16/10/2015

1

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

1

ONDERZOEK

ADVIES

OPLEIDING

INFOTHEEK

© 2

01

2 B

elgisch In

stituu

t voo

r Lastechn

iek vzw - C

om

pan

y Co

nfid

en

tial

Nodige kwalificaties van het

personeel bij het lassen onder EN 1090-2

ing. B. Droesbeke, IWE

Normen-antenne lastechniek

15-10-2015

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

2

Overzicht

1 Inleiding

2 Kwaliteitsborging (EN ISO 3834) (EN 1090-2)

3 Lasserkwalificatie (EN ISO 9606-1)

4 De lascoördinator (EN ISO 14731)

5 Keuringspersoneel (EN ISO 9712)

16/10/2015

2

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

3

Inleiding

• Is dit een goede las?

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

4

Inleiding

16/10/2015

3

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

5

Inleiding

100% NDO-controle van het eindproduct geeft nog geen garanties!? (ISO 9001 > lassen speciaal proces)

Onzekerheden:

Is het juiste basismateriaal gebruikt?

Is het correcte toevoegmateriaal gebruikt?

Is de correcte lasprocedure gekozen en is die lasprocedure correct gevolgd?

Mechanische eigenschappen?

Vaak is 100% NDO-controle onmogelijk en te duur!

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

6

Inleiding

• Dus beheersing van de laskwaliteit door

besturen en bewaken van:

- De lasser

- De lasmethode

- De lascoördinator (lastoezicht)

- Het (las-)kwaliteitssysteem

EN ISO 3834 schept orde!

- Materiaal

- NDO

16/10/2015

4

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

7

Overzicht

1 Inleiding

2 Kwaliteitsborging (EN ISO 3834) (EN 1090-2)

3 Lasserkwalificatie (EN ISO 9606-1)

4 De lascoördinator (EN ISO 14731)

5 Keuringspersoneel (EN ISO 9712)

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

8

Kwaliteitsborging

• EN ISO 3834 biedt een methode om de kunde van een producent aan te tonen om producten te produceren met een bepaalde kwaliteit – Opgesteld zodat:

• Onafhankelijk van type constructie • Lassen in workshop en/of op de werf • Ondersteuning bij de beschrijving van de kunde van de producent • Basis voor beoordeling van de kunde van de producent

• Bronnen van mogelijke problemen onder controle hebben.

16/10/2015

5

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

9

Kwaliteitsborging

• EN ISO 3834: Kwaliteitseisen voor smeltlassen van metalen – Deel 1: Criteria voor de selectie van het geschikte niveau van

kwaliteitseisen

– Deel 2: Uitgebreide kwaliteitseisen

– Deel 3: Standaard kwaliteitseisen

– Deel 4: Elementaire kwaliteitseisen

– Deel 5: Documenten waaraan men moet voldoen om aanspraak te kunnen maken op overeenstemming met de kwaliteitseisen van EN ISO 3834-2,3&4

– Deel 6: EN ISO TR 3834-6: Richtlijnen voor de implementatie

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

10

Kwaliteitsborging

• In EN 1090-2 geen effectieve eis tot certificatie, maar wel overeenstemmingseis! « in accordance »

16/10/2015

6

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

11

Kwaliteitsborging

Tabel A3 uit EN 1090-2 2011: Vereisten voor elke EXC

EN 287-1 > vv door EN ISO 9606-1 EN 1418 > vv door EN ISO 14732

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

12

Overzicht

1 Inleiding

2 Kwaliteitsborging (EN ISO 3834) (EN 1090-2)

3 Lasserkwalificatie (EN ISO 9606-1)

4 De lascoördinator (EN ISO 14731)

5 Keuringspersoneel (EN ISO 9712)

16/10/2015

7

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

13

Inleiding Tot begin 2014: EN ISO 287-1:2011

- Het kwalificeren van lassers voor staal

EN ISO 9606-X

- Deel 2: Het kwalificeren van lassers voor Al(legeringen) reeds in 2004

- Deel 3: Het kwalificeren van lassers voor Cu(legeringen) reeds in 1999

- Deel 4: Het kwalificeren van lassers voor Ni(legeringen) reeds in 1999

- Deel 5: Het kwalificeren van lassers voor Ti(legeringen) & Zr(legeringen) reeds in 2000

- Deel 1: Het kwalificeren van lassers voor

Staal …… eindelijk vanaf 2014

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

14

Essentiële verschillen Lasmethode- <> Lasserskwalificatie

Lasmethodekwalificatie (LMB)

• Eigenschappen verbinding

• Onafhankelijk laspositie *

• Uitgebreide beproeving

• Specifieke essentiële variabelen

• Onbeperkte geldigheid

• Gebonden aan BEDRIJF

Lasserskwalificatie

• Vaardigheid van de lasser

• Sterke afhankelijkheid van de

laspositie

• Eenvoudiger beproeving

• Specifieke essentiële

variabelen

• Beperkte geldigheid (tijd)

• Gebonden aan de MENS

16/10/2015

8

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

15

EN ISO 9606-1

1) Scope: - Kwalificeert een lasser door het lassen en nadien beproeven

van standaard proefstuk(ken) deel 1 = staal - Geldt NIET voor volledig gemechaniseerd en automatische

lasprocessen (EN ISO 14732) = operatorkwalificatie

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

16

EN ISO 9606-1:2013

2) Proefstukken:

16/10/2015

9

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

17

EN ISO 9606-1

3) Lasomstandigheden en beproeving: - Lassen proefstuk volgens (v)LMB in bijzijn van « een

keurmeester »

- Start/stop in grond en sluitlaag

- Beproeven:

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

18

EN ISO 9606-1

4) Principe : - Gebaseerd op essentiële variabelen met

een geldigheidsgebied: – Lasproces – Soort product (plaat of pijp)

– Soort las (stomp of hoek)

– Toevoegmateriaal groep (vroeger materiaalgroep)

– Toevoegmateriaal type

– Afmeting (dikte, diameter)

– Laspositie – Lasdetail (één- of tweezijdig, sl of ml, backing)

16/10/2015

10

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

19

EN ISO 9606-1

5) Vbn Geldigheidsgebied:toevoegmateriaal In EN 287-1 > kwalificatie gebaseerd op materiaal groepen

Nu kwalificatie op basis van toevoegmateriaal groepen

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

20

EN ISO 9606-1

5) Vbn Geldigheidsgebied:toevoegmateriaal

16/10/2015

11

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

21

EN ISO 9606-1

5) Vbn Geldigheidsgebied: BW:

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

22

EN ISO 9606-1

5) Vbn Geldigheidsgebied: Lasposities:

PH / PJ

16/10/2015

12

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

23

EN ISO 9606-1

5) Vbn Geldigheidsgebied: Lasposities:

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

24

EN ISO 9606-1

6) Geldigheidstermijn: - Kwalificatie vanaf datum lasproef + elke 6 maand bevestiging

- Verlenging kan volgens 3 methoden op voorhand aan te geven

op het certificaat! a) Hertest elke 3 jaar (2 j EN 287-1) b) Elke 2 jaar, verlengen op basis van 2 lassen gedurende laatste 6

maand - RT, UT of destructieve proeven beoordeeld volgens EN ISO 9606-1!

c) Blijvende geldigheid zolang: - er elke 6 maand bevestigd is - de lasser nog werkt bij de fabrikant bij wie hij zijn cert. behaalde

- de fabrikant heeft een Q-sys volgens EN ISO 3834-2 of -3

- de fabrikant documenteert dat de lasser, lassen maakt die van

goede kwaliteit zijn gebaseerd op productnormen

16/10/2015

13

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

25

EN ISO 9606-1

7) Lasserskenmerk: Vb. EN ISO 9606-1 141 T BW FM2 S s3.6 D60 PH gb a) normverwijzing: EN ISO 9606-1 b) essentiële variabelen:

1. Lasproces (EN ISO 4063)

2. Soort product: plaat (P), pijp (T)

3. Soort las: stomp (BW), hoeklas (FW)

4. Toevoegmateriaalgroep

5. Type toevoegmateriaal (bekledingstype of vulling draad)

6. Afmetingen proefstuk: dikte s of materiaaldikte t en buitendiameter D

7. Laspositie

8. Lasdetails

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

26

8) Certificaat:

Essentiële variabelen

Bevestiging

16/10/2015

14

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

27

ONDERZOEK

EN ISO 9606-1

Wie mag er lasproeven afnemen/verlengen volgens de EN ISO 9606-1?

§6.1: Het lassen van proefstukken moet worden bijgewoond door de keurmeester of keuringsinstantie. De beproevingen moeten worden geverifieerd door de keurmeester of keuringsinstantie.

§9.3: Verlenging moet uitgevoerd worden door een keurmeester/keuringsinstantie

Maar wat of wie is nu een “keurmeester of keuringsinstantie”?

§3.3 keurmeester persoon die is aangewezen om de overeenstemming met de van toepassing zijnde norm te bevestigen. OPMERKING: “In bepaalde gevallen kan een externe onafhankelijke keurmeester worden vereist”

§3.4 keuringsinstantie: organisatie die is aangewezen om de overeenstemming met de van toepassing zijnde norm te bevestigen. OPMERKING: “In bepaalde gevallen kan een externe onafhankelijke keuringsinstantie worden vereist.”

Dus: intern kan, maar…

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

28

ONDERZOEK

Wat betekent nu concreet de voetnoot: “in sommige gevallen, kan een externe onafhankelijke keurmeester worden vereist”:

Drukvaten “wetgeving 97/23/CE” §3.1.2 “permanente verbindingen” moeten gecertificeerd worden door een aangemelde instantie (Notified Body) of door een derde partij (kan dus niet intern).

Metaalconstructies “wetgeving CPR 305/2011 en EN1090”: De wetgeving of de EN 1090-2 legt geen bijkomende eisen op dat dit extern moet gebeuren, dus intern kan!

Klanteneis: de klant kan ALTIJD bijkomende in zijn lastenboek eisen, dat de lassers extern, jaarlijks ipv 3 jaarlijks, … moeten gekwalificeerd worden.

EN ISO 9606-1

16/10/2015

15

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

29

OPLEIDING

Wil je zelf de kwalificaties afnemen? Laskwaliteitssysteem volgens EN ISO 3834-3 of EN ISO 3834-2 is aangewezen :

Bedrijven gecertificeerd voor EN15085, EN1090 (EXC2, 3 en 4) voldoen aan EN ISO3834-3 of EN ISO3834-2

Procedure “intern afnemen van lasserskwalificaties” WIE en HOE?

Auditor beoordeelt je procedure

Verlengen volgens Optie A gemakkelijkst

EN ISO 9606-1

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

30

OPLEIDING

Wat zegt de norm “Bevestiging geldigheid”

= bevestiging dat de lasser heeft gewerkt binnen het bereik van de kwalificatie

elke 6 maanden

Ongeacht de gekozen verlengmethode

door de lascoördinator of keuringsinstantie

EN ISO 9606-1

16/10/2015

16

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

31

Overzicht

1 Inleiding

2 Kwaliteitsborging (EN ISO 3834) (EN 1090-2)

3 Lasserkwalificatie (EN ISO 9606-1)

4 De lascoördinator (EN ISO 14731)

5 Keuringspersoneel (EN ISO 9712)

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

32

Kwaliteitsborging

Tabel A3 uit EN 1090-2 2011: Vereisten voor elke EXC

16/10/2015

17

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

33

De lascoördinator (EN ISO 14731)

Dikte (mm) EXC

Staal (Staalgroep)

Referentienorm

t≤25 a 25 < t ≤ 50

b t>50

S235 t/m S355 (1.1, 1.2, 1.4)

EN 10025-2 EN 10025-3 EN 10025-4 EN 10025-5, EN 10149-2, EN 10149-3

EN10210-1, EN 10219-1 B S C

c

EXC2

S420 t/m S700 (1.3, 2, 3)

EN 10025-3 EN 10025-4 EN 10025-6 EN 10149-2, EN 10149-3 EN10210-1, EN 10219-1

S C d C

S235 t/m S355 (1.1, 1.2, 1.4)

EN 10025-2 EN 10025-3 EN 10025-4 EN 10025-5, EN 10149-2, EN 10149-3

EN10210-1, EN 10219-1 S C C

EXC3

S420 t/m S700 (1.3, 2, 3)

EN 10025-3 EN 10025-4 EN 10025-6 EN 10149-2, EN 10149-3 EN10210-1, EN 10219-1

C C C

EXC4 Alle Alle C C C

a Kolomvoetplaten en kopplaten ≤ 50mm

b Kolomvoetplaten en kopplaten ≤ 75mm

c Voor staal tot en met S275 is niveau S voldoende

d Voor staal N, NL, M en ML is niveau S voldoende

Basis Specifiek Uitgebreid

Tabel 14 uit EN 1090-2 : eisen lascoördinator C-staal

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

34

De lascoördinator (EN ISO 14731)

Bijlage B uit EN ISO 14731

B.1 Beoordeling van eisen

B.2 Technische beoordeling

B.3 Uitbesteding

B.4 Laspersoneel

B.5 Uitrusting

B.6 Productieplanning

B.7 Goedkeuring van de lasmethoden

B.8 Lasmethodebeschrijvingen

B.9 Werkinstructies

B.10 Lastoevoegmaterialen

B.11 Materialen

B.12 Inspectie en beproeving voor het lassen

B.13 Inspectie en beproeving tijdens het lassen

B.14 Inspectie en beproeving na het lassen

B.15 Warmtebehandeling na het lassen

B.16 Niet-overeenstemming en corrigerende maatregelen

B.17 Kalibratie en geldigverklaring van meet-, inspectie- en beproevingsapparatuur

B.18 Identificatie en naspeurbaarheid

B.19 Kwaliteitsrapporten

Deze taken mogen verdeeld worden onder verschillende lascoördinatoren, Maar,….. slechts 1 verantwoordelijke coördinator RWC!

16/10/2015

18

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

35

• Voldoende technische kennis voor uitvoering van toegewezen taken.

• Denk aan:

– algemene technische kennis;

– specialistische technische kennis van lassen en verwante processen die van belang is voor de toegewezen taken.

Die kan worden verworven door een combinatie van theoretische kennis, scholing en/of ervaring.

• De omvang van de vereiste fabricage-ervaring, opleiding en technische kennis moet door fabrikant worden bepaald.

De lascoördinator (EN ISO 14731)

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

36

Bijlage A (informatief)

Aanbevelingen voor technische kennis over lassen

• Het internationaal instituut voor lastechniek (IIW) heeft, op vrijwillige basis, aanbevelingen opgesteld voor minimumeisen voor de opleiding, examinering en kwalificatie van lascoördinatoren.

• Deze aanbevelingen zijn in de volgende documenten opgenomen:

– International Welding Engineer (IWE), UITGEBREID document IAB-002-2000/EWF-409;

– International Welding Technologist (IWT), SPECIFIEK document IAB-003-2000/EWF-410;

– International Welding Specialist (IWS), BASIS document IAB-004-2000/EWF-411.

– Speciaal voor EN 1090 EXC2 Responsable Welding Coordinator Basic = RWC-B document EWF-652r1-11 RWC-B

• Lascoördinatoren die voldoen aan de eisen in deze documenten, worden geacht te voldoen aan de relevante eisen van de norm.

De lascoördinator (EN ISO 14731)

16/10/2015

19

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

37

Samenvatting:

• Lascoördinator in vier kennisniveaus:

– Uitgebreid technisch kennis

– Specialistisch technisch kennis

– Technische basiskennis

– uitbreiding: RWC-S & RWC-B

• Het kunnen/mogen meerdere personen zijn: echter duidelijk de taken van iedereen omschrijven.

• Altijd één eindverantwoordelijke, de Verantwoordelijke LasCoordinator “VLC” of in het engels Responsable Welding Coordinator “RWC”!

• Een externe lascoordinator kan ook maar: • Contract • Taken duidelijk definieren • Logboek met aanwezigheid

• Diploma blijft altijd geldig, zolang de kennis voldoende is

De lascoördinator (EN ISO 14731)

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

38

Overzicht

1 Inleiding

2 Kwaliteitsborging (EN ISO 3834) (EN 1090-2)

3 Lasserkwalificatie (EN ISO 9606-1)

4 De lascoördinator (EN ISO 14731)

5 Keuringspersoneel (EN ISO 9712)

16/10/2015

20

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

39

Keuringspersoneel (EN ISO 9712)

EN ISO 3834: • Voldoende en competent personeel voor planning, uitvoering en

controle (toezicht) van inspecties en beproevingen

• Gekwalificeerd NDO-personeel

• Visuele controle: meestal geen kwalificatie, maar kunde aantonen

EN 1090-2:

• Voor visueel onderzoek: minstens een intern document opstellen en interne opleiding geven!

Vv door EN ISO 9712

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

40

Level 1: Uitvoeren NDO volgens werkinstructie en rapporteren

Onder toezicht level 2 of 3

Level 2: Opstellen werkinstructie voor L1, selecteren techniek, uitvoeren, rapporteren, interpreteren en evalueren

Level 3: Interpreteren van normen, valideren en opstellen van procedures, selecteren, uitvoeren, rapporteren, interpreteren en evalueren. Opl. en ondersteuning L1 en L2

Keuringspersoneel (EN ISO 9712)

16/10/2015

21

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

41

Normen-antenne lastechniek

• Vragen over lasnormen?

• www.nal-ans.be

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

42

16/10/2015

22

©20

11 -

Bel

gisc

h In

stit

uu

t vo

or

Last

ech

nie

k vz

w -

ww

w.b

il-ib

s.b

e

43

CONTACT

Ing. Benny Droesbeke, IWE