Overheidsfinanciën

College 4, 3 juni 2008

Robert InklaarR.C.Inklaar@rug.nl

www.rug.nl/staff/r.c.inklaar/teaching

Onderzoeksvragen:

• Astrid: Lokale groei of krimp in Emmen• Bert: Betaalbaarheid van de AOW• Danjel: Rekeningrijden• Erik: Financiering en/of kwaliteit VO• Femmie: Economische effecten van aardgasbaten• Geke: BTW• Jeroen: Overheid & inflatie• Leonie: Regulier vs privaat onderwijs: verschillen in opzet en

resultaten • Natascha: Kinderopvang, ontwikkeling en arbeidsmarkt

effecten• Ruben: Hypotheekrenteaftrek• Sietse: Staatsschuld en groei• Sjaak: Milieubelastingen• Sonja: Liberalisering post markt

Presentaties

• 8 minuten p.p.

• Visuele ondersteuning: Powerpoint

• Krap in de tijd, dus alleen van tevoren en per e-mail (R.C.Inklaar@rug.nl)

• Op eigen verantwoordelijkheid: als het bestand niet werkt dan zonder Powerpoint

• Ik laat weten of het bestand bij mij op de computer werkt• Geen vorm van garantie

• Geen verdere technische ondersteuning

Presentatieschema

Start Eind Naam16:00 16:08 Astrid16:08 16:16 Bert16:16 16:24 Danjel16:24 16:32 Erik16:32 16:40 Femmie16:40 16:48 Geke16:48 16:56 Jeroen16:56 17:10 *Pauze*17:10 17:18 Leonie17:18 17:26 Natascha17:26 17:34 Ruben17:34 17:42 Sietse17:42 17:50 Sjaak17:50 17:58 Sonja

College vandaag

• H8: Regulering

• H10: Overheidsbedrijf

H8: Regulering

• Regulerende belastingen• Bijvoorbeeld energiebelastingen => primair om

milieuschade te beperken

• Zie H9 (dubbel dividend)

• Gebods- & verbodsbepalingen of eigendomsrechten• Regulering van productmarkten

• Regulering van arbeidsmarkten

• Regulering van persoonlijk gedrag => economisch minder interessant

Productmarkt regulering

• Beperkingen voor bedrijven of potentiële bedrijven• Wat is er nodig om een nieuw bedrijf te starten?

• Zijn er speciale eisen waar een bedrijf zich mag vestigen?

• Zijn er beroepsverenigingen die eisen vast leggen?

• Zijn er beperkingen hoe je zaken kan doen?

• Hoe veel administratie vraagt de overheid?

• Bestaansredenen:• Bescherming van consumenten

• Bescherming van bestaande bedrijven

• Belastingheffing of dataverzameling

Voorbeeld: barrières in detailhandel (1)Toetredingsbarrières in de detailhandel in OECD landen, 2003

0: niet beperkt, 6: zeer beperkt

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

Zwitserl

and

Zweden

Austra

lië

Nederl

and

Ierlan

dKor

ea

Canad

a

Portug

al

Turkij

e

Denem

arken

Honga

rije

Verenig

d Kon

inkrij

kJa

panIta

lië

Slowak

ijk

Frank

rijk

Nieuw Z

eelan

d

Mex

ico

Finlan

d

Noorw

egen

Spanje

Duitsl

and

IJslan

d

Verenig

de S

taten

Polen

Oosten

rijk

Grieke

nland

België

Voorbeeld: barrières in detailhandel (2)Operationele beperkingen in de detailhandel in OECD landen, 2003

0: niet beperkt, 6: zeer beperkt

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

Ierlan

d

Honga

rije

Korea

Nieuw Z

eelan

d

Slowak

ijk

Zwitserl

and

Zweden

Japa

n

Mex

ico

Portug

al

Verenig

de S

taten

IJslan

d

Verenig

d Kon

inkrij

k

Austra

liëIta

lië

Turkij

e

Canad

a

Nederl

and

Finlan

dPole

n

Duitsla

nd

Noorw

egen

Oosten

rijk

Spanje

Grieke

nland

Denem

arken

Frankr

ijk

België

Economische kosten van productmarkt regulering

• Zelfde rijtje als voor belastingen:• Administratief (door de overheid)

• Inachtneming (compliance)

• Efficiëntiekosten/excess-burden

• Efficiëntie verlies:• Minder toetreding van nieuwe bedrijven => minder

concurrentie => minder innovatie & productiviteitsgroei

• Rem op concurrentie tussen bedrijven, bijvoorbeeld Frans en Belgisch verbod op verkoop onder kostprijs

• Actief onderzoeksgebied: nog aanzienlijke onzekerheid

Arbeidsmarkt regulering

• Beperkingen in hoe bedrijven met werknemers omgaan:• Hoe moeilijk is het om iemand in dienst te nemen?

• Hoe moeilijk is het om iemand te ontslaan?

• Zijn er beperkingen op het loon?

• Zijn er beperkingen op de arbeidsduur?

• In welke omstandigheden mag iemand werken?

• Bestaansredenen:• Bescherming positie (bestaande) werknemers

• Garantie minimum inkomen

• Beperking gezondheidsrisico

Voorbeeld: ontslagbeschermingOntslagbescherming in OECD landen, 2003

0: niet beperkt, 6: zeer beperkt

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Verenig

de S

taten

Verenig

d Kon

inkrij

k

Canad

a

Ierlan

d

Zwitserl

and

Austra

lië

Slowak

ijk

Denem

arken

Nieuw Z

eelan

d

Honga

rijePole

nJa

pan

Tsjech

ië

Oosten

rijkIta

lië

Finlan

dKor

ea

Nederl

and

België

Duitsla

nd

Zweden

Noorw

egen

Grieke

nland

Frankr

ijk

Spanje

Mex

ico

Portug

al

Turkij

e

Economische kosten van arbeidsmarkt regulering

• Minimumloon:• Laag-productieve mensen vinden geen werk => blijkt

maar beperkt effect

• Ontslagbescherming:• Minder arbeidsmobiliteit: ontslaan is duurder, dus

aannemen ook

• Ook hier actief onderzoeksgebied

Hoeveel regulering?

• Wie zou de overheid moeten dienen?• Consumenten?

• Werknemers? => insiders vs. outsiders, bescherming bestaande werknemers

• Effecten van regulering wenselijk?• Bescherming van bedrijven? => beperking concurrentie

vaak niet wenselijk voor consumenten

• Bescherming van consumenten? => echte bescherming vs. bedrijven lobby

• Bescherming van werknemers? => hoe goed kunnen werknemers risico’s afdekken?

Het overheidsbedrijf

• De overheid als bedrijf• Dienstverlening

• Vaak geen marktconforme prijs

• De overheid als aandeelhouder

Productiviteit & de omvang van de overheid

• Baumol’s cost disease

• Overheidsdiensten: productiviteit stijgt vaak weinig of niet• Weinig prikkels tot innovatie

• Technologisch moeilijk om op arbeid te besparen

• Lonen stijgen net zo snel als in de rest van de economie• Bijvoorbeeld: gemiddelde loonstijging 2000-2005 =>

Overheid: 3,9%, Onderwijs: 3,8%, Totale economie: 3,9%

• Overheid groeit als % van economie• Afhankelijk van de vraag naar overheidsdiensten

Productiviteit bij overheid

• Overheidsproductiviteit moeilijk meetbaar• ‘Ongrijpbare’ diensten

• Vaak geen directe prijs of niet markt conform

• Kwaliteitsdimensie lastig

• Geldt vaak ook voor onderwijs of zorg

• Waarde van overheidsdiensten = kosten• Maar, in tegenstelling tot p. 232 => productiviteit kan

macro wel toenemen

• Meten van hoeveelheidsindicatoren

Overheidsbedrijven

• Staatsbedrijven bestaan niet meer => geprivatiseerd

• Nog wel bedrijven in 100% eigendom:• DNB (centrale bank)

• Gasunie (energie)

• Prorail (spoorwegen)

• Tennet (hoogspanningsnet)

• Nuttig bij natuurlijk monopolie• Vooral infrastructuur, spoorwegen, hoogspanningsnet

Privatiseren of publiek eigendom?

• Enige afstand nuttig• Overheid stelt doelen, bedrijf voert uit

• Bijvoorbeeld: DNB voor financiële stabiliteit

• Natuurlijk monopolie soms kleiner dan eerst• Electriciteitsnet vs. productie- en distributiebedrijven

• Soms meer afstand nuttig• KPN privatisering en openen markt => meer

concurrentie

• Minder overheidseigendom => soms meer regulering om concurrentie te waarborgen

Prijsdaling na privatiseringPrijzen post- en telecommunicatiediensten in Nederland, 1970-2005

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Privatisering KPN