Thema BoerderijED 3.2

InhoudInleiding..................................................................................................................................................7

Introductie Veehouderij.........................................................................................................................8

Intensieve veehouderij.......................................................................................................................8

Melkveehouderij....................................................................................................................................9

Algemeen...........................................................................................................................................9

Gedrag..................................................................................................................................................10

Levenscyclus.....................................................................................................................................11

Voortplanting.......................................................................................................................................12

Tochtwaarneming............................................................................................................................12

Rassen..................................................................................................................................................14

Rassen..................................................................................................................................................15

Holstein Friesian (HF).......................................................................................................................15

Maas-Rijn-IJsselvee..........................................................................................................................15

Fleckvieh...........................................................................................................................................16

De blaarkop......................................................................................................................................16

Montbéliarde....................................................................................................................................17

Belgisch witblauw.............................................................................................................................18

Blonde d’Aquitaine...........................................................................................................................18

Huisvesting...........................................................................................................................................19

Ligboxenstal......................................................................................................................................19

Potstal..............................................................................................................................................20

Grupstal............................................................................................................................................20

Voeding................................................................................................................................................21

Veelvoorkomende ziekten....................................................................................................................22

Uierontsteking (Mastitis)..................................................................................................................22

Melkziekte........................................................................................................................................23

BVD...................................................................................................................................................24

Para TBC...........................................................................................................................................26

Kalverdiarree....................................................................................................................................28

Poot – en klauwaandoeningen.........................................................................................................29

Dagelijkse verzorging............................................................................................................................30

Melken.............................................................................................................................................30

Voeren..............................................................................................................................................30

Tochtcontrole en Inseminatie...........................................................................................................31

Droogzetten......................................................................................................................................31

Klauwverzorging...............................................................................................................................31

Voederwinning en Bemesting..........................................................................................................32

Varkenshouderij...................................................................................................................................34

Algemeen.........................................................................................................................................34

Gedrag..................................................................................................................................................35

Wettelijke maatregelen....................................................................................................................40

Rassen..................................................................................................................................................41

Nederlands Landvarken....................................................................................................................41

Duroc................................................................................................................................................41

Pietrain.............................................................................................................................................41

Hobbyvarkens...................................................................................................................................42

Huisvesting...........................................................................................................................................44

Groepshuisvesting............................................................................................................................44

Stalinrichting....................................................................................................................................46

Afleidingsmateriaal...........................................................................................................................46

Kraamstal.........................................................................................................................................47

Voeding................................................................................................................................................48

Brijvoer.............................................................................................................................................48

GMP+ en HACCP...............................................................................................................................49

Veelvoorkomende ziekten....................................................................................................................50

Influenza (griep)...............................................................................................................................50

Mycoplasma hyopneumoniae..........................................................................................................52

Parvo................................................................................................................................................54

PRRS.................................................................................................................................................56

Streptococcus...................................................................................................................................58

Klassieke varkenspest.......................................................................................................................60

Coli...................................................................................................................................................63

Vlekziekte.........................................................................................................................................64

Dagelijkse verzorging............................................................................................................................66

Voeren..............................................................................................................................................66

Insemineren.....................................................................................................................................66

Controle............................................................................................................................................67

Afspenen..........................................................................................................................................67

Schoonmaken en ontsmetten..........................................................................................................67

Pluimveehouderij.................................................................................................................................70

Algemeen.........................................................................................................................................70

Een ei?..............................................................................................................................................71

Ovulatie............................................................................................................................................71

Broeden............................................................................................................................................71

Levenscyclus van een kip..................................................................................................................73

Gedrag..................................................................................................................................................74

Scharrelen is overleven....................................................................................................................74

Rangorde binnen de groep...............................................................................................................74

Vluchten of vechten?........................................................................................................................75

Geluiden...........................................................................................................................................75

Kleuren.............................................................................................................................................76

Intelligentie......................................................................................................................................76

Rassen..................................................................................................................................................77

De Barnevelder.................................................................................................................................78

Wyandotte........................................................................................................................................79

Cochin...............................................................................................................................................80

Zijdehoen..........................................................................................................................................80

Huisvesting...........................................................................................................................................81

Legbatterij........................................................................................................................................81

De scharrelpluimveehouderij...........................................................................................................82

Voeding................................................................................................................................................84

Grit...................................................................................................................................................85

Veelvoorkomende ziekten....................................................................................................................86

Coccidiose........................................................................................................................................86

Snot..................................................................................................................................................87

Wormen...........................................................................................................................................87

Luizen, vlooien en mijten..................................................................................................................88

Verzorging............................................................................................................................................89

Dagelijkse verzorging van kippen.....................................................................................................89

Maandelijkse verzorging van je kippen............................................................................................89

Half en jaarlijkse verzorging van je kippen.......................................................................................89

Schapenhouderij..................................................................................................................................91

Algemeen.........................................................................................................................................91

Het verschil tussen een schaap en een geit......................................................................................92

Gedrag..................................................................................................................................................93

Voortplanting.......................................................................................................................................94

Dekking en dracht van schapen........................................................................................................94

Wijze van dekking.............................................................................................................................94

Voeding................................................................................................................................................96

Rassen..................................................................................................................................................97

Texelaar (schaap)..............................................................................................................................97

Zwartbles..........................................................................................................................................98

Ouessant..........................................................................................................................................99

Ziekten................................................................................................................................................100

Zwoegerziekte................................................................................................................................100

Zere bekjes.....................................................................................................................................100

Rotkreupel......................................................................................................................................100

Q- koorts.........................................................................................................................................101

Blauwtong......................................................................................................................................101

Verzorging..........................................................................................................................................103

Hanteren........................................................................................................................................103

Hoefjes bekappen...........................................................................................................................104

Schapen scheren............................................................................................................................105

Geitenhouderij...................................................................................................................................107

Algemeen.......................................................................................................................................107

De ontwikkeling van de geitenhouderij in Nederland....................................................................107

Gedrag................................................................................................................................................108

Voortplanting.....................................................................................................................................109

Vruchtbaarheidscyclus van de geit.................................................................................................110

Bokken............................................................................................................................................110

De geboorte....................................................................................................................................110

Rassen................................................................................................................................................111

De Witte Geit..................................................................................................................................111

De Bonte Geit.................................................................................................................................111

De Toggenburger Geit....................................................................................................................111

De Nubische Geit............................................................................................................................112

Huisvesting.........................................................................................................................................113

Stalling voor lammeren..................................................................................................................113

Bokken............................................................................................................................................114

Melkstal..........................................................................................................................................114

Voeding..............................................................................................................................................115

Hoe eet een geit?...........................................................................................................................115

Voedermiddelen.............................................................................................................................115

Veelvoorkomende ziekten..................................................................................................................116

Inwendige parasieten.....................................................................................................................116

Uitwendige parasieten...................................................................................................................116

Uieraandoeningen..........................................................................................................................116

Stofwisselingsstoornissen...............................................................................................................117

Infectieziekten................................................................................................................................117

Dagelijkse verzorging..........................................................................................................................118

Klauwverzorging.............................................................................................................................118

Inleiding

Voor je ligt de reader Landbouwhuisdieren die je kunt gebruiken voor de Boerderij lessen die je in deze periode zult volgen. Na het lezen van deze reader weet je meer over de specifieke dierkenmerken en het houden van dieren in de (intensieve) veehouderij.

Tijdens de lessen ga je zelfstandig werken aan het leerarrangement. Hierin staan opdrachten die je moet maken, de antwoorden zul je veelal in deze bundel terugvinden. Deze bundel is een naslagwerk, je hoeft deze dus niet geheel te leren voor een proefwerk.

Deze bundel bevat informatie over koeien, varkens, pluimvee, geiten en schapen. Vele van jullie zullen reeds enige ervaring hebben met het hobbymatig of professioneel houden van één of meerdere van deze veesoorten. In deze bundel zul je vooral lezen hoe veesoorten worden verzorgd en gebruikt in de veehouderij. Natuurlijk lees je ook over de voeder en huisvestingsbehoeften van de dieren. Er wordt ingegaan op specifieke eigenschappen als voortplanting en gedrag en tevens zul je lezen over de meest voorkomende dierziekten per diersoort. Per veesoort worden enkele rassen toegelicht die je voornamelijk op een (kinder)boerderij zult vinden.

Het is de bedoeling dat je de kennis die je gedurende de lessen opdoet toe kunt passen tijdens je werkzaamheden op de kinderboerderij of tijdens het verzorgen van veesoorten op een ander bedrijf.

Introductie Veehouderij

Wanneer we spreken over het op grote schaal houden van landbouwhuisdieren spreken we over ‘veehouderij’. Onder landbouwhuisdieren verstaan we voornamelijk koeien, varkens, kippen, schapen en geiten. Het bedrijf waar deze dieren worden gehouden noem je de boerderij. Landbouwhuisdieren worden gehouden omdat ze (voedsel) producten zoals melk, vlees of wol kunnen produceren. Vroeger werd de landbouw in Nederland bedreven door gemengde bedrijven. Dit waren kleine bedrijfjes, met wat koeien, een paar varkens voor vlees en paarden als trekdier. De akkerbouw was gericht op het produceren van voer voor eigen dieren. De rest van de productie werd op de lokale markt verhandeld en was bestemd voor eigen consumptie. De veehouderij heeft zich op verschillende vlakken sterk ontwikkeld, Nederland is één van de grootste producenten van melkproducten en vlees. Wanneer we een grootte van een bedrijf in kaart willen brengen dan kijken we vaak naar het aantal stuks vee dat een bedrijf houdt.

Intensieve veehouderij

Intensieve veehouderij is een ander benaming voor niet grondgebonden veehouderij. Dit zijn bedrijven die in tegenstelling tot bijvoorbeeld de melkveehouderij niet gebonden zijn aan land voor hun voedselvoorziening. De intensieve veehouderij heeft zich in Nederland voornamelijk ontwikkeld op de zandgrond. Typische intensieve veehouderijen zijn de varkenshouderij, pluimveehouderij en de vleeskalverhouderij.

MelkveehouderijAlgemeen

De melkveehouderij is het houden van zoogdieren, in dit geval rundvee, voor het verkrijgen van de melk van het moederdier voor de consumptie door mensen. Behalve runderen, worden ook schapen, geiten en paarden gehouden voor melk.

In Nederland zijn in 2009 ongeveer 20.000 melkveehouders actief. De verwachting is dat dit er in 2019 door schaalvergroting en automatisering nog ca 10.000 zullen zijn. Meer cijfers over de melkveehouderij vind je in onderstaande tabel:

1990 2000 2007

Melkveebedrijven 33.032 27.000 21.000

Melkkoeien 1,9 miljoen 1,5 miljoen 1,4 miljoen

Aantal koeienper melkveebedrijf 58 56 67

Melkproductie per koe 6.000 kg 7.200 kg 8.200 kg

Totale melkproductie 11,1 miljard kg 10,6 miljard kg 11,5 miljard kg

De melkveehouderij heeft te maken met scherpe regelgeving op het gebied van melkproductie en mestbeleid. Veehouders mogen niet onbeperkt veel liters of kilogram melk produceren. Zij hebben een melkquotum waarin staat hoeveel zij wettelijk gezien mogen verkopen aan de melkfabriek. Bij overschrijding krijgen zij een geldboete.

Melkveehouderijbedrijven zijn tevens grondgebonden. Dat wil zeggen dat de hoeveelheid te produceren melk, en dus de grootte van de veestapel, afhankelijk is van de hoeveelheid (hectares) grond waar een veehouder gebruik van maakt. In milieuwetgeving is vastgelegd hoeveel mest een veehouder mag injecteren op zijn of haar eigen land of af moet voeren.

Gedrag

Een koe is een sociaal dier dat van nature in groepen leeft. De aanwezigheid van soortgenoten maakt ze rustiger. Binnen ieder groep is een rangorde. Dieren die lager zijn in rang moeten de ruimte hebben om ‘hoger geplaatste’ dieren te ontwijken.

In de wei grazen koeien 4 tot 9 uur per dag, waarbij afstanden van 3 tot 4,5 kilometer worden afgelegd. Daarnaast herkauwen ze ook 4 tot 9 uur. Ze liggen per dag 8 tot 14 uur en wisselen hierbij regelmatig van zijde. Koeien zorgen er voor dat hun huid schoon blijft. Ze kunnen met hun tong grote delen van hun lichaam bereiken. Met de staart verjagen ze vliegen. Met de achterpoten kan worden gekrabd aan kop en hals. Daarnaast likken koeien elkaar op moeilijk bereikbare plekken.Tussen april en november lopen de meeste melkkoeien dagelijks in de wei. In de winterperiode blijven de koeien in de stal omdat er dan niet voldoende gras groeit. Zodra er in het voorjaar weer genoeg gras is kunnen de koeien naar buiten. Hoe lang de koeien per dag buiten blijven, verschilt per bedrijf en hangt ook af van het weer. Bij slecht weer blijven de koeien vaak ’s nachts in de stal. Ook worden ze naar binnen gehaald om te melken.

Sommige melkveehouders houden de koeien altijd op stal. Hiervoor zijn diverse redenen: ze hebben niet genoeg weiland dicht bij de boerderij. ze melken de koeien meer twee keer per dag; het is dan onhandig om de koeien steeds uit het weiland te moeten halen. bij grote aantallen koeien kost het veel tijd om de koeien naar buiten te brengen en weer op te halen. het milieu wordt minder belast, omdat de koeien hun mest niet op het weiland achterlaten.

ARTIKELNet zoals ieder dier heeft ook de koe zijn eigen natuurlijke gedrag. In onderstaand artikel kun je meer over het specifieke gedrag van koeien lezen.http://www.buitenpraktijk.ugent.be/pages/archief/hoe%20gedraagt%20een%20normaal%20rund%20zich.pdf

   Onderzoek Uit onderzoek blijkt dat het aantal koeien dat in de zomer en winter op stal staat toeneemt: van 5 procent in 1996 tot 24 procent in 2010.      Visie zuivelindustrie De Nederlandse Zuivel Organisatie, branche-organisatie van de zuivelindustrie, is voorstander van weidegang “omdat het imago van de Nederlandse melkveehouderij en van zuivel in hoge mate is verbonden aan het beeld van de koe” (augustus 2003). Diverse zuivelondernemingen hebben initiatieven ondernomen om weidegang te bevorderen. Dit gebeurt onder meer door een toeslag op de melkprijs die veehouders ontvangen.

Levenscyclus

GeboorteEen koe is 9 maanden drachtig. Een kalf weegt ongeveer 40 kilogram en kan na enkele uren al lopen. Het kalf blijft niet lang bij de moeder. Na enkele dagen wordt het kalf weggehaald en zal deze met de hand worden grootgebracht. De melk van de koe wordt vervolgens voor consumptie gebruikt worden.

Film afkalven

http://www.youtube.com/watch?v=r-iJ-dDiULU&feature=related

StierkalfStierkalfjes zijn mannelijke kalfjes. Ze worden na één week verkocht om als vleeskalf grootgebracht te worden.

VaarskalfVrouwelijke kalfjes worden vaarskalveren genoemd. Deze blijven meestal binnen het bedrijf waar ze geboren zijn.

PinkenZodra een kalf één jaar is, wordt het een pink genoemd. Op deze leeftijd weegt het dier zo’n 300 kilogram.

VaarsWanneer een pink 15 maanden oud is en zo’n 400 kilogram weegt, is hij geslachtsrijp. Op deze leeftijd worden ze voor de eerste keer bevrucht. Op dit moment verandert de pink in een vaars. Na negen maanden wordt een kalf geboren en heet de vaars een koe. Deze weegt dan ongeveer 550 kilogram.De koe heeft dan nog zo’n 10 tot 15 jaar te leven, waarin de koe nog zo’n 100 kilogram zwaarder kan worden

Voortplanting

Voortplanting is een noodzakelijk en belangrijk onderdeel van de melkproductie. Zonder regelmatige geboortes, waarbij de koe melk produceert om haar kalf te voeden, is het onmogelijk om de gewenste hoeveelheid melk te produceren. Ook is het belangrijk om voldoende kalveren te hebben ter vervanging, zodat de veestapelgrootte kan worden gehandhaafd of uitgebreid.

Tegenwoordig is het gebruikelijk om kunstmatige inseminatie (KI) te gebruiken in plaats van een stier. Met KI heeft men een betere controle op de inseminatie en kan de veehouder sperma gebruiken van goede stieren overal ter wereld om genetisch betere koeien te fokken. Maar tegelijkertijd groeit ook de behoefte om beter te plannen, goede gestructureerde werkroutines te volgen en goed te observeren. Een andere manier om een koe te bevruchten is met behulp van embryotransplantatie (ET). Tot nu toe wordt het nog niet veel gebruikt, maar verwacht wordt dat het in de toekomst een belangrijke bevruchtingsmethode zal worden. Het grote voordeel van embryotransplantatie is dat het mogelijk is om meer kalveren van een goede koe te krijgen. De voortplantingscyclus

Zolang een koe of een vaars niet drachtig is zal ze normaal gesproken een 21-daagse cyclus hebben. De lengte van de cyclus kan variëren, maar ligt meestal tussen de 17 en 24 dagen. Bij een vaars is de cyclus vaak iets korter dan bij een koe. De cyclus zet zich voort totdat de koe drachtig is. Na het afkalven hebben de koeien meestal gedurende een periode van 20 tot 30 dagen geen cyclus. Bij hoogproductieve koeien kan deze periode langer duren, omdat ze niet genoeg energie kan opnemen om volledig te kunnen produceren. Door haar vruchtbaarheid uit te stellen beschermt de koe zichzelf.

Tochtwaarneming   De meest sexueel intensieve periode van de vruchtbaarheidscyclus is tijdens de staande tocht, die ongeveer 18 uur duurt. In ligboxenstallen is deze periode herkenbaar doordat de tochtige koe onbeweeglijk stil staat als zij door een andere koe of stier besprongen wordt. De tochtperiode varieert van dier tot dier, maar ongeveer 10 tot 12 uur na het einde van de staande tocht, laat het eitje los (ovulatie) en is de tocht beëindigd.

-Loeien -Verhoogde activiteit- Likken/Snuffelen- Gezwollen en rode vulva- Bespringen van andere koeien- Lagere melkgift- Verminderde voeropname-Tijdstip van insemineren

Met kunstmatige inseminatie (KI) wordt het tijdstip van het insemineren belangrijk. De optimale tijd van insemineren hangt af van de ovulatie in relatie tot de tocht en hoe lang het sperma levensvatbaar is. Het meeste sperma blijft 24 uur goed. De eicel is maar 4 uur levensvatbaar en daardoor het meest kritieke punt. Daarom is het belangrijk dat levensvatbaar sperma tijdens de ovulatie in de eileider aanwezig is. Zoals in de figuur hieronder te zien is, vindt de ovulatie normaal gesproken 30 uur na de staande tocht plaats.Er zijn hoofdzakelijk twee regels voor het tijdstip van de inseminatie. Van oudsher gebruikten de veehouders de morgen-avond regel. Deze regel schrijft voor dat koeien en vaarzen waarbij de tocht

´s morgens voor het eerst waargenomen is, dezelfde avond geïnsemineerd moeten worden. Koeien en vaarzen waarbij de eerste tocht ´s avonds wordt waargenomen, moeten de volgende morgen worden geïnsemineerd.Dit is nog steeds een goede regel, maar veel veehouders zijn nu overgegaan op eens-per-dag inseminatie. Deze regel schrijft voor dat koeien en vaarzen waarbij de tocht wordt waargenomen in de avond of de volgende morgen, later die dag moeten worden geïnsemineerd.

Rassen

Er zijn een heleboel rundveerassen op de wereld. Een opsomming van veel van deze rassen kun je op het internet vinden. Kijk bijvoorbeeld op onderstaande Wikipedia-link;http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_rundveerassen

Wij gaan ons richten op de rundveerassen die in Nederland het meest voorkomen. We kunnen de rassen onderverdelen in 3 typen:

Melkveerassen Dubbeldoelrassen Vleesrassen

Bovenstaande verdeling is gemaakt op basis van het doel waarvoor ze gehouden worden. De melkveerassen worden gehouden omdat zij het meest geschikt zijn om veel melk met hoge gehalten aan eiwit en vet te produceren. Hierop worden zij ook gefokt. De ideale koe zal er voor elke veehouder anders uitzien. De één ziet graag een hoogproductieve koe terwijl een andere veehouder het liefst een robuuste koe hebben die duurzaam is. Veehouder kunnen verschillende rassen of type koeien kruisen om te komen tot hun ideale koe.

Dubbeldoelrassen zijn koeien die zowel melk produceren en ook goed bevleesd zijn. Wanneer deze dieren niet meer geschikt zijn om melk te produceren hebben ze alsnog een meerwaarde als slachtkoe.

Vleesrassen zijn koeien die niet worden ingezet om melk te produceren en winnen. Ze worden gefokt en gehouden om vlees te produceren. Er zijn enkele vleesrassen die met melkveerassen worden gekruist.

Rassen

Holstein Friesian (HF)

De Holstein Friesian is ontstaan uit het Nederlandse Fries-Hollandse ras (FH). Amerikaansefokkers kochten de beste Nederlandse FH-dieren en selecteerden ze voornamelijk op melkgift. Hierdoor kregen de koeien een melktypisch uiterlijk. In de jaren zeventig begon de ‘holsteinisering’ in Nederland. Veehouders kruisten hun dieren massaal in met de melktypische Amerikaanse Holstein Friesians (HF). Inmiddels is de HF het meest verspreide ras ter wereld.Ook in Nederland vormen de HF’s het overgrote deel van de rundveepopulatie.In 2010 registreerde CRV 892.607 HF-kalveren in het stamboek. 700.578 daarvanwaren zwartbont en 192.029 roodbont. De roodbonte HF’s worden Red Holsteins(RHF) genoemd. Het HF-ras staat in de wereld bekend om de hoge melkproductieen goede uiervorm.

Maas-Rijn-IJsselvee

Het Maas-Rijn-IJsselvee (MRIJ komt, zoals de naam al zegt, uit het stroomgebied van deze drie rivieren. Het is een roodbont dubbeldoelras. Door het gebruik van Red Holsteins is het aantal MRIJ-dieren in de loop der jaren teruggelopen. Toch is het MRIJ-ras na de hf op dit moment het grootste ras in Nederland. In 2009werden 18.804 MRIJ-kalveren in het stamboek ingeschreven.Het ras kent veel sterke punten. MRIJ-koeien zijn robuust gebouwd en kunnentegen een stootje. Ze worden geroemd vanwege het hoge eiwitgehalte en defraaie vet-eiwitverhouding. Het MRIJ-ras is hierdoor prima geschikt voor veehoudersdie gaan kruisen.

Fleckvieh

Een ras dat de laatste jaren steeds meer in de belangstelling komt, is het fleckviehras. Na holstein is fleckvieh het grootste ras ter wereld. Fleckvieh is van oorsprong een zoogkoeienras en heeft als basis de simmentaler. Door strenge selectie is het van een zoogkoeienras een vooraanstaand dubbeldoelras in de wereld geworden.Het ras is sterk en sober met als sterke punten vruchtbaarheid en uiergezondheid. Uiteraard is de extra omzet en aanwas een welkome inkomensaanvulling voor de veehouder. Fleckvieh past prima in een rotatiekruising met holstein en Zweeds roodbont. Melk, eiwit, gezondheidskenmerken en bespiering blijven dominant aanwezig.

De blaarkop

Ook de blaarkop was vroeger een veelvoorkomend ras in Nederland. Op zijntop waren er wel 123.000 zuivere rood- en zwartbonte blaarkoppen in Nederland.Net als de fh is de blaarkop een dubbeldoelras. Blaarkoppen zijn kleineren bespierder dan holsteindieren. Ze zijn gemakkelijk te herkennen aan deegaal zwarte of rode kleur met een witte kop en een witte staartpunt.Blaarkoppen zijn zeer vruchtbaar en hun melk bezit een goed eiwitgehalte. Debeen- en klauwkwaliteit is prima.

Montbéliarde

Montbéliarde is een dubbeldoelras dat van oorsprong uit Frankrijk komt en net als fleckvieh als basis de simmentaler heeft. Bij het fokken van het montbéliarderas is in vergelijking met de fleckviehfokkerij meer voor melk gekozen. Hierdoor is de montbéliarde gemiddeld minder bespierd dan fleckvieh. Montbéliardes zijn sober en laten een sterke overlevingsdrang zien. Andere sterke punten van het ras zijn de gunstige vet-eiwitverhouding, een laag celgetal en een goede vruchtbaarheid.

Belgisch witblauw

Dat melkveehouders bij het kruisen met een vleesstier vaak kiezen voor een kruising met een Belgisch-witblauwstier komt vooral door de goede herkenbaarheid van de kalveren in combinatie met de gemakkelijke geboorten bij de kruising met melkvee. Dat laatste is bijzonder, aangezien in de zuivere teelt de kalveren vooral ter wereld komen via een keizersnede. Er is wel veel verschil tussen stieren. Niet alle Belgisch-witblauwstieren geven kalveren die gemakkelijk geboren worden.Veehouders moeten daarom bij de keuze van een stier alert zijn op de fokwaarde voor geboortegemak. Er is een uitgebreid fokprogramma van dit ras in België en Nederland waaruit veel gegevens beschikbaar komen over afkalfgemak en geboorteverloop. Er is zelfs een speciale fokkerij opgezet voor de gebruikskruising. Bij het gebruik van een witte stier zijn de kalveren uit de gebruikskruising over

Blonde d’Aquitaine

De enorme maat en lengte van de blonde d’Aquitaines zorgen voor zeer hoge eindgewichten. Het slachtrendement van de tarwekleurige dieren is goed en de vetaanzet gering. Het geboorteverloop is in de zuivere fokkerij gemakkelijk. De kalveren zijn eenkleurig vaal.

Huisvesting

Ligboxenstal

Een ligboxenstal ook wel loopstal genoemd, is een type stal voor rundvee.In een ligboxenstal lopen de koeien los op betonnen roosters, waardoor de mest en urine door sleuven of gaten in het beton in een put valt, de mestput. Soms is er ook een dichte vloer, met een mestschuif, die de mest naar een put schuift. Het woord ligboxenstal geeft aan dat elke koe in een eigen box kan gaan liggen om te rusten en te herkauwen.Een ligbox is een langwerpige ruimte van ongeveer 1.10 m breed en 2.40 m lang met aan beide zijden een boxafscheiding, een hek van een 5 cm dikke buis die in allerlei vormen gebogen kan zijn. De diverse vormen hebben voordelen voor het comfort van de koe, zodat de koe zo min mogelijk hinder ondervindt van het hek tijdens het rusten, gaan liggen en weer opstaan. De boxen staan in rijen naast elkaar aan de lange zijden van de stal, of in het midden van de stal in een enkele rij, of twee rijen waarbij de koeien met de koppen naar elkaar liggen. De bodem van de ligboxen is hoger dan de rest van de stal zodat de boxen droog en schoon blijven, en is vaak van beton met een laag zaagsel of gehakseld (fijngemalen) stro. Tevens worden er rubbermatten of waterbedden als boxbedekking gebruikt. Ook bestaat de bodem wel uit een laag van 20 cm zand of klei, welke de natuurlijke omstandigheden het meest nabootst.

In de stal worden de koeien ook meestal gevoerd met ruwvoer (kuilvoer) dat ze kunnen eten door met kop door een hek te steken, het voerhek. Soms bestaat zo'n hek gewoon uit twee op een afstand van 60 cm. boven elkaar gemonteerde stalen buizen, maar meestal is dit een zelfsluitend voerhek, wat als voordeel heeft dat de koe vastgezet kan worden. Een koe kan dan niet snel de lekkerste hapjes voor de neus van andere koeien wegkapen, maar moet eten wat op dat moment voor haar snuit ligt. De koeien staan per dag een beperkte tijd vast in dit hek. De meeste tijd loopt de koe los en kan gaan en staan (liggen) waar zij wil.

Ligboxenstallen zijn pas in de jaren '70 geïntroduceerd. Voor die tijd stonden de koeien in de winter altijd vast, meestal op een grupstal. Het melken gebeurde vroeger met de hand, waarbij het gemakkelijker werkt als de koe vaststaat. Met de opkomst van de melkmachine werden veehouderijbedrijven steeds groter, omdat dit een behoorlijke arbeidsbesparing opleverde. Eerst werden de koeien nog gemolken in ketels, die handmatig geleegd werden in een melkbus. Later kwam men op het idee om de koeien naar de melker toe te laten komen in een aparte melkstal. Het is handiger om de koeien dan los te laten lopen, dan om ze twee keer op een dag voor het melken los te maken en daarna weer vast te zetten. Je kunt de koeien dan houden in een potstal, waarbij behoorlijk wat strooisel (stro o.i.d.) nodig is om de koeien schoon te houden. Een koe mest namelijk overal waar zij staat. Met boxen is dit vuil worden van de koeien goed te voorkomen, doordat ze er vooruit in lopen en dan gaan liggen met de kont naar achteren. Ze mesten dan op de mestgang of de roosters. In de ligboxen kan men zo met veel minder strooisel toe.

In of aan een ligboxenstal is een aparte ruimte gebouwd waarin de koeien gemolken worden, de melkstal. Dit kan een visgraatopstelling zijn, een zij aan zij opstelling, een open tandemopstelling of een draaimelkstal. Hier gaan de koeien 2 of 3 keer per dag doorheen om gemolken te worden.

Potstal

Een potstal is een stal waarin de mest wordt opgepot. Op gezette tijden wordt de mest bedekt met een nieuwe laag stro. Door deze manier van werken komt het vee steeds hoger te staan. Als het mengsel van mest en stro een bepaalde hoogte heeft bereikt, wordt de stal geleegd. De ondertussen goed aangestampte en gerijpte mest wordt verspreid over kavels die worden gebruikt voor de akkerbouw.

Grupstal

De grupstal of groepstal is een oud type stal voor rundvee, waarbij de dieren de hele winter naast elkaar staan vastgebonden. Achter de koeien loopt een mestgoot, een zogenoemde "grup" (of "groep"), waarin mest en urine wordt opgevangen en afgevoerd.Dit type stal was ook in Nederland heel gebruikelijk, maar komt nu nog maar weinig voor. Er waren twee soorten:De Hollandse stal: de dieren staan met hun kop naar het middenpad, waar ze kunnen worden gevoerd. Achter de dieren is aan beide zijden een grup met daarachter een smal looppad.De Friese stal: de dieren staan met hun kop tegen de zijmuren; in het midden van de stal is één looppad tussen twee gruppen.

Voeding

Je hebt vast wel eens koeien in de wei zien staan. Ze staan meestal te grazen. Ze wikkelen hun lange, ruwe tong om een pluk gras en trekken deze uit de grond. Gras is moeilijk te verteren, een koe kan het wel omdat ze maar liefst vier magen heeft. Als een koe een pluk gras eet, komt het eerst in de pens terecht. Daarna ‘boert’ de koe het gras op en kauwt het opnieuw. Dit noemen we herkauwen. Vervolgens slikt de koe het gras weer door, waarna het in de drie andere magen (netmaag, boekmaag en lebmaag) terechtkomt. Deze magen zorgen voor de volledige vertering.

Als koeien in de winter in de stal staan eten ze ook gras. Maar dat is door de boer voor de koeien gemaaid en bewaard. Dit noemen we kuilgras. In de stal eten de koeien ook snijmaïs. Daarnaast krijgen de koeien ook nog krachtvoer (brokken). Geen enkele boer voert hetzelfde rantsoen aan zijn of haar veestapel. De samenstelling en de voergift is afhankelijk van vele factoren zoals de melkgift en het lactatiestadium maar ook van de strategie die een veehouder kiest. Zo zijn er veehouders die zich richten op het produceren van zoveel mogelijk liters melk per koe, zij zullen hiervoor veel krachtvoer gebruiken. Andere veehouders richten zich op duurzaamheid en proberen met zo laag mogelijke voerkosten een optimaal rendement te behalen.

Veelvoorkomende ziekten

Uierontsteking (Mastitis)

Mastitis of uierontsteking is één van de meest voorkomende en daarmee het belangrijkste gezondheidsprobleem op melkveebedrijven. Ongeveer 25 procent van de melkkoeien krijgt jaarlijks te maken met zichtbare uierontsteking. Eén geval van uierontsteking kost gemiddeld € 300,-. Het overgrote deel van deze schadepost zijn de gemiste inkomsten door verminderde productie tijdens de lactatie en het niet kunnen leveren van de melk. Slechts 20 procent van de totale schade bestaat uit behandelingskosten. Voor een bedrijf met 80 melkkoeien bedraagt de schade door uierontsteking gemiddeld € 6.000,-, waarvan slechts 20 procent voor de behandeling. Uierontsteking op het moderne melkveebedrijf is bovenal lastig en tijdrovend. Mastitis kun je onderverdelen in klinische en subklinische vorm.

Bij het constateren van mastitis speelt het celgetal een belangrijke rol. Het celgetal is een waarde die het aantal witte bloedcellen per ml melk weergeeft. Een gezonde koe heeft een celgetal van <100.000 cellen per ml. Veehouders laten het celgetal tijdens een zogenaamde Melk Productie Registratie (MPR) testen om zo de uiergezondheid op hun bedrijf in kaart te brengen.

Subklinische mastitis is een vorm van uierontsteking zonder zichtbare afwijkingen aan uier of melk.. Met andere woorden; je ziet niet dat de koe ziek is. Dertig procent van de mastitisgevallen verloopt subklinisch. Verschijnselen van subklinische mastitis zijn een verhoging van het celgetal naar >200.000 cellen per ml. Een veehouder kan een melkmonster nemen van een verdachte koe. Dit monster wordt in een laboratorium onderzocht waarna een ziekteverwekker kan worden opgespoord. De dierenarts kan vervolgens een behandelplan overleggen. Vaak worden er uierinjectoren gebruikt die antibiotica bevatten. De veehouder spuit antibiotica in de speen waardoor de ontsteking verholpen kan worden. Afhankelijk van de aard van infectie kan er ook gebruik worden gemaakt van een injectie (onderhuids) met antibiotica om de ontsteking tegen te gaan.

Klinische mastitis is de meer acute variant van uierontsteking. Zij kan ontstaan na een verwaarlozing van subklinische mastitis of in korte tijd ontstaan. Afhankelijk van de aard van infectie kunnen de symptomen in minder of meerdere mate voorkomen. De melk uit het geïnfecteerde kwartier heeft vlokken, het uier (kwartier) is hard en rood, de koe is lusteloos, haar eetlust verdwijnt, melkgift daalt en ze kan ook koorts hebben. Bij een ernstige afwijking kan de koe zeer ziek worden, haar melk verdwijnt of verandert in troebele waterige vloeistof. Haar koorts stijgt tot boven 40C. Koeien die lijden aan klinische mastitis moeten altijd behandeld worden met antibiotica, zowel intramammair (uierinjector met antibiotica) tevens dient zij geïnjecteerd te worden met antibiotica, deze behandeling met enkele dagen herhaald worden.

Melkziekte

Melkziekte is een tekort aan calcium in het bloed. Het is een ziekte die bij het rund in de meeste gevallen optreedt binnen 48 uur na afkalven. Meestal treft de ziekte hoogproductieve, oudere kalfskoeien.

Het tekort aan calcium ontstaat doordat na het kalven plots veel calcium nodig is voor de productie van melk. Van het ene op het andere moment moet het lichaam van de koe zich aanpassen aan een veel grotere calciumbehoefte. Deze overgang gaat niet altijd zonder horten of stoten. Calcium is in het lichaam aanwezig in de bloedbaan en zit tevens opgeslagen in het bot. Als er plots veel calcium nodig is, gebruikt de koe de calciumvoorraad uit het bloed. Later vult de koe deze calciumvoorraad in het bloed weer aan vanuit het bot. Hier gaat een tijdje overheen en in de tussentijd heeft het lichaam een tekort aan calcium. De koe voert de lichaamsfuncties die afhangen van calcium niet of niet goed uit. Calcium is onder andere nodig voor spiercontracties. In de periode dat er te weinig calcium aanwezig is in het bloed, functioneren de spieren minder goed. Dit uit zich bij de koe in het niet meer overeind kunnen. Niet alleen de skeletspieren, maar ook de spieren in de verschillende organen zoals de baarmoeder, de pens, het hart en de darmen voeren hun functie niet meer goed uit.

Bij de ziektegeschiedenis is van belang, dat het om een oudere, meerdere kalfs-, hoogproductieve koe gaat, die kort geleden gekalfd heeft. Een vroeg teken van melkziekte is wankelen bij het stappen. Later kan de koe niet meer overeind. Bij niet behandelen geraakt de koe uiteindelijk in shock en sterft.

Men vermoedt dat een koe melkziekte heeft, als de koe erg sloom is (of zelfs in coma geraakt), een lage polsfrequentie heeft, een lage rectale temperatuur heeft, koude oren heeft, een droge neusspiegel heeft, en een lage frequentie van de penscontracties heeft. Let op: alleen koeien met een ernstig calciumtekort vertonen deze ziektetekenen. Bij koeien

met een minder ernstig tekort, zijn er geen typische ziekteverschijnselen. De dierenarts stelt de ziekte dan alleen definitief vast door het calciumgehalte in het bloed te bepalen.

Voorkomen?

Melkziekte is een multifactoriële ziekte en hoe alle factoren precies op elkaar inspelen is nog niet helemaal bekend. Het verband tussen de calciumconcentratie in het voer en het optreden van melkziekte is inmiddels bekend. Deze theorie gaat ervan uit, dat het lichaam niet harder werkt dan nodig is. Als het lichaam veel calcium aangeboden krijgt en maar weinig nodig heeft, draait het absorptiemechanisme niet op volle toeren. Als het calciumaanbod maar minimaal is, stelt het lichaam alles in het werk om het nodige calcium toch uit het voer te halen. Als deze efficiënte manier van opnemen van calcium plaatsvindt tijdens de droogstand, is ook de opnamecapaciteit vlak na het afkalven maximaal. Als de koe dan na het kalven een calciumrijk rantsoen krijgt, neemt zij voldoende calcium uit het voer op. De calciumgift tijdens de droogstand is dus van invloed op de kans dat een koe melkziekte krijgt. Met het ideale droogstandsrantsoen krijgt de koe hooguit 50 gram calcium per dag.

BVD

Boviene virus diarree (BVD) is een infectieziekte bij rundvee. BVD wordt veroorzaakt door het BVD-virus. BVD is geen zoönose, dus niet schadelijk voor de mens.

Het BVD-virus kan worden overgebracht via speeksel, neusuitvloeiing, traanvocht, melk, sperma, mest en urine. Bij een temperatuur van 20 °C overleeft het virus drie dagen; bij een temperatuur van 5 °C overleeft het virus drie weken. Besmetting met het BVD-virus vindt voornamelijk plaats via direct contact tussen dieren onderling. Verder is indirecte verspreiding via mensen en materialen ook mogelijk. Opname van het virus gebeurt over het algemeen via de neus of de mond. De incubatieperiode is 7 tot 14 dagen. Tijdens de acute ziektefase kan het besmette rund de besmetting doorgeven. Een besmet dier maakt antistoffen tegen het virus aan, die het dier levenslang tegen het virus beschermt.

Als een rund wordt besmet wanneer het drachtig is, kan het virus de placenta passeren en de foetus infecteren. Het kalf kan verworpen worden (miskraam) of er kunnen afwijkingen ontstaan aan ogen, vacht, huid of hersenen. Vaak hebben ze een te laag geboortegewicht en blijven ze achter in de groei.

DragersTijdens de eerste 120 dagen van de dracht is het immuunsysteem van de foetus nog niet ontwikkeld. Als de infectie in die periode plaats vindt, ziet de foetus het virus als lichaamseigen, waardoor er geen antistoffen tegen het virus worden aangemaakt. Als het kalf wordt geboren, is het een “drager” van het BVD-virus.

Een drager van het BVD-virus houdt zijn hele leven het virus bij zich en zal het ook verspreiden, waardoor het een voortdurende besmettingsbron is voor andere runderen. Ook de eventuele nakomelingen van BVD-dragers zijn dragers. Ongeveer de helft van de dragers is herkenbaar door afwijkingen aan ogen, vacht, huid of hersenen. Aan de andere helft van de dragers is niets te zien. Vijftig tot tachtig procent van de BVD-dragers sterft binnen een jaar. Negentig procent sterft voor ze twee jaar oud zijn, meestal aan Mucosal Disease (een vorm van BVD).

TypenHet BVD-virus kent twee verschillende typen:

Type 1 kan diarree, koorts, futloosheid, luchtwegproblemen, verminderde eetlust en/of verminderde melkproductie veroorzaken. Het BVD-virus tast het afweersysteem aan waardoor de kans op andere infecties groter is.

Type 2 is agressiever en veroorzaakt zwarte of bloederige diarree en bloedingen op de slijmvliezen. Besmette dieren sterven veelal binnen 48 uur. Dit wordt slijmvliesziekte genoemd.

BestrijdingBVD veroorzaakt veel schade op een bedrijf door sterfte, slechte groei en ontwikkeling en het vaker ziek zijn van de dieren. Daarom is het belangrijk dat BVD bestreden wordt.Dit kan door de dieren te vaccineren. Hierdoor ontstaan er geen nieuwe BVD-dragers en stopt de verspreiding van BVD-virus op het bedrijf. Uit een drager wordt altijd een drager geboren ook al is het dier geënt.BVD kan ook bestreden worden door de BVD-dragers op te sporen en af te voeren, waardoor de infectiebron verdwijnt. De klinische symptomen bij dragers komen pas veel later tot uiting, maar door bloedonderzoek kunnen de dragers worden opgespoord. De dragers worden afgemaakt of naar de slachterij gebracht. Bloed onderzoek op BVD dragerschap kan al als het dier één maand oud is.

NederlandDe Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) heeft voor Nederland in 1998 een BVD-programma opgezet. Dit programma is gebaseerd op het opsporen en afvoeren van BVD-dragers. Hieraan kunnen bedrijven vrijwillig deelnemen. Via tankmelk- en bloedonderzoek worden de melkgevende runderen en jongvee ouder dan vier maanden onderzocht. Als er dragers aanwezig zijn, worden ze afgevoerd. In de periode van minimaal dertien maanden daarna worden alle kalveren in de leeftijd van vier tot twaalf maanden onderzocht tot er geen dragers meer aanwezig zijn. Als het bedrijf virusvrij is, krijgt het een BVD-vrij-certificaat. Om deze BVD-virusvrije status te behouden, worden twee keer per jaar vijf kalveren in de leeftijd van acht tot twaalf maanden op BVD-afweerstoffen onderzocht.

Para TBC

Paratuberculose of paratbc is een bacteriële besmettelijke infectieziekte, die vooral voorkomt bij herkauwers, met name bij rundvee en geiten. De naam paratuberculose is gegeven omdat de verschijnselen verward kunnen worden met tuberculose. Paratuberculose komt wereldwijd voor.

BesmettingDe besmetting vindt plaats via mest, biest en melk. De paratuberculose-bacterie heeft een beschermende waslaag, waardoor het buiten een dier lang kan overleven in bijvoorbeeld mest, voer en water; maar sterft snel onder invloed van UV-straling, zoals zonlicht.Een dier is vooral in zijn eerste levensjaar gevoelig voor deze bacterie. Een ongeboren dier kan al besmet worden in de baarmoeder. Na de geboorte kan een dier besmet raken door het drinken van besmette biest of melk, of door het eten van bevuild voedsel. Na zijn tweede jaar kan een dier niet meer besmet raken met de paratuberculose bacterie. Maar een besmet dier kan vanaf zijn tweede jaar de bacterie verspreiden.De ziekte heeft een incubatieperiode van anderhalf tot tien jaar.

VerschijnselenDe paratuberculose bacterie nestelt zich in de darmwand en veroorzaakt een ongeneeslijke darmontsteking. Via de bloedbaan verspreidt de bacterie zich naar onder andere de uier. Besmette dieren vertonen over het algemeen tussen hun derde en zesde levensjaar de eerste ziekteverschijnselen. De darminfectie leidt tot verminderde melkgift en een langzaam afnemende conditie, ondanks een goede eetlust. Het dier heeft met tussenpozen of aanhoudende waterige diarree, waarbij gasbelletjes zichtbaar zijn. Het dier heeft echter geen koorts. De geboren dieren uit een ziek dier hebben een te laag geboortegewicht. De ziekte is niet te genezen en uiteindelijk sterft het dier door uitputting.

Door het sluimerende karakter en doordat de verschijnselen ook bij andere ziekten voorkomen, duurt het over het algemeen lang voor de diagnose paratuberculose wordt gesteld.De ziekte is vast te stellen door bacteriologisch onderzoek vanaf het tweede levensjaar. Bij dit mestonderzoek wordt de ontlasting 8 tot 16 weken op kweek gezet.Door melk- of bloedonderzoek kunnen antistoffen tegen de bacterie opgespoord worden vanaf het derde levensjaar. Bij dit onderzoek kan paratuberculose aangetoond worden voordat het dier de eerste ziekteverschijnselen krijgt.

PreventieEr kunnen preventieve maatregelen genomen worden om besmetting van paratuberculose te voorkomen. Dit begint bij het afkalveren of aflammeren: dit moet apart in een schone stal gebeuren. Het pasgeboren dier wordt direct weggehaald bij de moeder om besmetting via mest te voorkomen. Door het jonge dier kunstmelk te geven kan er geen besmetting plaatsvinden via melk. Tot een leeftijd van twaalf maanden worden de dieren apart gehouden van dieren van twee jaar en ouder.In deze periode moet er ook opgelet worden dat er geen mestresten overgebracht worden via voer, kleding of gereedschap.

BestrijdingParatuberculose ie een besmettelijke, ongeneeslijke ziekte, die een financiële schadepost is in de melkveehouderij. Het is dus van belang dat de ziekte bestreden wordt.Binnen de Europese Unie zijn er nog geen regels gemaakt ten aanzien van paratuberculose. Een aantal landen (zoals Denemarken, Duitsland, Engeland, Frankrijk en Luxemburg) hebben een

programma opgesteld voor de bestrijding van paratbc op vrijwillige basis. In Noorwegen en Zweden is er een meldplicht voor paratbc, waarbij de besmette bedrijven worden geruimd.

NederlandIn 1997 hebben de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) en het Instituut voor Dierhouderij en Diergezondheid (ID-Lelystad) een gezamenlijk Plan van aanpak voor de bestrijding van paratuberculose voor Nederland opgesteld. Hierbij gaan ze onderzoeken welke bedrijven wel en niet besmet zijn; bestrijden van paratuberculose op besmette bedrijven; en voorlichting geven over de preventie van paratbc.

Door middel van een certificeringprogramma kunnen melkveehouderijen een paratbc-onverdachtstatus behalen.

Kalverdiarree

Diarree bij kalveren is een veelvoorkomend bedrijfsprobleem en leidt tot hoge economische verliezen. Niet alleen sterfte en gewichtsverlies, maar ook medicijngebruik en behandelingskosten zijn de oorzaak van deze verliezen.

Kalverdiarree kan door verschillende kiemen veroorzaakt worden, zoals:

• E.coli, bacterieel • Rotavirus, viraal • Coronavirus, viraal • Cryptosporidiën, parasitair

Meerdere van bovengenoemde verwekkers kunnen tegelijk voor diarreeproblemen bij de kalveren zorgen. Men moet er verder altijd op bedacht zijn dat ook voedingsfouten tot diarree kunnen leiden.

Behandeling van diarree bij pasgeboren kalveren. De behandeling van kalverdiarree is vaak complex. Tijdig ingrijpen is voor het kalf van levensbelang. De ingestelde therapie zal afhankelijk zijn van het soort diarree. Virale diarree, veroorzaakt door Rota- en/of Coronavirus, kan niet worden behandeld met een antibioticum. Kalveren kunnen enkel beschermd worden tegen rota- en coronavirus door opname van biest die antilichamen tegen deze virussen bevat.

Superbiest en preventie van diarree Door koeien en vaarzen voor het kalven te vaccineren, maken ze grote hoeveelheden antistoffen aan, die via de biest in het kalf terecht komen. Zo ontstaat een beschermende barrière ter hoogte van de dunne darm bij het kalf. Deze vaccinatie biedt daarnaast ook bescherming tegen diarree veroorzaakt door de E.coli bacterie.

Maatregelen zoals een goede hygiëne tijdens en na de geboorte van het kalf, een goede biestverstrekking, groeperen van kalveren van éénzelfde leeftijdsklasse en eventueel huisvesting in iglo’s moeten zeker aandacht krijgen.

Poot – en klauwaandoeningen

Klauwaandoeningen uiten zich in de vorm van kreupelheid. Veel klauwaandoeningen komen echter pas bij het bekappen aan het licht. Goede registratie van aandoeningen is belangrijk in het kader van vroege signalering

VerschijnselenHet bekendste verschijnsel van klauwaandoeningen is kreupelheid. Vaak zijn de verschijnselen echter minder duidelijk, ontstaat de kreupelheid met minder makkelijk bewegen, etc. Koeien met slechte klauwen blijven meer liggen, laten zich dikwijls aan de kant zetten bij het voerhek of de drinkbak, verbruiken meer onderhoudsvoer, vertonen minder duidelijke tochtigheidssymptomen etc. Andere aanwijzingen voor klauwproblemen zijn een schuifelende gang, het steeds afwisselend belasten van de benen en een afwijkende stand van de klauwen.

AanpakDe klauwgezondheid op het bedrijf hangt nauw samen met het management en begint met een sluitende registratie. De voeding speelt bijvoorbeeld een rol bij het voorkómen van klauwbevangenheid. Ook de huisvesting, en dan met name de stalvloer, de ventilatie en algemene hygiëne zijn belangrijk om bevangenheid/klauwproblemen te voorkomen. Denk in dit kader verder dan de stal alleen. Menig klauwprobleem ontstaat bijvoorbeeld op het kavelpad, waar losse steentjes vervelende problemen kunnen geven.

BesmettingsrouteInfectieuze klauwaandoeningen zoals de ziekte van Mortellaro, stinkpoot en tussenklauwontsteking worden veroorzaakt door bacteriën die in de mest voorkomen. Daarnaast spelen voeding en huisvesting een belangrijke rol. Een aantal klauwaandoeningen, zoals zoolzweer en tyloom kunnen ontstaan na een infectieuze klauwaandoening.

Voor een goede klauwgezondheid is het gewenst dat de koeien twee keer per jaar door een professionele klauwverzorger worden bekapt. Dit wordt door Zweeds onderzoek bevestigd.Een formalinevoetbad heeft een genezende en preventieve werking op stinkpoot en een preventieve werking op Mortellaro. Laat de koeien daarom één keer per twee weken, 1 dag (twee opeenvolgende melkmalen) door een formalinevoetbad lopen. Voetbaden zijn echter alleen nuttig bij juist gebruik.

Dagelijkse verzorging

Op een melkveehouderij is veel werk te verzetten. Er zijn enkele werkzaamheden die dagelijks of periodiek plaats vinden. In dit hoofdstuk zullen we enkele van deze werkzaamheden bespreken.

Melken

Er wordt veelal twee keer per dag gemolken op een bedrijf, dit gebeurt ’s ochtends en ’s avonds. Veehouders bepalen zelf het tijdstip waarop zij dit doen echter zal hij of zij proberen dit elke dag op hetzelfde tijdstip te plannen.Een melkbeurt duurt meestal niet zo lang. Hoogproductieve koeien worden vaak langer gemolken dan laagproductieve koeien. De meeste koeien zijn in ongeveer 5 minuten tijd wel uitgemolken. Dit is afhankelijk van uierkenmerken en productiviteit.

Omdat veel veehouders het melken een tijdrovende en minder uitdagende klus vinden is er veel innovatie in de melktechniek. Tegenwoordig heeft de melkrobot zijn intrede in de melkveehouderij gedaan. Koeien kunnen daarmee zelf kiezen wanneer zij zich laten melken.

Voeren

Het voeren net als het melken een dagelijkse werkzaamheid. Er zijn verschillende systemen waarmee een veehouder zijn veestapel kan voorzien van voer. Veelal wordt er gebruik van gemaakt van een zogenaamde voerwagen die achter een traktor is gekoppeld. In deze voerwagen wordt ruwvoer geladen waarna de veehouder met de voerwagen langs de voerbak rijdt. Het voer draait vervolgens via een lopende band in de voerwagen in de voergoot. Op deze wijze kan een veehouder een zware en tijdrovende klus eenvoudig uitvoeren.

Tochtcontrole en Inseminatie

Een koe krijgt in principe elk jaar een kalf. Nadat ze is afgekalfd moet ze opnieuw geïnsemineerd (kunstmatig bevrucht) of gedekt worden. Een koe wordt om de 3 weken tochtig.Tochtige koeien zijn voor mensen te herkennen aan het opzij dragen van de staart, zodat de kling goed zichtbaar is. Die is rood en gezwollen en er hangen vaak lange slierten helder, draderig slijm uit. Tochtige koeien zijn onrustig en beweeglijk, hun oren schieten heen en weer en ze plassen veel. Het is erg belangrijk dat een veehouder een goed overzicht over zijn of haar veestapel heeft om te kunnen controleren of de koe tochtig is. Sommige veehouders maken gebruik van dekstieren in de stal om koeien te laten bevruchten. Veelal wordt er echter voor een kunstmatige bevruchting gekozen (KI). Er zijn veel veehouders die dit zelf doen, zij hebben een vat met bevroren rietjes sperma thuis staan waar ze gebruik van maken. De veehouders die dit werk uitbesteden bellen een inseminator om een afspraak te maken. Te laat opgemerkte tochtigheden of niet goed geplande inseminaties kosten veel geld, het is dus noodzaak om dagelijks goed op te letten.

Inseminatiefilmpjehttp://www.youtube.com/watch?v=-VMt0x-g2rI&NR=1

Droogzetten

Een drachtige koe wordt veelal drooggezet voordat ze haar kalf krijgt. Dit betekent dat een veehouder ervoor kiest om de koe een periode voor de geboorte van het kalf niet meer te melken. In deze periode krijgt haar uier en lichaam rust en kunnen zich voor bereiden op de geboorte van het nieuwe kalf en de lactatie. Het moment en de duur van het droogzetten is bedrijfsgebonden. Het moment wordt voornamelijk bepaald aan de hand van de melkgift van de koe. De meeste veehouders kiezen ervoor om het uier te injecteren met een dosis antibiotica. Zo’n uierinjector met antibiotica noem je een droogzetter. De antibiotica zorgt ervoor dat ziekteverwekkers in het rustende uier onschadelijk worden gemaakt.

Klauwverzorging

Op de meeste melkveebedrijven worden de melkkoeien tenminste eenmaal per jaar bekapt. Er zijn bedrijven die dit werk uitbesteden aan zogenaamde klauwbekappers die de hele koppel in één keer bekappen. Ook zijn er veehouders dit werk zelf doen en dagelijks een koe bekappen wanneer dit nodig is. Het tijdig bekappen is belangrijk om klauwaandoeningen, en dus ook kreupelheid tegen te gaan. Veelal wordt er gebruik gemaakt van een preventief voetbad. Dit voetbad kan een veehouder vullen met een desinfecterend en bacteriedodend middel zodat bacteriën in en tussen de klauwen worden bestreden en wondjes worden ontsmet.

Bekijk het filmpje:https://livelink.groenkennisnet.nl/livelink/llisapi.dll/fetch/2000/3542850/3691060/2665648/57714/8802952/56751028/56752004/94143350/Virtuelepraktijkklauwbekappen._opdrachten.htm

Voederwinning en Bemesting

Het is je vast al eens opgevallen dat de meeste melkveebedrijven veel stukken weiland en akkerbouwgrond bezitten. De melkveehouderij is grondgebonden. Dat wil zeggen dat het aantal koeien dat wordt gehouden genormeerd is aan de hoeveelheid grond die een veehouder in bezit heeft. Los van deze grondgebondenheid heeft de veehouder ook veel grond nodig om voer voor zijn veestapel te produceren. In de lente en de zomer maait de veehouder gras af, waarna hij het op een grote hoop rijdt en luchtdicht onder plastic verpakt. Dit proces noem je inkuilen. Het ingekuilde gras wordt aan de koeien gevoerd,dit wordt ook wel kuilgras genoemd. Op eenzelfde wijze kuilt een veehouder ook maïs in.

Gras inkuilen: http://www.youtube.com/watch?v=oNMWUwaX1Jo

Het ontstaan en het gewinnen van maïs:http://www.youtube.com/watch?v=ahXd4oe3WfQ&feature=fvst

De veestapel produceert veel mest. Deze mest wordt opgevangen in kelders onder de stal. De mest wordt gebruikt om het grasland te bemesten waarna het gras harder groeit en voedzamer wordt. Een veehouder mag de mest niet zomaar over het land uitrijden maar moet hiervoor een speciale mesttank gebruiken. Achter deze tank heeft hij een injecteerder die de mest in sleufjes in de grond pompt. Het uitrijden van mest mag van ongeveer februari tot september.

Het varken

Varkenshouderij

Algemeen

Varkenshouderij is het bedrijfsmatig houden van varkens door een varkenshouder. In Nederland worden ruim 20 miljoen varkens per jaar gehouden. Varkens worden ook als huisdier gehouden. Het zijn intelligente, nieuwsgierige en sociale dieren en ze zijn goed te trainen. Het bekendste ras dat voornamelijk in kinderboerderijen en binnenshuis wordt gehouden is het kleine hangbuikzwijn of minivarken. Het houden van huisvarkens is de laatste jaren populair geworden in enkele westerse landen.

Een jong varken wordt een big genoemd, een vrouwtjesvarken een zeug en een mannetjesvarken een beer. Een barg of borg is een gecastreerd mannetjesvarken. Een gelt is een vrouwtjesvarken dat nog niet geworpen heeft.

De draagtijd van een zeug is ongeveer 115 dagen (3 maanden, 3 weken en 3 dagen). Een varken kan wel tot 20 biggen per worp krijgen, gemiddeld worden er ongeveer 13 levende biggen geboren. Een worp biggen wordt een toom of nest genoemd.

Film, geboorte big:

http://www.youtube.com/watch?v=S7djbbFOWUw&NR=1

Gedrag

Om te weten wat het natuurlijk gedrag van varkens is kunnen we niet observeren in gangbare varkensstallen. Er zijn vele onderzoeken geweest waarbij kudde wilde zwijnen werden geobserveerd die niet aan menselijke invloeden onderhevig zijn geweest. Deze kudde wilde zwijnen gaven een goed beeld van wat nu precies natuurlijk gedrag bij varkens is.

WroetenVan nature wroeten varkens om aan voer te komen. Door het omploegen van de grondmet hun wroetschijf (neus) halen ze wortels, insecten en wormen uit de grond.

Een wild varken besteedt het grootste deel van de dag aan het zoeken naar voedsel. Ookbiologisch gehouden varkens kunnen veel tijd besteden aan het omploegen van hunweiland. Ze doen dit niet alleen omdat ze honger hebben: ook onbeperkt gevoerdevarkens wroeten in de grond. Het gedrag is als het ware “voorgeprogrammeerd” enmaakt een onlosmakelijk onderdeel uit van het natuurlijke gedrag van het dier. Bovendien wordt het versterkt omdat er af en toe eiwitrijke beloningen in de vormvan insectenlarven en dergelijke gevonden worden, en biedt de vochtige versomgeploegde grond tijdens warme dagen een koele ligplek. Het meest wordt er gewroetin zachte losse grond en natte organische gronden, het minst in hardere grond zoals klei.

SchoonIn tegenstelling van wat vaak wordt gezegd zijn varkens schone dieren. In het gebied waarin ze leven hebben ze afzonderlijke plaatsen waar ze rusten, foerageren en mesten. De mestplek is in de regel zo’n 5 tot 15 meter verwijderd van de ligplaats. In tegenstelling tot bijvoorbeeld runderen lopen varkens dus weg van hun ligplek als ze moeten urineren of mesten. Wandelpaden of wissels verbinden de afzonderlijke leefgebieden. Ook op deze wissels zijn uitwerpselen te vinden.

Varkens zullen in hun hok eerst een geschikte ligplaats kiezen. Die plek moet comfortabelzijn. Een dichte vloer wordt verkozen boven een roostervloer, en een ingestrooide vloerboven een niet ingestrooide. In de winter moet de ligplek warmte bieden, in de zomerafkoeling. Om te liggen zoeken ze ook een rustige plek. Bij voorkeur liggen ze niet tegeneen open hokafscheiding aan omdat naastgelegen varkens ze dan lastig kunnen vallen.Op looppaden en in de buurt van de voerbak wordt meestal geen ligplek gemaakt. Tochten koude luchtval in het nest is evenmin gewenst.De mestplaats wordt vervolgens gekozen op enige afstand van het ligbed.Ook hier staat het varken het liefst comfortabel: een rooster heeft niet de voorkeur vanhet dier. Vaak zoeken ze afzondering van de rest van de groep voor ze mesten. Daarbijstaan ze met de kwetsbare achterkant tegen een dichte muur.

Varkens kunnen niet zweten. Ze verliezen warmte door warme vochtige lucht uit teademen, en door de huid nat te maken. In het weiland kan dit in modderbaden ofvochtige omgewoelde grond. Varkens die binnen gehouden worden maken bij hogetemperaturen al gauw een smeerboel van hun hok. Ze gaan op de natte mestplaatsliggen om af te koelen, en mesten vervolgens ergens anders in het hok: vaak op dedichte vloer of in het ingestrooide lignest. Door bij de inrichting van de stal rekening tehouden met de manier waarop het varken zijn mestplek bepaalt, kunnen veelhygiëneproblemen en extra (uitmest-)werk worden voorkomen.

Staartbijten en klingbijtenStaartbijten en klingbijten zijn abnormale gedragingen die bij het wilde varken nietvoorkomen. Hoewel de oorzaken van beide gedragsproblemen nog niet helemaal helderzijn, lijkt het optreden ervan binnen de biologische houderij mee te vallen.Staartbijten -dat het meest voorkomt bij biggen en vleesvarkens- is sterk gerelateerdaan hokverrijking en een rustige ligplaats. In een rustige koppel varkens zal staartbijtenniet snel optreden. Rust en kalmte zijn mogelijk raseigenschappen. Ook tocht, hetmengen van dieren, een te beperkt aantal vreetplaatsen of onvoldoende ligruimtebevorderen de onrust in de koppel. Te veel onrust gedurende langere tijd is niet goed enmoet verholpen worden. Daarnaast is het belangrijk dat de dieren iets met hundadendrang kunnen doen. Hokverrijking geeft ze die mogelijkheid.Hoe meer er valt te wroeten en exploreren in een hok, hoe kleiner de kans datstaartbijten zal optreden. In principe moeten deze maatregelen staartbijten voorkomen,want zo gauw er bloed vloeit is het hek echt van de dam. De smaak van bloed is namelijkop zich al voldoende beloning voor de bijter, maar nu worden ook andere dieren in dekoppel aangetrokken tot de staart van het slachtoffer. Hoewel het apart huisvesten(ziekenboeg!) van het gebeten dier een goede oplossing is, is het veel beter in ditstadium de bijters aan te pakken en hen uit de groep te verwijderen. Uiteraard is daarnanog steeds de eerste prioriteit om de rust in de groep te herstellen door deachterliggende oorzaak van de onrust op te sporen en te verwijderen.Klingbijten is een aangeleerd gedrag dat gebruikt wordt om toegang te krijgen tot voer ofwater. Het is een effectieve manier om een andere zeug te verjagen. Klingbijten komtvoor als groepsgehuisveste zeugen onbeschermd vreten van een beperkte hoeveelheidvoer, of als er onvoldoende drinknippels aanwezig zijn.De beschikbaarheid van stro of ruwvoer vermindert de hoeveelheid klingbijten, omdathet de aandacht afleidt.

De kraamperiodeEen zeug heeft in de dagen rond de partus geen behoefte aan gezelschap.Een paar dagen voor de partus zondert ze zich bewust af van haar groepsgenoten omalleen af te biggen. Wilde zeugen bouwen nesten. Ze maken een ondiepe langwerpigekuil en gebruiken takken en bladeren als bedekking. Ook onze gangbare zeugen tonen inde dagen vlak voor de partus dat ze een nest willen bouwen. Ze worden onrustig enslepen met stro en ander materiaal dat voorhanden is. Stro en bewegingsruimte zijn inde biologische kraamstal een must. In het wild worden 1 - 13 biggen geboren. Het verschil in lichaamsgewicht tussen moederen nakomelingen is groot. Boven op een big gaan liggen betekent vaak dat biggen hetniet overleven. In de natuur zie je zeugen een tijdje rondneuzen over de bodem van hetnest en richting hun kroost om het nest vrij te maken, voordat ze in één keer gaanliggen. Ze glijden min of meer het nest in. Het niet rondneuzen en langzaam gaan liggen(waardoor de hongerige biggen de kans krijgen weer onder de moeder te gaan staan)kost veel biggen. Ook het niet kunnen glijden kan uitval vergroten. Kreupele zeugen zijndaarom ongeschikt voor een biologisch kraamhok. Het gebrek aan beheersing over staan en liggedrag betekent dat ze zich vaak ongecontroleerd op hun kroost laten vallen.

Selectie op zeugen met goede moeder eigenschappen is mogelijk en loont de moeite.Een goede registratie op het bedrijf van de prestaties van het dier zijn daarbij een eerstevereiste. Maar ook bij het gebruik van de juiste zeugen en een optimale inrichting vanhet biologische kraamhok (waarover in hoofdstuk 12 meer) blijft de varkenshouder eenbelangrijke rol spelen bij het vergroten van de overlevingskansen van de biggen.Supervisie in de kraamstal vergroot het welzijn van de biggen en levert economisch meerop dan het kost. Hoewel biggensterfte onder de lichtere en minder vitale biggen eennatuurlijk proces is, kan en mag dit nooit een excuus zijn voor onvoldoende supervisie inde kraamstal.

Zoogperiode

In de weken erna laat moeder haar jongen af en toe alleen om te foerageren maar pas na ruim een week neemt ze haar biggen mee terug naar de groep. Multi-suckling (het gezamenlijk zogen van biggen) is dus zeker in de eerste levensweken geen natuurlijk

gegeven. Het is beter de zeug met haar toom in die periode apart te huisvesten. Ditvoorkomt dat zeugen zichzelf gaan spenen, en dat de zwakkere biggen verwaarloosdworden. In het wild beginnen de biggen vast voedsel op te nemen als ze 4 of 5 wekenoud zijn. Zo tussen de 13e en 19e levensweek worden ze gespeend door de zeug.

Biggen worden onderscheiden in zuigende biggen en gespeende biggen. Zuigende biggen drinken melk bij een zeug. Zuigende biggen heten zo totdat zij gespeend worden, het spenen gebeurt tussen de 21 en 28 dagen na de geboorte. Op biologische varkensbedrijven wordt pas na 42 dagen gespeend. Na het spenen spreken we van een gespeend big.

Veruit de meeste bedrijven in deze bedrijfstak werken volgens de methoden van de intensieve veehouderij. Er zijn echter ook enkele bedrijven waar scharrelvarkens worden gehouden en ca 80 biologische bedrijven, waar op biologisch verantwoorde wijze varkens worden gehouden. Sommige bedrijven laten toe dat de dierenbescherming hun bedrijfsvoering op het gebied van dierwelzijn controleert, ze kunnen hiermee een of meer sterren verdienen. Ook zijn er anno 2011 175 bedrijven die produceren onder een milieukeur kenmerk.

CijfersBedrijfsgroott

eaantal dieren

1 tot 1000

1000 tot 2500

2500 of meer

Totaal aantal bedrijven

Jaar1980 101 44 1271985 251 36 0791990 417 29 2111995 20 091 1 600 697 22 3882000 11 851 1 690 983 14 5242003 8 285 1 454 991 10 7302004 7 541 1 440 1 057 10 0382005 7 148 1 400 1 138 9 686

Typen bedrijven

De varkenshouderij kan verder onderverdeeld worden in: Vermeerderingsbedrijven1. Vleesvarkensbedrijven2. Gesloten bedrijven

Vermeerderingsbedrijven

Deze bedrijven houden uitsluitend zeugen. Als de biggen 10 weken oud zijn gaan ze naar de vleesvarkensbedrijven.

De zeugen zijn meestal kruisingen van verschillende rassen. De voor het dekken van deze zeugen gebruikte beren behoren weer tot andere rassen. Vleesvarkens zijn dus kruisingen. De zeugen worden geselecteerd op vruchtbaarheid en de hoeveelheid biggen per worp en de beren op groei, bevleesdheid en voerefficiëntie.

VleesvarkensbedrijvenOp deze bedrijven worden de biggen gemest. Bij opleg wegen de biggen gemiddeld 25 kg; bij een gewicht van ongeveer 110 kg gaan de vleesvarkens naar een slachterij.Sinds 2010 zijn er varkenshouders die grootschalig vleesvarkens houden maar zich houden aan een aantal voorschriften van de Dierenbescherming. De beesten zijn verzekerd van minimaal een vierkante meter bewegingsruimte, hebben speelmateriaal tegen verveling, worden niet gecastreerd tegen de berengeur, vreten duurzaam verbouwde soja en staan bij vervoer niet langer dan vier uur in de vrachtwagen. Een grote supermarktketen garandeert de boeren in de nabije toekomst afname van een miljoen slachtvarkens per jaar, ze verkoopt geen varkensvlees meer uit de gebruikelijke intensieve varkenshouderij. De consument betaalt voor het diervriendelijker geproduceerde vlees 20% meer ten opzichte van het product uit de gangbare varkensbedrijven.

Gesloten bedrijvenOp gesloten bedrijven vindt zowel de vermeerdering als het mesten op hetzelfde bedrijf plaats. Dit voorkomt insleep van ziekten.

Geluk.

De varkens in de intensieve veehouderij kunnen niet optimaal hun natuurlijke behoeften uiten, ookal zijn er veel varkenshouders en wetten die hun uiterste best doen om dit zoveel mogelijk te bewerkstelligen.

De varkens op de kinderboerderij leiden een leven wat waarschijnlijk dichter bij hun natuurlijke leefwijze ligt. De varkens in onderstaand filmpje hebben geluk gehad met hun tijdelijk nieuwe onderkomen:

http://www.youtube.com/watch?v=Drm5D9NZBqY

Wettelijke maatregelen

In Nederland is het wettelijk verplicht voor personen die één of meer varkens houden om zich te melden bij het Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Deze wettelijke verplichting geldt omdat de overheid wil weten wie er allemaal varkens houdt. De overheid gebruikt deze kennis bij de bestrijding van veewetziekten zoals mond-en-klauwzeer en varkenspest.Een varkenshouderij moet voldoen aan onder andere het bestemmingsplan, de Wet milieubeheer en Mestwet en aan het Varkensbesluit. Er is een Europese richtlijn met minimumnormen, waaraan de Nederlandse regelgeving moet voldoen. Bij het opstellen van het Varkensbesluit is uitgegaan van deze richtlijn, maar het Varkensbesluit stelt strengere normen. Het Varkensbesluit is vooral van belang voor het welzijn van de varkens. Het besluit stelt naast inrichtingseisen ook eisen aan het welzijn van de varkens en geeft hiertoe voorschriften voor bijvoorbeeld het behandelen van zieke en gewonde dieren en de huisvesting van zeugen, biggen en mestvarkens.

Vanuit milieuoogpunt mag een varkenshouderij niet te dicht bij een natuurgebied liggen in verband met de ammoniakuitstoot en moet het bedrijf een milieuvergunning hebben.

Rassen

Nederlands Landvarken

het Nederlands landras heeft dezelfde verschijning als andere landrassen, zoals de Deense en de Duitse. De dieren zijn wit en hebben de grote, karakteristiek hangende oren. Het ras is ontwikkeld voor zijn bredere achterhand en zwaardere hammen dan de andere landrassen. Het Nederlands landvarken staat ook bekend om zijn hoge vruchtbaarheid en zeer goede moedereigenschappen.

Duroc

De Duroc is een roodbruin gekleurd varken uit Amerika. Het is een sterk vleesras, dat ook populair is als kruisingsvarken. Zijn karakter maakt dit productievarken volledig ongeschikt als hobbyvarken: de Duroc heeft de reputatie het onrustigste en vooral agressiefste varkensras te zijn.

Pietrain

De Piétrain is een bont varken met zwarte onregelmatige vlekken. Soms lijkt het varken wat rossig. De kop is recht, licht en heeft weinig wangen. De oren zijn klein en rechtopstaand. De borst is breed en niet diep. De rug is breed met sterk ontwikkelde rugspieren. De varkens hebben sterke en diep

uitgebouwde hammen. Deze zijn goed gevuld en bolvormig.

HobbyvarkensHangbuikzwijn

Het hangbuikzwijn is een varken dat in Vietnam en China vaak voorkomt. Andere namen die wel worden gebruikt zijn het hangbuikvarken of het minivarken.Het is een klein varkentje met een gedrongen kop en met kleine spitse oren. De rug is meestal licht doorgezakt en het beestje heeft een hangbuik die vaak de grond raakt (vandaar zijn naam) doordat de poten tamelijk kort zijn. De huid is dik en vaak geplooid. Zijn kleur is zwart, wit, grijs, of combinaties van deze kleuren. De mannetjes hebben op hun hoofd en een deel van hun rug een kam van langere haren, de borstels genoemd.Het hangbuikzwijntje wordt ongeveer 50 tot 60 cm hoog en bereikt een gewicht van ongeveer 65 kilo.Tegenwoordig wordt hij vaak gevonden in kinderboerderijen, waar hij vanwege zijn vriendelijke en rustige aard een graag geziene bewoner is. Het hangbuikzwijn is een varken dat in Vietnam en China vaak voorkomt. Andere namen die wel worden gebruikt zijn het hangbuikvarken of het minivarken.

GöttingerEen relatief klein varkensras, veel gehouden als hobbyvarken maar ook voor de medische wetenschap. De kleur is zwart, roze of een combinatie hiervan. Ze hebben een korte romp en kleine rechtopstaande oren.

Kune kuneHet Kune kune varken is een zeldzaam ras, oorspronkelijk afkomstig uit Nieuw ZeelandKune kunes zijn bijzonder aaibaar, ze zijn gek op aandacht en knuffels. Zoals alle varkens zijn ze heel intelligent en sociaal. Vanwege dat laatste dienen varkens ten minste met z'n tweeën te worden gehouden; een varken alleen kwijnt weg.

Hoewel Kune Kunes tot de rassen van de minivarkens behoren, worden ze middelgroot. Om je een idee te geven: sommige zeugen wegen 40 kilo (maar sommige andere zeugen zijn beduidend groter en zwaarder, tot zo'n 70 - 80 kilo!).

Huisvesting

De Nederlandse varkenshouderij is één van de modernste ter wereld. Varkenshouderscombineren strenge eisen voor dierenwelzijn, milieu en voedselveiligheid in hunbedrijfsvoering. Om varkens een goed leven te garanderen, gelden in Nederlandwettelijke voorschriften. Daarbovenop gelden vrijwillige, maar niet vrijblijvende normen.Die hebben varkenshouders, supermarkten, consumenten-, milieu- en anderemaatschappelijke organisaties samen opgesteld. Zo schakelen steeds meer varkenshoudersover op groepshuisvesting voor zeugen bij renovatie of nieuwbouw van hunbedrijf. In 2013 wordt groepshuisvesting voor zeugen verplicht in de EU. Alle biggen envleesvarkens leven overigens al in groepenDe Nederlandse varkenssector beschikt over uitstekende onderzoeksinstituten zoals deAnimal Sciences Group (ASG) van Wageningen UR. Hier wordt veel praktisch onderzoekgedaan. Het biedt varkenshouders de mogelijkheid te kiezen hoe zij het beste het eigenbedrijf kunnen aanpassen aan nieuwe huisvestingseisen.Een voorbeeld van onderzoek is de zoektocht naar de meest ideale hokinrichting voorvleesvarkens en biggen. Verder vindt er veel klimaatonderzoek plaats. Varkens voelenzich net als mensen het meest prettig als het niet te warm en niet te koud is. Met name inde kraamstal treffen varkenshouders hiervoor speciale voorzieningen.Varkenshouders zijn verplicht al hun dieren afleidingsmateriaal te geven. Dit stimuleerthun natuurlijke gedrag en dus het dierenwelzijn. LTO Nederland en de Dierenbescherminggaan nog een stap verder. Zij namen het initiatief voor de ComfortClass stal.Een stal voor vleesvarkens, die ontworpen is op basis van de behoeften van het dier.Een mooi initiatief, maar voor veel bedrijven een dilemma. Verregaande welzijnseisengaan namelijk niet altijd samen met het streven van de meeste varkenshouders om eenduurzaam bedrijf op te bouwen. De varkenshouderij is immers een economischebedrijfstak.

GroepshuisvestingNet als biggen en vleesvarkens leven straks ook alle zeugen (moederdieren) ingroepshuisvesting. Vanaf 2013 moeten varkens in de EU in groepen leven. Voor zeugenzijn er enkele uitzonderingen. De dagen rondom het insemineren mogen zeugen nogalleen in een box worden gehuisvest. Zeugen die biggen hebben, worden gehuisvest ineen kraamhok. Dit voorkomt dat ze hun biggen dooddrukken door erop te gaan liggen.Veel bedrijven zijn al vrijwilligovergeschakeld naar groepshuisvestingvoor zeugen. Diversevormen van groepshuisvestingworden gebruikt: op sommigebedrijven liggen de zeugen in eengroep van honderd dieren; anderebedrijven kiezen voor huisvestingvan kleinere groepjes.

Groepshuisvesting geeft nog wel praktische problemen, bijvoorbeeldbij zeugen die vanaf vier dagen nahet insemineren weer in de groep worden gehuisvest. Daarom doet

De varkenssector onderzoek naar verschillende systemen voor groepshuisvesting.De datum van 2013 is geen eindstation. Onderzoekers zijn in Europees verband bezig hetkraamhok te moderniseren. Eentje waar de zeug meer bewegingsruimteheeft, zonder dat de biggen hetgevaar lopen dat de zeug op hengaat liggen. Vanuit Nederland werktASG mee aan dit onderzoek.Groepshuisvesting dragende zeugen in stroHet ontwikkelen van nieuwe stalsystemen om het dierenwelzijn te verbeteren, is nieteenvoudig. Er moet ook worden gelet op de gezondheid van de dieren, het milieu,arbeidsomstandigheden, technische prestaties en kostenaspecten. De varkenshouderijvraagt namelijk om duurzame systemen. Varkenshouders willen nu en in de toekomst opeen maatschappelijk verantwoorde manier varkensvlees kunnen produceren voor denationale en internationale markt.

Stalinrichting

Voor de bewegingsruimte in de stallen gelden wettelijkeminimumeisen. Deze zijn inNederland ruimer dan deEuropese regels voorschrijven.De eisen zijn vastgelegd in dehoeveelheid vloeroppervlak perdier. De minimale afmeting isafhankelijk van het gewicht vanhet dier. Zo mogen er op 50vierkante meter niet meer dan125 biggen leven. Of als het omvleesvarkens van 100 kilo gaat: 50 dieren. Zeugen hebben meer ruimte nodig. Op 50vierkante meter mogen 22 zeugen leven.Daarnaast is bepaald dat waar de varkens liggen, de vloer dicht moet zijn (minimaal 60%van het totale vloeroppervlak). Een voorbeeld van een hokindeling voor vleesvarkens is:voorin een smalle roostervloer, daarachter een brede dichte vloer en achterin eenroostervloer.Varkens kunnen hun lichaamswarmte moeilijk kwijtraken, omdat ze niet kunnen zweten.Nagenoeg alle Nederlandse varkensstallen hebben daarom verwarming en mechanischeventilatie. Het klimaat wordt computergestuurd afgestemd, zodat er een optimaal klimaatontstaat voor de dieren.

Afleidingsmateriaal

Varkens zijn intelligente, nieuwsgierige dieren die hunomgeving graag onderzoeken.Varkenshouders zijn verplichtvarkens afleidingsmateriaal tegeven. Dat kunnen voorwerpenzijn, maar ook stro, strooisel ofruwvoer. Het moet materiaal zijndat het natuurlijke gedrag vanvarkens stimuleert. Vooral biggenzijn heel speels en nieuwsgierig.Ze bijten in alles wat zetegenkomen. Zonder afleiding bestaat de kans dat ze elkaar gaan bijten.De Productschappen Vee, Vlees en Eieren (PVE) hebben een onderzoek laten doen naargeschikt afleidingsmateriaal. Materiaal dat goed is voor het dierenwelzijn, diergezondheid,voedselveiligheid, hygiëne, arbeid en kosten. Varkenshouders kunnen zo zelf kiezen wathet beste past op het eigen bedrijf. Het onderzoeksrapport is te downloaden opwww.asg.wur.nl/nl/publicaties/.

Kraamstal In de kraamafdeling van een fokbedrijf is het schoon en warm.De vloer onder de zeug is echterniet verwarmd. Kraamzeugenproduceren veel lichaamswarmte;vloerverwarming zouhen oververhitten.Om de biggen warm te houden,zijn kraamhokken voorzien vaneen speciaal biggennest of -plaat. Een biggennest bevat eenwarme biggenlamp; de plaat isvoorzien van vloerverwarming.Biggen slapen graag bij eentemperatuur van 28 ºC.Een experiment is een waterbedvoor biggen. Het bed, gevuld metwarm water, is altijd behaaglijkwarm. Dat is precies wat jongebiggen nodig hebben.De biggenvoorzieningen hebben ook nog een andere functie: de warmte lokt de jongenweg bij het moederdier. Zo is de kans kleiner dat ze worden doodgedrukt als de zeug gaat(ver)liggen.

Voeding

Varkens krijgen meestal twee keer per dag een portie voer. De meeste krijgen hun voer in de vorm van droge, geperste brokjes. Dit varkensvoer komt kant-en-klaar uit de veevoerfabriek. Naast granen zoals tarwe, gerst en maïs bevat het varkensvoer ook bijproducten van de humane voedingsmiddelenindustrie waaronder koek, muesli, brood en sojaschroot. Om varkens gezond te houden en goed te laten groeien hebben ze voldoende vitaminen en mineralen nodig. Dit wordt in de voerfabriek nauwkeurig in het voer vermengd.

Brijvoer

Op grotere varkensbedrijven krijgen steeds meer varkens voer in de vorm van pap. Dit wordt brijvoer genoemd. Brijvoer bestaat uit vochtrijke bijproducten uit de voedingsmiddelenindustrie. Bijvoorbeeld tarwezetmeel uit de graanverwerkende industrie. Ook kan het gaan om bijproducten die vrijkomen bij de bereiding van bijvoorbeeld plantaardige oliën, drank, frites en zuivelproducten.

Deze bijproducten zijn goedkoper dan kant-en-klaar mengvoer. De verschillende voercomponenten mengt een varkenshouder op zijn bedrijf in een mengketel. Om het varkensvoer compleet te maken, voegt de boer vaak nog geconcentreerde voermixen toe met onder andere vitaminen en mineralen. Zo krijgt het varken exact wat het nodig heeft en worden waardevolle restproducten uit de humane voedingsmiddelenindustrie op een nuttige manier weer gebruikt door het varken. Veiligheid varkensvoerVarkensvoer moet in Nederland voldoen aan strenge eisen. Iedereen die mengvoer produceert, heeft hiervoor een vergunning nodig. En levert hij mengvoer af bij de boer, dan krijgt de boer per voersoort een label met daarop de belangrijkste gegevens over het gebruik en de samenstelling. Diverse instanties van de overheid en het bedrijfsleven controleren of varkensvoer voldoet aan alle eisen.

GMP+ en HACCP

Veel producenten en leveranciers van varkensvoer beschikken naast een verplichte vergunning over een erkenning voor Good Manufacturing Practice Voer (GMP+). Varkenshouders die binnen het kwaliteitsprogramma IKB produceren, zijn verplicht hun dieren GMP+-voer te geven. Deze erkenning waarborgt de basiskwaliteit van het voer. Die garantie is gebaseerd op een gecontroleerd productieproces. GMP+ is opgesteld volgens ISO-normen en sluit aan bij Hazard Analysis Critical Control Points (HACCP).

HACCP is een strenge eis waaraan ook bedrijven in de humane voedingsmiddelenindustrie moeten voldoen om de voedselveiligheid te borgen. Als er iets misgaat, kan teruggezocht worden waar de oorzaak ligt en actie worden ondernomen. De diverse voorschriften en maatregelen dragen bij aan een nog grotere veiligheid van varkensvlees.

Veelvoorkomende ziektenInfluenza (griep) Inleiding Influenza (griep) is een veel voorkomende ademhalingsziekte bij mens en dier. De ziekte wordt veroorzaakt door het influenzavirus en is niet te bestrijden met antibiotica. Bij varkens wordt influenza beschouwd als een belangrijke veroorzaker van acute luchtwegproblemen. Daarnaast wordt het virus in verband gebracht met het terugkomen van zeugen en (najaars)verwerpen. Kortom, het influenzavirus is een belangrijke ziekteverwekker en komt nu op bijna alle bedrijven voor. Verschijnselen De klinische verschijnselen van influenza kunnen sterk wisselen, van volledig symptoomloos tot een echte griepgolf over het hele bedrijf. Meestal worden de vleesvarkens of opfokgelten getroffen. De verschijnselen komen plotseling op en zijn vaak:

niet vreten blijven liggen hoge koorts buikslag en later ook hoesten.

Als zich geen complicaties voordoen, verdwijnen de symptomen na 5 tot 7 dagen weer even snel als ze gekomen zijn. Wat rest is een groeivertraging van enkele dagen. Bij zeugen kunnen dezelfde verschijnselen optreden. Daarnaast kunnen zeugen door de hoge koorts verwerpen. Op bedrijven waar een volledig gevoelige zeugenstapel aanwezig is, kan introductie van het virus tot een echte uitbraak leiden. Vaak zullen de verschijnselen bij zeugen echter niet duidelijk zijn.

Oorzaak Influenza, oftewel griep, wordt veroorzaakt door een virus. Influenzavirussen komen zeer algemeen voor in de varkenshouderij en zijn belangrijke veroorzakers van acute luchtwegproblemen. Ook bij chronische luchtwegproblemen kan het influenzavirus een rol spelen. De rol van het virus is in het verleden nogal eens onderschat. Een influenzavirus wordt getypeerd naar zijn H- en N-antigenen. Er zijn 15 H-typen en 9 N-typen bekend. Nieuwe virussen ontstaan door samensmelting van bestaande virussen. Oorspronkelijke virussen kunnen van antigeenstructuur veranderen. In Europa komen de in Nederland voorkomende typen H1N1, H3N2 en H1N2 veelvuldig voor. Het is niet duidelijk in hoeverre die typen luchtwegproblemen veroorzaken.

Besmettingsroute De ziekte komt het bedrijf meestal binnen met aangekochte, besmette varkens en via de lucht. Meestal treedt influenza op meerdere bedrijven in een gebied gelijktijdig op, vooral in de wintermaanden. Varkens tussen vijftien en achttien weken zijn het gevoeligst. Het virus is gevoelig voor de meeste ontsmettingsmiddelen. De ziekteverschijnselen zijn sterk afhankelijk van de hoeveelheid opgenomen virus.

Schade Bij varkens levert een ongecompliceerde influenza-uitbraak meestal weinig schade op. Soms is de schade groot, vooral in combinatie met andere ziektekiemen zoals PRRSv. Het virus kan lang op het bedrijf blijven circuleren en het is bij elke nieuwe afdeling vleesvarkens steeds weer de aanstichter van luchtwegproblemen.

Gevolgen voor de mens varkensinfluenza is een zoönose, een dierziekte die ook besmettelijk is voor de mens. Over het algemeen wordt weinig melding gedaan van varkenshouders die ziek zijn geworden, nadat influenza bij de varkens is geconstateerd.

Therapie Het influenza virus is niet gevoelig voor antibiotica. Daarom is het verstrekken van antibiotica bij een ongecompliceerde griepuitbraak niet noodzakelijk. De varkenshouder moet zorgen voor onbeperkt fris drinkwater en rust. Eventueel kan hij, in overleg met de dierenarts, enkele dagen aspirine verstrekken via het drinkwater. Bij risico van secundaire bacteriële infecties kan gedurende vijf dagen een antibioticum worden verstrekt, bij voorkeur via het drinkwater.

Vaccinatie Vaccinatie tegen influenza wordt regelmatig toegepast, vooral bij zeugen. Vaccinatie zal bijdragen aan het verminderen van verwerpen/terugkomers ten gevolge van Influenza. Ook het aantal ziektedagen zal beperkt worden. Vaccinatie van de zeugen tegen influenza heeft ook het voordeel dat vleesvarkens tot in het begin van de mestperiode enige mate van bescherming hebben tegen infecties. In het algemeen geldt dat vaccinatie een bescherming geeft tegen de klinische verschijnselen, maar niet voorkomt dat varkens besmet worden en virus uitscheiden.

Mycoplasma hyopneumoniae

Inleiding Mycoplasma hyopneumoniae (M.hyo.) behoort tot de belangrijkste veroorzakers van longontstekingen bij varkens. De ziekte komt wereldwijd voor onder de varkens.

Verschijnselen Hoesten is het duidelijkste klinische symptoom van M.hyo. De varkens zijn vaak niet ziek, de eetlust is verminderd. Het haarkleed is ruw en de huid heeft een grauwe doffe kleur. De biggen in de tomen vertonen een onregelmatige groei. Er zijn verschillen in kwaadaardigheid aangetoond tussen isolaten afkomstig van verschillende bedrijven. De aanwezigheid van andere kiemen en minder gunstige omgevingsfactoren bepalen veelal het klinisch beeld. Vooral gespeende biggen en jonge vleesvarkens worden aangetast.

Besmettingsroute De overdracht van de kiem van varken naar varken (van zeug naar big, van big naar big) vindt in hoofdzaak plaats via direct contact, zoals neuscontact. Vooral na het mengen en samenvoegen van tomen vindt gemakkelijk overdracht van smetstof plaats. De kiem kan ook enkele kilometers via de lucht worden verspreid. De kiem komt wijdverspreid voor. Varkens kunnen vlak na de geboorte al met de ziektekiem in aanraking komen, via de zeug. Vooral jonge zeugen verspreiden veel kiemen. De besmetting in het kraamhok is relatief laag. De meeste besmettingen vinden plaats na het spenen en het verplaatsen naar de vleesvarkensstal.

Schade Schade door mycoplasma ontstaat door tegenvallende technische resultaten (groei, voederconversie) en door medicijnkosten.

Diagnose De diagnose M.hyo is lastig te stellen. Meestal is men afhankelijk van het aantonen van afweerstoffen tegen M.hyo in het bloed. Helaas worden de afweerstoffen pas in een laat stadium, meestal de tweede helft van de mestperiode, in het bloed gevonden. Behalve via onderzoek op klinische verschijnselen, kan de diagnose ook plaatsvinden aan de hand van sectie. De ziekte geeft specifieke longveranderingen (topkwab-pneumonieën). Het bloed- en slachthuisonderzoek kan aantonen of het betreffende koppel besmet is, of besmet is geweest.

Risicofactoren Risicofactoren voor het ontstaan van schade als gevolg van deze ziekte zijn onder andere het stalklimaat en de bezettingsgraad. Een slecht stalklimaat en overbezetting van de stal werken problemen door mycoplasma in de hand. Aangezien de meeste bedrijven besmet zijn, zullen aangekochte biggen/varkens de kiem bij zich dragen. Bedrijfsomstandigheden bepalen vaak de omvang van de schade. Besmette varkens kunnen gedurende lange tijd de kiem uitscheiden.

Aanpak M.hyo kan met medicijnen worden aangepakt. Maar het biedt meer voordelen om maatregelen in de preventieve sfeer toe te passen. Tal van managementmaatregelen hebben een sterke preventieve werking: een uitgebalanceerde zeugenstapel; het overleggen van biggen beperken tot 24 uur na de geboorte; een goede klimaatbeheersing; het voorkomen van overbezetting; en vooral het strikt toepassen van het all-in all-outsysteem is van grote invloed op de verspreiding van deze kiem.

Daarnaast is het vaccineren van biggen een optie. Een vaccinatie op besmette bedrijven levert meestal significante verbeteringen op van de technische resultaten en het vermindert het voorkomen van longaantasting bij vleesvarkens. Vaccinatie helpt echter niet tegen besmetting en uitscheiding van kiemen. Het vaccineren van zeugen voorkomt niet dat biggen worden besmet en is daarom meestal niet nodig en bovendien nog niet toegestaan in Nederland. De zeugen zullen na vaccinatie meer afweerstoffen in de biest vormen. Hierdoor zijn de biggen langer beschermd, maar ze moeten dan wel op latere leeftijd geënt worden. Vaccinatie van opfokzeugen valt te overwegen bij een sterke uitbreiding van de zeugenstapel, of bij een herstart.

Parvo

Het parvo-virus komt zeer algemeen voor bij varkens over de hele wereld. Het virus veroorzaakt bij varkens sterfte van vruchten in de baarmoeder.

Verschijnselen Afhankelijk van het infectiemoment resulteert een parvo-infectie in kleine tomen (infectie vroeg in de dracht), mummies (infectie na de 5e drachtweek) of in doodgeboren biggen (infectie kort voor het werpen). Een heel typisch beeld is mummies van verschillende grootte. Een parvo-infectie veroorzaakt bijna nooit terugkomers of verwerpers. Er wordt wel beweerd dat parvo ook een rol speelt bij wegkwijnziekte. Circo-virus speelt een hoofdrol bij wegkwijnziekte, maar meestal zijn andere infecties in het geding die de wegkwijnproblemen verergeren. Naast het PRRS-virus wordt in dit verband parvo-virus genoemd.

OorzaakParvo is een klein virus dat onder andere in de mest van varkens voorkomt. Besmettingsroute Het virus komt binnen op een bedrijf via aangekochte (fok)varkens of via aangekocht sperma. Het virus is aanwezig op vrijwel alle varkensbedrijven. De verspreiding binnen een bedrijf gaat vrij traag en vindt vaak golfsgewijs plaats. Ook de verspreiding in de baarmoeder na een infectie gaat langzaam. Vandaar dat de mummies die ontstaan, vaak verschillend van grootte zijn. Ze zijn namelijk niet gelijktijdig gestorven. Als dat wel het geval zou zijn geweest, dan zouden meer zeugen aborteren ten gevolge van een parvo-infectie.

Schade Een parvo-infectie zorgt voor saldoverlies door minder levend geboren biggen per zeug als gevolg van kleine tomen, mummies en doodgeboren vruchten. Gevolgen voor de mens Het parvo-virus van het varken is niet besmettelijk voor de mens.

Verschijnselen Als op een bedrijf veel mummies worden geboren (gemiddeld meer dan 0,5 per toom) en als verschillende zeugen veel mummies van uiteenlopende grootte hebben, dan is parvo een waarschijnlijke oorzaak. Vaak betreft het jonge zeugen. Laboratoriumonderzoek In mummies en doodgeboren vruchten is met een test (PCR) aan te tonen of zich daarin parvo-virus bevindt. Als dat zo is, dan is parvo als oorzaak zeer waarschijnlijk. Afweerstoffen tegen parvo kunnen worden aangetoond in het bloed van zeugen. Omdat parvo-virus zó algemeen voorkomt, hebben de meeste zeugen in Nederland afweerstoffen. Die blijven bovendien lang aanwezig en daarom zegt bloedonderzoek op antistoffen weinig in geval van mummies of doodgeboorte. Na een vaccinatie worden ook antistoffen gevormd. De concentratie daarvan in het bloed is echter laag. Geënte varkens zijn overigens wel voldoende beschermd tegen de gevolgen van een infectie.

Risicofactoren Als zeugen niet zijn gevaccineerd tegen parvo lopen ze het risico op mummies en doodgeboorte bij een besmetting. Aangezien parvo zeer algemeen voorkomt, is enten dus noodzakelijk. Als gelten (te) jong worden geënt, bestaat de kans dat het effect van de enting onvoldoende is. Men zegt dat dat komt doordat jonge gelten nog afweerstoffen van de moeder bij zich dragen. Die afweerstoffen zouden de entstof onwerkzaam maken. In de praktijk worden gelten geënt vanaf een leeftijd van 6 à 7 maanden, maar wel in elk geval minstens 3 weken voor de eerste dekking.

Preventie Ter preventie van parvo is vaccineren noodzakelijk. Gelten worden geënt op een leeftijd van 6 à 7 maanden en in elk geval de 1e worps zeugen in de kraamperiode. De jonge zeugen zijn dan goed beschermd tegen de gevolgen van een infectie. Door de algemene aanwezigheid van het virus, wordt de afweer op de meeste bedrijven bij de oudere zeugen vervolgens goed onderhouden. Toch enten veel varkenshouders ook de oudere zeugen in het kraamhok. Als men wil onderzoeken of het nodig is om de oudere zeugen te enten of juist als men wil stoppen met enten bij die oudere zeugen, is het goed om met bloedonderzoek te onderzoeken in hoeverre die oude zeugen antistoffen en dus afweer tegen het parvo-virus hebben.

Bestrijding Omdat parvo een virus is, heeft behandelen met antibioticum geen zin. Het is niet mogelijk om parvo-virus op een bedrijf uit te roeien.

PRRS

Inleiding PRRS is een wereldwijd voorkomende virusziekte die wordt veroorzaakt door het PRRS-virus. PRRS wordt gekenmerkt door vruchtbaarheidsstoornissen bij zeugen en luchtwegproblemen bij jongere varkens. Het virus is erg besmettelijk en kan in kleine hoeveelheden ziekte veroorzaken. Het virus kan zeker op grotere bedrijven gedurende meerdere jaren blijven circuleren, vooral door de aanwezigheid van dragerzeugen.

Verschijnselen PRRS kenmerkt zich door vruchtbaarheidsstoornissen bij zeugen zoals verwerpen in het laatste derde deel van de dracht, de geboorte van zwakke en doodgeboren biggen of mummies en luchtweg aandoeningen bij jonge varkens.

Oorzaak PRRS wordt veroorzaakt door het PRRS-virus. Van dit virus bestaan meerdere typen, zoals het Europese en het Amerikaanse virustype en vele serotypen. Besmettingsroute Het PRRS-virus wordt in hoofdzaak verspreid via direct contact met besmette varkens, via de mens, besmette veewagens, bedrijfsmaterialen, injectienaalden, de lucht, sperma, of stekende insecten.

Schade PRRS veroorzaakt vooral schade wanneer tegelijkertijd ook andere infecties aanwezig zijn, zoals Streptococcen- of Mycoplasma-infecties. Schade treedt dan op door slechtere technische resultaten: minder geboren biggen, hogere uitval, hogere voerconversie, groeivertraging, de kosten van medicijnen en andere behandelingen en de extra arbeid die daarmee gepaard gaat.

Diagnose PRRS is een ziekte die aan de hand van de klinische verschijnselen lastig te onderscheiden is van andere ziekten. Verworpen biggen PRRS kan met behulp van een PCR aangetoond worden in buikvocht. Door deze betrouwbare bepaling is onderzoek op verworpen biggen mogelijk en kan sneller uitsluitsel worden gekregen over PRRS als veroorzaker van verwerpen. Protocol bij luchtwegproblemen Het is niet altijd duidelijk of het PRRS-virus een rol speelt bij acute luchtwegproblemen. Bloedonderzoek kan uitsluitsel geven. Het is dan mogelijk om te kijken of het virus zelf of antistoffen in het bloed aanwezig zijn. Een positief resultaat van de ELISA-test duidt erop dat de dieren in contact zijn geweest met het PRRS-virus. Of PRRS ook werkelijk de veroorzaker van de problemen is, is alleen zeker als andere mogelijke ziekteverwekkers zoals APP, mycoplasma of influenza zijn uitgesloten.

Risicofactoren PRRS Om (her)besmetting tegen te gaan is een aantal maatregelen van belang, die in de praktijk ook effectief zijn tegen veel andere infecties: • Hygiëne: o voorkom insleep van PRRS-virus via bezoekers: laat ze uitsluitend via de omkleedruimte op het bedrijf toe; o hanteer het schone-vuile weg principe; o leg aangevoerde gelten altijd in een quarantaineafdeling; o accepteer alleen veewagens die schoon en droog zijn wanneer varkens worden afgevoerd; • Management: o hanteer consequent het all-in all-out principe; o hanteer een strikte scheiding in leeftijdsgroepen: niet terugleggen van varkens in andere afdelingen. Begin hiermee al in de kraamafdelingen; o zorg dat de klimaatregeling in orde is; o zieke dieren verwijderen uit de afdeling en niet meer terugplaatsen . o gebruik per toom een schone naald. PRRS is gemakkelijk via besmette naalden over te brengen o gebruik PRRS vrij sperma

Aanpak van PRRS Er zijn geen medicijnen bekend die werkzaam zijn tegen PRRS. Antibiotica kan wel worden ingezet tegen secundaire infecties. Er zijn PRRS-vaccins op de markt. Vaccinatie adviezen zijn afhankelijk van de status van de zeugenstapel. Geen van de huidige vaccins is 100% effectief tegen de besmetting van biggen met het virus in de baarmoeder. De vaccins kunnen ook niet voorkomen dat de virusuitscheiding door besmette dieren volledig wordt geblokkeerd. Wel zal het circuleren van PRRS-virus op het bedrijf verminderen. Om het effect van de toepassing van vaccins te versterken moet echter ook altijd een consequent en strak bedrijfsmanagement gehanteerd worden

Streptococcus

Streptococcen behoren tot de meest voorkomende bacteriën bij varkens. Van de streptococcen zijn vele soorten bekend. De meest belangrijke soort voor het varken is Streptococcus suis. Van deze soort zijn minimaal 35 verschillende typen bekend. Deze typen worden in cijfers onderscheiden, bijvoorbeeld Streptococcus suis type 2 of type 9. Binnen een bepaald type kunnen subtypen voorkomen die van elkaar verschillen in kwaadaardigheid. In dit artikel wordt alleen gesproken over Streptococcus suis. Binnen type 1 en 2 komt het voor dat de ene stam en de andere stam niet ziektemakend is. Alleen ziektemakende stammen hebben een zogenaamde EF (extracellulaire factor)

Verschijnselen Streptococcen kunnen overal in het lichaam in allerlei organen ziekteverschijnselen veroorzaken. De meest bekende ziekteverschijnselen zijn hersenvliesontstekingen en gewrichtsontstekingen. Daarnaast kunnen de bacteriën onder andere bloedvergiftiging (met plotselinge sterfte), longontsteking, hartklepontsteking, overige ontstekingen en abortus veroorzaken.

Oorzaak Nagenoeg alle varkens zijn met een of meerdere typen Streptococcen besmet, meestal zonder ziekteverschijnselen. Deze varkens zijn dragers van deze bacteriën. De oorzaken van ziek worden zijn gelegen in de kwaadaardigheid van de betreffende bacterie, het introduceren van een nieuw type (via aankoop van varkens), een minder goede afweer, ruwe vloeren, het verplaatsen van biggen, overbezetting, vechten, slecht klimaat, ziekten e.d.

Besmettingsroute In normale situaties komen de Streptococcen voor in de voorste luchtwegen (neus, tonsillen), darmkanaal en geslachtsapparaat. Verreweg de belangrijkste vorm van overdracht van de bacteriën gebeurt via varkens (neus - neuscontact). De besmetting kan ook worden overgebracht door andere dieren, zoals vliegen, muizen, honden, katten, vogels en door de mens. Biggen worden tijdens en direct na de geboorte met deze bacteriën besmet, waarna de bacteriën zich koloniseren in het lichaam. Zijn de hygiënische omstandigheden goed en bevat de biest afweerstoffen, dan gebeurt dit meestal zonder klinische verschijnselen. Onder voor het varken ongunstige omstandigheden kunnen de bacteriën zich plotseling sterk vermenigvuldigen. De bacteriën kunnen zich gemakkelijk naar allerlei organen verplaatsen via de bloedbaan, waarna de karakteristieke verschijnselen zich openbaren.

Schade De schade door Streptococcen is groot. Ongeveer 3-5 procent van de varkens vertoont ziekteverschijnselen, meestal in de vorm van kreupelheid of hersenvliesontsteking. Ongeveer de helft van de biggen met een hersenvliesontsteking sterft. Op veel fok- en vermeerderingsbedrijven worden pasgeboren biggen preventief behandeld met een injecteerbaar antibioticum. Daarnaast vinden veel preventieve behandelingen plaats na het spenen en na de opleg in de vleesvarkensstal. Op diverse zeugenbedrijven wordt preventief gevaccineerd met een stalspecifiek vaccin.

Gevolgen voor de mens Streptococcus suis is een zoönose, een ziekte van de mens afkomstig van dieren. De Streptococ komt het menselijke lichaam meestal via huidwondjes binnen. Het is een beroepsziekte voor vooral slagers en slachthuispersoneel. De ziekte komt bij de mens echter weinig voor. Het aantal gevallen wordt geschat op jaarlijks 3 op de 100.000 mensen uit de risicogroepen.

Behandelen De bacterie is goed te behandelen met antibiotica. Hoe eerder de behandeling plaatsvindt, des te groter is de kans op genezing. Afhankelijk van de verschijnselen kunnen daarnaast pijnstillers of ontstekingsremmers worden toegediend. Op veel bedrijven vindt bij biggen een preventieve behandeling plaats, kort na de geboorte.

Diagnose Het aantonen van Streptococcus suis bij levende zieke zeugen en biggen is moeilijk. Voorlopig zijn er nog geen bloedtesten beschikbaar om smetstofdragende zeugen op te sporen of om antistoffen aan te tonen bij zieke biggen. Een diagnose kan slechts bevestigd worden door sectie, microscopisch en bacteriologisch onderzoek. Het is wel mogelijk om keelswabs te nemen van zieke en gezonde dieren. Voor type 1 en 2 kan dit uitsluitsel bieden, in geval van serotype 9 is onderscheid tussen ziekteverwekkende en niet-ziekteverwekkende stammen van dit type nog niet mogelijk.

Risicofactoren voor Streptococcus suis Risicofactoren zijn:

Aankoop van varkens van een 'nieuw' bedrijf. Hierdoor loopt men de kans dat een nieuw type Streptococ wordt binnengehaald.

Slechte biestvoorziening. Hierdoor zijn er meer vechtende biggen, met als gevolg huidbeschadigingen en onvoldoende opname van afweerstoffen.

Veelvuldig overleggen van biggen. Slechte hygiëne in kraamstallen, stallen voor gespeende biggen en vleesvarkensstallen en

een slechte hygiëne tijdens de ingrepen bij biggen, slechte hygiëne van bezoekers. De aanwezigheid van ruwe vloeren. Hierdoor ontstaan meer huidbeschadigingen, waardoor

de bacteriën gemakkelijk het lichaam kunnen binnendringen. Het mengen en verplaatsen van biggen. Dit werkt verspreiding van de kiemen via neus-

neuscontacten in de hand. Slechte klimatologische omstandigheden, hierdoor agressievere biggen, minder weerstand,

meer longaandoeningen, waarna de Streptococcen meer kans krijgen. Overbezetting. Hierdoor meer stress (weerstandsvermindering) en vechten, met als gevolg

huidwonden waardoor de Streptococcen gemakkelijk het lichaam kunnen binnendringen.

Aanpak Op probleembedrijven moeten de bij risicofactoren genoemde factoren worden voorkomen. Met behulp van gericht medicijngebruik kan de ziekte worden aangepakt. Vaccinatie kan bijdragen aan verlaging van het uitvalspercentage en het medicijngebruik. Er zijn geen officieel geregistreerde vaccins tegen Strep suis beschikbaar. Autovaccins kunnen bijdragen aan preventie van problemen.

Klassieke varkenspest

Klassieke Varkenspest wordt veroorzaakt door een virus. De ziekte kan een sterk wisselend beeld geven, met verschijnselen als diarree, longontsteking, puntbloedingen in de huid, blauwverkleuring van de huid, zenuwverschijnselen en sterfte in diverse combinaties. Varkenspest kan zowel met ernstige als minder ernstige symptomen gepaard gaan. Dit is afhankelijk van de virusstam, maar ook van de leeftijd van het varken. Hoe jonger, hoe ernstiger de verschijnselen. Verspreiding van het virus gebeurt zowel door direct als indirect contact. Schade door varkenspest ontstaat door een hoge uitval en slechte groei. In Nederland, en andere vrije landen, wordt de omvang van de schade vooral bepaald door verplichte ruimingen, exportbeperkingen en vervoersverboden voor het getroffen gebied.

Verschijnselen De ziekte uit zich door koorts; de biggen en vleesvarkens worden sloom en kruipen vaak op elkaar. In het acute stadium kunnen puntbloedingen te zien zijn in de huid. Oudere vleesvarkens of opfokzeugen worden vaak sloom en kunnen zich bij opjagen zwalkend door de stal bewegen. Varkens hebben vaak een oogslijmvliesontsteking (zwarte randen om de ogen en traanstrepen), niet te stoppen diarree na meestal eerst een verstopping en longontstekingen.. Bij zeugen kunnen naast bovengenoemde verschijnselen ook terugkomen, te kleine tomen, mummificatie en geboorte van trilbiggen voorkomen. Bij zeugen kan het beruchte Carrier Sow Syndroom na een (onopgemerkte) varkenspestinfectie optreden. Hierbij kunnen biggen, afkomstig uit een besmette drachtige zeug, na de geboorte maandenlang het varkenspestvirus uitscheiden en de ziekte veroorzaken bij andere varkens. In de loop van een langere uitbraak neemt de ernst van de verschijnselen per uitbraak vaak af. Het belang van tijdig laboratoriumonderzoek, ook al bij een geringe verdenking, neemt dan sterk toe.

Oorzaak Varkenspestvirus wordt meestal via de bek of de neus opgenomen, maar kan ook heel gemakkelijk via injecties worden overgebracht. Na opname verblijft het virus enige tijd in de keelamandelen en lymfeknopen van de keelholte. Het virus vermeerdert zich in de lymfeknopen en komt uiteindelijk in het bloed terecht. Via het bloed verspreidt het virus zich naar alle andere organen. Dit duurt 3 tot 6 dagen. Het aantal witte bloedlichaampjes in het bloed daalt (de weerstand van het dier neemt af). Varkens die de infectie overleven ontwikkelen meestal in enkele weken antistoffen tegen de ziekte. Sommige dieren kunnen chronisch ziek worden. Zij vertonen voortdurend ziekteverschijnselen als diarree, slechte groei, wisslende koorts en gaan uiteindelijk altijd dood. Gedurende deze tijd, die soms maanden kan duren, blijven zij andere dieren besmetten.

Schade Varkenspest kan in enkele weken tijd grote schade aanrichten. Dit wordt veroorzaakt door uitval, vooral door sterfte bij jonge biggen. Ook zorgen geboorte van mummies en trilbiggen en zeer slechte groei bij oudere vleesvarkens en opfokzeugen voor inkomstenderving. In landen die vrij zijn van de ziekte, maar toch met een uitbraak te maken krijgen, zijn het de ruimingen, exportbeperkingen en vervoersverboden die voor de grootste schade zorgen. Bij een uitbraak van enige omvang zal niet alleen de varkenssector financieel worden getroffen. Ook bedrijven buiten de sector, zowel regionaal als landelijk, lijden schade. Ook mag niet onvermeld blijven dat een varkenspestuitbraak voor varkenshouders en hun familie, bestrijders en andere betrokkenen geestelijk een belasting vormt die moeilijk is te verwerken.

Diagnose Varkenshouders die denken verschijnselen te zien van varkenspest, worden geacht zo snel mogelijk de dierenarts te waarschuwen. Op basis van klinische verschijnselen kan de verdenking van varkenspest ontstaan. Varkenshouders die varkenspest vermoeden, zijn verplicht zo snel mogelijk, al of niet na tussenkomst van de praktiserende dierenarts, de verdenking telefonisch te melden bij het Centrale Meldpunt van de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Een specialistenteam, bestaande uit een dierenarts van de VWA, een dierenarts van de GD en de eigen dierenarts bezoeken vervolgens het bedrijf om de verdenking verder te onderzoeken. In veel gevallen zal dit leiden tot het nemen van monsters voor laboratoriumonderzoek. Het CVI te Lelystad voert het laboratoriumonderzoek uit. Afhankelijk van de ingezonden monsters kan de uitslag binnen enkele uren bekend zijn. Vooral het testen op antistoffen kan echter ook wel een week in beslag nemen. Uitslagen van verdenkingen worden uitsluitend doorgegeven aan de VWA te Den Haag. Deze neemt de nodige maatregelen zoals insluiting, uitzetten van een beschermingsgebied en opdracht geven tot ruiming. Gelukkig wordt er in de meeste gevallen geen varkenspest aangetoond en kan het bedrijf weer worden vrijgegeven.

Risicofactoren klassieke varkenspest Het is belangrijk de verspreiding van het virus te voorkomen. Aanvoer van dieren De belangrijkste verspreider van varkenspest is het varken. Aanvoer van varkens is daarom het grootste risico voor insleep van varkenspest. Na het vaststellen van een besmetting op een bedrijf worden dan ook altijd de bedrijven onderzocht die recent van dit besmette bedrijf varkens hebben ontvangen. Bij zeer ernstige verdenkingen worden de ontvangende bedrijven zelfs preventief geruimd. Een tweede risico van besmetting na aanvoer is de veewagen. Verschillende keren is gebleken dat gezonde varkens, die werden vervoerd op een niet goed gedesinfecteerde veewagen, een ontvangend bedrijf besmet hebben met varkenspest. Indirect contact Varkenspest is erg besmettelijk. Hoe lager de temperatuur, hoe langer het virus 'houdbaar' blijft. In een lege geruimde varkensstal overleeft het virus zelden langer dan vier dagen. Tussen bedrijven is varkenspest over te brengen via verontreinigde naalden, bloedproducten, sperma of injectievloeistoffen. Het is daarom verstandig als varkenshouder een eigen bedrijfsspuit voor injecties te gebruiken en het materiaal dat met varkens in aanraking komt regelmatig te steriliseren. Het is ongewenst en zelfs verboden aangebroken flesjes injectievloeistof te accepteren die van buiten het varkensbedrijf afkomstig zijn. Besmette mest en werktuigen voor mest (giertank, zuigslang) kunnen varkenspest overbrengen. Gebruik als varkenshouder daarom een eigen slang en eis dat de loonwerker met (uitwendig) schoon materiaal komt en controleer dat ook. Besmetting via een afvoerende veewagen kan alleen worden voorkomen door controle op de hygiëne van de veewagens. Bezoekers en chauffeurs dienen minimaal handen te wassen engebruik te maken van schone bedrijfskleding en laarzen. De destructiewagen kan besmet materiaal vervoeren of vervoerd hebben. Het is daarom belangrijk de ton te ontsmetten voordat hij terugkomt op het bedrijf. Door gebruik te maken van een reinigbare plaats voor destructiemateriaal, liefst zonder een versleepmogelijkheid naar het bedrijf toe, kan insleep via de destructiewagen worden voorkomen. Het varkenspestvirus zou zich, in tegenstelling tot mond- en klauwzeer, niet zo gemakkelijk via de lucht verspreiden. Desondanks heeft de uitbraak in 1997/1998 ons geleerd dat het virus zich wel degelijk over korte afstand verspreidt en de zogenoemde buurtbesmettingen veroorzaakt. Het is bij deze buurtbesmettingen niet volledig duidelijk hoe dat gebeurt. Het kan zijn dat het virus via stofdeeltjes of druppels door de lucht reist, maar de verspreiding kan ook via ongedierte, huisdieren of bezoekjes plaatshebben. Via vlees en vleesproducten In gepekeld varkensvlees kan het virus na enkele maanden nog actief zijn. Zit het virus in bevroren vlees, dan kan het zelfs na jaren nog varkens infecteren. Vanwege het

gevaar dat het virus overgedragen kan worden via vlees is het verboden om keukenafval (swill) aan varkens te voeren in ons land. Overdracht via de mens Elke bezoeker vormt een risico, mensen kunnen het virus verspreiden onder meer via kleding, schoenen en handen. Men dient daarom minimaal de handen te wassen en bedrijfskleding en -schoeisel aan te doen voordat de varkensstallen worden betreden.

Aanpak klassieke varkenspest De overheid coördineert de bestrijding van klassieke varkenspest. Preventieve maatregelen Preventieve maatregelen worden op drie niveaus uitgevoerd: Voorkomen van insleep van het virus in Nederland Strenge eisen aan import van varkens; alleen uit varkenspestvrije gebieden Reiniging en desinfectie van transportwagens voor varkens die in het buitenland zijn geweest Verbod op swill-voedering Voorkomen van verspreiding tussen bedrijven in Nederland Dit is vooral van belang in de (korte) periode dat het varkenspestvirus al wel in Nederland is ingesleept, maar de diagnose nog niet gesteld is. Er virus kan zich dan immers vrij verspreiden. Deze maatregelen zijn dus alleen maar effectief als ze altijd worden opgevolgd! De belangrijkste zijn: Beperken van het aantal aan- en afvoeradressen per bedrijf Invoeren van quarantainestallen voor bepaalde bedrijfstypen Verplichte reiniging en desinfectie van transportwagens (spoelplaats) Diverse andere hygiënemaatregelen als hygiënesluizen, schone-weg-vuile-weg, afleverplaats voor kadavers langs de weg, enz, enz. Snelle detectie na insleep van het virus in Nederland Hiervoor hebben de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven een uitgebreid surveillanceprogramma opgezet wat in de gaten houdt wat er in de ons omringende

Colihttp://www.porq.nl/artikel/Diarree%20_in_de_kraamstal.pdf

De ziekte geboortediarree Verschijnselen Geboortediarree treedt op bij biggen in de eerste levensweek, vaak bij biggen van gelten. De biggen hebben waterdunne diarree en gaan vaak snel dood.

Oorzaak Geboortediarree wordt veroorzaakt door bepaalde Escherichia coli-bacteriën. Besmettingsroute E. coli-bacteriën komen in grote aantallen voor in mest. Biggen worden oraal besmet vanuit de omgeving, dit begint al bij de geboorte. Bij onvoldoende reinigen en ontsmetten tussen twee ronden kan een E. coli-infectie aanwezig blijven in de afdelingen. Schade De schade door geboortediarree komt vooral voort uit een sterk verhoogde uitval, achterblijvende groei en extra kosten voor medicijngebruik.

Diagnose De diagnose wordt gesteld op grond van de verschijnselen in de stal en door bacteriologisch onderzoek van darmmateriaal van een dode big, of kweek van mest van zieke, onbehandelde biggen

Risicofactoren Biggen van gelten zijn extra gevoelig voor geboortediarree. Gelten hebben nog niet genoeg afweer opgebouwd tegen de bacterie. Hierdoor worden minder afweerstoffen afgegeven in de biest, zodat de bescherming van de pasgeboren biggen minder is. Daarnaast spelen hygiëne, de omgevingstemperatuur en de biest- en melkopname een belangrijke rol.

AanpakNaast het verbeteren van de hygiëne, omgevingstemperatuur en de melkproductie is vaccinatie een belangrijk instrument. De moderne vaccins tegen geboortediarree werken tegen coli-kiemen in het algemeen en niet alleen tegen bepaalde stammen. Het effect is in de regel prima. Als de enting toch niet goed werkt moet men zich afvragen of werkelijk sprake is van geboortediarree en of de biggen voldoende biest opnemen.

Behandeling Geboortediarree is te behandelen met antibiotica die met een pompje in de bek ingegeven worden. Altijd dient de gehele toom te worden behandeld. Houd hierbij in de gaten dat het geneesmiddel niet wordt uitgebraakt door zieke biggen. Als de zeugen en gelten voldoende zijn gevaccineerd, worden de pasgeboren biggen via de antistoffen in het bloed beschermd en zal de antibioticumbehandeling vaak niet meer nodig zijn

Vlekziekte Vlekziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Erysipelothrix rhusiopathiae. Deze bacterie komt veel voor bij varkens, voornamelijk bij varkens van 5 - 18 maanden oud. De ziekte wordt het meest gezien gedurende de zomermaanden. Vlekziekte dankt de naam aan de zeer typische kenmerkende vierkante vlekken in/op de huid van het varken. De ziekte kan ook subklinisch optreden, zonder duidelijke verschijnselen. Deze vorm komt het meest voor bij vleesvarkens. Door het systematisch enten zijn klinische gevallen van vlekziekte redelijk zeldzaam en grote uitbraken al helemaal.

Verschijnselen Vlekziekte kenmerkt zich door koorts, temperaturen tot 41 - 42 ºC, niet vreten, pijn en sterfte. Drachtige zeugen kunnen verwerpen. Er ontstaan typische kenmerkende vierkante vlekken (2x4 cm) die boven de huid van het varken uitsteken en gemakkelijk te voelen zijn. Verder geeft de infectie aanleiding tot ontsteking van de hartkleppen en gewrichten, waardoor op de lange termijn een deel van de dieren kreupel kan worden en gewrichten snel slijten.

Oorzaak Vlekziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Erysipelothrix rhusiopathiae.

Besmettingsroute De besmetting wordt oraal overgebracht, wordt overgebracht door steekvliegen of komt binnen via huidwonden.

Schade Bij het niet enten tegen vlekziekte kunnen uitbraken ontstaan op zowel vleesvarkensbedrijven, waarbij grote aantallen dieren (oplopend tot 50%) ziek worden, als zeugenbedrijven, met als gevolg zieke zeugen met koorts, verwerpers en hart en gewrichtsontstekingen (chronische vlekziekte).

Schade voor de mens De mens kan met de kiem worden besmet via wondjes. Dit kan leiden tot lokale huidaandoeningen, in een enkel geval tot hart(klep)ontstekingen en in zeldzame gevallen tot gewrichtsontstekingen.

Diagnose Via diverse laboratoriumtechnieken kan de aanwezigheid van de bacterie Erysipelothrix rhusiopathiae worden onderzocht. De diagnose wordt gesteld met behulp van: bloeduitstrijk of bloedkweek uit verschillende dieren; kweek uit organen.

Risicofactoren Vlekziektebacteriën zijn tamelijk resistent en kunnen buiten het varken lange tijd overleven. De ziekte is goed te voorkomen door middel van vaccinatie. Varkens tot een leeftijd van twee maanden zijn het minst gevoelig. Varkens boven de honderd kg zijn het meest kwetsbaar. De kans op vlekziekte is vermoedelijk groter in huisvestingssystemen met onverharde uitloop. Bij vleesvarkens in een conventionele stal wordt zelden vlekziekte gezien.

Aanpak De vlekziekte-enting is waarschijnlijk de goedkoopste enting bij zeugen. Bij het achterwege laten van de enting is de kans op een uitbraak zeker aanwezig en dit kan u dan duur komen te staan. Het blijven enten is erg belangrijk, ook in economisch krappe tijden. Als gevolg van het systematisch enten zijn klinische gevallen van vlekziekte redelijk zeldzaam en grote uitbraken al helemaal. Vaak

beperken uitbraken zich tot enkele zeugen en wat biggen. Bij de juiste en tijdige behandeling met antibiotica kan een varken volledig genezen. Vaccinatie is de belangrijkste preventieve maatregel

Dagelijkse verzorging

Voeren

Zoals je reeds hebt gelezen worden varkens op verschillende manieren gevoerd. Er zijn bedrijven die het voerproces geautomatiseerd hebben. Dit wil zeggen dat door middels van een computer de frequentie en de hoeveelheid van het voer naar een groep varkens verstrekt. De veehouders die niet zo’n geautomatiseerd systeem hebben voeren met de hand. Dit betekent dat zij meer arbeid moeten verrichten anderzijds is het zo dat zij niet afhankelijk zijn van een computer en zodoende geen hinder van storingen e.d. hebben. De tijd die een veehouder nodig heeft om te voeren is afhankelijk van de bedrijfsgrootte, de wijze waarop voer wordt verstrekt en de verschillende voersoorten.Veelal worden er verschillende voersoorten aan groepen verstrekt. De pasgeboren biggen krijgen bijvoorbeeld melkpap, oudere biggen krijgen brij van brokken en zeugen krijgen bijvoorbeeld speciale brokken die ze ondersteunen in melkproductie.

InseminerenEen zeug is om de drie weken berig. Op ongeveer 3 weken na het werpen van haar biggen wordt ze opnieuw geïnsemineerd. Deze handeling kan door de veehouder zelf worden uitgevoerd of worden uitbesteed aan een organisatie die een inseminator langstuurt. Wanneer een zeug goed berig is dan laat ze duidelijke tekenen zien. Om dit te ondersteunen wordt er vaak gebruik gemaakt van een zogenaamde zoekbeer. Dit is een mannelijk varken die voor de zeug langsloopt, de berige zeug zal hierop reageren en duidelijk tonen dat ze wil paren. De veehouder kan op deze wijze het goede tijdstip van insemineren bepalen. De zeug kan natuurlijk gedekt worden door een op het bedrijf aanwezige dekbeer of worden geïnsemineerd met vers sperma. Het insemineren is een dagelijks voorkomende handeling die met precisie moet worden uitgevoerd. Mocht dit niet gebeuren dan zal de veehouder dit terugzien in het dalende aantal geboren biggen per zeug per jaar. Hieronder staat een filmpje over het insemineren van een zeug.Film: http://www.youtube.com/watch?v=GZIAlzV6zho&feature=related

ControleOmdat er in de varkenshouderij veel dieren in een betrekkelijk kleine ruimte worden gehuisvest is het erg belangrijk om de status en het welzijn van varkens in de gaten te houden. Het is belangrijk dat je ziekten en aandoeningen snel herkent zodat ze niet of nauwelijks de kans krijgen om te verspreiden. Het controleren heeft niet alleen betrekking op het al dan niet signaleren van ziekten. Door het observeren van de varkens ziet de veehouder ook of de hoeveelheid en het soort voer de juiste is. Wanneer er op wordt gemerkt dat de voerbakken snel leeg zijn of de varkens te mager zijn dan is dit een teken dat het voerprogramma bijgesteld moet worden. Het kan bijvoorbeeld ook zo zijn dat de varkens dichtbij elkaar blijven staan of zachtjes kuchen, in zo’n geval is het aan te raden om het klimaat in de stal te controleren. Het controleren en observeren van de varkensstapel is de belangrijkste taak van de varkenshouder of de verzorger.

AfspenenTijdens het afspenen van biggen scheidt de varkenshouder de biggen van de zeug. De kraamperiode is voorbij en de biggen zullen vanaf nu zelfstandig moeten eten en drinken vanuit een drinkbak of drinknippel. De afspeenleeftijd ligt gemiddeld op 3 a 4 weken oude leeftijd. Vaak weegt de veehouder de biggen voordat ze afgespeend worden. Hij zal proberen om uniforme koppels te maken. Het afspenen levert veel stress op voor de zeug en biggen. Het is dan ook belangrijk dat dit rustig en met zorg gebeurt. De jonge biggen die bloot hebben gestaan aan veel stress worden namelijk kwetsbaarder voor het oplopen van ziekten. Omdat de afgespeende biggen in contact gaan komen met varkens die ze nog niet ontmoet hebben is het belangrijk om de weerstand van de big hoog te houden om zodoende besmetting te voorkomen.Het afspenen is een handeling die, afhankelijk van het houderijsysteem, wekelijks één of meerdere dagen voorkomt op het bedrijf.

Schoonmaken en ontsmettenEen goede hygiëne is erg belangrijk op het varkensbedrijf. Door de hygiëne op een hoog peil te houden probeert de varkenshouder ziekten zoveel mogelijk buiten de deur te houden. Om de hygiëne binnen de stalmuren hoog te houden hebben varkenshouders een hygiëneprotocol opgesteld. Dit protocol richt zich voornamelijk op het tegengaan van insleep van ziekten. In het protocol staan regels en voorwaarden waaraan bezoekers van de stal zich moeten houden. De zwaarte van het protocol is per bedrijf afhankelijk, echter is het zo dat een ieder die een bedrijf betreedt bedrijfskleding en laarzen aan moet. Ook is het vrijwel overal verplicht voor bezoekers om zich te douchen en te ontsmetten alvorens de stal te betreden. Er zijn veel bedrijven die bezoekers zoals voorlichters of dierenartsen slechts op één bepaald dag per week toestaan te bezoeken. De varkenshouder heeft tevens een logboek waarin bezoekers zich moeten registeren. Zij registreren hun naam en adres, plaats van herkomst, datum, reden bezoek en kentekenplaat. Mocht er een uitbraak van een aangifteplichtige (bijvoorbeeld varkenspest, mond – en klauwzeer) ziekte plaatsvinden dan kan een route van versleep van ziekte eventueel worden vastgelegd.

Aan een goede hygiëne binnen de stal wordt dagelijks gewerkt door de hokken schoon te maken van mest en urine. Dit is voor de veehouder en verzorger een dagelijks terugkerende taak. Naast het schoonmaken van verblijven moet de varkenshouder of verzorger ook ontsmetten. Nadat je zichtbaar vuil hebt verwijderd moet je verblijven ontsmetten. Tijdens het ontsmetten maak je bacteriën die zich in een omgeving of op een voorwerp bevinden onschadelijk. Zolang de varkens zich in de hokken bevinden is er geen mogelijkheid om te ontsmetten. Het ontsmetten gebeurt dan ook nadat de varkens naar een andere afdeling zijn verplaatst. Na het grondig ontsmetten van een afdeling is het belangrijk om een afdeling enkele dagen vrij te laten van dieren. Een goede hygiëne het meest wenselijk bij de meest kwetsbare varkens op een bedrijf. Dit zijn de (pasgeboren) biggen in de kraamstal. Om deze reden worden de zeugen tevens gewassen met een desinfectiemiddel voordat ze de kraamstal betreden. Tijdens het dagelijks werk moet de

varkenshouder of verzorger zich bewust zijn van de looplijnen die hij/zij neemt. Om versleep van ziekten tegen te gaan is het belangrijk om een werkroute binnen een bedrijf te beginnen bij de jonge, meest kwetsbare, dieren. Zieke dieren dienen afgezonderd te worden van de gezonde dieren, hiervoor is er veelal een ziekenstal aanwezig. Varkens die aan worden gekocht vanuit een ander bedrijf of locatie dienen een periode in quarantaine te gaan alvorens ze in aanraking komen met de reeds aanwezige varkens op een bedrijf.

Hygiëne is in tegenstelling tot bijvoorbeeld het afspenen of voeren geen praktische handeling die je af kunt ronden. Bij vrijwel alle handelingen die worden uitgevoerd dient rekening te worden gehouden met insleep of versleep van ziekten. Hygiëne in de varkenshouderij is de basis van een letterlijk en figuurlijk gezonde economische bedrijfsvoering.