Inspiratiegids voor leerkrachten

ColofonIn opdracht van het Agentschap Zorg en Gezondheid gaf Vlaams Instituut Gezond Leven deze campagne vorm, in samenwerking met het Wetenschappelijk Instituut (WIV-ISP) en Circuze.

De inhoudelijke informatie in dit document is gebaseerd op de website www.tekenbeten.be, de bijbehorende folder en de wetenschappelijke informatie die verzameld werd binnen het project.

InhoudColofon..........................................................................................................................................................2

Introductie..............................................................................................................................................................4

Links met leerplandoelen en eindtermen...............................................................................................................5

Overkoepelende eindtermen.............................................................................................................................5

Specifieke eindtermen en leerplandoelen.........................................................................................................5

Aso.................................................................................................................................................................5

Tso.................................................................................................................................................................6

Bso.................................................................................................................................................................6

Lesmateriaal...........................................................................................................................................................8

Algemene informatie over teken en tekenbeten – uitgebreide versie...............................................................8

Wat zijn teken?..............................................................................................................................................8

Waar komen teken voor?..............................................................................................................................8

Wat is de ziekte van Lyme?............................................................................................................................8

Hoe kun je jezelf controleren op tekenbeten?..............................................................................................9

Wanneer controleer je op teken?..................................................................................................................9

Hoe verwijder je een teek?..........................................................................................................................10

Wat doe je na een tekenbeet?....................................................................................................................11

Wat kun je doen om tekenbeten te voorkomen?........................................................................................11

Mogelijke werkvormen .......................................................................................................................................12

Onderwijsleergesprek......................................................................................................................................12

PowerPoint en filmpje.....................................................................................................................................12

Lyme – feiten versus fictie...............................................................................................................................13

Introductie voor de leerkracht.....................................................................................................................13

Opdracht voor de leerlingen........................................................................................................................13

‘Feit of fictie’-spel............................................................................................................................................14

Link naar andere materialen................................................................................................................................16

Materialen via www.tekenbeten.be................................................................................................................16

Andere materialen...........................................................................................................................................16

IntroductieOver teken, tekenbeten en de ziekte van Lyme circuleren heel wat misverstanden. Erg relevante thema’s dus om rond te werken in je les. Want je kunt met eenvoudige maatregelen de ziekte van Lyme voorkomen of er snel van genezen. In dit document geven we je een aantal ideeën en reiken we je werkvormen aan om met de thema’s aan de slag te gaan.

Wat is het doel van dit document?

Leerkrachten secundair onderwijs (focus derde graad) lesideeën aanreiken over teken, tekenbeten en de ziekte van Lyme.

Correcte informatie over teken en tekenbeten verspreiden.

Waarom is het interessant om te werken rond dit thema?

Sensibilisering is nodig. Teken kunnen de ziekte van Lyme veroorzaken. Eenvoudige maatregelen – zoals een goede controle op teken, een correcte verwijdering van een teek, en een goede opvolging en behandeling van een tekenbeet – kunnen de ziekte voorkomen. Teken leven overal in de natuur. En hun aantal neemt door de klimaatopwarming almaar toe. Weten wat je moet doen als je een tekenbeet hebt, is dus belangrijk.

Correcte informatie is essentieel. Er bestaan veel misverstanden over de verwijdering van een teek en de ziekte van Lyme. Daarom is het belangrijk om juiste informatie te verspreiden

Dit thema combineert vakinhoudelijke eindtermen met vakoverschrijdende eindtermen. Enkele mogelijke links zijn:

o Tekenbeten en wetenschappelijk correcte informatie. Over tekenbeten en de ziekte van Lyme bestaan veel misverstanden. Daarom is het belangrijk om wetenschappelijk correcte informatie over tekenbeten te gebruiken in de klas. Je kan dit linken aan het vakoverschrijdende topic ‘kritisch omgaan met informatie’.

o Tekenbeten en de levenscyclus Een teek kan je ziek maken, omdat ze bacteriën of virussen doorgeeft in haar zoektocht naar bloed voor haar eigen ontwikkeling. Een teek heeft een interessante levenscyclus voor de lessen biologie.

o Het biedt een aanknopingspunt om te werken rond de lichamelijke gezondheid van leerlingen, in het kader van hun preventief gezondheidsbeleid.

Links met leerplandoelen en eindtermenLessen over teken en tekenziekten kunnen aansluiten op verschillende eindtermen en leerplandoelen. Het onderstaande overzicht geef je inspiratie om het thema teken en tekenbeten te linken aan de eindtermen en de leerplandoelen. Je kunt zelf bepalen welke onderdelen uit je onderwijsmethode je vervangt door dit lessenpakket.

We richten ons voornamelijk op de 3e graad secundair onderwijs, en hebben ons hoofdzakelijk op de leerplandoelen van het katholiek onderwijs en het GO!-onderwijs gebaseerd.

Overkoepelende eindtermenDe overkoepelende eindtermen bevatten een aantal elementen die je aan het thema teken en tekenbeten kunt linken:

- Context 1: Lichamelijke gezondheid en veiligheido 2 – leren het eigen lichaam kennen en reageren adequaat op lichaamssignalen.

Deze campagne maakt leerlingen bewust van het belang om zichzelf te controleren op tekenbeten, en om de symptomen van de ziekte van Lyme tijdig te herkennen.

- Context 4: Omgeving en duurzame ontwikkelingo 6 – voelen de waarde aan van natuurbeleving en het genieten van de natuur.

Deze campagne legt ook de nadruk op natuurbeleving. Hoe ga je om met de positieve effecten van natuurbeleving als er ook gevaren in de natuur zijn?

Specifieke eindtermen en leerplandoelenAsoIn de derde graad aso kun je het thema teken en tekenbeten gebruiken in de wetenschapsvakken en dan vooral in het vak biologie in de wetenschapsgerichte studierichtingen, en in het vak natuurwetenschappen in de andere richtingen. Je kunt dit lespakket gebruiken om bepaalde eindtermen en leerplandoelen te behalen.

Eindtermen en leerplandoelen biologie (in wetenschapsrichtingen)Eindtermen:

- W6. Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op ten minste grondstoffen, energie, biotechnologie, biodiversiteit en het leefmilieu.

Vertaald in leerplandoelen:

- GO!: AD10 Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op ten minste grondstoffen, energie, biotechnologie, biodiversiteit en het leefmilieu.

- Katholiek onderwijs: o AD8 Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor

duurzaamheidsvraagstukken, wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op grondstoffen, energie, biotechnologie, biodiversiteit en het leefmilieu.

o AD9 Illustreren dat verantwoord omgaan met gezondheid gebaseerd is op wetenschappelijke principes.

Eindtermen en leerplandoelen natuurwetenschappen (in andere richtingen)Eindtermen:

- W6. Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op ten minste grondstoffen, energie, biotechnologie, biodiversiteit en het leefmilieu.

Vertaald in leerplandoelen:

- GO!: o AD4 Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor

duurzaamheidsvraagstukken, wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op ten minste grondstoffen, energie, biotechnologie, biodiversiteit en het leefmilieu.

- Katholiek onderwijs: o AD7 Wetenschappelijk verantwoorde adviezen hanteren om gezond en veilig te handelen.

TsoOok in het tso zijn er – vooral via het vak toegepaste biologie – in verschillende richtingen links te leggen met het thema.

Eindtermen en leerplandoelen biotechnische wetenschappen – toegepaste biologie- GO!: deelvak microbiologie.

o Leerplandoelstellingen bacteriën: hier kan de lyme-infectie als voorbeeld dienen.- Katholiek onderwijs:

o AD9 Illustreren dat verantwoord omgaan met gezondheid gebaseerd is op wetenschappelijke principes.

o U64 Aantonen dat bacteriën en virussen de menselijke gezondheid beïnvloeden. o U65 Het verband tussen besmetting, infectie, pathogeen vermogen, epidemie, endemie,

parasiet, symbiont, commensaal en afweer toelichten.

Eindtermen en leerplandoelen gezondheids- en welzijnswetenschappen – toegepaste biologie

- GO!:o Module immunologie (leerplandoel 34-37): teken en de ziekte van Lyme gebruiken om deze

doelstellingen te bereiken. Dit kan ook voor de module infectieziektes (leerplandoel 53-57). - Katholiek onderwijs:

o AD8 Illustreren dat verantwoord omgaan met gezondheid gebaseerd is op wetenschappelijke principes.

o U64 Aantonen dat bacteriën en virussen de menselijke gezondheid beïnvloeden. o U65 Het verband tussen besmetting, infectie, pathogeen vermogen, epidemie, endemie,

parasiet, symbiont, commensaal en afweer toelichten.

BsoDe eindtermen en leerplandoelen voor het vak ‘project algemene vakken’ in het bso bevatten ook aanknopingspunten om te werken rond de thema’s teken, tekenbeten en de ziekte van Lyme.

Eindtermen en leerplandoelen ‘project algemene vakken’- 4 maatschappelijk relevante tekstinformatie praktisch aanwenden.- 5 maatschappelijk relevante tekstinformatie kritisch beoordelen.- 17 maatschappelijk relevante informatie, met behulp van ICT ingewonnen, kritisch beoordelen.

Vertaald in leerplandoelen:

:- GO!:

o 18 – de leerlingen kunnen onder begeleiding relevante en voor hen toegankelijke informatie in herkenbare concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken.

o 37 – de leerlingen kunnen onder begeleiding natuurwetenschappelijke verschijnselen verbinden met toepassingen uit de leefwereld.

o 38 – de leerlingen kunnen de invloed van omgevingsfactoren en micro-organismen op de menselijke gezondheid duiden.

- Katholiek onderwijs:o 22 – Reflecteren om de maatschappelijke weerbaarheid te verhogen.o 27 – Toepassingen en elementen uit de eigen leefwereld in verband brengen met

natuurwetenschappelijke verschijnselen.

Lesmateriaal

Algemene informatie over teken en tekenbeten – uitgebreide versieWat zijn teken?

Teken zijn bloedzuigende parasieten die behoren tot de spinachtigen. Het zijn dus geen insecten. Ze voeden zich met het bloed van zoogdieren, vogels en soms ook van reptielen en amfibieën. In Europa komen de meeste tekenbeten bij de mens van de harde teek Ixodes ricinus (schapenteek).

Het lichaam van een teek is rond tot ovaal en plat. Een volgezogen teek is bijna bolvormig. Het ontwikkelingsstadium en de soort bepalen de grootte van een teek. Larven zijn 0,5 tot 1 millimeter groot en hebben zes poten. Nimfen en adulten zijn respectievelijk 2 tot 3,5 millimeter en 7 tot 15 millimeter groot en hebben acht poten. Je herkent de Ixodes ricinus aan haar bruin-zwarte kleur.

Een tekenbeet is pijnloos, omdat een teek samen met haar speeksel ook verdovings- en antistollingsstoffen uitscheidt. Je voelt een teek dus niet bijten. Bovendien houdt een teek van warme (en dus niet goed zichtbare) plekjes, zoals knieholtes, liezen, bilspleet, haarlijn, navel en oksels. Daarom is het belangrijk om je lichaam goed en grondig op tekenbeten te controleren nadat je in de natuur geweest bent.

Waar komen teken voor?Teken komen voornamelijk voor in bossen, heides, weilanden, parken, tuinen en zelfs duinen. Ze bevinden zich voornamelijk op de bodem of in de onderste lagen van de vegetatie. Als ze een nieuwe gastheer zoeken, klimmen of kruipen ze op hoog gras, varens en lage struiken van 20 tot 70 centimeter hoog. Eenmaal op het lichaam kruipt een teek verder op zoek naar een geschikte plaats om zich vast te hechten. Een teek springt niet, en laat zich ook niet uit een boom vallen.

Teken komen het hele jaar door voor, maar ze zijn voornamelijk actief tussen maart en oktober, als de buitentemperatuur meer dan 7-10°C bedraagt. De meeste tekenbeten worden in mei, juni en juli opgetekend, omdat het weer dan warmer is en er meer mensen de natuur in trekken.

Wat is de ziekte van Lyme?De zieke van Lyme, of lymeborreliose, is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie van de groep Borrelia burgdorferi. Bepaalde tekensoorten kunnen die bacterie dragen. Als een besmette teek een mens bijt om bloed te zuigen, kan de infectie overgedragen worden. Hoe langer een besmette teek blijft hangen, hoe meer tijd de bacterie heeft om zich te verplaatsen naar het menselijke lichaam. Daarom is het belangrijk dat je een teek snel verwijdert. Als een Ixodes ricinus je bijt, is de kans op besmetting klein als je de teek binnen de 12 tot 24 uur verwijdert. Controleer jezelf dus altijd onmiddellijk nadat je in de natuur geweest bent.

Als de ziekte zich toch ontwikkelt, gaat dat gepaard met een aantal specifieke symptomen. In meer dan 90 procent van de gevallen verschijnt er rond de tekenbeet een rode plek die almaar groter wordt. Bij mensen met een donkere huidskleur

heeft de plek een blauwe kleur. Na een aantal weken verdwijnt die plek, zonder dat je genezen bent. Ook andere symptomen – zoals koorts, vermoeidheid en spier- en hoofdpijn (in ongeveer 25% van de gevallen) – zijn mogelijk. Heb je één van die symptomen? Ga dan naar de huisarts voor behandeling. De ziekte van Lyme kan je behandelen met antibiotica. Een correcte diagnose is belangrijk voor een efficiënte behandeling.

Als de ziekte van Lyme tijdig vastgesteld en correct behandeld wordt, dan genees je meestal snel en is er zelden een effect op je verdere leven. Als je een tekenbeet niet behandelt, kan de bacterie zich verspreiden naar andere delen van je lichaam. Vooral naar je gewrichten en je centrale zenuwstelsel, maar ook naar je hart. Daardoor kun je weken of zelfs maanden na een tekenbeet artritis of neurologische aandoeningen krijgen. Word je dan meteen behandeld? Dan is er nog steeds een grote kans op herstel. Een overlijden als gevolg van de ziekte van Lyme is zeer uitzonderlijk. In Vlaanderen werd tussen 1998 (eerste beschikbare gegevens) en 2014 geen enkel overlijden geregistreerd.

Het bestaan van chronische lyme is tot op heden niet bewezen. Het is wel mogelijk dat je na een infectie een aantal symptomen behoudt. Dat staat bekend als het Post-Treatment Lyme-syndroom. De oorzaak van dit syndroom is nog niet helemaal bekend. Wetenschappers nemen aan dat de klachten het resultaat zijn van blijvende schade na een infectie met de ziekte van Lyme, en niet van een voortdurende infectie. De term chronische lyme moet je dan ook vermijden.

Hoe kun je jezelf controleren op tekenbeten?Een teek is erg klein en een beet ervan is pijnloos. Bovendien zoekt ze naar een warm plekje om zich vast te hechten. Dat kan overal op je lichaam zijn, vaak op plaatsen waar de teek moeilijker zichtbaar is. Controleer dus goed je hele lichaam! Niet alleen je armen, benen, borstkas en buik, maar ook je:

- Hoofd- Haarlijn- Achter de oren- Oksels- Navel- Lies- Bilnaad- Knieholte- Tussen de tenen

Tip! Laat anderen je helpen of gebruik een spiegel.

Wanneer controleer je op tekenbeten? Om te voorkomen dat de bacterie Borrelia burgdorferi zich in je lichaam verspreidt, is het belangrijk om jezelf altijd meteen te controleren nadat je in de natuur geweest bent.

Controleer jezelf dezelfde dag nog:

- nadat je een wandeling in het bos, het park, op de heide of in de duinen gemaakt hebt;- nadat je een buitenactiviteit met de jeugdbeweging op kamp gehad hebt;- nadat je een trektocht gemaakt hebt;- nadat je je vakantie in een gebied met veel teken doorgebracht hebt.

Heb je veel last van teken in je tuin? Controleer jezelf dan elke avond. Maak van de controle een gewoonte bij het slapengaan.

Hoe verwijder je een teek?De bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt, zit vaak in de darm van een teek. Daarom is het belangrijk dat je een teek correct verwijdert. En dat is niet moeilijk.

- Verwijder de teek rustig en in één beweging met een tekenverwijderaar.- Knijp de teek niet plat, want zo vergroot je de kans dat ze je besmet.- Gebruik geen alcohol, jodium, zeep, ether of olie, want daarmee

verhoogt het risico dat de teek overgeeft en zo ziektekiemen doorgeeft.- Verbrand de teek niet.- Draai niet aan de teek.

Volg deze richtlijnen en vermijd dus zeker manipulaties van de teek, zoals knijpen en draaien. Want elke manipulatie kan een teek doen braken, waardoor het risico op besmetting verhoogt. Wanneer je draait is bovendien de kans groter dat er monddelen achter blijven. Dit verhoogt de kans op besmetting niet, maar mensen maken zich wel ongerust over dat stukje in hun huid.

Wat doe je na een tekenbeet?Als je een teek verwijderd hebt, is het belangrijk dat je de tekenbeet goed opvolgt:

- Let een maand lang op mogelijke symptomen. Noteer als ouder de datum van de tekenbeet van je kind in je agenda met wekelijkse herinneringen om naar de plaats van de tekenbeet te kijken. Opvolging is belangrijk om in geval van ziekte een correcte behandeling te kunnen opstarten.

Een belangrijk signaal van de ziekte van Lyme is een rode, ringvormige plek op de plaats van de tekenbeet die geleidelijk aan groter wordt (het erythema migrans). Deze plek verschijnt niet meteen, maar na enkele dagen of weken. Bij mensen met een donkere huidskleur is die plek blauw. Ook symptomen die lijken op griep (koorts en gewrichts-, keel- of spierpijn) kunnen het gevolg zijn van een tekenbeet.

Wat kun je doen om tekenbeten te voorkomen?Tekenbeten helemaal uitsluiten is onmogelijk. Daarom moet je jezelf elke keer meteen controleren nadat je in de natuur geweest bent. Je kunt wel een aantal maatregelen nemen om de kans op tekenbeten te verkleinen:

- Blijf zo veel mogelijk op de paden.- Draag gesloten schoenen en kleding die je armen en

benen bedekt. Stop je broekspijpen in je kousen.- Draag lichtgekleurde kleding, dan zie je een teek

beter.- Gebruik een insectenwerend middel met

bijvoorbeeld DEET op je onbedekte huid.

Opgelet, deze maatregelen bieden geen 100% garantie op het vermijden van tekenbeten. Daarnaast is het in de zomer ook niet altijd haalbaar om lange kleding te dragen. Uit onderzoek blijkt dan ook dat deze adviezen niet vaak opgevolgd worden door mensen. Het is dan ook heel belangrijk om te controleren op tekenbeten, deze te verwijderen en ook de symptomen op te volgen!

Mogelijke werkvormen

OnderwijsleergesprekAls start van je les kun je in dialoog gaan met je leerlingen door een kort onderwijsleergesprek met hen te voeren. De volgende vragen kun je daarbij gebruiken:

- Wie heeft er al eens een tekenbeet gehad? Wie heeft al de meeste tekenbeten gehad? Ken je andere mensen die al eens een tekenbeet gehad hebben?

- Wie heeft toen de teek verwijderd? Hoe heeft die persoon dat gedaan? Wist die persoon goed hoe dat moest? Waar is hij de info gaan zoeken?

o Teek verwijderd op een correcte maniero Correcte informatie zoeken

- Waarom denk je dat het belangrijk is om een teek te verwijderen? Zou je een teek laten zitten als je er eentje ziet? Denk je dat het belangrijk is dat een teek snel verwijderd wordt?

o Ziek van worden- Wie is er al eens ziek geweest na een tekenbeet? Wat weet je over de ziekte van Lyme? Hoe kun je

ziek worden van een tekenbeet? o Bacterieoverdracht, rode kring, ziek worden, antibiotica

Mogelijke bijvragen:- Wie weet hoe groot een teek is?- Hoeveel poten heeft een teek? Is het dan een insect? - Waar komen teken voor?- Hoe voeden teken zich? - Begrijp je dat sommige mensen bang zijn om het bos in te gaan omdat daar teken zijn? - Ken je iemand met de ziekte van Lyme? - Controleer jij jezelf nadat je in de natuur geweest bent? Wat kunnen trucjes zijn om daaraan te

denken? - …

PowerPoint en filmpjeIn de begeleidende PowerPoint, die je kunt vinden in de campagnetoolkit , vind je een duidelijk gestructureerde uitleg over tekenbeten en de ziekte van Lyme. De presentatie bevat ook misverstanden over de ziekte van Lyme en legt uit waarom die misverstanden niet correct zijn. Pas de PowerPoint gerust aan je lesverloop aan. Heb je nog extra vragen? Neem dan contact op via www.tekenbeten.be/contact.

In de campagnetoolkit vind je ook een filmpje dat de kernboodschappen van de campagne goed samenvat en dat je dus kunt gebruiken in de klas. Een goede intro voor het thema! Klik op de afbeelding om het filmpje te bekijken.

Lyme – feiten versus fictieIntroductie voor de leerkrachtOver teken en de ziekte van Lyme bestaan er veel misverstanden. Je leest regelmatig artikels waarin allerlei onheilspellende berichten over de ziekte van Lyme verspreid worden. Dit thema is dus een uitgelezen kans om in te gaan op feiten en fictie. Hieronder vind je een aantal richtvragen waarmee je leerlingen aan de slag kunnen gaan.

Je kunt in je les de uitgebreide basistekst van dit document gebruiken. Is de tekst te complex voor je leerlingen, dan kun je de folder of de website gebruiken. Ook andere betrouwbare bronnen – zoals de site van Sciensano – zijn een optie.

Opdracht voor de leerlingen Over teken, tekenbeten en de ziekte van Lyme bestaan er nog veel misverstanden. Mensen verspreiden, bewust of onbewust, veel onwaarheden. In deze opdracht ga je aan de slag met wetenschappelijke informatie. Die ga je vergelijken met de informatie die je vindt op het internet.

Opdracht 1: Zoek informatie op het internet over tekenbeten en de ziekte van Lyme en beantwoord deze vragen:

- Wat kom je te weten?o Waar komen teken vooral voor? o Hoe maakt een teek je ziek? o Hoe snel maakt een teek je ziek? o Hoe behandel je de ziekte van Lyme? o Wat zijn de symptomen van de ziekte van Lyme?

- Welke bronnen heb je gebruikt?

Opdracht 2: Vergelijk de informatie met de tekst en de informatie die je gekregen hebt. - Welke verschillen merk je op?

Opdracht 3: Analyseer de bronnen die je geraadpleegd hebt.- Welke bronnen zijn betrouwbaar?- Waarom zijn de bronnen (niet) betrouwbaar? Hoe kun je dat weten?- Zijn de bronnen een aanvulling op de informatie die je kreeg?

o Geven de bronnen je nieuwe informatie?o Waarom wel/niet?

‘Feit of fictie’-spel Deze opdracht gaat dieper in op de feiten en fabels die er bestaan rond het thema. Hieronder vind je een aantal stellingen over teken, tekenbeten en de ziekte van Lyme, samen met de correcte antwoorden. Die stellingen kun je gebruiken in een spelvorm met je leerlingen.

- Van de ziekte van Lyme blijf je je hele leven ziek. o Fout. Als de ziekte van Lyme correct behandeld wordt (met een antibioticakuur), genees je er

(bijna altijd) van. Net zoals bij veel infecties kun je na de behandeling wel klachten hebben die langer duren, zoals vermoeidheid of (spier)pijn. Maar ook die symptomen verdwijnen meestal spontaan.

- Als je een teek binnen de 12 uur verwijdert, daalt het risico op de ziekte van Lyme aanzienlijk. o Juist. De kans dat een teek de ziekte van Lyme veroorzaakt is heel klein als je dezelfde avond

de teek verwijdert. Daarom is het belangrijk dat je jezelf altijd goed controleert op tekenbeten op dagen dat je in de natuur geweest bent.

- Een teek kan overgeven. o Juist. Een teek kan haar maaginhoud teruggeven. De bacterie die de ziekte van Lyme

veroorzaakt, zit in het spijsverteringsstelsel van een teek. Daarom moet je vermijden dat een teek overgeeft. Dat gebeurt onder meer als je een teek plet, of als je ontsmettingsmiddel of een ander product op een teek smeert. Een teek correct verwijderen is erg belangrijk. Maar zelfs als je het goed doet, kun je al besmet zijn. Volg daarom een tekenbeet altijd heel goed op.

- 50 procent van de teken is besmet met de bacterie Borrelia burgdorferi, die de ziekte van Lyme veroorzaakt.

o Fout. Ongeveer 14 procent van de teken in Vlaanderen is besmet met de bacterie. De meeste teken zijn dus geen drager. Je kunt echter het risico niet uitsluiten dat een teek je ziek maakt. Daarom is het belangrijk dat je jezelf altijd goed controleert op tekenbeten op dagen dat je in de natuur geweest bent. In Vlaanderen bedraagt de kans op ziekte na een tekenbeet 1 tot 3 procent.

- Van een tekenbeet word je sowieso ziek.o Fout. Om de ziekte van Lyme te krijgen van een tekenbeet moet de teek besmet zijn én de

bacterie aan je doorgeven. De bacterie wordt zelden doorgegeven tijdens de eerste 12 uur na een tekenbeet. En zelfs als je de bacterie doorkrijgt, is het niet zeker dat je ziek wordt. Ook al zijn dus 14 procent van de teken in Vlaanderen besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt, de kans dat je uiteindelijk echt ziek wordt na een tekenbeet is uiteindelijk maar 1 tot 3 procent.

- Een teek verwijder je door er ontsmettingsmiddel op te doen.o Fout. Ontsmettingsmiddelen of andere producten kunnen een teek doen overgeven.

Daardoor vergroot je kans op besmetting met de lymebacterie.o Het is wel een goed idee om je wondje te ontsmetten nadat je de teek rustig en in één

beweging met een tekenverwijderaar verwijderd hebt. Zo kun je voorkomen dat het wondje ontsteekt.

- Je kunt jezelf tegen een tekenbeet beschermen door een lange broek te dragen in het bos.o Juist en fout. Als je een lange broek draagt en je kousen over je broek trekt, verminder je de kans

op een tekenbeet. Maar helemaal zeker ben je er nooit van, want een teek is klein en kruipt overal. Daarom is het belangrijk dat je jezelf altijd goed controleert, elke avond nadat je in de natuur bent geweest.

- Aan zee komen er geen teken voor.

o Fout. In de duinen komen teken wel voor. Ook nadat je in de duinen geweest bent, zul je jezelf dus op tekenbeten moeten controleren.

- Om een tekenbeet te verwijderen moet je een tekentang gebruiken.o Juist en fout. Een tekentang is een goede tekenverwijderaar, maar er zijn veel verschillende

soorten tekenverwijderaars. Het is vooral belangrijk om de teek in één beweging te verwijderen en de teek daarbij niet plat te drukken.

- Controleren op teken is heel gemakkelijk. Je ziet een teek meteen zitten!o Fout. Teken kruipen over je lichaam en bijten zich vast op warme plekjes, zoals je knieholtes,

oksels of bilspleet. Daar zie je ze niet zo gemakkelijk zitten. Gebruik daarom een spiegeltje voor moeilijk zichtbare plaatsen of laat iemand je helpen bij de controle.

Link naar andere materialen

Materialen via www.tekenbeten.be Via www.tekenbeten.be vind je heel wat andere informatiebronnen waarmee je aan de slag kunt gaan. Onze uitgebreide campagnetoolkit staat ook op die website. In die toolkit vind je verschillende materialen om de campagne mee te verspreiden. Alle materialen kun je gratis downloaden of bestellen. De toolkit bevat onder meer:

- publireportages en artikels die je ook in je les kunt gebruiken- affiches, folders en tekenkaarten om de campagne te promoten- een motiongraphic en Facebook- en Twitter-posts om de campagne online te steunen- de folder ‘Wat te doen bij een tekenbeet?’

Ga je als leerkracht met je leerlingen op bosklassen of op een ander meerdaags avontuur in de natuur? Bestel dan zeker via de campagnetoolkit de gids ‘Wat te doen bij een tekenbeet?’. Die bestaat uit een map met informatie over tekenbeten, een tekenverwijderaar en opvolgfiches voor de leerlingen.

Als je met je leerlingen een tekencheck wilt doen, geeft Sensoa deze richtlijnen mee:

- Leg kinderen en jongeren uit waarom een tekencheck nodig is.- Zorg ervoor dat ze inspraak hebben in de manier waarop een tekencheck gebeurt.- Respecteer hun privacy en schep een veilig klimaat.

Andere materialenBij Sciensano (het vroegere Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid) loopt een onderzoeksproject over teken en tekenbeten. Via hun website kun je tekenbeten melden. Zo help je om de risico’s op tekenziekten beter in kaart te brengen. Je kunt je ook inschrijven voor een regelmatige deelname aan het onderzoeksproject, waarbij Sciensano je zelf een e-mail stuurt om je te herinneren aan de registratie van de tekenbeten. Sciensano stelt bovendien de app Tekennet ter beschikking waarmee je de registratie van een tekenbeet kunt doen. In die app vind je ook de adviezen terug van www.tekenbeten.be.

Ook Wageningen University voorziet een educatief pakket rond teken en tekenbeten.

Een aanvulling op de informatie van www.tekenbeten.be is de uitwerking van een praktijkopdracht rond teken vangen, waarmee je onder meer als leerkracht biologie aan de slag kunt gaan.

Het Nederlandse RIVM heeft ook een sensibiliseringscampagne rond teken en tekenbeten. Ze hebben daarvoor een aantal filmpjes en een online spel voor 8 tot 12-jarigen gemaakt.