-~··············•·············

MECMUASI-tİÇ AYLlK

Dini, llini, Edebi Ara§tırmalar Mecmuası

Cilt : V Sayı : 4

Ekim 1982 Zillıicce 1402 . .

Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü

·İSLAM MEDENİYETİ V AKFI Adıila. Başkan

Dr. Cahid BALTACI

İdare Yeri

Bozdoğan Kemeri Cemal Yener Çad. Nr~l32 VEFA/İST.-

Haberleşme ve · Have~e PK. 1315 Sirkecl/İSTANBUL

·TURKEY

Fiyatı· : 150 TL.

Abone şartlan:

Yurt İçi 600 TL. Yurt Dl§ı : 1200 TL.

İÇİNDEKİLER·

Ramazan Hilali ve Kutuplara Yakın

Yetl'erde Namaz Vakti Meseleleri Üzerine Bir Araştırma

Prof. Dr. Ali ŞAFAK: 3

Osmanlılarda Tekkeler Ziya KAZICI : 29

Tarihte Darul- Hilafe Medreseleri Ve ihtisas r Şubeleri

Veli ERTAN : 35

l<ı.brıs Ortodoks Başpiskoposluğunun

iliyası ve .Kilisenin Tertipleri H. Fikret ALASYA : 59

Kırımlı Meşıİıyih, Ulema, Müverrihin, Etibba Ve Riyaziyyünun Teracim·i Ah· va! Ve Asarı

Sursalı Mehmed TAHiR Neşre Hazırlayan :

Hasan AKSOY : 67

Rasail As-Sahl b. Abdiilah At • Tüstari Neşre Hazırlayan :

Dr. V. Nuri ÖZTÜRK: 89

Kitap Tanıtmaı-

Ass. MÜnir ATALAR: 101

Neşredilmeyen ya~ar isten.p.diğinde iade edilir:· Mecmuanm ismi zikredilmeden iktihas edilemez.

······························-

· ..

Rasaii.As-Sahl. b. AbdillahAt-Tustar.i Dr. Yaşar NlİI'İ ÖZT'ÜRK

Köprülü Ktp. No: 727

Bu ·arapça yazma, 12 X 22 .(8 X 16,5) cm ebadında, sırtı m>eşin, üze­ri wrfi !kağıtla'kaplı, uruıkiebi düşmıi.iş; . Şirazesl dağıl!malk .üzre ibir cilt

· . içlııde 3+242+2 va'I'alk: ltıurtarında lbiır mecı:inuadır •

. Baştan €!ksilk<tir •. Vlkaye ~aikJ.ariİım sonnı:dıaın, cilUeme. esnaSın­da llronulduğu aniaşıluyor ESld . :metin sonradan . ilronulduğu aşiıka.T olan i'alk:aımlarm 16 sinde roa.Şlıyor. Mecmuadaiki öteıki cilzleııin !J?üıyii!k:lerl dik­kate almİlrsa ıb8.ştam. 15 varaJklı!k mr· !kısmın €!ks'Jk olduğu netleesine varı­}aıbUi'I'.

V:i!kaye varalk'ı 2 a'da, eserin üSıırup Kadışı Nev'i..z~de Aıtaullaıh'ın . . '

kiiıtaplarmıclan olduğunu d~ biı- !fa<yLt ibuluninalktadır.·. Mrtı!lıtelıirf yerlerde ·geçen Min Kclatiıi • SeJii ıveya Sillle An Sehl'lerin-

. den, eserin,· 'İ'usfıerl'!Il'iri sözl~ toplaJJlll1!a.Slyla, · yahut Ikenrusine soru~ lan :sorulara ver.diği cevaplaırui !kaiydıı.yla_ ıteşelkikill ettiği anlaşılıyor. Esa­sen, metnin, ıhiıribiriyle ligİSİ olapayan sözlerin sıralanışından meydan'a1 gelrmesi de lbmıu gösteriyor. · · ·

Az ahıarlı . fliıgransız lb!ir . kağı:t üZerine harekeli, 'oıkunalklı bir nesilile yazılmış olan ~er . n.ıtm~ lelkel~ni Vıe. güve . ıjenifkleri . ihtiva e'tmefkte . ve

· cildi de ~ondan ·dağılmış ~ul1l1lliillaikt'a'd.lr. Vara!kla:ııda 17 şer saıtıX lhı.İlumi­yor. Varalk 1!52h ıyıe {kadar ;SÖZJbaşlaır-ı: yine .·aynı anüreikikeple ve faikaıt bü"' ~ lıarfle lkayd'edilmiştir.

. Kitaptaiki. cüz ve ·lböiıümler varalk !kenaırına dikilen lkı!m:n:ıiı. iplerle be--~<>hıp şu sıraıyla ~adırlarr: . ·

.1 .. cüz : ? ~· 3a 2. cüz : 3a - 19b

/

3. cüz : ·19b - 40a /

4. cüz. : 40b- 63a

5. cüz -: 63b - 781b -

6. cüz : 78b - 153a 7. ·Bölüm (Var, 1531b- 205a) Kiıtaıbü'ş şerh ve'l beyfun ltına eşkele

ırrıin k:elami seihl. 8. Bölüm (Vaır. · 205a- 243ib) : KitM:rin zy.'[u'iııraza ve'r Te.dd ala ehli.'l

Fırak

. VaıraJk 78b :de 5. ciizün: ıbtttlği sö:Yılenmekite, fıikaıt 6. ciWün ib::ışlaıdı­ğıaıa 'dair lbir şey söyleımıem~.

Varalk ·ı53ıb- 205a a.ras:İ!n.'d'a yeralan 7. :bölümde Sehl'in sözle:rinin alt taırafları (llmıwetİi ıilitiımalle SQIIl!l"adan) ikiıı:mmı rrnıür€ııdrepre çizilıniiş--~ 1

V araJk 2a ve 242b de vaıkıf müıhfulm g9ruJ.me:kıtedir.

Buraıda, ıeserin muhtelif -varalklarnıa (ımıesela, llb,· 61b, 8lıb vs.) ser­. piştirilen ve içfude biır ha!<Us-i Ş'erl:f: .. y,~ı !bul'U!Ilan miii!lıürleri de lıaıtıTlat­malıylz.

. Valkif mühürleri /bize, ıesexin ım~hur OSlilanh veziri Köpr.ülü Ahmed· · . . . ' ~ .

. Paşa'nın VaJkfı olduğ:unu göstermıeıktediır. · . ·. ·. · ·. ·. · ' · · ·

Oümle sonlarında yemlan · illQktalı dairevi işaıretlertlen eserlı:ı o!lrun· . duğu ve mukaı'bele görtlüğıü aınlaŞ~alk!tadıır.

En sonda, var. 242b dıe, sol !taırafta, tahribat dolaYısıyla olkımrması güç lbfur !lııayıtta eseriın DWaşk'da, H. 9. asTin :ba,şlarında istima!b. ·edildiği

· karyıdı yeralma:kıtadlr.

[Baştan 3. CÜ2ıÜn illk yaırısına (kadaır . sistematiik ibir ;f;agpilif ve. tertip ydktur .. Sözleır rastgele sı:raıla!Orımşt:ırr. Bu ikısrnırı:ı muh'tevasınıa ·a:iıt :hilgi

v.erınıelk için 'bam yaroiklamd~ öıremli ibuldruığuımruz -sözİeri nalkled.men bazı: ·va;raıkların .sad~ !İ!htiva ettilkleriı düşüınC'e ve istılahlam işaretle. ye-::

. . . . . . . tı:İ!r:lJ ..... . ıecegız.

. dVZ I. (Var. la- 3_3,)

Vaır. la:

Birinci cüzün eJ.iınrlızde !kalan . kısmmın iJık sayfası olan !bu yüz taiı.ni:ı< giöııdüğıünden taım istifade edilıece!k Şekilde olkıunamamalk:tadıır. Burııunla: beraıber ~ v ıe r a ', !kanaat, rreveık!kül, ilim .. ikonıulaırıına ait sözl~ · ~dığını. anl~aarıız mü.rzrıJk;ün oluıyor.

90

v:a.r .. ı b:

Bu varakta ilim ilroD;usumı. itemas ~. SÜzler ağırlık ·taşımakta, ·ay~ ' nca z i 'k ı' r mev:zıuuna ıda rtıeıma.S edi1ı:nelktedir. Esasmda i 1 i mı ve h e .­. 1 a. 1 T 1 Z ı-\k ikon~M'l i!JÜJtiin. ese~ ·ihaJlcim olan 'komılMıdn-.· Deıı:ıiCfbilir !ki

. . . göz . atacağımiz '!bütün varnikiarda ·ıbu :ilki kıonıuya ait ib:lı- \}'eya lbixlka~ söz bulalbUeceğiz. · Burnu,· di:ı:b.a ilik. varalktai:ı :iıti!ba.Ten farilretme'k mü.milpi.indw:

- İlınİ Allah için olaının lkallbmdıeııı m a s i V' a . ı dlırı.i ahiret !i.çİ!n ola-nın üraDbinden düıny.aıya. ad.ıt lter ş_€y_ sllinir. ·

-. z i ık r iiı ednası ilıiıın, h {:!. mı ıd ve . s -e na mn ~ası ş ü k ıÜ it' ı t a -. a t in :ednası da Allalı'Nı halkl.aTmı; ··s ün !ll ert e ıbağ'lı olarak e'dıadı!r.

Var. 2 aoo~b :

- Gıyıbetten llrurtulmalk . ffvtıeyen z ani a r kap1Sını nefsdıııe · ikrupaıt­ı:ım. Çünlkü zaıılardaıı ·:ırurtuian t a fb. as s üs · (:tecessüs ?) den, ıta:hassi.is­ten ik.untulaıı g ıy Ib ıe t ten; gı~ !km'ıtu.lan giinalhtaın, g ü n ah tan ·kımıtulan ıb ü ht a il1 dan lberi olur.

- Allah ilro:rikummu lkı.ı,llbmde görun'elk. i~eyen. h e 1 al . rr ız ı k tan başk~srm yemesin. Allaib.'ın r ız a snn !k.azanımalk. isteyen, azalarını Al­lalı'm nehıyettiği. şeylerrdm ıuza ik ıbuJtsuırı. Melelklerin ikenil!isme dua· etme­Sini isteyen uzuvlaTİill Allah'ın rr3.zıı olacağı işlerd<e iJrullansıİı.. ;aıınJ.arı ba­_şaran · insarila, mel'elk.ler ıbile gu'l'Ul'lamr ve · Allah, mel-eılrlıeri o· :kuıa dua· eiırn:e'kle görevı:eııdiriı-. . ·

- Şu üç şey fk.:ulıun Allaılı !kaıtında · mev!k.i:iın:i ikuvvetlendirıhr; ona fehimı, zihin- ve firaset güCiii !k.azaıııdırıT: İlim, i!ba·det, ıih­l a s. Şu üÇ şey d_ıe kulrıiın fe!birnı, _z]lhiın ve alkıl. gücilıııü gidıerir: C e h il, günı;ı.h, .riya.. . . . . . .

- 1Irnıin ikemali h i !k mı· et, . ha ş ye t in ikemali gizli ve. açlı!k.ıta gü-naib.ları terkıtiT. · · ·

• OÜZ II (Var .. 3a ~ 19a)

' . '. . .. - .

·Var. 3a : .·

- Ş:u . yedi şey lk u ı ı uğu n 'I' Iii !k ü :nı er i olup ikul llmnla'l"a muıt­Iaıka saiJ:rip olmalıdır:

1. Allalı'dan razı olıma!k.

2 Nefsten şilk.ayetçi olmak.

· 3. Allalı'a şükür.

4. Fiillerd'en i s t i ğ f a il".

91

5: All'8Jb.'m aillinden koıikımalk. 6. Allalı'ın a f. v irii taleıp.

· 7. Alla:h'u:i. f a z I Jını :wnıınalk .

....,.... Bütün .· iişlerlııi2ıde · i ılı lt i y ar 1 . Allaih'a · bıralkm;. iıktidan.ız Hz. ·· Peygamber' e olsun. Bu ih1.1S'U!Sta ib~rilı olam oAllab. i!llic:ı·ruriİara _önder kı- · Iaır.

Var. 3b·: ·

Bu v~alkıta i li m; am e·l, :n i yy et, Ht I as, ha vf ;ile ilgili sözler v~. Birinde şöyle d~yol'!: ..

. . .·· . . . - Kulların Rilllelleii., iç aleım.lerlııdelld dswıı.mıliarına göre _?lçü1üx.

Var. 4a ~ Ib : . . . · İldım, · ameı, ha vf, r.eca, ı:iıhlas, ş _e ry :t a 11:; e c e 1 !konularına temas .

var: \

....-- Allalı'ın da fevMd:i vaır.dıır, şey;baırım ıda. Alla.h'm revaidi ü.!ıniıt ve loo:rtku~ şeytanm fevaidi ise !J.ı a y ·a 1, g U TUT · ve .kU r U n :tU. . . .

- Ecel iki türlülciür:·

1 - Ecel~i !kaza .. 2 - Ecel-i llliÜSe:mıına. Birincisi · mahdird ve maıkdiır, ikincisi h ük-

.• 1

me bağlı.

Var. 5a -b:

Z:iikınin a!ksaımına, özelli1İclerine,·. v:elayet ve· özelliklerine, :illkin, a!kıl, h a m ıd vs. ile ilgili sözler .vardır:_ · .

. · - Velayetin a:slı iıevhldiien itbaırcltir.

- Mijrminlex · lkıyam'et · güın.ıü · !ka:vrayış . tiu.de. seva!ba nail olU!I"lar. ısu giiç . oııla.a:a i m a n I a r ı oraınmda verilir.

gıüçl&i (: Al-fa :h.m) nlsıbe'­

. ilimlm ilim akıllan aJin1 da ' . . . . ' . . . .

. . . . . - .

- İliım, akıl :iJkitisalbı· demelkt:h\ O halde i.1ınM olmaıyanm a ık ı - m ü k - · . . . . .

te s e b d de 'YQktur. O, olııa olııa !kendisi ıaleyhdiı:ıe delil taşıyan bir aJkla sa:hip ıola;bllir .. Bu aılp1 ise ımülkıtesep değildir; m a, rif et hiç değild:ix . . . . ·- ._·. - ·,. . - . . . . . .. : . . -· .. ":. . . . .·. . •. . . ·. - .

- Ha:md ve Mehm.Ud ik€ill1a.lj şu iüç ·şeyde: . Ha ı i ibilmeYe :v~ıta ilim, Ar ş ' a ulaşmaya t\rasıta z i ik dı Lr, :iıhlıas He t .. aat. . .

' . Var. 6a-ıb:

Akıl, zi1Mn, fehim1 i m_a n, aım ıe I, te d ıb ir, i•h t i yar, sünni, k a d e ri !k:onuJ.a.rrmda sözler vaır:

: .... ,.:.Mal insanla~ tam ·oıaraık verilımişth<. İslaını ıürrriıın~thııiiiı en· ·edna · · · ferdi ıbile nefsme nasihat ıediip alklma 'liy.sa.ıhem !ke:ı:ı!di arurtultırr iliem de

· zaana:tı•;ITlım öteİrl inısanla;rını ilrurtaır1r. · .

- İmaında SUınnller, aınııeldıe Kadıeriler gilbi o]Jruı:ı. . . . . . - işte o K~bir ~o Mnnl!b, Mevcud · ·oıoo · RaJb> · Fa!kart. ınsanıar

ondan nıe !kadar ıuzalkıta. . .. . . . . . . " . - .

- ·Allah · ·mablu!klaıri . yarattığındA · · o :olan peirlclem~. · Onları . per-. deleyen ibizzalt !kıe:nıdıi. ıtıe:<:lıbirleridir .. Terl!bir. ve ihtıiya.Tl ibııra!km, yaşayıŞllliZ rerah ve ·tertemiz Ülsuı:ıi, Hallinn m a :1 ş e ıt ve heya;tım zorlaştmıp çirlkin· leştiren tedlbir ve ihtiya.rd1:J;.

Var. 7a:

- İ m a n, ry a ik 1 n, .· günaıhı :bt:iiıraf ... d~ax:lruı aıyrıldıkıtaıı sonra: hiçbir işe yaxaınıaz. Bunlaıım faıydaları ibiz dıüınyada ilken · görlilür

. --,- İnSanlar d !lll ani !3. r ıyı a. aıtıeşten lkt.ıiclıulıurlar, .Aiıah'ın merha­met ve lutfuyla · cennete gir'er, aım'eliıeriyle derece; alırlar

Var. 7ib : ·

A ik ı 1, i 1 i ıın, li h 1 a s, ö f k e ha!klkıınd~ sözler vardıır:

....,- . .Altı! ·uzuvlarl!Jl, !kiuvvet :uyanıılklığm, dfuıya Mıimtin aynıası. - A:kıl alkını (: Al-aııcl) ıdaın ~başka biT şey. Akıllı, sadece aikla tica-:

bet edendir. . . . "

. . -. Şnnu anlaJdrm !ki aJlol. Allah'ın zatı ist:ifkıaınıetindıe ikııllamlmaz ise. · er geç . .Aiıah'a düşİria.n ol'IİT. · ·

-- Şu üç sıfaıt alkıllı insannı sıfa;bırur: /

1. Hal!k:ın all:Valini te:fitiş eıbmemıeil:c' . . . .

.· 2. Kendi whvali hususunıda Allah'tlaıı ya.rdım dileane!k: · 3. Hz. Pey:ga.n:ııber'e taım ıuıyımalk

- Bela V~ lboş laiki!rdi avrure ig'eze:nlere musallat olur. Meş:gul :iınsan. böyle şeylerden ıı.iza.ıklaŞbıncı ibir cehd içİ!nde:dir.

Var. 8a-b:

Bu vara'kıta ilim, ihl!as,. :ö:fike, · · tıeı:ıbiry:e haıkkmida sözler var:

- ö:ınte, ibedene mrooa.llaJt olm ihastalı!kJta.n beterdiT. ö:fikclenen lkişi hastalığın -~ği elemdoo daha fena ibiır. elem~ duçar. olıR-. Bundan kırrbu1ına:k için .i ıb t i ı a ehlicne i&.aıkıP. ~ruara acl!lllaJ!t lmdır.

- İlınin ooştu:rduğıu gazap, ra.ihmeıtıtir.

93

1.

. : . . .. . · ·....:..... -Hallkm t~biye• eıdici lbiriın:e,. ımutlalka _iılıtiyacı vardır.·. Çünikii in­

sanlar ter.biye ıtlaibniıd~ · çolk mubteİiıfıtirler:

·Vax. 9a..;b:

Rız:&:, hıelal yanııe!k, i ı i m, ik ıe ~ ib, ımele!kler,. az .g i n ı ı !k vs. ih!aiklk:ııı:ı-da sözler vardır. · ·-

. - Halka, lkendilerini baramdrutı müstağıp kılacak geniş !biT rızt.ı{ · lazıııntlır.

- fMıelclder ve insaınlaır şu dör!t veeili ·ıüzi.e yaşaxlar:

1 - Mele!klere tarut ıüzre . 2 ..,..... NeJbiler ilim ve v a ilı ry e lı:ıttizar ü.zr'e . 3 - S ı d d i k 1 a r nl€lbjıye :iiktiıda ıi.WI"e

. 4 - Diğer msaıı:ılar, aıin1i, aıbiili, zahiiıdiyle, haıyvaınlar ~bi yiyip içmelk üzre. '

- Azıp şrmaranıa · ry a !k i n, ımal:arya:niye saırılana s ı d lk, . uruvlarını ' . . Allafu.'a rtaaıt dışmda !lrullaınana v e:r a ', haram·çlrur:_ Bu üçündeiı· ~ _ kalan ise helaıkıe uğımr ve ıclıüşmaınlar !de:fiterinıe yzılıır .

Var .. lOa .,b : . --- ..

- . .. . ..

Kalp, ilılas, m ü d a ilı ıe n e, an 'Ü d a ır a :t, h a ı k, . il) e ı a, ih a t a r a -t 'a daıh' sözler var: ·

-:- :lıbadet ihlastır. Gerisi lboş. -:- Göğsün civarıırııa halirim olmyan göğsün içine na.Sıl halkim oh~r,

.göğse haJdni olaımıyanı ikalqe nas:ıl haıiclım olur,. !ka1lm haikıim ,olam1yan . gizli ·ha21İ!Ilelıere nasil murttali . o~ ve_ ıtt:ıla'ı. el'de edırneyen ıü m e !ll a 'dam . nasıl olur? . ·· · ·

- Kalabalık ıgafletbe yaşıyor.Srdl{ijlklarin gaflete de zi!kJre·. dalıp, Mrezlkii!r'u uınutmaktm:;_ .

· - \Bel3ınin <esası h a v a ıti r olup o da Allah'dandıir. Kulnn en esas­lı f.i'li niyyet .ve !ka:stı ( :Al-hamrn} ıd.m:-. Eğer myıyeıtini Allah'a yöırelıbrniş- · se 1miııtıulur, a!ksi halde ılıel81k oluır. · - · · · .

Var. 11a ~ Ib :·

Niyyetıin: · değeri, neil:)ilıer!iın: ahlrub . v.e:· i s' a r üzerinde · :dıu.:ı.ml:uryor: - ·NebUerin ahialim şu dört esa,sa ·oıtı.ıx:i.ır:· . .

· 1 - Mal'da · cÖİnertliık ·

94·

2 - Dinde saıniimi~ ( :Aın-nasiıha) .. · 3 - t:ns3mı8ıra ·_ şefikat 4 -.,.. Allahdan llro:r!kıu.

..

. :_ Allah'ı nefsine, ruhüna, dilıııya ve &ın-etme tercih edenler ılışın­da her varlık Haklk'ı bilmekıte cıaihiildlr; ··.

Var. 12a- h :·

Tedlbir, ilim, cebl, se.vıgi, sıdlk vs. ye ıd.a4" sözler var: - ·Her · · tedlbirin aslı rlmyaya rağ:bet~ heır. · rnbğtkin aslı da uzun

em.eltlir. ---- Ruhun .nıa.lilci z :8. !lı i ır, n-efsin mallki s !ir r. . . ' .

- Allaıh'ı seven lıayaıtın ibizzaıt lk:en:dd:siıd.fu;: · "1\Ua,h'ı se\'-en için ha-. yat" diye 'bir ta!bire yer ydk..

- Allah insanlan yaxaıtı.p Ha ry ry Iİ!smİyle dirileştir&kıben soo.ıra on:. . . . ları ikendi cehal'etleriyle öldü:rldıü:. o lhalde, iliımle H·~ :y olan diri, geriye · !kalanlar ölüdür.

Vaır. 13a- ·b :

Helal rızılk, vera', :mal ve evla.da güverı:im.emıeik, suizaııdan ikaçill!lllaik, aJ.iım ve arn. far1kma dair beYa.nlar. yeıra1ıT: . .

-· · Aç, sadece gıii:naıh!kardan olillr. Tövbe ile terniilenende imaın _açlı­ğı ıydkıtur. Onıda yal:niz ttaıbii -~çlıik oİaJbilir ki :bu da bir .şey d'eğilrlıir.

H~ 1~-: ~-rif · ı !h r · "'u- · ı~~·.:ı ... _ ~;....ı-::;~,;ı~; .. - · m i:t. · o 'WD:, · • a ımı m o <UJ.l\.U:LU . •w:ııı,ı.ı:uuıU;I..

Var. 14a- b:

Açıırk, to'klulk, ·kelime.. i rte.vhid; rulbu~eıt:. [ı ·ü r r y e .t, tevlbe, h a V f, w. ıye daiır sözler var~ · . , · , .

·- Tok olt1uğu haldie açlı!k, 2Jeil!g1n olduğu halde y-olksullufk, giyili ol­duğu halde çıpl~lklılk -errdişe.smden ıkı.ı:vtula:ıruyanırn vay .haliı:ıe;. _Böyle bir iınısaının. !kaLbi gadda.r, ıdili aaJgm vıe ıinsafSl!Z olur.

-. Bu yoldan aslolan ıa i.l8.b:e illellalı. su-rını ıbilme!ktiT. ·_ !çinde ulb u ıd i yy eti gerçcld~tirene dlşlında lı ürr i ye t ibah-

şerlllir. . . - ~ tövlbekfur her saat, lhe:r an, her lafum gafletine :t:övibe ·€!den-

d!ir. .

Vaır. 15a - b :

- Allah kal:pleı1 yaırartaralk hıer ıbirıin.in ii2ıer:iın.B ıkilit vurdu ve i m a -n ı o killtıere arnab.rta.r ıyaptı. Bu !kilitlerdıen sal(jece· n e ıb .i, r e s u 1 ve s i d -d ilk 1 ar m kalplerinde ola:nlaıri açıldı.. Diğer dnsan.ların. hepSi bu !kilitler açılırıadan dünyayı ·teııkederler •.

- Hz. Peygaıınber 'kendis:iıne :iımaında.n sorulduğı.uida (b a t ı n ı, !s­lam'daın sorulduğunda z ah i ll' i, hem zamr, hem de -·lbatın sorulduğınıda da .i h s a nı arnlaıttı.

95 ..

- Şunu iyi~ bUm ki zamanm~zrda..'ilınıiyle · Allaıh'm dilediğlıii :yap~ alirolere rastlayaııruı.zsımz. !Bu şim~r ~riyle ya et yemeyi, ya ri­yaooti, ya mal ve ~. yahiıt.tia şöh;reiti •ikastediyöı'lar, BOylece iHr ·yapılması gere!kem bı:ralkimaik suretiyle ab.ire~ dünyaya feda ediyorlar.

- nimle iJı i} m l 1birll!kte. öğrenin. . • . . .

Vrur.l6a-ib~

.. Bu varaik.ta Sü.:o.a:ı:eıt ehJin,lri .d.i.lşi.iıııceleri Ve kader mevzu.nn­. da lbeyaıı:ılar vardır.

Var. 17a- [>rı:

Havf, ~ca, tevclnkill, şayık; kimb, tedbir vs: ye ait beyanlar var: · - Ha'llf, Allah'ın neb.~erdın.dm uzalk dıınnaik,. r ·e ca f.arzları

. eda etm'€fu:, muhail:fuci: me S ü :o. n. e t e illctidadl:r. Allah Ib u manada: «D-eki: . . ·eğer Allah'ı seviy~ ıba.na uyıı.ın Iki Allah da sevsin.~ (1) lbUıyııi.."m.ak~

. . . . . . . i

·. tadı.r. ·Şev!ka geMnce .o, işin rı:rı.üıııteihası olup !kul onu tasvii .edemez. ·

Var. 18a -h:

Eşya, sa~ tart.i, ölçü., şıüllci1ır ve !Hz. Dayftd'.a gelen vahiıyden sözeder .. ·

Vax. 19a:

. İTade, kadar, ilini1 ·uleıma Veı a.mel hakkında.

CVZ ·m (Var.19a-40a) Var.l9b:

. '

. ~ Kişinlıı toklu!k·yıiWüniloo. ·duÇrur Ölduğu· şerrin e:o. !hafifi, Allah'ın balk!kıcru edaya vas1ıta olan Umin y:!.tir.ilmesidiT. •

- İşin Özeti şu ayıeıtte: «İyili!k:. eıtııne!k ve f€!!1&!ıfk;tan salkınmaik. h'l.ISu­SUn.da ·birbirinizle ymıd.ımlaşın; .gıü:nalı ıişle!llle!k ve haddi aşmak husilsun-

. da yardmılaşmay:ı.iı» (2). ·

- IDkmege aşık olaın Ralblb'i, parnya a;şı!k. olan dini, diliıyaya aşıik olan a.!hiİ-eti, yerin y:üzüne aşıJlt olan ye~ içini sevemez. · .

Vaır: 20a- b :

Bti vara'kıta, ·/bazı Kur'an ayetlerinin ·izahla.rıyla açl:ık; t.Q!kluk, ilim, şelı.V'€11:,, yaikln vs. ye dair sözler vardır: · · '

__,. Şu üç şeyJnsanm_gö'beğini ·~: Şehvet, !kerı.dme aşm illklkat, . şUJkür naksanlığı. ·

96

· {1) Kur'an-ı~ Kerim, Al-l lmran (3), at. {2) Kur'an-ı Kerim; ·ef-M~ilda (5)2

. i

i '

..,_ · Allaılı ui.in:yayı. yaraıttı . ve ondaiki ;i.lİ!m ve ıhiikm-eti . açlığa, cehll ve ma'sıyyeti tokluğa koydu. · . Var. 21a-b:

.. Açlıık, toklulk, Sl!hhaıt, [lıastal:ı!k :vs. haklkmda. sözler yeralır. Var. 22a-b.:

Hıelal r.ı,zı.ık, şü!kür, yşJkin, şehvet, peygaımıberlerlı:ı ve .~1uib.ammetl Af;.-:. · habı'nm gıdalanmada dilk!kaıt ·eıttıiJkleıi.i. inceli!klıere 4air beyanlar var ..

. , . .

Vax. 23a.- h :

Şeh:vet, şehvetperestler, açlıık ve gııda ha1ı:ıkıp.da beyanlar var: - Şehvetperest hiçıbir . zaman mu:hlis ve saf olaraik dine ya'klaşa­

maız. Onun dinle irttbaitı ibiT ıtıaıkırrn iba§lka sebepler y;üzündendir. - Şehvetperestlevd.en ıtaıkvaya att nevhangi ıbix . şey. sorıma. - Şehvetleriırı.e esir olanlar saf sev.gıiye asla sahip olamazlar. Onla-

rm kendi dostlarına sevgileri de ıvazsız değildir. · ·Eser, vax8!k 24·a daın iıtiıbaren, « b ab » adı · aıtında lbölünıle.r ihtiva

etmektediir. Bu ıbaı'bları ve içlerinde ik.aıyda değeT ibı.ıirluğuıriıuz · sözl'e:I'İ şu şekilde sıralayabiliriz:

Bab al-vesvese (Var. 24a.- 25b): .

- Şir'.k. ve nifaka ·aıt vesvesey:i yalnız miislrüman tanır. Ce!hl vesve­sesini alimlıer, n ıi sya n vıe'Svesesini zil.ık:irlıer, isyan vesvesesİ!Il.İ itaaıt:ıkar­

lar, dooya vesvesh:ıılı:ı. ahiret için çalışanlar tanıır. - V esvese !bir :belad:IT ye :oo.ıdan. kıu:ı:fuluş ryalmz Allaılı'ın · yaııdımıy­

la müımkün olur. -...:. v~vese. havaıda uçma, su a1tında yaşa1m.a vs. g:i!bi !Jr e r a m e t -

1 e r le ibirİirrd:e dahi ibulunaJbiliT. . . · ·

Bab ad-dünya (Var. 25b- 29a):

- Dünyadan nasilbini alan, şehvetler lkendisine lkolaylaşrtırılan ve buna rağmen iibadıete m;ullı:ıt€ld.iT olıd~ğunu sanan. her m üt e a Ib ıb d d (ilba­det ettiğini sanan) aldaırımalkrt:adı!r. !Suniın tıeık istisnası m ıu tt aik. i 1 eT (al-muttaıkfın) dir. Onlar, dünyalı!k az veya ÇO'k IJ:ıir şeye sahip oldiııkla­rmda ik.alplerinde !bir ıkaısvet ve ıbezginliık hlssederler.

- Dünıya uyuyan lb:ir nıefs, ~et ıuyanıık. ıbir nıefs. UııUID1llamalı ki uıyıuıyan öli.inıe nisbet edilir.

- Dünya oohlin, Mı.iret ·işe Umi10 . ta lk:enıdıiisi. nsan, i b (ila ya d uçar E*illen varlıık; 'kul ımıemur ve menhl... .

- Allah, n~bisi Mu:hallllmed'd ıgönıd.erkl!i-ğlı:ıde dmyatla yedi sınıf in­san vardı: Melikler, ziraatçiler, ha;yvancilikla uğraşanlar, zanaatıkarlar, ücretli işçiler ve yoksullar .. Bımlı:ıxın. hiçbirine,·· Peyg.mlber ıtrur:afından, bu-1unıdulklan . hali terlt. ıea:meid.i.lmedi; alksine . ~ıe~bii.rine, kendi halleri içinde .

97

ilim, rteveklkül, lf:aıkva ıve ıya!ldn elde etmeleri e.nti'ıeidildi. -- Dünya derılıe lbenze.r. Onun ~galaxı üstünde giden bata:r, boğw·

· lrur •. Selaımette ikalaJb~ i~in: sahlJ. !boyu seyretımelfu.

-.Allah dün.ıya(Yl şu nefs ftç:in, nefse de taaıt için yaa:atrı::ıı. ·.0 halde_ dünyası taatle ıya.rayan hem ~ay.ı:, li~ de ahireti kazaıımıştıa:-. Böyle phn~yan ise ilıem dünyruy;ı yiıti.rmiştirr, nem de B.b.ireti •..

. - [}ünya;daki her ~ . gö:rtmiiiş, gö!"düğünıüz her şeyi lbilmiş, bildi­.iğmiz her şeye crnali!k olmuş, ,m altlik olıdıuğu!muz ilı'e:!' şeyde Ibe aui mıziçin. bir yarar elde etn:iiş deiğli:z. Bunun rtıek istisınası b'i r ir' (iyilik, hayır)dır ..

- Dünyada a lıt ı n ve g rü m Iii ş· den ibeter lhiçıbix _ f it n e yoktur; falkat hırs ve deyma.zl:ıJk onlarıd.an da belter.

Bab al-mnbAsebe (Var. 29a- 29b):

- Nefsinizi muihaselbe>ye zorlayın Iki· aımellerinizi onunla değerlenıdıi.-rebileseniz ..

:...... Miuhase'be ~ iki :türlükiıür:

1 - Allah ile ·kul aa:a& muhasebe 2 - Kul ile öt.eki-ıma.iılıılklar -aırası mıuilıaswe .

. Bab. al-itmi'nan (Var. 29b- 3la): Bab al-miıblıS (Var. 3la- 3lb): Bab al-mm:larat- v'al-mudabana (Var. 3lb- 32a): Bab al-halil (Var. 32a- 34a):

- Helal, R u Ib u i y 'Ye t i 'llkıraa:mr. Nıefs ıyönüttı.ıden zu:hur eden her şey h a r am dairesine girer.

- Dinin raci' olduğu y~ şey vardJır ki onlar da helal lDITrma(Ya jr­

c.a' edilir. -:-< Helali elde e1ını€1k içm !k e s ıb. ge:l"ıclcir~

. .

Mb al-kasb (Var. 34a- 35a): Bab as-şubha v'al-:ınakriilı (Var. 35a): Bab at-tab' (Var. 35a- 36b): Bab asşamt (Var. 36b .:.s7a):

- nim üz..ı-e rve zaıriı:ret ınıiktarmca !konuşan ikelama ruı!'t Metler.den korunımuş olruır.

Bab al-ahlak (Var. 37a- 39b): ·

- Ahlalkı dü.zgüri o lımayanın Allah ile münasebeti de sağlam olırnaz; dünya ve ahireti ıbozulur. iBö.yle ıbiıiisi ıt aat in zeıvndne varamaz.

98.

ctJz IV (Var. 40a ~ 6Sa)

1Jab al-mnhtadi (Var. 40b·- 42a) Bab at-tadbir (Var. 42a- 42b) Bab ar-riya ·(Var. 42b- 44a): - Şi:ı:ık nasıl 1: -e v h i d i iptal ıeıdliyorsa riıya da ameli mahved~. - Riya insanın talbiarf:mda . mevoofbtıır. Bab al-hüsilsıyya (Var. 44a- 45a) . · · Bab" 9§-şükr (Var. 45b- 5la) · Bft:b min ·an-nahy (Var. 5ta- 56a) . Bab az..znniin. (Var. 56a- BOb)

ctJz V (Var. 63a- 78b)

Yu!k:arıki !babm biT devamı görünıümrünid'e olan hu cüz d.finyanm ce­hi! ve ölüm olduğunu bildhıen: 'biır lbeyanla lbaş~ama!lcta ve şu !konuları ilı­tiva etzn€llct:edir: Helal rızı!k, dua, rağıbet, rehlbet, il:eVıbe, il.iım, ultmıa,

iman, zühd, cmümia.ı, !kafir, istiğııa, cmarifet, vera!, hı!rs, emel vs: . . . '

· CtJZ VI (Var. 78b -t52b)

Varaik 78b. de 5. CÜ21Ün. imttiği ikey'd<ediliıyor, falli:at 6, cüzün ibaşlaya­cağlılla ıdair bir şey Söylenmeden söze g.eçiliyor. Buın:unla ll:YeraJber, 72 va­rallilik-ıbu !kısnnn 6. ciiz olduğıu şüphestiz · g:ilbi gX}llÜ!nme'ktedir. -Bu cüzde yeralan ibaıblax şu ünvanları ıtaşımaıktadır:

Bab at-tekellüf (Var. 80b -lOt) . . Bab at-talıara (Var. lOta) Bab al-muşabada (Var. lOta -t02a) Bab ad-da'va (Var. l02a -t03b) Bab al-amr v'3:n~ııaJıy (Var. ·103b -104a). Bab 9§-şafaka (Var.t04a) Bwbu kasr al-amal ·(Var. t04a -t05a) · Bab al-ucb (Var.t05a)

· Bab ar-rıza (Var. 105a -t05b) Bab al-~ (Var. 10Sb-t07a) ~b al-iman bi al~kader (Var: 107a -107b) Bab al-'azm Var. 107a). · . Bab an-nava (Var. 107b •l08a)

·Bab at-taırva (Var. 108a -108b) ·Bab al.,huşii (Var. 108b) Bab al-ha§ya (Var. 109a) Bab -aı-kesb· (Var. 109a) Bab ai-yakin (Var. 109a -109b)

99.

Bab attecelli (Var~ 109b-110a), · Babun (adsız bi:rbab) (Var. 110a-110b): ..

. -- . . -

Am o1ımuyan lbu lbaJb Allaılı ve (lruluın.lkıu.vveıtlerinıe aiJt bir wruJ. ile bu­na verilen cevaptan ilbarettir.

Babun ,adsız bir bab) (Var. llOa -112b):

Bu ads12 baibda şüıkür, marifet, şelkva, Kur'aıı, ·l'!l'yetullah vs. den balısıedilındktedir ..

Bab al-kalb (Var. 112b -l15b} . , Bab as-sabr (Var. 115a -12lb) Babun (adsız bir bab) (Var~ 121a-140a)

Üııvan:sız bıtblann .fiçünci.isü olan !bu lbaJbıda şu üoonulaır yeıralımalkta­fur: Hırs, iruıan taJbiatı, istiihare, ilim, ya'lrln, i'ddiac:ılılk, · ibid'at, marifet, ruh, nıefs, tedıbir za:hlr lb8Jtm ıt€ifulklkür lbev!be, vera', dıünya; iman, muha­sebe, havatır, kalib, tev€1klkıül, dıua şehvet ves;vese1 ihlas, biikmıet, merha­met, halvet, inİirad, na:maz vs.

Bab at-tevbe (Var. 140a -144a) Bab as-savab (Var. 144a -152b)

CÜZ Vll (Var~ 153a- 205a)

Mecmuanın lbu bölümü El:rul-Kasıım .A!bdurrafuman 'b. Muıhammed as . Salkali taraf~dan Sehl'irn ıbeyaıılaxm:ıa yapı1!1ll şerhlerden oıuşı:rr. Bu bö­lüm: _Kitaıbu'ş şerh lima erlrele ımin. lkıelaırİıi Sehl aıdını taşımalktamr: Ma'­vifut ve ilıne dair !bir sö.OOU şe11hi(yle lbaışlayan ıbölıürı:n hir ayet-i llrerlmenin şerlıiyle nihayete erımıektedlır. Şeııhıe'-dilen SÖzler özellikle şu l{ronulara te­mas eder: Ma'ri:fet iltfu:n, riya, blp, yaıkin, saJbır; teV'be, Jman, allnl, taat, helal, iptila, ıstırap, ulbi'ı:di(yıy.et, te;d!bir, ttevelkfkill, şehvet, açlılk, dıünya,

Sünnet, Nısan müdarat müdahooıe ihlas, ürade, himıet,' fetanet, lkeslb, m­tiyar, Kur'an, zilkir vs.

BÖLOO vm CVa:r •. 205a- 242b) .

Bu bölüm Sehl'in Kitaıbu'I mu'araza ve'r redd-adlı risalesiyle !bu ri­saleye, am geçen şarm tarafından yapılan şei'hten ohışmallct:adııır. [Bi:ı:' ön­ceki ·bölümün aiksine !burada Sehl'irn ibüifıilii sözl&i değil ibazı ·sözı~· Şerlı­ediJ:n:ııakrtıedir. Baş tarafitaJki ibi:r· a-çıklamadan, riSalenin .Mırlıeid b. Muilıam­med lb. SaMını al-Basri'nin tıeıvhid, ilim,. yafkin;. rıza; teV'€lkfkü1, sııd!k, ihlas

. vs. ye daiir sordu ğu suallere Sehl ıtarafmdaın. veriloo cevaplardaııı Viic:uda .geldiğini anlıyoruz.

·100 ..