Pijn, leg dat maar eens uit

Een “how-to-manual” voor fysiotherapeuten

In opdracht van het rug-netwerk

©Ronald Kan Fysiotherapeut Heliomare

Uitgangspunten

• Deze uitleg geldt voor patiënten met chronische benigne pijn waarbij de pijn, gebaseerd op adequaat (para)medisch diagnostisch onderzoek, niet een symptoom is van een onderliggende ziekte of aandoening.

• We spreken dan van ‘dysfunctional pain’.

• Dit is een ‘grootste-gemene-deler-uitleg’. Afstemming op persoonskenmerken als opleidingsniveau, sociaaleconomische status, etnische afkomst is noodzakelijk.

2

Definitie pijn

Pijn is een ‘multiple system output’ van het brein die door een individueel bepaalde specifieke activiteit in de neuromatrix wordt geconstrueerd (de neurosignature). Deze neurosignature wordt geactiveerd indien er redenen zijn om aan te nemen dat de persoon in gevaar is en wordt bedreigd en actie noodzakelijk is om aan de dreiging te ontkomen.

Moseley, Butler, 2003

3

Introductie

• Het onderzoek naar uw pijnklachten is voltooid en daaruit blijkt dat het functioneren van uw lichaam de pijn die u ervaart niet kan verklaren.

• Ik ga nu proberen uit te leggen dat het desondanks heel goed mogelijk is dat u toch pijn voelt in uw lichaam.

• Uit ervaring blijkt dat mensen het moeilijk vinden om deze uitleg direct te begrijpen

• Het is in ieder geval belangrijk te beseffen dat ik probeer uit te leggen dat de pijn niet “tussen de oren” zit.

4

Wat is de functie van pijn?

• Pijn staat in het teken van bescherming.

• Zonder pijn is geen leven mogelijk.

• Goed dat de natuur dat heeft “bedacht”.

• Daarom is pijn ook zo onaangenaam; het moet de aandacht trekken omdat actie noodzakelijk is om aan de dreiging te ontsnappen.

• Deze dreiging kan van lichamelijke aard zijn, maar ook betrekking hebben op persoonlijke/ sociale situaties.

5

Sociale pijn • Kind dat op school wordt gepest en buikpijn

heeft om aan die dreiging te kunnen ontsnappen.

• Secretaresse die op het werk hoofdpijn heeft omdat ze door haar baas onheus wordt bejegend.

• Dus, pijn voel je altijd in je lichaam maar heeft niet altijd een lichamelijke oorzaak.

• Daarmee is de pijn niet psychisch! Lichaam en geest werken nu eenmaal op deze manier samen; zo heeft de natuur dat bedacht.

6

De rol van de hersenen

• We weten nu dat de ervaring van pijn wordt gemaakt in de hersenen op basis van heel veel informatie die daar ligt opgeslagen.

• De pijn ontstaat dus niet, daar waar je het voelt!! Je “voelt” met je hersenen.

• In je hersenen liggen “kaarten” van je lichaam

• Denk bijvoorbeeld aan fantoompijn; de pijn wordt gevoeld in de voet, die er niet meer is… De pijn kan dus nooit in de voet zijn ontstaan!

7

De “kaart” van je lichaam in je brein

8

Hersengebieden betrokken bij de output: pijn

9 Uit: B. van Cranenburgh: Pijn vanuit een neurowetenschappelijk perspectief

De rol van de hersenen

• Toch is de fantoompijn in de voet echt en zeker niet psychisch!

• Het brein waarschuwt voor gevaar omdat het geen been meer voelt. Dat is heel erg logisch, want zonder been ben je immers zeer kwetsbaar en wordt je veiligheid bedreigd; je kan niet meer vluchten voor gevaar.

10

De rol van de hersenen

• De hersenen interpreteren dus, met de beste bedoelingen, de informatie als gevaarlijk, en laten pijn ontstaan in de voet, terwijl de voet zelf daarvoor nooit de aanleiding kan zijn.

• Een begrijpelijke vergissing van de natuur.

• Wat dus van belang is, is om de hersenen gerust te stellen: bedankt voor het seintje, ik heb het begrepen maar nu mag het alarm uit.

11

Welk vakje is donkerder: A of B ?

12

Foutje, bedankt….

13

De rol van de hersenen

• Ook de toestand van de rug/ nek/ schouder kan, op basis van heel veel verschillende informatie, door de hersenen als bedreigend worden ervaren waardoor het pijnalarm in de hersenen afgaat.

• Voor het kunnen begrijpen van de pijn is het daarom zeer belangrijk om te achterhalen waarom de hersenen tot deze conclusie zijn gekomen.

• Dat is voor iedereen weer anders. 14

WELKE FACTOREN KUNNEN EEN ROL SPELEN BIJ HET AFGAAN VAN HET PIJNALARM?

“Niets te vinden” en toch pijn

15

Factoren die een rol kunnen spelen sensitisatie

• Een verhoogde gevoeligheid voor alarmerende informatie – het alarm gaat “te snel” af pijn zonder daadwerkelijke dreiging/ gevaar.

• De hersenen trekken te snel de conclusie: er is iets mis, ik moet je waarschuwen.

• Dit is vaak het geval bij lang durende stress in het leven, b.v. ten gevolge van ervaringen die u in uw leven heeft meegemaakt.

16

Factoren die een rol kunnen spelen aandacht

• Aandacht voor pijn doet de pijn toenemen

• Links: aandacht gericht op geluid • Rechts: aandacht gericht op de pijn

17

Factoren die een rol kunnen spelen verwachting - 1

• Je krijgt wat je verwacht

18

Factoren die een rol kunnen spelen verwachting - 2

• Placebo

– Op basis van positieve informatie een positieve uitkomst verwachten.

• Nocebo

– Op basis van negatieve informatie een negatieve uitkomst verwachten

• Uw nek is versleten

• Uw rug is blijft zwakke plek

• Uw heeft net geen hernia

• U moet voorzichtig zijn met zo’n rug

19

Factoren die een rol kunnen spelen Eigen ideeën

• Uw eigen ideeën/ gedachten

– Ik kan beter niet tillen

– Ik heb een zwakke rug

– Mijn ruggenmerg is beschadigd

– Ik ben een hopeloos geval

– Ik kan aan mijn toestand niets veranderen

– Pijn betekent dat er iets mijn lichaam niet in orde is (logische gedachte!)

20

Factoren die een rol kunnen spelen negatieve emoties

• Gevoelens van hopeloosheid

• Gevoelens van boosheid

• Sombere stemming

• Geen plezier ervaren

• Geen uitzicht op een meer waardevol leven

21

Factoren die een rol kunnen spelen de omgeving

• De context waarbinnen de pijn wordt ervaren

– Op vakantie vaak minder pijn

– Bij inspirerende afleiding vaak minder pijn

• Een prikkel van -20⁰ wordt als pijnlijker ervaren als tegelijkertijd een rood licht wordt getoond.

22

Factoren die een rol kunnen spelen de omgeving

• Reacties vanuit de omgeving

23

Heeft u factoren gehoord die mogelijk op u van toepassing zijn?

We gaan samen proberen het alarm tot zwijgen te brengen, dat gaat vast

lukken!