht  op  de  

26   vooraf   bepaalde   concepten   van   PTG.   Er   zijn   geen   restricties   gesteld   met  

betrekking  tot  het  aantal  woorden  per  fragment.  Bij  toepasselijke  fragmenten  werd  

er  in  eerste  instantie  bepaald  op  welk  hoofddomein  de  uitspraak  betrekking  had,  om  

daarna   te   bepalen   of   en   op   welke   subdomeinen   er   sprake   kon   zijn   van   PTG.  

  15  

Vervolgens   is   bekeken  of  het   fragment  nog   kon  worden   toegewezen  aan  een   sub-­‐

domein,   om   een   gedetailleerder   beeld   te   verkrijgen.   Er   is   geen   maximum   voor  

dezelfde   codes   binnen   hetzelfde   interview   ingesteld,   wel   is   er   rekening   gehouden  

met  (snel  achter  elkaar)  herhalen  van  antwoorden:  dit  is  niet  dubbel  gecodeerd.  Bij  

fragmenten  waarbij  sprake  was  van  overlappende  domeinen,  zijn,  hoewel  dit  niet  tot  

nauwelijks  voorkwam,    beide  codes  toegekend.    

 

Fragmenten   die   wel   wezen   op   positieve   verandering,   maar   niet   duidelijk   konden  

worden   gecodeerd   op   basis   van   de   vooraf   bepaalde   codes,   werden   in   eerste  

instantie   gecodeerd   als   “overig”.   In   een   tweede   codeerronde   werden   deze  

uitspraken  geanalyseerd  op  overeenkomsten,  dit  resulteerde  in  de  volgende  codes:  

Berusting:  waarbij  partners  aangaven  vrede  te  hebben  met  hoe  zaken  zijn  gelopen.  

Bij  kunnen  dragen:  een  gevoel  dat  partners  uiten  dat  ze  een  bijdrage  kunnen  leveren  

aan  anderen.  Deze  code   is  ontstaan  door  uitspraken  die  net  niet  pasten  binnen  de  

vooraf  bepaalde  codes,  maar  meer  verschillende  codes  combineerden.    

voldoening  voor  het  zorgen  van  de  partner:  bleek  voor  respondenten  belangrijk.  Tot  

slot  uitten  partners  ook  een  toegenomen  waardering  voor  de  patiënt.    

 

Nadat   alle   fragmenten   voorzien  waren   van   een   code,   is   per   domein   bekeken   hoe  

veel   fragmenten  er   aan  het  domein  werden   toegewezen,   en  hoe  de   verdeling   van  

fragmenten  over  subcategorieën  eruit  zag.    

 

Bij  de  analyse  bleken  de  codes   ‘betere  dingen  doen  met  mijn   leven   (B3)’  en   ‘Ik  heb  

nieuwe   kansen   tot   mijn   beschikking,   die   ik   anders   niet   had   gehad   (B4)’   niet   van  

toepassing.   Ook   de   codes   D:   ‘spirituele   verandering’     en   D1   ‘Ik   heb   een   sterker  

religieus  geloof’  werden  niet  gebruikt.    

 

Vanwege  de  beperkingen  in  tijd  en  middelen  is  er  geen  gebruik  gemaakt  van  een  

tweede  beoordelaar  ter  versterking  van  de  betrouwbaarheid.    

 

     

  16  

Tabel  1.  Codeerschema

 

3.  Resultaten  3.1  Resultaten  per  domein  

Uit  de  analyse  bleek  dat  er  op  alle  domeinen  van  de  PTGI,  hoewel  op  sommige  meer  

dan  anderen,  uitspraken  werden  gedaan  die   gerelateerd   kunnen  worden  aan  PTG.  

De  meeste  uitspraken  hadden  betrekking  op  de  verdieping  van  relaties  met  anderen,  

persoonlijke   kracht   en   waardering   van   het   leven.   Nieuwe   mogelijkheden   en  

spirituele   verandering   kwam   in   veel   mindere   mate   voor.   Nieuwe   categorieën   die  

werden  gevonden  zijn   ‘berusting,’   ‘bij  kunnen  dragen,’   ‘voldoening’  en   ‘waardering  

voor  partner.’    

De   hoofddomeinen   en   bijbehorende   subdomeinen   zullen   nu   nader   worden  

toegelicht.  

A:  Relaties  met  anderen  

B:  Nieuwe  mogelijkheden  

C:  persoonlijke  kracht  

D:  Spirituele  verandering  

E:  Waardering  van  het  leven  

Overig  

A1:  Op  mensen  kunnen  rekenen  in  tijden  van  nood  

B1:  nieuwe  interesses  

C1:  Gevoel  op  zichzelf  te  kunnen  vertrouwen  

D1:  Een  beter  begrip  van  spirituele  zaken  

E1:  Prioriteiten  van  wat  belangrijk  is  in  het  leven  

Berusting  

A2:  Verbondenheid  met  anderen  

B2:  nieuwe  levensweg  gevormd  

C2:  Weten  dat  ik  moeilijkheden  aankan  

D2:  Een  sterker  religieus  geloof  

E2:  Waardering  van  de  waarde  van  eigen  leven  

Bij  kunnen  dragen  

A3:  bereid  om  emoties  te  uiten  

B3:  betere  dingen  doen  met  leven  

C3:  In  staat  te  accepteren  hoe  dingen  lopen  

  E3:  Elke  dag  waarderen  

Voldoening  

A4:  Compassie  voor  anderen  

B4:  Nieuwe  kansen  die  er  anders  niet  waren  geweest  

C4:  Sterker  zijn  dan  gedacht  

    Waardering  voor  partner  

A5:  Moeite  stoppen  in    

B5:Eerder  dingen  veranderen  die  veranderd  moeten  worden  

       

A6:  mensen  zijn  goed  

         

A7:  Acceptatie  van  anderen  nodig  hebben  

         

  17  

3.2  Verdieping  van  relaties  met  anderen  

Over   de   verdieping   van   relaties   met   anderen   werd   het   meest   gezegd   in   de  

interviews.  Alle  respondenten  bemerkten  een  bepaalde  groei  of  verandering  op  dit  

gebied;   er  werden   in   totaal   147  uitspraken  gedaan  die  hier  op  wijzen   (tabel   2).   Er  

kwamen   verschillende   soorten   relaties   naar   voren;   die   met   de   patiënt,   vrienden,  

familie   en   collega’s,  maar   ook  met   bijvoorbeeld   de   huisarts   of   het   ziekenhuis.   De  

voornaamste   verdieping   van   relaties   had   betrekking   op   het   gevoel   op   mensen   te  

kunnen  rekenen  in  tijden  van  nood.  

3.2.1  Op  mensen  kunnen  rekenen  in  tijden  van  nood  In   dertien   van   de   zestien   interviews   werd   door   partners   benoemd   dat   ze   steun  

hebben   ervaren   aan   mensen   die   op   een   verschillende   manier   voor   hen   klaar  

stonden:  “iedereen  kon  eh,  ja  stond  klaar  voor  ons.  Ja  dat  is  wat  gewoon  echt  heel  

fijn   was.”   Uitspraken   hadden   betrekking   op   steun   van   de   huisarts,   dokters   in   het  

ziekenhuis,  op  het  werk,  vrienden  en  familie.  Partners  ervoeren  het  als  zeer  positief  

dat   de   huisarts,   artsen   en   verpleegsters   altijd   voor   hen   klaar   stonden,   wat   veel  

vertrouwen  geeft.  Ook  laten  tien  partners  partners  zich  positief  uit  over  begrip  van  

hun  werkgever  en  collega’s  en  de  steun  en  hulp  van  familie  en  vrienden.    

3.2.2  Verbondenheid  met  anderen  Dertien  van  de  zestien  respondenten  noemden  een  toename  in  verbondenheid  met  

anderen.   De   ziekte   lijkt   met   name   te   zorgen   voor   meer   verbondenheid   met   de  

patiënt,   zoals  mooi   verwoord  door   één   van  de   respondenten:   ‘Maar  het   brengt   je  

wel  zo  ver  naar  mekaar…ja…je  ziet  wel  kanten  van  elkaar  die  zie  je…ja  in  die  tijd  dat  

je  verkering  hebt…’.  Maar  ook  met  andere  mensen   in  omgeving  van  partners,  met  

name  familieleden  en  vrienden,  wordt  een  versterking  van  de  band  ervaren.  

   

  18  

Tabel  2.  

Volledige   codelijst  met   aantallen   en   citaten   voor   de   dimensie   verdieping   van   relaties  met  

anderen.  

Verdieping  van  relaties   Aantal  uitspraken   C            citaat  

Verdieping   van   relaties   met  

anderen  

147   Als  ik  terug  kijk  heb  ik,  bijna  in  geen  tijd  met  

zoveel  mensen  contact  gehad  als  toen  

Op  mensen   kunnen   rekenen   in  

tijden  van  nood  

44   Iedereen  kon  eh,   ja  stond  klaar  voor  ons.   Ja  

dat  is  wat  gewoon  echt  heel  fijn  was.  

Verbondenheid  met  anderen   40   Dus   ja   in   een  groter  perspectief  moest   zo’n  

crisis   er   wel   komen   denk   ik   om   uiteindelijk  

echt  voor  elkaar  te  kiezen  

Bereidheid  om  emoties  te  uiten   34   Ja,   mmm.   Ja   blijven   praten   is   natuurlijk  

sowieso  belangrijk  tijdens  het  proces,  over  al  

die   dingen  wat   hier   ligt.   Ja   je   kunt   het   niet  

alleen,  dus  je  moet  het  wel  met  elkaar  doen    

Compassie  voor  anderen   3   En   hij   leeft   omeunig   mee   op   zijn   eigen  

manier,   maar   hij   durft   niet   hier   naartoe   te  

gaan,  of  weet  je  niet.  Maar  daar  hebben  we  

ook   wel   100   procent   waardering   voor,   we  

zullen   nooit   ergens   een   lelijk   woord   over  

zeggen  

Moeite  stoppen  in  relaties   6   had   ik  hartstikke  depressief  kunnen  worden  

als   ik   niet   mijn   dochter   had   om   er   telkens  

weer  voor  uit  te  moeten    

Het   gevoel   dat   mensen   goed  

zijn  

4   Maar   je   staat  ook   versteld   van   aan   kaartjes  

wat   je   krijgt,   wat   je   ook   niet   verwacht   had  

van  mensen  dat  je  denkt  ‘god’    

 

Het   accepteren   om   andere  

mensen  nodig  te  hebben  

21   Dat  kun  je  denk  ik  niet  alleen  en  het  is  denk  

ik  ook  niet  goed  als  je  dat  alleen  doet  

 

3.2.3  Bereidheid  om  emoties  te  uiten  In  dertien  van  de  zestien  interviews  kwam  naar  voren  dat  partners  beter  en  eerder  

in   staat  waren   om  hun   emoties   te   uiten   en   bijvoorbeeld   hun   eigen   angsten   uit   te  

spreken,  hoewel  dit  ook  als  moeilijk  wordt  ervaren:  ‘vooral  iedere  keer  dan  na  al  die  

negatieve  uitslagen  en  ik  dan  kwaad  was,  dan  soms  had  ik  gewoon  zoiets  van  ik  moet  

  19  

wel  even  schreeuwen  even  gillen.  Zo  van  het  moet  er  wel  even  uit’.  Ook  geven  ze  

aan  dat  het  belangrijk  is  om  te  accepteren  dat  je  je  soms  niet  goed  voelt  en  dat  het  

heel  belangrijk   is  om  daar  dan  over   te  praten,  allereerst  met  de  patiënt,  maar  ook  

met  andere  mensen.      

3.2.4  Compassie  voor  anderen  Er   zijn   drie   uitspraken   gedaan   die   kunnen   worden   gezien   als   een   positieve  

verandering  in  compassie  voor  anderen.  Enerzijds  voor  andere  mensen  die  hetzelfde  

doormaken:  “we  vinden  gewoon,  iedereen  moet  je  in  z’n  waarde  laten  zoals  hij  is,  de  

een   heeft   er   meer   moeite   mee   als   de   ander.”   Anderzijds   ten   opzichte   van   hoe  

andere  mensen  om  gaan  met  de  ziekte  van  hun  partner:    “hij  leeft  omeunig  mee  op  

zijn  eigen  manier,  maar  hij  durft  niet  hier  naartoe  te  gaan,  of  weet  je  niet.  Maar  daar  

hebben  we  ook  wel  100  procent  waardering  voor,  we  zullen  nooit  ergens  een  lelijk  

woord  over  zeggen”  

3.2.5  Moeite  stoppen  in  relaties  Over  moeite  stoppen  in  relaties  worden  zes  uitspraken  gedaan,  die  vooral  betrekking  

hebben  op  de  relatie  met  de  patiënt:    

 

“Nou  ja,  we  kunnen  er  goed  met  elkaar  over  praten,  goddank  wel,  maar  ik  heb  wel  

gezegd  van  ‘ik  kan  me  best  voorstellen  dat  er  huwelijken  aan  kapot  gaan’.  Want  als  

je  als  partner,  niet  meegaand  bent,  als  je  dus  op  je  eigen  ik  blijft  staan,  dan  kan  niet.  

Je  moet  wel”.    

 

Ook  benoemen  twee  partners  de  moeite  die  ze  hebben  gestopt  in  de  relatie  met  hun  

kinderen,  ondanks  de  zorgen  over  de  gezondheid  van  de  patiënt.      

3.2.6  Mensen  zijn  goed  Door  de   reactie   van  andere  mensen  op  het   kankerproces,  werd  bij   drie   interviews  

een  uitspraak  gevonden  over  een  veranderend   inzicht   in  de  goedheid  van  mensen.  

Het   betreft   hier   vooral   een   goede   reactie   wanneer   deze   eigenlijk   niet   verwacht  

werd:  ‘het  blijkt  dan  toch  dat  collega’s  best  wel  lief  zijn  en  meeleven…en  regelmatig  

vragen  en  zelf  nog  eens  vragen  van  “  hoe  gaat  het  met  je  man?”.’    

  20  

3.2.7  Acceptatie  van  anderen  nodig  hebben.  In   negen   van   de   zestien   interviews   gaven   partners   aan   dat   ze   zich   gaandeweg  

realiseerden  dat  ze  hulp  van  anderen  nodig  hebben,  hoewel  ze  zich  vaak  lang  groot  

proberen   te   houden:   ‘maar   op   een   gegeven   moment   geef   je   gewoon   bepaalde  

dingen  uit  handen,   van   regelen   jullie  dit  maar   ik  heb  daar  geen   zin  of   geen  kracht  

voor  om  het  zo  maar  te  zeggen.’  Naast  praktische  hulp  of  emotionele  ondersteuning  

wordt   lotgenotencontact   aangeprezen.   Een   partner   merkt   op   dat   het   in   eerste  

instantie   misschien   lijkt   alsof   je   genoeg   hebt   aan   je   eigen   ellende,   contact   met  

lotgenoten  zeer  waardevol  kan  zijn  omdat  zij  begrijpen  wat   je  doormaakt.  Partners  

geven   ook   aan   dat   het   vragen   van   hulp   aan   anderen   naar   verloop   van   tijd  

makkelijker  gaat.  

 3.3  Nieuwe  mogelijkheden  

Drie   partners   deden   een   uitspraak   waaruit   bleek   dat   zij   nieuwe   mogelijkheden  

hadden  ontdekt,  die  er  anders  niet  geweest  zouden  zijn:    

 

“hij  moest   hij   is   in   de   VUT   gegaan   en   nou   hij   had   eigenlijk   nog  wel   een   paar   jaar  

kunnen  werken,  maar  toen  die  dokter  die  wou  ook  hebben  dat  hij  er  mee  stopte  en  

dat  heeft  hij  toen  ook  gedaan.  Ja  en  achteraf  ook  heel  blij  van.”    

 

Ook  de  ervaring  van  het  zorgen  voor  een  partner  brengt  nieuwe  mogelijkheden:    “En  

zoals  nou  ook,  je  doet  iets.  Ja  ik  ben  geen  verpleegkundige,  maar  onderhand  ervaring  

heb  je  wel”.  Door  het  omgaan  met  de  ziekte  van  de  partner  voelt  deze  respondent  

zich   in   staat   te   helpen   met   het   onderzoek.   Ook   was   de   kanker   voor   één   van   de  

partners  een  soort  bevestiging  van  liefde  en  de  reden  van  versneld  trouwen:  “en  het  

trouwen  dat  was  wel  het  summum  daarvan,  dat  je  dacht  ‘dit   is  hoe  het  voelt  als   je  

echt  heel  graag  met  iemand  wilt  trouwen’.  

3.4  Bewustwording  van  persoonlijke  kracht  en  talenten  

Na   relaties  met   anderen   zijn   de  meeste   gerelateerd   aan   PTG   te   herleiden   tot   het  

domein  van  persoonlijke  kracht.  Er  wordt  een  groot  beroep  gedaan  op  partners  en  

dit  ervaren   zij  ook  als   zodanig.  Maar  alle  partners  deden  uitspraken  die  duiden  op  

een  bewustwording  van  persoonlijke  kracht,  wat  mooi  wordt  omschreven  door  het  

  21  

volgende  citaat:  “want  het  was  echt  voortdurend  op  zo’n  punt  van  uitputting  komen,  

maar  dan  kon  je  toch  weer  energie  vinden.”  

 

Tabel  3    

Volledige   codelijst   met   aantallen   en   citaten   voor   de   dimensie   bewustwording   van  

persoonlijke  kracht  en  talenten  

Bewustwording  

van  persoonlijke  kracht  

en  talenten  

Aantal  uitspraken   Citaat  

Persoonlijke  kracht   84   Ja…zou   dat  misschien   ook   kracht   geven   om  

niet  zielig  gevonden  te  worden  en  doorgaan    

 

Op  zichzelf  kunnen  vertrouwen   12   Ik   krijg   wel   kracht   ergens   vandaan   en   kan  

het  wel  aan  

 

Weten  dat  ik  moeilijkheden  aan  

kan  

19   “het   kan   ook   heel   positief   werken.   Ja,   ik  

bedoel   het   levende   bewijs   zit   naast  mij.   Ja,  

het   is   een   nare   periode   geweest,   maar   je  

moet  er  wel  doorheen.  

 

In   staat   te   zijn   te   accepteren  

hoe  dingen  lopen  

36   Maar  ligt  de  hele  tafel  vol…daar  moet  je  nog  

steeds  niet  overstuur  raken.  

 

Sterker  zijn  dan  gedacht  

 

6  

wel   natuurlijk   emotioneel   maar   aan   de  

andere   kant   ook  wel  weer   heel   sterk   als   er  

iets  gebeuren  moet  of  dan  ben  ik  er  wel    

 

3.4.1  Het  gevoel  op  zichzelf  te  kunnen  vertrouwen  De   confrontatie  met   kanker   is   zwaar   voor   partners.  Maar   in   negen   van  de   zestien  

interviews   komt   naar   voren   dat   partners   hierdoor   ook   kunnen   vertrouwen   op  

zichzelf:  “Nee,  ja,  ja  ik  geloof  wel  dat  ik  er  wel  veel  zelfstandiger  van  ben  geworden”.  

De  persoonlijke  kracht  wordt  hierin  ook  gevonden  in  op  zichzelf  kunnen  vertrouwen  

om   aan   te   voelen   wanneer   het   tijd   is   om   voor   zichzelf   te   kiezen   of   de   goede  

beslissing  te  maken  met  betrekking  tot  bijvoorbeeld  informatie.      

  22  

3.4.2  Weten  dat  ik  moeilijkheden  aan  kan  In  tien  van  de  zestien  interviews  werden  uitspraken  gedaan  over  het  aan  kunnen  van  

moeilijkheden.  De   kanker   geeft   partners   kracht  doordat   ze   zich   realiseren  dat  niet  

alleen   zij,  maar   ook   hun   relatie   opgewassen   is   tegen   een  moeilijke   periode.   In   de  

interviews   komt   duidelijk   naar   voren   dat   partners   vertrouwen   hebben   in   de  

toekomst:  “Ik  heb  nu  altijd  zoiets  gehad  van…na…  we  moeten  dat  doorstaan  en  dan  

komt  dat  wel  weer  goed.  Ja,  ik  bedoel…doorheen  en  dan  is  het  wel  weer  klaar.”  

3.4.3  In  staat  zijn  om  te  accepteren  hoe  dingen  lopen  In   vijftien   van   de   zestien   interviews   uitten   partners   een   soort   nuchterheid.  

Bijvoorbeeld   rondom  de  dood   van  de  patiënt,  maar   ook   ten   aanzien   van  de   eigen  

beperkingen.  Ook  blijkt  een  groter  besef  en  acceptatie  van  onvoorspelbaarheid.  Er  

komt   een   grote  mate   van   acceptatie   naar   voren   dat   je   niet   kunt   beïnvloeden   hoe  

dingen   gaan.   Hierbij   wordt   meermaals   benadrukt   oog   te   hebben   voor   positieve  

dingen:   ‘het   is   zo  en   je   verandert  het  niet  dus   je   kunt  er  beter  positief   in   staan   in  

plaats  van  dat  je  er  ook  nog  de  hele  dag  over  zit’.  

3.4.4  Sterker  zijn  dan  gedacht  

Vijf   van   de   zestien   respondenten   spreken   uit   dat   ze   sterker   zijn   dan   dat   ze   zich  

konden  bedenken:  ‘ja  maar  als  het  moet,  dan  kun  je  echt  heel  veel.’  In  de  interviews  

komt   een   soort   van   vechtersmentaliteit   van   partners   naar   voren,   omdat   ze   het  

gevoel  hebben  dat  ze  geen  andere  keus  hebben  dan  door  te  gaan.  

3.5  Spirituele  verandering  

Er  wordt   in   de   interviews  weinig   gesproken  over   spiritualiteit.   Slechts   één   partner  

benoemt  zijn  spirituele  aanleg  en  de  rol  die  dit  heeft  gespeeld  tijdens  het  overlijden  

van  zijn  partner.  Het  wordt  hier  echter  niet  duidelijk  in  hoeverre  dit  een  verandering  

was   in   vergelijking  met   voor   het   ziekteproces.   Verder  wordt   door   enkele   partners  

ingegaan  op  alternatieve  geneeswijzen,  maar  er  kon  niet  uit  de   interviews  worden  

opgemaakt  of  het  hier  een  verandering  betrof.    

3.6  Waardering  van  het  leven  

In  elf  van  de  zestien  interviews  bespreken  partners  een  toegenomen  waardering  van  

het   leven   (tabel   4).   Er  wordt   hierbij   benadrukt   hoe   belangrijk   het   is   om   te   blijven  

  23  

genieten  van  (kleine)  dingen  en  deze  dingen  ook  te  doen.  Het  kijken  naar  wat  je  wel  

kan  is  hierbij  voor  partners  erg  belangrijk.  “Blijf  leven  zo  lang  je  nog  niet  dood  bent”.  

De  vanzelfsprekendheid  van  het   leven  heeft  een  verandering  ondergaan,  waardoor  

er   meer   waardering   blijkt   voor   dingen   die   voor   de   ziekte   uitgesteld   werden.  

Activiteiten,  zoals  vakanties,  die  in  het  verleden  werden  uitgesteld  met  de  gedachte  

dat   het   er   nog  wel   eens   van   zou   komen,  worden   eerder   ondernomen   en   als   zege  

gezien.    

3.6.1  Andere  prioriteiten  van  wat  belangrijk  is  in  het  leven  Tien   van   de   zestien   respondenten   geven   aan   dat   er   andere   dingen   belangrijk  

worden.  Zaken  zoals  werk  die  eerder  prioriteit  hadden,  of  kleine  dingen  waar  andere  

mensen  zich  zorgen  over  maken  zijn  voor  partners  veel  minder  belangrijk  geworden.  

Andersom   worden   zaken   die   voor   anderen   als   onbelangrijk   beschouwd   kunnen  

worden  anders  gezien:  ‘Ja  wij  kunnen  bijvoorbeeld  genieten  van  hier  in  de  tuin  zitten  

en   ’s  morgens   broodjes   eten,   zulke   dingen.   En  wandelen,   uit   eten   gaan   zulk   soort  

dingen.’  

3.6.2  Waardering  van  de  waarde  van  het  eigen  leven  In  vijf   van  de  zestien   interviews  geven   respondenten  aan  dat   ze  zich  bewuster   zijn  

van   hun   eigen   behoeften.   Tijdens   de   ziekte   zetten   partners   zichzelf   op   de   tweede  

plek,  maar  gaandeweg  realiseren  ze  zich  de  waarde  van  hun  eigen  leven.  Ja  toen  F  in  

het  begin  ziek  was,  ja  toen  heb  ik  dat  helemaal  niet  gedaan.  Maar  ik  heb  nou  gezegd  

ik  doe  de  competitie,  dat  heb  ik  nodig.  En  dat  hier,  dat  blijft  wel  liggen  en  dat  is  het  

voordeel.    

 

3.6.3  Elke  dag  waarderen  In   de   interviews   komt   naar   voren   dat   partners   zich   meer   bezig   houden   met   het  

genieten  van  kleine  dingen  en  het  kijken  naar  wat  er  wel  kan.  Ook  komt  naar  voren  

dat  ze  stap  voor  stap  leven,  zonder  te  ver  vooruit  te  kijken:  ‘Ik  wil  niet  te  veel  vooruit  

kijken.   Dat   doen  we   ook   niet.  We   denken   deze   dag   is   goed   geweest   we   zien   het  

morgen  wel  weer.’  

   

  24  

Tabel  4  Volledige  codelijst  met  aantallen  en  citaten  voor  de  dimensie   toegenomen  waardering  van  

het  leven.  

Toegenomen    

waardering    

van  het  leven  

Aantal  uitspraken   Citaat  

waardering  van  het  leven   53   blijf  leven  zo  lang  je  nog  niet  dood  bent.  

Prioriteiten   van   wat   belangrijk  

is  in  het  leven  

19   je   laat   ook   gewoon   dingen   vallen   die   niet  

nuttig   meer   zijn   dat   je   ook   denkt  

van…waar  heb  ik  me  zorgen  over  gemaakt,  

boeiend.   Daar   zijn   nu   hele   andere   dingen  

die  zijn  veel  belangrijker.  

 

Waardering  van  de  waarde  van  

het  eigen  leven  

11   Ja   op   een   of   andere   manier   toch,   toch  

ruimte   geven   voor   je   eigen  behoeften.   En  

dat,  dat.  Dat  belangrijk  is.  

Elke  dag  waarderen   10   Ik   heb   ook   nog  meer   juist   geleefd   en   nog  

meer  juist  genoten  

3.7  Berusting  

Een  ander  onderwerp  dat  in  drie  interviews  naar  voren  kwam  was  berusting.  In  het  

geval  van  twee  van  deze  interviews  was  de  partner  van  de  respondent  overleden.  Zij  

geven   aan   dat   het   ook   heel   fijn   kan   zijn  wanneer   de   strijd   voorbij   is,   ondanks   dat  

iemand  niet  heeft  gewonnen:   ‘we  waren  allebei  blij  dat  het  afgelopen  was.  Dat  de  

strijd  voorbij  was,  want  de  strijd  was  heftig.’    

3.8  Een  bijdrage  kunnen  leveren  

Vier  partners  noemen  het  belang  van  de  ervaring  die  zij  hebben  op  gedaan  tijdens  

het  ziekteproces.  Dit  kan  bijvoorbeeld  ingezet  worden  om  anderen  te  helpen,  of  om  

beter   om   te   gaan  met   andere   kankerpatiënten.   Één   partner   geeft   aan   dat   hij   zijn  

ervaring  in  heeft  weten  te  zetten  om  de  zorg  te  verbeteren:  ‘Ook  met  de  stoma  ja,  ik  

heb  zelf  ook  ja  wat  dingen  ontwikkeld  eigenlijk.’  

  25  

3.9  Voldoening  

De  voldoening  van  het  zorgen  voor  een  zieke  partner  wordt  door  drie  respondenten  

uitdrukkelijk   benoemd.   Ze   zien   dit   als   een   bijzonder   proces,   waaruit   voldoening  

gehaald   kan  worden:   ‘want  wat  mij,   ik  dacht   ik  haal   er   voldoening  uit   als   ik,   als   ik  

voor  haar  goed  zorg.’    

3.10  Waardering  voor  partner  

Een   andere   positieve   benadering   is   hoe   de   zieke   partner   wordt   ervaren.  

Respondenten  beschrijven  hen  als  bijzonder,  met  een  sterke  wil,  psychisch  sterk  of  

positief.  Een  partner  stelt:  jij  hebt  de  zwaarste  behandeling  gehad,  omdat  je  ook  zo  

een  sterk  lijf  had”.    De  waardering  voor  de  kracht  van  de  partner  komt  in  zeven  van  

de  zestien  interviews  nadrukkelijk  naar  voren.    

 

   

  26  

4.  Discussie    

Met  dit  onderzoek  is  geprobeerd  om  een  beter  beeld  te  krijgen  van  PTG  bij  partners  

van   kankerpatiënten.   Er   is   een   antwoord   gezocht   op   de   vraag:   Worden   er  

aanwijzingen  voor  PTG  gevonden  en  zo  ja,  op  welke  (sub)  domeinen?  Er  zijn  zestien  

interviews   geanalyseerd,   waarbij   PTG   gecodeerd   werd   aan   de   hand   van   vooraf  

bepaalde  constructen  zoals  beschreven  door  Tedeschi  en  Calhoun  (2004).  Daarnaast  

werden   overige   uitspraken   van   partners   geanalyseerd   om   mogelijk   tot   op   heden  

onderbelichte   aspecten   te   vinden.   In   alle   zestien   interviews   werden   uitspraken  

gevonden  die  te  relateren  zijn  aan  PTG.    

Allereerst   worden   in   dit   onderzoek   aanwijzingen   gevonden   voor   de   aanwezigheid  

van  PTG  bij  partners  van  kankerpatiënten.  Dit  ondersteunt  de  opvatting  dat  kanker  

zowel  patiënt  als  partner  treft,  maar  dat  ook  partners  kunnen  groeien.    

De   domeinen   die   het   meest   naar   voren   komen   (relaties   met   anderen,  

bewustwording   van   persoonlijke   kracht   en   talenten   en  waardering   van   het   leven)  

sluiten   aan   op   eerder   onderzoek   naar   PTG   bij   partners   (in   vergelijking   met  

patiënten)(e.g.  Weiss,  2004;  Thornton  &  Perez,  2006).  Ook   is  het   in   lijn  met  ander  

eerder  onderzoek,  dat  al  aantoonde  dat  groei  gebruikelijk  is  voor  overlevenden  van  

verschillende   soorten   traumatische   gebeurtenissen,   zoals   ongelukken,  

natuurrampen,  mishandeling,  of  medische  problemen  (Joseph,  2012).    

Deze   onderzoeken   waren   echter   kwantitatief.   Het   gebruik   van   een   kwantitatieve  

vragenlijst   zoals   de   PTGI   vereist   van   respondenten   dat   ze   voor   elke   dimensie   hun  

huidige  standpunt  moeten  bepalen,  terug  moeten  denken  aan  hoe  dit  was  voor  het  

trauma,   deze   standpunten   moeten   vergelijken,   een   verandering   waar   moeten  

nemen  en  vervolgens  moeten  bepalen  in  hoeverre  de  verandering  door  het  trauma  

komt   (Blackie   et   al.,   2016).   Dit   kan   voor   problemen   zorgen.   Door   de   kwalitatieve  

aard   van   dit   onderzoek  wordt   er   een   beter   beeld   verkregen   van  op  welke  manier  

domeinen  van  PTG  tot  uiting  komen  bij  partners  van  kankerpatiënten.    

Omdat   het   niet   vast   staat   dat   PTG   voor   elk   trauma   op   dezelfde   manier   ontstaat  

(Hefferon,  Grealy  en  Mutrie,  2009)  verdiept  dit  het  perspectief  op  PTG  bij  partners.  

In   dit   onderzoek   werd   gekeken   hoe   PTG   verdeeld   is   over   de   verschillende  

  27  

(sub)domeinen  van  de  PTGI  en  op  welke  manier   ze  vorm  kregen.  Dit   geeft   gehoor  

aan   een   aanbeveling   van   Horswill   et   al.,   (2016)   om   bij   gebruik   van   de   PTGI  meer  

aandacht   te  besteden  aan  de  sub-­‐schalen,   in   tegenstelling   tot  de   totaalscore.  Voor  

zover   bekend   bij   de   onderzoeker   is   de   PTGI   niet   eerder   op   deze   manier   in   een  

kwalitatieve  setting  gebruikt.  

In   onderzoek   van   Ruf   et   al.,   (2009)   kwam   echter   wel   naar   voren   dat   PTG   ook   in  

interviews  vorm  kreeg  zoals  beschreven  door  Tedeschi  en  Calhoun  (2004):  partners  

rapporteren  groei  ten  aanzien  van  hun  attitude  van  het  leven,  persoonlijke  kracht  en  

relaties  met   anderen.   Ruf   et   al.,   (2009)   vergelijken   partners   en   patiënten,  waarbij  

opvalt   dat   partners  meer   positieve   veranderingen   rapporteren   op   het   gebied   van  

relaties,  met  name  de  partnerrelatie.  Ook  in  dit  onderzoek  komt  een  verdieping  van  

de  relatie  met  de  partner  naar  voren.  De  dreiging  om  de  zieke  partner  te  verliezen  

kan  hierbij  een  rol  spelen.  

Hoewel  domeinen  van  PTG  die  in  de  literatuur  voor  zowel  patiënt  als  partner  golden  

in   dit   onderzoek   bij   partners   werden   gevonden,   zijn   er   ook   verschillen.   Morris,  

Shakespeare-­‐Finch   en   Scott   (2012)   voerden   in   hun   onderzoek   aan   dat   een  

toegenomen  mate  van  compassie  voor  anderen  evenals  veranderingen  van  het  leven  

ten   opzichte   van   gezondheid   een   belangrijke   rol   spelen   voor   kankerpatiënten.  

Hiervoor  wordt  bij  de  deelnemers  aan  dit  onderzoek  echter  geen  bewijs  gevonden.  

Een   mogelijke   verklaring   voor   het   uitblijven   van   gezondheidsgedrag   zou   kunnen  

liggen   in   de   interne   stressor   die   de   ziekte   voor   de   patiënt   is,   wat   niet   geldt   voor  

partners.  

De   aanwezigheid   van   PTG   kan   allereerst   belangrijk   zijn   voor   partners   van  

kankerpatiënten,   omdat   is   gebleken   dat   het   een   positieve   invloed   kan   hebben   op  

kwaliteit  van  leven.  Het  kan  hierbij  een  beschermende  factor  zijn:  de  aanwezigheid  

van   PTG   kan   positief   geassocieerd   zijn   met   de   kwaliteit   van   leven,   terwijl   de  

afwezigheid  ervan  de  kwaliteit  van  leven  negatief  beïnvloedt  (Morrill,  Brewer,  O’Neill  

et  al.,  2008).    

Daarnaast   kan   de   verkregen   informatie   zinvol   zijn   om   partners   te   ondersteunen,  

omdat  de  gebieden  waarop  groei  naar   voren  komt  overeenkomsten  vertonen  met  

gebieden   waarop   lasten   worden   ervaren.   Cann,   Calhoun,   Tedeschi   en   Solomon  

(2010)  benadrukken  dat    het  omgaan  met  stressvolle  gebeurtenissen  enerzijds  kan  

  28  

leiden   tot   positieve   veranderingen   (PTG),   maar   dat   er   tegelijkertijd   negatieve  

veranderingen   kunnen   plaatsvinden   op   dezelfde   domeinen   (PTD).   Hoewel   PTG   en  

PTD  onafhankelijk  van  elkaar  bleken,  vertoonden  ze  beide  interactie  met  de  kwaliteit  

van  leven  en  zingeving.  Respondenten  die  een  hoge  mate  van  PTG  rapporteerden  en  

een   lage   mate   van   PTG   voelden   zich   het   slechtst.   Een   hoge   mate   van   PTG  

modereerde  het  effect  van  een  hoge  mate  van  PTD:  de  gerapporteerde  zingeving  en  

kwaliteit  van   leven  was  voor  deze  respondenten  vergelijkbaar  met  de  kwaliteit  van  

leven   en   zingeving   van   respondenten   die   een   lage   mate   van   PTD   rapporteerden  

(Cann  et  al.,  (2010).  Dit  biedt  een  interessant  perspectief  van  de  buffer  die  PTG  kan  

bieden   voor   kankerpatiënten   kan   bieden.   Uit   een   pilot   study   van   Sherman   et   al.,  

(2014)  bleek  namelijk  dat  onzekerheid,  onbekwaamheid  van  artsen,  machteloosheid,  

een  beperkt  sociaal   leven  en  de  verplichting  tot  zorg  voorname  bronnen  van  stress  

waren   voor   partners   van   recentelijk   gediagnosticeerde   kankerpatiënten.   Uit   dit  

onderzoek   bleek   echter   dat   concepten   van   PTG   zoals   het   in   staat   zijn   om   te  

accepteren   hoe   dingen   lopen,   het   kunnen   rekenen   op   artsen,   vrienden   en  

familieleden,   een   verdieping   van   relaties   met   anderen   werden   ervaren.   Naast   de  

buffer  die  PTG  kan  vormen,  is  het  interessant  om  te  onderzoeken  wat  de  interactie  is  

van  deze  specifieke  problemen  en  groeimoeilijkheden  op  het  gebied  van  kanker.  

 

Naast   reeds   bekende   domeinen   kwamen   er   vier   concepten   naar   voren   die   niet  

geheel  binnen  de  vooraf  bepaalde  domeinen  pasten:  berusting,  bij  kunnen  dragen,  

voldoening  en  waardering  voor  de  partner.  Hierbij  moet  worden  opgemerkt  dat  deze  

concepten   slechts   in   enkele   interviews   naar   voren   kwamen.   Met   oog   op   de  

volledigheid   en   het   feit   dat   de   codes   in   meerdere   interviews   konden   worden  

toegekend   is   er   voor   gekozen   deze   concepten   voorzichtig   aan   te   stippen.   De  

mogelijkheid  om  bij   te  kunnen  dragen  zou  geïnterpreteerd  kunnen  worden  als  het  

vinden  van  een  nieuwe  mogelijkheid.  Omdat  in  de  interviews  naar  voren  kwam  dat  

deze  bijdrage  specifiek  was  voor  en  door  kanker   (bijvoorbeeld  meewerken  aan  het  

onderzoek),   is   besloten   een   nieuwe   code   te   maken.   Berusting   kwam   vooral   naar  

voren  in  de  twee  interviews  met  partners  wiens  echtgenoot  was  overleden.  Hoewel  

dit   in  eerste   instantie  misschien  niet  klinkt  als  een  positief  aspect,   kan  het  positief  

terugkijken  op  een  moeilijke  periode  bijdragen  aan  de  buffer  van  PTG.  Uit  onderzoek  

  29  

van   Kim,   Spillers   en   Hall   (2010)   blijkt   dat   familieleden   van   een   overleden  

kankerpatiënt  de  laagste  kwaliteit  van  leven  hebben.    Ook  komt  in  overeenstemming  

met   het   onderzoek   Cohen,   Colantionio   en   Venrich   (2008)   naar   voren   dat   partners  

voldoening  halen  uit  het  zorgen  voor  de  patiënt.  Verder  leidt  het  zien  hoe  hun  zieke  

partner  met  de  ziekte  om  gaat  voor  meer  waardering.  In  een  onderzoek  van  Dahan  

en  Auerbach  (2006)  werd  al  eerder  gevonden  dat  mannen  meer  respect  krijgen  voor  

hun  vrouwen  wanneer  zij  de  kracht  en  efficiëntie  van  hun  vrouw  zien  in  het  omgaan  

met  hun  ziekte.  

 

Er   wordt   in   dit   onderzoek   weinig   ondersteuning   gevonden   voor   groei   door   het  

ontdekken   van   nieuwe   mogelijkheden   of   spirituele   verandering,   wat   in  

overeenstemming   is  met   de   huidige   literatuur.   Spirituele   verandering   is  met   twee  

items   het   domein   waar   in   de   PTGI   het  minst   naar   gevraagd  wordt.   Dit   is   volgens  

O’Rourke,  Tallman  en  Altmeier  (2008)  onvoldoende,  omdat  spirituele  veranderingen  

zo  minder  goed  kunnen  worden  beschreven  en  de  betrouwbaarheid  van  de  schaal  

vermindert   als   deze  weinig   items   bevat.   Het   toevoegen   van   de   items   “ik   voel  me  

sterker   betrokken   met   mijn   religieuze   overtuigingen,”   “ik   vind   meer   spirituele  

betekenis  in  het  leven”  en  “ik  accepteer  mijzelf  als  een  spiritueel  wezen”  aan  de  PTGI  

leidde   in   een   Australische   populatie   tot   een   verhoogde   score   op   spirituele  

verandering.   In   dit   onderzoek   komen   er   echter   geen   uitspraken   naar   voren   die  

hierop  wijzen.  Een  mogelijke  verklaring   is  dat  het   in  Europa  niet  als  normaal  wordt  

gezien  om   je   te   richten   tot  geloof   (Znoj,   2005;  beschreven   in  Shakespeare-­‐Finch  &  

Copping,  2006),in   tegenstelling   tot   in   de   verenigde   staten,   waar   religie   en  

spiritualiteit  in  meerdere  mate  deel  uitmaken  van  cultuur  (Pals  &  McAdams,  2004)  

 De  resultaten  van  dit  onderzoek  bieden  een  aanvulling  op  de  huidige  literatuur  met  

betrekking  tot  PTG  bij  partners  van  kankerpatiënten.  Doordat  voor  de  verschillende  

domeinen   is   onderzocht   op   welke   manier   partners   groei   ervaren,   geeft   dit   een  

duidelijker  beeld.  Deze   informatie  biedt   inzicht   in  welke  factoren  belangrijk  zijn  ter  

ondersteuning   van   partners,   omdat   de   gebieden   waarop   groei   plaats   kan   vinden  

overeenkomen  met   gebieden   waarop   lasten   worden   ervaren.   De   analyse   van   het  

verhaal   van   een   kankerpatiënt   over   zijn/haar   ervaringen   met   betrekking   tot   het  

  30  

ziekteproces   bieden   perspectief   op   gebieden   waar   meer   groei   op   wordt   ervaren.  

Tedeschi   en   Calhoun   (1996)   zien   de   ondersteuning   van   groei   als   een   belangrijk  

aspect  in  een  hulpverlenersproces.    

4.1  Beperkingen  en  aanbevelingen  

De  voornaamste  beperking  van  dit  onderzoek   is  de  subjectieve  aard.  De   interviews  

zijn   niet   afgenomen   met   betrekking   tot   PTG,   wat   betekent   dat   de   onderzoeker  

uitspraken  van  partners  heeft  geïnterpreteerd  om  te  bepalen  of  ze  op  PTG  kunnen  

duiden.   Hoewel   er   ondersteuning   wordt   gevonden   voor   het   vinden   van   PTG   in  

verhalen  van  partners  over  hun  beleving  van  het  ziekteproces,  zal  een  interview  dat  

zich  meer   richt   op  PTG  betrouwbaarder   kunnen   zijn,   en   andere   resultaten   teweeg  

brengen.    

Daarnaast   is   er   geen   gebruik   gemaakt   van   een   tweede   beoordelaar,   hetgeen   de  

betrouwbaarheid  had  kunnen  vergroten.  Het   inzetten  van  een  tweede  beoordelaar  

wordt  voor  eventuele  herhaling  van  dit  onderzoek  dan  ook  sterk  aanbevolen.  Omdat  

de  onderzoeker  niet  aanwezig  was  bij  de   interviews  werd  het   interpreteren  van  de  

transcripten   bemoeilijkt.   Het   is   niet   duidelijk   of   de   uitspraken   die   door   de  

onderzoeker  opgevat  zijn  als  aanwijzingen  van  PTG  door  partners  ook  als  groei  naar  

aanleiding  van  het  ziekteproces  wordt  ervaren.  Toekomstig  onderzoek  zou  hiervoor  

kunnen  controleren  door  naast  een  interview  ook  gebruik  te  maken  van  bijvoorbeeld  

de   PTGI.   In   de   huidige   literatuur   met   betrekking   tot   PTG   woedt   de   discussie   in  

hoeverre  PTG   slechts  een  positieve   illusie   is,   dat  er  ook  daadwerkelijk   verandering  

plaatsvindt   (Zoellner  &  MIllner,  2008).  Toekomstig  onderzoek  naar  PTG  moet  meer  

duidelijkheid  geven  over  het  bepalen  of  uitspraken  als  groei  kunnen  worden  gezien,  

of  dat  zij  eerder  dienen  als  afweermechanisme.  

Een  andere  beperking  van  het  onderzoek  is  dat  de  transcripten  voordat  deze  tot  de  

beschikking  van  de  onderzoeker  kwamen  reeds  waren  geanonimiseerd.  Een  diepere  

analyse  met  betrekking  tot  variabelen  die  PTG  zouden  kunnen  beïnvloeden  was  op  

deze  manier  niet  mogelijk.  Voor  een  beter  begrip  van  PTG   is  het  aan   te   raden  om  

achtergrondvariabelen   mee   te   nemen   in   de   analyse,   om   te   onderzoeken   of   er  

verschillen  zijn  in  geslacht,  soort  kanker,  tijd  sinds  de  diagnose  en  andere  variabelen.      

  31  

4.2  Conclusie  

Dit  onderzoek  biedt  ondersteuning  voor  de  theorie  dat  partners  van  kankerpatiënten  

kunnen   groeien   ten   gevolge   van   het   ziekteproces   van   hun   partner.   Naast   de  

negatieve  invloed  die  kanker  heeft  op  partners  van  patiënten,  komt  in  dit  onderzoek  

naar  voren  dat  de  ziekte  bij  kan  dragen  aan  een  verdieping  van  relaties  met  anderen,  

het   ervaren   van   persoonlijke   kracht   en   meer   waardering   van   het   leven.  

Respondenten  benoemen  dat  wanneer  hun  partner  kanker  krijgt  merken  ze  dat  ze  

op  anderen  kunnen  rekenen  en  wordt  de  band  met  hun  zieke  partner  sterker.  Ook  

leren   ze   dat   ze   als   persoon   sterker   zijn   dan   dat   ze   dachten   en   leren   ze   de   kleine  

dingen   in   het   leven  waarderen.   Daarnaast   kan   het   zorgen   voor   een   zieke   partner  

voldoening  geven  en  leidt  het  zien  hoe  hun  partner  met  de  ziekte  om  gaat  tot  meer  

waardering  van  hun  partner.  Hoewel   PTG   niet   per   definitie   ontstaat   in   reactie   op  

een   trauma,   worden   er   verscheidene   aspecten   van   PTG   gevonden.  

Door   rekening   te  houden  met  de  positieve  effecten  en  deze   te   versterken  kunnen  

partners  beter  ondersteund  worden  tijdens  het  omgaan  met  de  ziekte,  aangezien  uit  

eerder   onderzoek   is   gebleken   dat   partners   van   kankerpatiënten   een   kwetsbare  

groep  zijn.  PTG  kan  een  buffer  voor  het  omgaan  met  negatieve  gebeurtenissen  en  

daarbij  de  invloed  van  negatieve  effecten  verminderen.    

   

  32  

 

Referenties    Baanders  AN,  Heijmans  MJ.  The  impact  of  chronic  disease:  The  partner’s  perspective.  Fam  Community  Health.  2007;  30:  305–317.    Barakat,  L.  P.,  Alderfer,  M.  A.,  &  Kazak,  A.  E.  (2006).  Posttraumatic  growth  in  adolescent  survivors  of  cancer  and  their  mothers  and  fathers.  Journal  of  Pediatric  Psychology  ,  31  ,  413–419.  doi:10.1093/jpepsy/jsj058    Blanchard,  C.G.,  Albrecht,  T.L.  &  Ruckdeschel,  J.C.  (1997).  The  crisis  of  cancer:  Psychological  impact  on  family  caregivers.  Oncology,  11(2),  189-­‐194  

Calhoun,  L.  G.,  &  Tedeschi,  R.  G.  (1998).  Beyond  recovery  from  trauma:  Implications  for  clinical  practice.  Journal  of  Social  Issues,  54,  357−371  

Cohen  C.A.,  Colantonio  A.,  Vernich  L.  (2002).  Positive  aspects  of  caregiving:  Rounding  out  the  caregiver  experience.  International  Journal  of  Geriatric  Psychiatry,  17.  184–188  http://dx.doi.org/10.1002/gps.561  

Cotrim,  H.  ,  Pereira,  G.  (2008).  Impact  of  colorectal  cancer  on  patient  and  family :  Implications  for  care,  217–226.  http://doi.org/10.1016/j.ejon.2007.11.005  

Cormio,  C.,  Romito,  F.,  Viscanti,  G.,  Turaccio,  M.,  Lorusso,  V.,  &  Mattioli,  V.  (2014).  Psychological  wellbeing  and  posttraumatic  growth  in  caregivers  of  cancer  patients.  Frontiers  in  Psychology,  5.  

Ferrell,  B.,  Hanson,  J.,  &  Grant,  M.  (2013)  An  overview  and  evaluation  of  the  oncology  family  caregiver  project:  improving  quality  of  life  and  quality  of  care  for  oncology  family  caregiver.  Psychooncology,  22(7)    pp.  1645–1652  http://dx.doi.org/10.1002/pon.3198  

Fletcher,  B.S.,  Miawski,  C.,  Given,  B.  &  Schumacher,  K.  (2012).  The  cancer  family  caregiving  experience:  An  updated  and  expanded  conceptual  model.  European  Journal  of  Oncology  Nursing  6    pp  387-­‐398.  doi:10.1016/j.ejon.2011.09.001  

Given,  B.,  Given,  C.W.,  Kozachik,  S.,  &  Rawl,  S.  (  2003).  Family  caregiving  interventions  in  cancer  care.  In  C.W.  Given,  B.  Given,  V.  L.  Champion  ,  S.  Kozachik,  &  D.  N.  DeVoss  (Eds.),  Evidence-­‐based  cancer  care  and  prevention:  Behavioral  interventions.  (332-­‐370).  New  York:  Springer    

Grov,  E.,  Dahl,  A.,    Moum,  T.,    Fosså,  S.  (2005)  Anxiety,  depression,  and  quality  of  life  in  caregivers  of  patients  with  cancer  in  late  palliative  phase  Ann  Oncol,  16  (7)  pp.  1185–1191  

Hagedoorn,  M.,  Buunk,  B.P.,  Kuijer,  R.G.,  Wobbes,  T.,  &  Sanderman,  R.  (2000).  Couples  dealing  with  cancer:  Role  and  gender  differences  regarding  psychological  distress  and  quality  of  life.  Psycho-­‐Oncology,  9,  232-­‐242  

Horswill,  S.,  Desagném  G.,  Parkerson,  H.A.,  Carleton,  R.N.,  Asmundson,  G.J.  G.,  (2016).  A  psychometric  evaluation  of  hierarchical  and  oblique  versions  of  five  variants  of  the  Posttraumatic  Growth  Inventory  Department  of  Psychology,  University  of  Regina,  Regina,  SK,  Canada.  http://dx.doi.org/10.1016/j.psychres.2016.10.027    

  33  

 

Joseph,S.,  &  Linley,  P.A.  (2006).  Growth  following  adversity:  theoretical  perspectives  and  implications  for  clinical  practice.  Clinical  Psychology  Review,  26,  1041-­‐1053.  

Köhle,  N.,  Drossaert,  C.  H.  C.,  Oosterik,  S.,  &  Schreurs,  K.  M.  G.  (n.d.).  Needs  and  Preferences  of  Partners  of  Cancer  Patients  Regarding  a  Web-­‐Based  Psychological  Intervention :  A  Qualitative  Study  Corresponding  Author :,  1.  http://doi.org/10.2196/cancer.4631  

Kim,  Y.,  Kashy,  D.A.,  Wellisch,  D.K.  et  al.  ann.  behav.  med.  (2008)  35:  230.  doi:10.1007/s12160-­‐008-­‐9026-­‐y  

Lindstrom,  C.  M.,  Cann,  A.,  Calhoun,  L.  G.,  &  Tedeschi,  R.  G.  (2013).  The  relationship  of  core  belief  challenge,  rumination,  disclosure,  and  sociocultural  elements  to  posttraumatic  growth.  Psychological  Trauma,  5(1),  50-­‐55.  doi:10.1037/a0022030  

Lewis,  F.  M.  (1990).  Strengthening  Family  Supports,  (01000),  752–759.  

Morris,  B.A.,  Shakespeare-­‐Finch,  J.  &  Scott,  J.L.  (2012)  Posttraumatic  growth  after  cancer:  the  importance  of  health-­‐related  benefits  and  newfound  compassion  for  other  

Support  Care  Cancer  20:  749.  doi:10.1007/s00520-­‐011-­‐1143-­‐7  

Nijboer,  C.,  Triemstra,  M.,  Tempelaar,  R.,  Mulder,  M.,  Sanderman,  R.  &  van  den  Bos,  G.A.M.  (2000).  Patterns  of  caregiver  experiences  among  partners  of  cancer  patients.  The  gerontologist,  40(6),  738-­‐746.  

Northouse,  L.  L.,  Mood,  D.,  Templin,  T.,  Mellon,  S.,  &  George,  T.  (2000).  Couples  ’  patterns  of  adjustment  to  colon  cancer,  50.    

O’Rourke,   J.J.F.,   Tallman,   B.A.,     &   Altmaier,   E.M.   (2008)   Measuring   post-­‐traumatic   changes   in  spirituality/religiosity.   Mental   Health,   Religion   &   Culture  11   (7).  http://dx.doi.org/10.1080/13674670801993336

Pereira,  M.  G.,  Paula,  A.,  &  Fincham,  F.  D.  (2012).  European  Journal  of  Oncology  Nursing  Anxiety  ,  depression  ,  traumatic  stress  and  quality  of  life  in  colorectal  cancer  after  different  treatments :  A  study  with  Portuguese  patients  and  their  partners.  European  Journal  of  Oncology  Nursing,  16(3),  227–232.  http://doi.org/10.1016/j.ejon.2011.06.006  

Ruf,  M.  Buchi,  S.  Moergeli,  H.  Zwahlen,  R.  Jenewein  J.,  (2009).  Positive  personal  changes  in  the  aftermath  of  head  and  neck  cancer  diagnosis:  a  qualitative  study  in  patients  and  their  spouses  Head  Neck,  31,  513–520  

Sawyer,  A.,  Ayers,  S.  &  Field,  A.P.  (2010).  Posttraumatic  growth  and  adjustment  among  individuals  with  cancer  or  HIV/AIDS:  a  meta-­‐analysis.  Clinical  Psychology  review,  30,  436  447.  

Shakespeare-­‐Finch,  J  and  Copping,  A.  2006.  A  grounded  theory  approach  to  understanding  cultural  differences  in  posttraumatic  growth.  Journal  of  Loss  and  Trauma,  11:  355–371.[Taylor  &  Francis  Online],  [Web  of  Science  ®],  p.  367  

Sherman DW, McGuire D, Free D, et al. A pilot study of the experience of family caregivers of patients with advanced pancreatic cancer using a mixed methods approach. J Pain Symptom Manage. 2014; 48( 3): 385–399.  

  34  

Sónia  Isabel  Martins  da  Silva  ,  Helena  Moreira  &  Maria  Cristina  Canavarro  (2011)  Growing  After  Breast  Cancer:  A  Controlled  Comparison  Study  With  Healthy  Women,  Journal  of  Loss  and  Trauma,  16(4),  pp  323-­‐340,  DOI:  10.1080/15325024.2011.572039    Stanton,  A.  L.,  Bower,  J.  E.,  &  Low,  C.  A.  (2006).  Posttraumatic  growth  after  cancer.  In  L.  G.  Tedeschi  &  R.  G.  Calhoun  (Eds.),  Handbook  of  posttraumatic  growth:  Research  and  practice  (pp.  138–175).  Mahwah,  NJ:  Erlbaum.    Sun  Young  Rhaa,  S,    Yeonhee  Park,  Y.,  Kyung  Song,  S.,  Leeb,C.,    Leec,  J.  (2015)  Caregiving  burden  and  the  quality  of  life  of  family  caregivers  of  cancer  patients:  the  relationship  and  correlates.  European  Journal  of  Oncology  Nursing  19(4),  376-­‐382  doi:10.1016/j.ejon.2015.01.004      Tallman,  B.  A.,  PhD,  Lohnberg  ,  J.,PhD,  Yamada,  T.  H.,  PhD.,  Halfdanarson  ,  T.  R.,MD  &  Elizabeth  M.  Altmaier,  E.  M..,  PhD  (2014)  Anticipating  PosttraumaticGrowth  from  Cancer:  Patients’  and  Collaterals’  Experiences,  Journal  of  Psychosocial  Oncology,  (32)3,  342-­‐358,    DOI:  10.1080/07347332.2014.897291    

Tedeschi,  R.G.  &  Calhoun,  L.G.  (1996).  The  posttraumatic  growth  inventory:  measuring  the  positive  

legacy  of  trauma.  Journal  of  Traumatic  Stress,  9,  455-­‐471    

 

Tedeschi,  R.G.  &  Calhoun,  L.G.  (2004).  Posttraumatic  growth:  Conceptual  foundations  and  empirical  

evidence.  Psychological  Inquiry,  15,  1–18.  

 

Vahidi,  M.,  Mahdavi,  N.,  Asgari,  E.,  Ebrahimi,  H.,  Eivazzade,  J.,  Hosseinzadeh,  M.,  Namdar,  H.,    Iraj  

Asvadi,  I.  (2016)    Other  Side  of  Breast  Cancer:  Factors  Associated  with  Caregiver  Burden  Asian  Nursing  

Research  doi:10.1016/j.anr.2016.06.002  

 Weiss,  T.  (2004).  Correlates  of  posttraumatic  growth  in  married  breast  cancer  survivors.  Journal  of  Social  and  Clinical  Psychology,  23,  733–746    

Zoellner,T.,  &  Maercker,  A.,   (2006)  Posttraumatic  growth   in  clinical  psychology-­‐a  critical   review  and  

introduction  of  a  two  component  model.  Clin.  Psychol.  Rev.,  26  pp.  626–653  

     

  35