P Goede leesstart Voorbereiding op Begrijpend en Technisch ... · Goede Leesstart voor Groep 1 & 2...

KWALITEITSKAART

GOEDE LEESSTARTVoorbereiding op Begrijpend en Technisch Lezen

Groep 1 & 2

Beginnende geletterdheid PO

1

Goede Leesstart voor Groep 1 & 2

Hoofdstuk 1: Eengoedeleesstartingroep1en2 3

Hoofdstuk 2: Beginnendegeletterdheid 4

Hoofdstuk 3: Begrijpendluisteren 7

Hoofdstuk 4: Leesplezierenleesmotivatie 8

Hoofdstuk 5: Gesprekkenmetkinderen 9

Hoofdstuk 6: Interactiefleren 11

Hoofdstuk 7: Woordenschat 12

Hoofdstuk 8: Ouderbetrokkenheid 14

Literatuurlijst Referenties 15

Beginnende geletterdheid

GOEDE LEESSTART Voorbereiding op Begrijpend en Technisch Lezen In groep 1 en 2

2

Inleiding

Voorbegrijpendlezenishetbelangrijkdatkinderengoed,technisch,kunnenlezenendatzedeinhoudvaneentekstkunnenvolgen.Bijjongekinderenwordtindeonderbouwvandebasisschooldebasisgelegdvoorhetlerenlezenenhetkunnenbegrijpenvanteksten.Dewoordenschatvandekinderenspeelthierbijeenbelangrijkerol.Omtekstengoedtekunnenbegrijpenmoetjeimmerswetenwathetwoorddatjeleestbetekent.Doorveelvoortelezenkomenkindereninaanra-kingmetnieuwewoorden,waardoordewoordenschatvandekinderenwordtvergroot.Regelmatigvoorlezenvanverhalen,prentenboekeneninformatieveboekenindeonderbouwisbelangrijk.Hetbrengtjongekindereninaanrakingmetgeschreventaalenhetvergrootdeinteresseinboeken,waardoorkinderenookgraagzelflezerwillenworden.Ditheeftuiteindelijkeengunstigeinvloedophettechnischlerenlezen.Binnenvoorleessituatieslerenkinderenhunvoorkennisovereentekstteactiverenenzijmakenspelenderwijskennismetdeverhaalstructuurvaneentekst.Bijbegrijpendluisterenzijnstrategieënrelevantdieinhogemateovereenko-menmetbegrijpendlezen.Kinderenlerenhoeverhalenzijnopgebouwd,zijlerenvoorspellingenmaken,hoofd-enbijzakenonderscheidenenverhalensamentevatten.Ditbevorderthetverhaalbegripvandekinderen.Hetluisterennaarverhaleniseensocialeactiviteitwaarbijdevolwasseneenhetkindvoortdurendopelkaarzijnbetrokken.Doorinteractiefvoorlezenleerthetkinddebetekenisvaneentekstteachterhalen.Ofkinderengoedzijninbegrijpendluisterenwordtmedebepaalddoorhunkennisvandewereld.Hetisbelangrijkdatdekinderenzichkunnenverdiepenindewereldomhenheenenzohunalgemenekennisopbouwen.Doortewerkenmetleervragenwordtdezekennisoverdeomringendewereldvergroot.Belangrijkisookdatkinderendeschoolsetaalvaardigheideigenmakenomhetbegrijpendlezenuittekunnenvoeren.Jongekinderenlerendezetaalininteractiemetdepersonenindeomgeving.Gesprekkenmetkinderenzijnbelangrijkomdemondelingetaalvaardigheidvandekinderentestimuleren.Hetisessentieeldatkinderenveelgelegenheidkrijgenomzelftepraten.Daarnaastspeelteenrolinwelkemateouderszijnbetrokkenbijhetleesonderwijsvandekinderenenofzijthuisookvoorzienineenstimulerendleesklimaat.Scholenkunnenopverschillendemanierenleesplezierenleesmotivatieontlokkenbijkinderen.Hierdoordoenkinderenveelervaringopmetdiverseverhalenenteksten.Doorhetaanbodvanacti-viteitenomdevaardighedenalsbegrijpendluisteren,mondelingetaalvaardigheid,woordenschat,verhaalbegrip,interactieflerenendetechnischeleesvaardigheidteontwikkelen,kunnenscholengunstigevoorwaardenscheppenwaardoorkindereninstaatwordengesteldomeengoedeleesstarttemaken.Omeensucces-vollelezertewordenzijnonderstaandeonderwijsleeractiviteitenbijdeverschillendevaardighedeneenstimulerendefactor.



3

Hoofdstuk 2 Beginnende Geletterdheid

Indeonderbouwvandebasisschoolwordtdebasisgelegdvoorhetlerenlezen.Ditishetstadiumvanbeginnendegeletterdheidwatzichafspeeltingroepééntot het moment dat kinderen de elementaire leeshandeling onder de kniehebben.Hetdoelhierbijiskinderenvertrouwdtemakenmettekstenenletters.Jongekinderenmakenspelenderwijs kennismetdegeschrevenengedruktetaal en worden zo voorbereid op het uiteindelijke technisch lezen. Hoewel erkinderen zijn die zich het lezen al eerder eigen hebben gemaakt, leren demeestekinderen ingroepdriedeelementaire leeshandelinguit tevoeren.Bijbeginnende geletterdheid staan de onderstaande doelen van Verhoeven enAarnoutse(1999)centraal.

Boekoriëntatie• Kinderenbegrijpendatillustratiesentekstsameneenverhaalvertellen.• Zewetendatboekenwordengelezenvanvorennaarachteren, bladzijdenvanbovennaarbenedenenregelsvanlinksnaarrechts.• Zewetendatverhaleneenopbouwhebben.• Zekunnenaandehandvandeomslagvaneenboekdeinhoudvanhet boekalenigszinsvoorspellen.• Kinderenwetendatjevragenovereenboekkuntstellen.Dezevragen helpenjeomgoednaarhetverhaalteluisterenentelettenopde illustraties.

Verhaalbegrip• Kinderenbegrijpendetaalvanvoorleesboeken.Zezijninstaatom conclusiestetrekkennaaraanleidingvaneenvoorgelezenverhaal. Halverwegekunnenzevoorspellingendoenoverhetverdereverloopvan hetverhaal.• Kinderenwetendatdemeesteverhalenzijnopgebouwduiteen situatieschetseneenepisode.Eensituatieschetsgeeftinformatieoverde hoofdpersonen,deplaatsentijdvanhandeling.Ineenepisodedoetzich eenbepaaldprobleemvoordatvervolgenswordtopgelost.• Kinderenkunneneenverhaalnaspelenterwijldeleerkrachtvertelt.• Kinderenkunneneenvoorgelezenverhaalnavertellen,aanvankelijkmet steunvanillustraties.• Kinderenkunneneenvoorgelezenverhaalnavertellenzondergebruikte hoevenmakenvanillustraties.

Functies van geschreven taal• Kinderenwetendatgeschreventaalproductenzoalsbriefjes,brieven,

boekenentijdschrifteneencommunicatiefdoelhebben.• Kinderenwetendatsymbolenzoalslogo’senpictogrammenverwijzen

naartaalhandelingen.• Kinderenzijnzichbewustvanhetpermanentekaraktervangeschreven

taal.• Kinderenwetendattekenenentekensproducerenmogelijkhedenbieden

totcommunicatie.• Kinderenwetenwanneerersprakeisvandetaalhandelingen‘lezen’en

‘schrijven’.Zekennenhetonderscheidtussen‘lezen’en‘schrijven’.

Relatie tussen gesproken en geschreven taal• Kinderenwetendatgesprokenwoordenkunnenwordenvastgelegdop

papierenmetaudio/visuelemiddelen.• Kinderenwetendatgeschrevenwoordenkunnenwordenuitgesproken.• Kinderenkunnenwoordenalsglobaleeenhedenlezenenschrijven. oVoorbeelden:deeigennaamennamenvanvoorhetkindbelangrijke

personen/dingen,logo’senmerknamen.

Taalbewustzijn• Kinderenkunnenwoordeninzinnenonderscheiden.• Kinderenkunnenonderscheidmakentussendevormendebetekenisvan

woorden.• Kinderenkunnenwoordeninklankgroepenverdelenzoalsbijkin-der-wa-

gen.• Kinderenkunnenreagerenopenspelenmetbepaaldeklankpatronenin

woorden;eerstdooreindrijm(“PanrijmtopJan”)enlatermetbehulpvanbeginrijm(“KeesenKimbeginnenallebeimeteenk”).

• Kinderenkunnenfonemenalsdekleinsteklankeenhedeninwoordenonderscheiden,zoalsbijp-e-n.

Alfabetisch principe• Kinderenontdekkendatwoordenzijnopgebouwduitklankenendatletters metdieklankencorresponderenenleggendefoneem-grafeemkoppeling.• Kinderenkunnendoordefoneem-grafeemkoppelingwoordendiezenog nieteerderhebbengezien,lezenenschrijven.

Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’• Kinderenschrijvenfunctioneleteksten,zoalslijstjes,briefjes,opschriftenen verhaaltjes.• Kinderenlezenzelfstandigprentenboekeneneigenenandermansteksten.

Technisch lezen en schrijven, start• Kinderenkennendemeesteletters;zekunnendelettersfonetisch benoemen.• Kinderenkunnendeklankzuivere(km-,mk-enmkm-)woordenontsleutelen zondereerstdeafzonderlijkeletterteverklanken.• Kinderenkunnenklankzuiverewoordenschrijven.

Technisch lezen en schrijven, vervolg• Kinderenlezenenspellenklankzuiverewoorden(vanhettypemmkm, mkmmenmmkmm).• Kinderenlezenkortewoordenmetafwijkendespellingpatronenen meerlettergrepigewoorden.• Kinderenmakengebruikvaneenbreedscalavan woordidentificatietechnieken.• Kinderenherkennenwoordensteedsmeerautomatisch.

Begrijpend lezen en schrijven• Kinderentonenbelangstellingvoorverhalendeeninformatievetekstenen boekenenzijnookgemotiveerddiezelfstandigtelezen.• Kinderenbegrijpeneenvoudigeverhalendeeninformatieveteksten.



4

• KinderengebruikengeschreventaalalscommunicatiemiddelIndevolgendeparagrafenwordenalleendeeersteachtdoelenbesproken,omdatdezebetrekkinghebbenopgroep1en2enopdeeerstehelftvangroep3.Delaatstetweedoelengeldenvoordetweedehelftvangroep3enwordenhierbuitenbeschouwinggelaten.

Oriënteren op boeken en verhalenVeelvoorlezenaan jongekinderen isessentieel.Voorlezenvanaantrekkelijkeboekenvormteengoedestartvoorhetstimulerenvangeletterdheid(Verhoeven&Aarnoutse,1999).Doorvoorlezenlerenkinderenzichallereerstteoriënterenop verhalen en teksten (Wentink & Verhoeven, 2001). Tijdens het voorlezenervarenpeutersenkleutersdatineenboekeenverhaalstaatgeschreven.Doorhetvoorbeeldgedragvandevolwassenelerenzijdatalsjeeenverhaalleest,jevooraan moet beginnen en het verhaal naar achter verder leest. Tijdensvoorleessituaties stelt een volwassene vragen over het boek, de titel en deillustraties.Hierdoorlerenkinderendateenverhaaleentitelheeftendatdezeietszegtoverde inhoudvanhetverhaal.Zeontdekkendatde illustraties ietsvertellen over het verloop van het verhaal. Spelenderwijs leren kinderen zichsteedsmeervoorafteoriënterenopdeinhoudvanhetverhaal,doorteluisterennaardetitelentekijkennaardeillustraties.Vanafgroepéénvandebasisschoolleren kinderen voorspellingen maken over het verloop van het verhaal. Doorvoorlezen krijgen zij in de gaten dat de schrijver van het verhaal altijd eenbedoeling heeft (Verhoeven & Aarnoutse, 1999). Voor begrijpend lezen is hetbelangrijk dat kinderen in staat zijn om hun voorkennis te verkennen envoorspellingen tekunnenmakenoverde inhoudvaneen tekst.Debasis voordezeleesstrategieënwordtindeonderbouwgelegdtijdensvoorleessituaties.

De situatieschets en de verhaallijnRegelmatig voorlezen uit boeken bevordert ook het begrip van zins- enverhaalstructuren(Bus,2005inVanElsäcker,vanderBeek,Hillen&Peters).Doorhetvoorlezenvandiverseverhalenenboekenlerenkinderendeverschillendestructurenenuitdrukkingenindetaalkennen.Doorvaakvoortelezenontdekkenkinderendateenverhaaleenopbouwheeft(Verhoeven&Aarnoutse,1999).Zokunnenzegaanbegrijpendateenverhaaleensituatieschetskentdieinformatiegeeft over de hoofdpersonen van het verhaal en de plaats en tijd waar hetverhaalzichafspeelt.Vanafgroepéénvandebasisschoolontdekkenkinderendateenverhaaleenepisodeheeftdiebestaatuiteenbegin,vervolgenszijnerverschillendegebeurtenissendieineenbepaaldevolgordeverlopenentotsloteenafloopvanhetverhaal.Voorhetgoedbegrijpenvanverhalenentekstenishetbelangrijkdatkinderenlerenomhunvoorkennisovereentekstteverkennen(wat weet je al?), dat ze voorspellingen kunnen maken (wat denk je dat ergebeurtinhetverhaal?),datzehoofd-enbijzakenkunnenonderscheiden(wieis de belangrijkste persoon?) en dat ze kunnen samenvatten en terugblikken(watisergebeurd?).DeWiewaar-wat-pictogrammenvanVanKleefenTomesen(2002a)kunnenhouvastbiedenbijhetbesprekenvandesituatieschetsendeverhaallijn.Vóór,tijdensennahetvoorlezenkandeleerkrachtaandehandvanpictogrammen met de kinderen spelenderwijs een verhaalschema maken.Hierdoorlerenzijdateenverhaalzichergensafspeelt,gaanzedevolgordevangebeurtenissenzienenbegrijpenenlerenzijeenverhaalsamentevatten.Deverhaallijn kan ook zichtbaar worden gemaakt op een boekenmuur (vanElsäcker,vanderBeek,Hillen&Peters,2006).Opdezemuurhangengekopieerdeplatenuithetboek.Metdezeplatenkunnendekinderenactiviteitenrondomdeverhaallijnondernemen,zoalshetindejuistevolgordeleggenvandeplatenen

het vertellen van de gebeurtenissen bij de platen. De verhaallijn van eenprentenboek kan door de kinderen worden uitgespeeld bij een verteltafel(Verhoeven & Aarnoutse, 1999). Op een verteltafel liggen voorwerpen uit hetverhaal.Erliggenstokpoppenvandepersonendieinhetverhaalvoorkomenenattributen om het verhaal na te spelen. Hierdoor leren kinderen actief deverhaalopbouwkennen.Bijhetnavertellengebruikenkinderenvaakzinnendieafkomstigzijnuithetverhaalwaardoorzecomplexezinsconstructiesoefenen.Bij het zelf navertellen en naspelen van een verhaal hebben kinderenaanvankelijknogdesteunnodigvandeillustratiesinhetboek.

Geschreven taalKinderen ontdekken al vroeg dat je via geschreven taal kunt communiceren.Veel kinderen willen de schrijfhandelingen van de volwassene imiteren. Zijvindenhetleukommetlettersentekenstespelen.Foutendiehierbijgemaaktworden verdwijnen naarmate het kind in de loop der jaren steeds meerschrijfervaringopdoet.Voorkinderendiethuisweiniginaanrakingkomenmetlezenenschrijvenishetnodigdatzijopschooldegelegenheidkrijgenommetlezen en schrijven te experimenteren. Hierbij moet functionaliteit en lees- enschrijfpleziervooropstaan.Doorhetvoorbeeldgedragvandeleerkrachtwordenkinderengeprikkeld.Activiteitenalshetschrijvenvanwoordenenzinnenbijeentekening of het werken met een nieuwsbord voor de kinderen, zijn hiervoorbeeldenvan.Belangrijkisdatereenzinvolleofaantrekkelijkeaanleidingisom kinderen zelf tot schrijfgedrag te laten komen, zoals het schrijven vanverlanglijstjes,hetschrijvenvaneenbriefofkaartaaniemanddieziekisofhetmakenvaneenboodschappenlijstje.Deleerkrachtzorgtvooreenstimulerendelees-enschrijfomgevingzoalseenschrijfhoekwaarveelsoortenschrijfmaterialenenvoorbeeldenvangeschrevenwoordenentekstentevindenzijn.Ook indediversespelhoekenindeklaskandeleerkrachtbetekenisvolleschrijfactiviteitenaanbieden.

Omgaan met klanken en lettersKinderenlerendatgesprokenwoordenkunnenwordenvastgelegd.Ookwetenzedatgeschrevenwoordenkunnenwordenuitgesproken.Zeherkennenalsnelde letters van hun eigen naam en kunnen deze naam zelf lezen. Andersomlerenzealsneldelettersvanhuneigennaamofdegehelenaamzelfschrijven.Spelenderwijs wordt ook het taalbewustzijn gestimuleerd. Kinderen lerennadenken over de vormaspecten van taal (Wentink & Verhoeven, 2001). Huntaalbewustzijnneemttoe.Zelerendebetekeniskennenvandebegrippenalsverhaal,zin,woordenklank.Hierbijmoetenzijzichconcentrerenopdevormvanwoordenendaarbijafzienvandebetekenis(kabouterislangerdanreus).Voor de ontwikkeling van geletterdheid is de objectivatie van klanken ergbelangrijk. Kinderen ontwikkelen een fonologisch en fonemisch bewustzijn.Aspectenvanfonologischbewustzijnzijnbijvoorbeeldhetsplitsenvanwoordeninlettergrepen,hetverbindenvanlettergroepentoteenwoordenhettoepassenvaneindrijm.Eengevorderdefasevanfonologischbewustzijnishetfonemischbewustzijn. Dit is het besef dat woorden zijn opgebouwd uit fonemen, deletterklankendiemetonze lettertekenscorresponderen.Dit isbijvoorbeeldhetherkennen van beginrijm, het kunnen opdelen van korte woorden in losseklanken (auditieve analyse) en het samenvoegen van losse klanken tot eenwoord (auditieve synthese) (Van Kleef & Tomesen, 2002b). De leerkracht kanrijmenstimulerendoorsamenmetkindereneenrijmpjes-enversjeshoekinterichten(Verhoeven&Aarnoutse,1999).Kinderenzijngevoeligvoorzowelbegin-als eindrijm. Bij de rijmpjes kunnen passende concrete voorwerpen worden



5

gebruikt.Ookkandeleerkrachtdetekstopeenflapofeen(digitaal)schoolbordschrijven. Als woorden met dezelfde rijmklank dezelfde kleur krijgen, zullensommige kinderen spontaan ontdekken dat rijmende klanken ook dezelfdeletters hebben. Met een taalpop kan de leerkracht op een speelse manieraandacht geven aan een bepaald aspect van taal. Een voorbeeld is ‘LotteLangzaam’, die alleen praat in lettergrepen. Of ‘Tijm Rijm’ die alleen eindrijmgebruikt en verstaat (Van Kleef & Tomesen, 2002b). Deze poppen kan deleerkracht inzetten tijdens een kringactiviteit of tijdens het werken in hoeken.Kinderen oefenen spelenderwijs met de ‘taal’ die de poppen spreken. Hetalfabetischprincipehoudtindatereenovereenstemmingistussendeklanken

vaneenwoordendeweergaveinlettertekens.Delettermuuriseenhulpmiddelvoorhetstimulerenvandeletterkennisenhet fonologischbewustzijn.Opeenlettermuurstaanallelettersvanhetalfabet,bijvoorkeuropooghoogtevandekinderen (Van Kleef & Tomesen, 2002b). Bij elke letter is er ruimte voor hetnoterenofopplakkenvanplaatjesenwoordendoordekinderen.Hetaanbodvanlettersgebeurtspelenderwijs.Decontextenhetspelzijnleidend.Cruciaalisdatergelijktijdigaandachtwordtbesteedaandeuitspraakvandeletterofhetwoord, de schrijfwijze en de betekenis. Door deze samenhang ontwikkelenkinderenhunfonemischbewustzijn.



6

Hoofdstuk 3 Begrijpend Luisteren

Interactiefvoorlezenisvoorlezenmetruimtevoorinbrengvankinderen.Hetiseenmiddelomhetbegrijpendluisterenbijkinderentestimuleren.Hierdoorwordtkennisontwikkelddienodigisomuiteindelijksuccesvoltekunnenlezenmetbegrip.Tijdenshetvoorlezengeeftdevolwassenedekinderenderuimteomtereagerenopeenverhaaldoorbijvoorbeeldeenstiltetelatenvallen,eenluisterresponstegeven,eenvraagtestellenofeenprikkelendebeweringtedoen(Damhuis,DeBlauw&Brandenbarg,2004).Wanneerdevolwassenevragenstelt,zijndezebewustgekozenengerichtopdeeigeninbrengeninvullingvandekinderen.Hetstellenvanopenvragenbiedtdemeesteruimtevoorkinderenomtereagerenmeteeneigeninvulling.Omhetbegrijpendluisterenbijkinderentestimulerenmoeteenboekwordengekozendatinteractieuitloktoverdeverhaallijnenhetplot(VanElsäcker,vanderBeek,HillenenPeters,2006).Hierdoorwordenkinderengestimuleerdomnatedenkenoverhetverhaal.Devolwassenreconstrueertmethetkindhetverloopvanhetverhaalenpraatoverdegebeurtenissen.Zijlaatkinderenvoorspellingenmakenvoordathetverhaalwordtvoorgelezen.Dezevoorspellingenkunnenzijalluisterendbijstellen.Kinderenlerenhierdoorbelangrijkeinformatieteonderscheiden.Devolwassenestimuleertdeontwikkelingvanhetverhaalbegripdooropenvragentestellenoverdeverhaallijnendekinderenveelzelfaanhetwoordtelaten.DoortewerkenmeteenverhaalschemaaandehandvandepictogrammenvanVanKleefenTomesen(2002a)wordtdusnietalleenhetverhaalbegripmaarookhetbegrijpendluisterenvankinderengestimuleerd.BijbegrijpendluisterenstaandeonderstaandedoelenvanVerhoeven,BiemondenLitjens(2007)centraal.

Begrijpend luisteren• Kinderenkunnenhunaandachtrichtenengedurendelangeretijdvasthouden• Zehebbeneenpositieveluisterhouding• Zebegrijpeneen(voorgelezen)verhaalofinformatievetekst• Zekunnenbelangrijkeenminderbelangrijkeinformatieonderscheiden• Zekunnenvoorspellingendoenendezealluisterendbijstellen

Bij interactiefvoorlezenishetbelangrijkdateenverhaalmeerderekerenopverschillendemanierenwordtvoorgelezen.Tijdensherhaaldvoorlezenontwikkelenkinderennieuweconceptenoverboeken(VanKleef&Tomesen,2002a).Kinderenlerendetaalvanvoorleesboekenlangzaamaanbegrijpenenconclusiestetrekkennaaraanleidingvaneenvoorgelezenverhaal.Doorherhaaldvoorlezenvanverhalenenprentenboekenkrijgenkinderensteedsmeerinzichtindeverhaalstructuur,verhaalbegrip,deverbanden,hetprobleemendegebeurtenissen.Jongekinderenassimilerenverhalennamelijkstukjevoorstukje.Ookvoorouderekinderenishetluisterennaarverhalennogsteedseenzinvolleactiviteit.Hunvaardighedeninbegrijpendluisterenwordendaarmeeverdergetraind,zodatzijhunaandachtsteedslangerkunnenvasthoudenensteedsbeter instaatzijnomdehoofdgedachtevaneenverhaal teachterhalen.Devolwassenekandit laatstecontrolerendoorkinderenhetvoorgelezenverhaal te latennavertellen (Verhoeven,Biemond&Litjens,2007).Herhaaldvoorlezenkanopverschillendemanierenenmomentenplaatsvinden,steedsmethetoogophetbereikenvaneenanderleerdoel.Eendigitaalprentenboekishiereenvoorbeeldvan.Kinderenkunnenintweetalleneeneerderaangebodenprentenboekzelfstandigopdecomputerbeluisteren.Hetdigitaalprentenboekheefteenverhaallijndiewordtondersteunddoorbeeldengeluid. Het lokt interactie uit en nodigt kinderen uit om na te denken over het verhaal en hier samen over te praten. Hiermee wordt het begrijpend luisterengestimuleerd.Hetdigitaalprentenboekiseenverdiepingvanhetoriginelepapierenprentenboek.Kinderenkunnenboekenookherhaaldlezenmetbehulpvaneentekst die op band is ingesproken. Het kind beluisterd het verhaal en kan het tegelijkertijd aan de hand van de illustraties volgen. Wanneer het taalgebruik isgekoppeldaanbeeldmateriaal leerthetkindhetverhaalsteedsbeterbegrijpen.Zij lerenwoord-enzinsbetekenissensteedsbeter inzichopnemen.Voorhetverhaalbegripvanjongekinderenishetherhaaldinteractiefvoorlezenaaneenkleingroepjekinderenhetmeesteffectief(VanElsäcker&Verhoeven,1997).Ineenkleingroepjeverlooptdeinteractiegemakkelijkerdanineengrotegroep.Metnamedestillerekinderenhebbenhierprofijtvan.Zijnemeneerderinitiatiefineenkleinegroepdanindegrotegroep.Deuitvoeringvanherhaaldvoorlezenkanzijnafgestemdopmindertaalvaardigeleerlingen.Devolwassenebesteedtdanmetnameaandachtaandebelangrijkewoordenenbegrippendieinhetverhaalcentraalstaan.Metverhalenvertellenscheptdeleerkrachtvanafgroepéénvandebasisschoolkansenvoorkinderenomlangeraanhetwoordtezijnenomlangerachtereenteluisterennaarelkaar.Doorgebruiktemakenvaneenvertelstoelwordteenvertelbeurtveiliggesteld.Dekinderenkrijgendegelegenheidomuitgebreidtaaltegebruikenombetekenissenovertedragendievoorhenbelangrijkzijn.Doorhetluisterenenzelfvertellentecombinerenmetnapratenoververhalengaankinderendestructuurinverhalenontdekken.Educatieveprogramma’svandeonderwijstelevisieendeinformatievoorzieningopinternetlenenzichookomhetbegrijpendluisterenbijkinderentestimuleren(Verhoeven,Biemond&Litjens,2007).Dezeprogramma’sbehandelenvaakeenbepaaldonderwerpvolgenseenvast stramien.Doorhetprogrammavoor tebesprekenondersteuntdevolwassenedekinderenomhunaandachtgedurendelangeretijdopeenbepaaldonderwerpterichten.Devolwassenekandekinderenstrategieënvanbegrijpendluisterenbijbrengendoorhetprogrammanaafloopuitvoerignatebespreken.Daarbijgaathetmetnameomdehoofdgedachtevanhetprogramma.Devolwassenelaatdekinderenverwoordenwelkebedoelinghetprogrammavolgenshenheeftenmaakthenzobewustvandestrategieënwaarmeezijdehoofdgedachtekunnenafleiden.



7

Hoofdstuk 4 Leesplezier en Leesmotivatie

Scholenkunnenactiviteitenondernemenwaardoorhetleespleziervankinderenwordtvergrootenhetzelflezenwordtgestimuleerd.Doorveelvoorlezenwordtdeinteresseinboekenbevorderd,waardoorkinderenookgraagzelfboekenwillen‘lezen’.Ditstimuleertdatkinderenveelervaringopdoenmetgeschreventaalwatuiteindelijkhettechnischenbegrijpendlezentengoedekomt.Hetvoorlezenkaneendagelijksterugkerendeactiviteitzijnvolgenseenvastvoorleespatroon.Eenvastvoorleespatroongeeftstructuurvoordekinderenenwordttegelijkertijdeengerichteluister-endenkactiviteit(VanKleef&Tomesen,2002a).Tijdenseenvoorleesactiviteitneemttevensdebetrokkenheidvandekinderentoealsbijhetvoorlezeneenvastvoorleespatroonwordttoegepast.Eenuitnodigende,uitdagendeomgevingmeteengevarieerden‘overdacht’aanbodvanboekenbiedtkansenvoorkinderenomeenechtelezerteworden(VanKleef&Tomesen,2002a).Eenaantrekkelijkeboekenhoekbevordertdanookdatkinderenzelfgaan‘lezen’enervaringenopdoenrondomboekoriëntatie.Indeboekenhoekkunnenkinderenzelfstandigboekenbekijkenofboekenaanelkaar‘voorlezen’.Indehoekliggenverschillendeboekenenookregelmatignieuweboeken,zodatdehoekaantrekkelijkblijftvoordekinderen.Deboekenindezeboekenhoekkunnenvoorzienwordenvaneenboekenhanger,zodatkinderenzichdeinhoudvaneerdervoorgelezenboekenkunnenherinneren.Doordevariatieinboekenkomendekindereninverschillendecontexteninaanrakingmetnieuwewoordenendoenzijervaringopmetverschillendeverhalen(Stoep&VanElsäcker,2005).Doorhetmakenvaneenboekenbergkomenkinderenooktotdeontdekkingdathetleukisomverschillendeboekenteverkennen(VanKleef&Tomesen,2002a).Eenboekenbergiseengrootaantal,een´berg´,verschillendesoortenboeken.Deaanwezigheidvaneenrijkengevarieerdaanbodstimuleertkinderenomzelftewillenlezenenboekentebekijken.Bijdeboekenbergzijnnaastvoorleesboekenenprentenboeken,ooktekstenaanwezig,alsadvertenties,folders,tijdschriften,kranten,brieven,kaarteneneigengemaakteboekenvandekinderen.Hetaanbodvaninformatieveboekenmotiveertkinderenomietste‘lezen’overdewereldomhenheenofovereenbepaaldonderwerpwatheninteresseert.Doorhetcentraalstellenvaneenboekwillenkindereneenboek‘lezen’enermeeroverweten.Ditbevorderthetleespleziervandekinderen.Eenvoorbeeldhiervanisheteenmaalindemaandeenboekpromoteneneractiviteitenaankoppelen.Kinderenwillenhierdoorgraagsamenmetoudershetboeklenenbijdebibliotheek,waardoorookthuismeerwordtvoorgelezen.Omhetvoorlezenthuis,indepeuterspeelzaalenopschooltebevorderenisookeenvoorleesprojectvanZ@ppelinontwikkeld.Hetprojectbestaatuiteen reeks televisieprogramma’s over Meneer Logeer en bijbehorende prentenboeken en voorleestips (Stoep & Van Elsäcker, 2005). Binnen het projectVideoconferencingwordtopafstandvoorgelezen(Kamphuis,Veneman&Bronkhorst,2006).Ditprojectmaakthetmogelijkomdoormiddelvanaudioenvideooudersthuistebetrekkenbijdeklassensituatieenandersom.HetinteractiefvoorlezenwordthiermeegeïntensiveerdendetaalvaardigheidwordtvroegtijdigmetbehulpvanICTgestimuleerd.Tenbehoevevanleesbevorderingkanaanheteindvaneenthemarondomeencentraalprentenboekookeenboekmetdevoorwerpenvandekernwoordenmeenaarhuiswordengenomenineenspeciaalkoffertje.Ditbevordertthuishetsamenlezenvanhetprentenboekendekinderenkrijgendemogelijkheidomhetverhaalnogmaalsaanouderstevertellen.Kinderenrakensteedsmeervertrouwdmetdeverhaallijn.



8

Hoofdstuk 5 Gesprekken met Kinderen

Mondelingetaalvaardigheidisonderanderehétmiddelomgedachtentebenoemenenteordenen.Omschoolsetaken,zoalshetbegrijpendlezen,uittekunnenvoereniseenschoolsetaalvaardigheidnoodzakelijk (Sijtstra,Aarnoutse&Verhoeven,1999).Jongekinderenlerendezetaal ininteractiemetdepersonenindeomgeving.Volwassenenstaanmodelvoorgoedtaalgebruikenhelpenhetkindomzijnvaardighedenverderteontwikkelen.Omeentaalgoedtelerenishetnodigdatkinderenveelzelfpraten.Zijlerenhierdoorzelfwoordentekiezenenzinnenteformuleren.Hierdooractiverenzijhettaalleermechanisme(Damhuis&Litjens,2003).

Uit:Damhuis&Litjens,2003,p.24

Wanneereenkindzelfmoetpratenmoethetbedenkenhoehetzichmoetuitdrukken.Hetresultaat,detaalproductievanhetkind,zalnietaltijdfoutlooszijn.Hierdoorkrijgthetkindfeedbackvandeomgeving.Hetkindgaathierdoorbewusterlettenopdevormvandetaaldiehetomzichheenhoort.Zoontdekteenkindwathetnognietweetenkrijgtnieuwekennisvandetaal.VoorhetdeelnemenaangesprekkenstaandeonderstaandedoelstellingenvanVerhoeven,BiemondenLitjens(2007)centraal.

Deelname aan gesprekken• Kinderennemenactiefdeelaangesprekkeninkleineengrotegroepen• Zenemeninitiatieventijdensgesprekken• Zeverwoordenhungedachtenendenkvragen• Zevervullenderolvanluisteraarenspreker• Zewaarderenelkaarsideeënenvallenelkaarnietinderede

Nietiedergesprekdraagtvoldoendebijaandetaalontwikkelingvankinderen.Eengesprekmoettaalverwervingsgerichtzijn(Damhuis&Litjens,2003).Gesprekkenmoeteneenbepaaldekwaliteithebbenomdetaalontwikkelingbijkinderenopgangtebrengen.Debetekentdatzedejuisteingrediëntenmoetenhebbenvooreenoptimaletaalontwikkeling.Allereerstisdekwaliteitvandeinteractietussendevolwasseneenhetkindbelangrijk.Kwalitatiefgoedtaalgebruikvandevolwasseneleidttotgoedtaalgebruikvanhetkind(Leseman&DeJong,2000,Damhuis&Litjens,2003).Vanbelangiswatdevolwassenetegeneenkindzegt,dusheteigentaalaanbod,passendefeedbackophettaalgebruikvanhetkindenvoldoendegelegenheidvooreigentaalproductievanhetkind(Damhuis&litjens,2003).Devolwassenekanverschillendegespreks-vaardighedeninzettenomkinderenmeerzelfaanhetwoordtelaten.Volwassenendiehunsturendgedragomzettennaarmeerruimtescheppendgedragbiedenkinderenmeerkansomcomplexetaalfunctiestegebruiken(VanderBeek,2001).Ditkanbereiktwordendoorzelfmindertepraten,beurtenvankinderentebeschermen,beurtendoortespelen,prikkelendebeweringentedoenenverbaasdeopmerkingentemaken,openvragentestellenenruimtetescheppenvoorkinderenomtepratendoorhetgevenvanluisterresponsen.Doornonverbalereacties,alshetverbaasdofnieuwsgierigkijken,wordenkinderenuitgedaagdomverder tevertellen (Damhuis,DeBlauw&Brandenbarg,2004).Omdebasisvooreengoede taalvaardigheid te leggenkunnen indeonderbouwverschillendeactiviteitenwordenondernomenomgesprekkenmetkinderentestimuleren.Tijdensdezeactiviteitenscheptdevolwasseneveelruimte


12

• • • • •


9

voorkinderenomeeneigenbijdrageteleveren.Erwordenvragengestelddieveeleigeninvullingvandekinderentoelaten(Damhuis&Litjens,2003).Ineenkleinekringvindengesprekkenplaatsineengroepjevanvierofvijfkinderen.Kinderenkrijgenineenkleingroepjedetijdomhunbedoelingenteformulerenenmetelkaarteonderhandelenoverbetekenissen.Zijbenuttendegelegenheidomtaaltegebruikenenervanteleren.Bijinteractieindekleinekringishetgesprekhethoofddoelvandeactiviteit.

Vertellen en presenterenEenmanieromkinderenlangeretijdaanhetwoordtelateneninzichttegeveninverhaalstructurenishetzelflatenvertellenvanverhalenenpresenteren.Hierdoorwordenonderanderedeluistervaardigheid,spreekvaardigheid,denkontwikkelingencommunicatievevaardigheidgestimuleerd.Bijdeactiviteitverhalenvertellenwordenkinderenuitgenodigdomzelfverhalen tevertellen (Damhuis& litjens,2003).Omeenverhaalopeengoedemanier tevertellenmoetenkinderenzichspecifiekekennisenvaardighedeneigenmaken.Zomoetenzeeenbepaaldonderwerpvasthoudeneninziendateenverhaaleenbepaaldeopbouwheeft.Zemoetenlerendejuisteinformatietegevenendaarbijzoduidelijkmogelijkteformuleren.Eenherkenbarevormenpassendritueelisbelangrijkomdekinderenveiligheidtebiedentijdenshetvertellen.Eenvoorbeeldhiervaniseenvertelstoelofvertelhoeddieopeenvastmomentinhetroostergebruiktwordt.Langzaamaankandezeactiviteitzichuitbreidennaarhetpresenterenaanelkaar.Opeeneenvoudigemanierkunnenkinderenheteigenwerkaananderenlatenzieneneroververtellenofvoorwerpendievanthuiszijnmeegebrachtpresenteren.Het iseenmogelijkheidomkinderente latenreflecterenopeigenwerk.DeonderstaandedoelstellingenvanVerhoeven,BiemondenLitjens(2007)zijnvanbelang.

Vertellen en presenteren• Kinderenkunneneenverhaalnavertellen• Zekunneneenpersoonlijkverhaalvertellen• Zerapporterenoverhunobservatiesofontdekactiviteiten• Zehoudenrekeningmetdeluisteraars• ZegaaninopreactiesvanluisteraarsDevolwassenekanookkansengrijpendiezichspontaanvoordoenengesprekkenmetkinderenbenuttenomdetaalvaardigheidtebevorderen.Ditkantijdensdagritmeactiviteitenzijnzoalshetbinnenkomenvandekinderenenhetopruimennahetspelen.Ooktijdenshetspelenindehoekenentijdenshetbuitenspelenkandevolwassenekansengrijpenomingesprektegaanmetkinderen.



10

Hoofdstuk 6 Interactief Leren

Doordenkenendiegedachtenonderwoordenbrengeniseenbelangrijkevaardigheidvoorbegrijpendlezen.Degesprekken:samendoordenkenenpraten,vanDamhuis en Litjens (2003) besteden hier aandacht aan. In deze gesprekken wordt niet alleen informatie uitgewisseld en gedachten verwoord over concreteonderwerpen,maarwordtookgesprokenoveralgemeneenabstractezakenenpersoonlijkeervaringenengevoelens.Eenbelangrijkonderdeelhiervanbestaatuitcomplexecognitievetaalfuncties,ditbetrefthetverwoordenvandenkprocessen,zoalsredeneren,argumenteren,verklarenofconcluderen.Metnamegesprekkenwaaringepraatwordtoverhethoeenwaaromvangebeurtenissenofverschijnselenlevereneenbijdrageaancomplexecognitievetaalfuncties.Detaaldiekinderenbijdezegesprekkennodighebben,isandersdandiezevoorhundagelijksefunctionerennodighebben(Damhuis&Litjens,2003).Kinderenmoetenonderanderekunnen praten over de samenhang tussen verschijnselen, over verklaringen en oplossingen, ze moeten met elkaar beredeneren wat er aan de hand is enargumenten leveren. Het is taal die meer met de schoolse vaardigheden samenhangt (Verhoeven, Biemond & Litjens, 2007). In gesprekken komen allerleionderwerpenaanboduitverschillendevakgebieden.Bijgesprekkenomtelerenvormenleervragenvandekinderenhetvertrekpunt.Bijdezegesprekkengaathetomdecommunicatieendeoverdrachtvankennis.Hetkoppeltleerinhoudenentaalontwikkelingaanelkaar.Eenessentieelkenmerkisdatkinderenactiefleren.Zijformulerenzelfhuneigenleervragennaaraanleidingvaneenvoorwerpofeensituatie. Ineencyclusvaninteractief leren(Verhoeven,Biemond&Litjens,2007)stellendevolwasseneendekinderensamenvastwatzewillenwetenenproberenzijgezamenlijktotleervragentekomen.Opgrondvandieleervragenkomenzijtothypothesen.Vervolgensgaandekinderenopzoeknaarkennisenwisseleninformatiemetelkaaruit.Zeproberensamenalredenerendenargumenterendtotantwoordenophunleervragentekomenenconclusiestetrekken.Deleerkrachtfunctioneertalscoachenbegeleidtdekindereninkleinegroepjes.Zijreiktrelevantestrategieënaanendemonstreertdeze.Deinstructieiseropgerichtkinderentelerenleren.Ineenleergespreklerenkinderenredenerenenargumenteren.Ditzijnvaardighedendiebijbegrijpendlezenbelangrijkzijn.Kinderenzijnbenieuwdnaarantwoordenopleervragenendaardoormeerbetrokkenentaakgerichter.Hetstimuleertkinderenommeertewillenwetenenverderteonderzoeken.Hierdoorwordtkennisuitverschillendeinvalshoekengecombineerd(Verhoeven,Biemond&litjens,2007).Doortewerkenmetleervragenvankinderenwordtdekennisvandewereldvergroot.Voorhetbegrijpenvantekstenishetbelangrijkdatkinderenovereengoedealgemenekennisvandewereldbeschikken.Jongekinderenlerenalsneldatdoormiddelvantekstenenboekeninformatieoverdewereldkanwordenvastgelegd.Doordatkinderenpratenoverwatzezienendenkenwordttevensdemondelingetaalvaardigheidendewoordenschatontwikkelingbinneneenbetekenisvollecontextgestimuleerd.BijinteractieflerenstaandeonderstaandedoelstellingenvanVerhoeven,Biemondenlitjens(2007)centraal.

Interactief leren• Kinderenkunnenzelfleervragenstellen;• Zebreidenhunkennisuitdoorobservatieenonderzoek;• Zegebruikencomplexetaalfuncties(redeneren,vergelijken,concluderen);• Zegevenhuneigenmening;• Zeluisterennaardemeningvananderen.



11

Hoofdstuk 7 Woordenschat

Woordenschatontwikkeling is een belangrijk aspect van de taal- en denkontwikkeling. Kinderen hebben een uitgebreide woordenschat nodig om te kunnencommunicerenenomtelerenopschool.Onderzoeklaatzien,datdegroottevandewoordenschatopdriejarigeleeftijdsterkverbondenismethetlaterebegrijpendlezen(Hart&Risley,2003inVernooy,2008).Tevensspeeltwoordenschatookeenrolbijhetlerenlezen.Alsbeginnendelezerswoordenmoetendecoderendiezekennen,hebbenzedaarbijprofijtvanhunwoordenschat.Woordenschatonderwijsisvooralkansrijkwanneerhetplaatsheeftineenrijkeleeromgevingdiekinderendegelegenheidgeeftomhunwoordenschatteverbreden,teverdiepenenteoefenen.Centraalbijwoordenschatverwervingstaatinteractie.Kinderenlerenwoordendoorzezelftegebruiken,ingesprekkenmetelkaarenmetvolwassenen.Voorhetlerenvanwoordenishetvanbelangdateenkindkwantitatiefveelwoordenaangebodenkrijgt.Omdewoordenschatuittebreiden,moetjeveel(nieuwe)woordenhoren.Ookmoethetaanbodkwalitatiefgoedzijn.Ditaanbodisrijkenwordtnietingeperkt;moeilijkewoordenwordennietvermeden.Wanneerkinderenregelmatigwoordenhorendiemoeilijkerzijnofdiemindervaakvoorkomen,lerenzedezewoordenspelenderwijsbegrijpenengebruiken.Hetgebruikvanminderfrequentewoordendaagtkinderenuitenvergrootkansentotleren.Dewoordenschatvanjongekinderenmaaktineenrelatiefkorteperiodeeenenormegroeidoor.Vooraltussenhetderdeenvierdelevensjaarlerenkinderenperdageenenormaantal woorden. Op driejarige leeftijd gebruikt een kind gemiddeld 800 woorden actief. Wanneer het kind naar het basisonderwijs gaat, heeft dit aantal zichuitgebreidtot2000woorden(Verhoeven,Aarnoutse&Wagenaar,2000).Wemakenonderscheidtussenreceptieveenproductievewoordenschatverwerving.Bijreceptief(ofpassief)woordgebruikmoeteenluisterendkindeenwoordvormdathethoortherkennenenerdejuistebetekenisaanhechten.Bijproductief(ofactief)woordgebruikmoeteenpratendkindeenbetekenisuitdrukkenenhierhetjuistewoordbijzoeken.Ditisveelmoeilijkerdanhetreceptiefbegrijpenvaneenwoord.Hetisbelangrijkdathetaanbodvanwoordeninonderlingesamenhangplaatsvindt.Hetwoord‘vier’krijgtvoorhetkindpasbetekenisalsookdewoordenéén,twee,drieenvijfaanbodkomen.Woordenzijndusgeenlosseonderdelen,maarstaanonderlingmetelkaarinverbinding.Denetwerkenvanwoordendiebijhetkindontstaan,breidenzichindeloopderjarensteedsverderuit.Hierdoorbegrijpenkinderensteedsbeterwateenwoordbetekentenwanneerzehetkunnengebruiken.Dewoordkenniswordtdusdieperenbreder.Omwoordeninsamenhangaantebiedenkandeleerkrachteenwoordenschema,zoalseenwoordwebmaken (Kienstra, 2003). In een woordweb worden woorden geordend weergegeven en zijn relaties tussen woorden gevisualiseerd. Het is belangrijk om degeschrevenwoordenteondersteunenmeteentekeningofplaatje.Hierdoorkunnendekinderendewoordenookecht‘lezen’.Erwordtdanookwelgesprokenovereenbeeldwoordenweb.

Voorwoordenschatonderwijs issystematieknoodzakelijk.Kienstra(2003)veronderstelthierbijvierstappen. Indeeerstestapwordenwoordengeselecteerddieexplicietgeoefendworden.Ditzijnwoordendievooreenthemaofvoorhetverhaalbegripvaneenprentenboekvanbelangzijn.Eenwoordisgeschiktindien:• Debetekenisvanhetwoordonbekendisvooriniedergevaleendeelvandekinderen.• Hetfunctioneelisvoordekinderen,kinderenhebbenhetwoorddusnodigindesituatiewaarinze verkeren.• Hetwoordpastbijhetthemadataandeordeis.

VandenNulftenVerhallen(2002)voegenhieraantoedatookdefrequentiebelangrijkis.Jebeginteerstmethetaanlerenvandeveelvoorkomendewoorden,voorjeaandemeerzeldzamebegint.Tevensleerjewoordendieopkortetermijnnuttigzijnomtekennen(jesteltprioriteiten)endiewoordendieineenbepaaldecontextheelduidelijknaarvorenkomen.Ditzijncriteriawaaropjeintuïtiefenmetgezondverstandwoordenkuntselecteren.Indetweedestapwordendebetekenissenverduidelijkt.Deleerkrachtkanwoordenverduidelijkendoormiddelvande‘drieuitjes’,namelijkdooruitbeelden,uitleggenenuitbreiden(VandenNulft&Verhallen,2002).

o Uitbeelden (visueel) • Eenvoorwerplatenzien,voelen,ruikenofproeven • Foto’s,tekeningenofillustratiesgebruiken • Ietsvoordoenofuitbeelden • Stemgebruik,gezichtsexpressieenondersteunendegebaren • Dekinderenhetwoordlatenervarendoorzeaantesporenietstedoeno Uitleggen (verbaal) • Eendefinitiegevenvanhetwoord,afwisselendgemakkelijkeenmoeilijkereomschrijvingen • Eenvoorbeeldgevenineenzin,waardoorhetwoordduidelijkwordt • Eenwoordgebruikendat(ongeveer)hetzelfdebetekent • Hetwoordnoemenincombinatiemeteenwoorddathettegenovergesteldebetekent • Eenvertalinggevenvanhetwoordindemoedertaalvanhetkindo Uitbreiden (verbaal en non-verbaal) • Latenzienbijwelkeanderewoordenhetwoordthematischpastaandehandvan materialenoftekeningen • Wijzenopdecontextofdatwatinhetgesprekofboeknaarvorenisgekomen.



12

Indederdestapwordendewoordenmeerderekerenherhaaldeninverschillendesituaties.Kinderenlerendebetekenisvaneenwoordpasechtkennen,nadatdebetekenisopmeerderemanierenenmetveelherhalingduidelijkisgemaakt.Uiteindelijkvormendekinderenzicheenbeeldvandebetekenisvanhetwoord.Omervoortezorgendatdekinderendenieuwewoordenookonthouden,isherhalingessentieel.Elknieuwwoordmoetzo’n8à10keeraandeordekomen.Erzijntallozemanierenomdewoordenteoefenen,zoalskringactiviteitenwaarbijdewoordencentraalstaanineenversjeofliedje,taal-enwoordenschatspelletjes,eenprentenboekwaarindewoordenvoorkomen,enhetnavertellenennaspelenvanhetprentenboekverhaalmetvoorwerpen.Indelaatstestapbekijktdeleerkrachtofdekinderendenieuwewoordenookbeheersen.Ditkanbijvoorbeelddoorkinderenteobserverenbijdiverseactiviteiten.Denieuwtelerenwoordenzijnhierbijhetuitgangspunt.Alsblijktdatdekinderennadevierstappendewoordennognietbeheersen,danmoetendestappenwordenherhaald.Dewoordendieeenkind receptief ofproductief welbeheerst, kunnen ineenwoordenmapwordenbijgehouden.Dit iseenmapwaarindenieuwewoordengeschrevenenmeteenafbeeldingeenplaatskrijgen.Hetwerktstimulerendvoorkinderenwanneerhetaantalwoordenindewoordenmapgroeit.

Een vergelijkbaar stappenplan is de viertakt van Verhallen en Verhallen (1994). Hier worden ook vierfasen onderscheiden:• Voorbewerken: Devoorkennisvandekinderenwordtgeactiveerdenzewordenbetrokkenbijhet onderwerpvandelesendeaantelerenwoorden.• Semantiseren:Debetekenisvandewoordenwordenhelderuitgelegd.Ditgebeurtindecontext waarinhetwoordaandeordeis.Erwordtgebruikgemaaktvande‘drieuitjes’.• Consolideren: Dewoordenendebetekenissenwordenverankerddooroefeningenherhaling.• Controleren: Erwordtnagegaanofdekinderendeaangebodenwoordenpassiefdanwelactief kennen.

DeonderstaandetussendoelenwoordenschatvanVerhoeven,BiemondenLitjens(2007)makendebelangrijkstestappeninwoordenschatontwikkelingzichtbaar:

Woordenschat• Kinderenbeschikkenovereenbasiswoordenschat• Zebreidengerichthun(basis)woordenschatuit• Zeleidennieuwewoordbetekenissenafuitverhalen• Zezijneropgerichtwoordenproductieftegebruiken• Zemakenonderscheidtussenbetekenisaspectenvanwoorden

Dewoordenschatvandekinderenbreidtzichuitdoorobservaties,onderzoekenontdekactiviteiten.Ooklerenkinderennieuwewoordbetekenissenafteleidenuitvoorleesverhalen.Eenrijkeleeromgevingistevenseengoedebasisvooreensuccesvollewoordenschatontwikkeling.Opbijvoorbeeldeenthematafelkomenvoorwerpenteliggendietemakenhebbenmeteenbepaaldthema.Dezerepresenterendekernwoordendiecentraalstaan.Bijdezematerialenligteenstrookwaarophetwoordgeschrevenstaat(Kienstra,2003).Doorhetophangenvanplaat-enbeeldmateriaalwaarindekernwoordenzichtbaaraanwezigzijn,wordenkinderengeprikkeldomgesprekkentevoerenendekernwoordenactieftegebruiken(Verhoeven,Biemond&Litjens,2007).Eenuitbreidinghieropishetmakenvaneenwoordmuur,waaropfoto’senafbeeldingenvandekernwoordensamenmethetgeschrevenwoordeenplaatskrijgenaaneenmuur.Eenwoordmuurgeeftmogelijkhedenvoorhetconsoliderenvandekernwoorden(Kienstra,2003).Woordenkunnentevenseenplaatskrijgenopdelettermuurindeklas.Ineeneigenwoordenboekofeengroepswoordenboekhoudenkinderensamenmetdeleerkrachtdewoordenbijdiezijhebbengeleerd(Kienstra,2003).Metdegroeivanhetwoordenboekgroeitookdewoordenschatvandekinderen.Denieuwgeleerdewoordenkunnenookverzameldwordenineenwoordendoos.Regelmatigbekijktdeleerkrachtsamenmetdekinderendewoordendiezijverzameldengeleerdhebben.Wanneerineenboekenhoekdiverseboekenstaandiemethetthematemakenhebben,komendekinderendekernwoordeninverschillendecontextentegen.Ookdecomputerkaningezetwordenomkernwoordenteoefenen.Erzijnvelewoordenschatprogramma’sbeschikbaar.Hetismogelijkomeeneigensprekendwoordenboektemaken,doordigitalefoto’svankernwoordenineenfotoshowteplaatsenenhiergesprokenwoordenviaeenmicrofoonaantoetevoegen.Ookishetregelmatigvoorlezenuit(prenten)boekenheelbelangrijk.Hierdoorkomenkindereninaanrakingmetveelnieuwewoordendiezeinhetdagelijkselevennietzovaaktegenkomen.Bovendienzijnprentenboekenerggeschiktvoorwoordenschatuitbreiding,omdatonbekendewoordenineenbetekenisvollecontextwordengebruiktenerondersteunendeillustratiesbijdetekststaan(Verhoeven,Biemond&litjens,2007).Herhaaldvoorlezenenhetopinteractievewijzevoorlezenvanhetprentenboekzijnzinvolleactiviteitenomdebetekenisvannieuwewoordenteleren.Hetgebruikvaneenverteltasbijhetprentenboek,eentasmetconcretematerialenvandekernwoordenuiteenverhaal,ondersteuntdeverhaallijn.Eenverteltafelmetmaterialendiedekernwoordenuithetverhaalrepresenteren,geeftkinderendemogelijkheidhetverhaalnatevertellenendekernwoordenactieftegebruiken.Tot slot kunnen diverse spelletjes gespeeld worden met de kernwoorden. Enkele voorbeelden zijn liedjes en versjes waarin de kernwoorden voorkomen,rijmactiviteitenmetdekernwoorden,auditieve taalspelletjesmetdekernwoorden (analyseensynthese),enkernwoorden tekenenen (na)stempelen.Ook intelevisieprogramma’salsSesamstraatenKoekeloerekomtveelwoordenschatnaarvoren.



13

Hoofdstuk 8 Ouderbetrokkenheid

De betrokkenheid van ouders is van invloed op de leerprestaties van kinderen. Zo blijken kinderen van betrokken ouders beter te presteren en verloopt deschoolloopbaanoverhetalgemeengunstigerdanbij leerlingenwaarvanoudersminderbetrokkenzijn (Zellman&Waterman, 1998).De leerresultatenvandekinderenwordenbeïnvloeddoordethuistaalendetaligeinteractietussenouderenkind.Debasisschooloefenteenbelangrijkeroluitindematewaarineenouderbetrokkenheidtoont.Ouderbetrokkenheidkanwordenvergrootdoortewerkenmeteengezinsportfolioenhetbetrekkenvanoudersbijthema’senprojecten(VanElsäcker, van der Beek, Hillen & Peters, 2006). Het gezinsportfolio is een map die heen en weer gaat tussen ouders en school. Het gezinsportfolio biedt veelgelegenheidommetouderstepratenoverdevorderingenvanhetkind(Droop&Peters,2007).Hetgeeftookkinderendemogelijkheidommetdeouderstepratenoverschoolenwerktelatenzien.Inhetgezinsportfoliowordenoudersopdehoogtegebrachtvandeactiviteitenindeklasenkangevraagdwordennaarouderhulpvoorbegeleidingbijactiviteiten.Dooreenportfoliowordenkinderenactiefbetrokkenbijheteigenleerproces.Samenmetdevolwassenereflecterenzijopheteigenwerk.

Interactief leren• Kinderenkunnenzelfleervragenstellen• Kinderenbreidenhunkennisuitdoorobservatieenonderzoek• Kinderengebruikencomplexetaalfuncties(redeneren,vergelijken,concluderen)• Kinderengevenhuneigenmening• Kinderenluisterennaardemeningvananderen



14

Literatuurlijst - Referenties

Beek, A. van der(2001).Jehoeftnietjevingeropsteken.Eenonderzoeknaarhetgebruikvantaalfunctiesinkleinekringgesprekkenopdebasisschool.Utrecht:UniversiteitUtrecht.

Bus, A. G. (2005).Twomoremiles togo.Naareenbalans tussen foneemtrainingenbetekenisverwerving indebestrijdingvan leesproblemenen (pseudo-dyslexie.Leiden:UniversiteitLeiden.

Damhuis, R., Blauw, A. de. & Brandenbarg, N.(2004).Combilist,eeninstrumentvoortaalontwikkelingviainteractie.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Damhuis, R. & Litjens, P.(2003).Mondelingecommunicatie.Driewerkwijzenvoormondelingetaalontwikkeling.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Droop, M. & Peters, S. (2007).Interactieftaalonderwijsenportfolio’sinhetspeciaal(basis)onderwijs.NijmegenExpertisecentrumNederlands.

Elsäcker, W. van, Beek, A. van der, Hillen, J. & Peters, S.(2006).DeTaallijn.Interactieftaalonderwijsingroep1en2.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Elsäcker, W. van & Verhoeven, L.(1997).Kleuterslerenmeervanvoorlezeninkleinegroepjes.Pedagogischestudiën,74(2),117-128.

Kamphuis, C., Veneman, M. & Bronkhorst, J.(2006).VroegtijdigetaalstimuleringdoorICT.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Kleef, M. van & Tomesen, M.(2002).Stimulerendelees-enschrijfactiviteitenindeonderbouw.Prototypevoorhetcreërenvaninteractieveleersituatiesenhetontlokkenvan(nieuw)schrijfgedrag.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Leseman, P.P.M., & de Jong, p.F.(2000).Buitenschoolsedeterminantenvanbeginnendegeletterdheid.PedagogischeStudiën,77,290-306.

Sijtstra, , J., Aarnoutse, C. & Verhoeven, L. (1999).Taalontwikkelingvannultottwaalf.RaamplanDeel2.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Stoep, J. & Elsäcker, W. van.(2005).Peutersinteractiefmettaal.DeTaallijnVVE:taalstimuleringvoorjongekinderen.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Verhoeven e.a.(2007).Tussendoelenmondelingecommunicatie,leerlijnenvoorgroep1totenmet8.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Verhoeven, L. & Aarnoutse, C.(1999).Tussendoelenbeginnendegeletterdheid.Eenleerlijnvangroep1totenmet3.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Wentink, H. & Verhoeven, l. (2001).Protocolleesproblemenendyslexie.Nijmegen:ExpertisecentrumNederlands.

Zellman, G. L. & Waterman, J. M.(1998).Understandingtheimpactofparentschoolinvolvementonchildren’seducationaloutcomes.ThejournalofEducationalResearch,91,370-380.



ColofonDe Paper Goede Leesstart in groep 1 en 2 (maart 2008) van Dorien Stolwijk is een uitgave van School aan Zet voor de implementatiekoffer van site www.schoolaanzet.nl. School aan Zet draagt zorg voor de uitvoering van Spoor 3 en 4 van de Kwaliteitsagenda PO Scholen voor morgen. Dit gebeurt onder verantwoordelijkheid van de PO Raad en samen met het Ministerie van OCW. Voor vragen rond de kwaliteitskaarten kunt u contact opnemen met Gea Spaans, [email protected].

KWALITEITSKAART

KKVBT138

© Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan:

Postbus 556, 2501 CN Den Haage-mail: [email protected] www.schoolaanzet.nl

15

P Goede leesstart Voorbereiding op Begrijpend en Technisch ... · Goede Leesstart voor Groep 1 & 2...

Documents

Transcript of P Goede leesstart Voorbereiding op Begrijpend en Technisch ... · Goede Leesstart voor Groep 1 & 2...