Over solidariteittussen generaties

Eindhoven, 26 februari 2013

Paul Schnabel

Sociaal en Cultureel PlanbureauUniversiteit Utrecht

26 februari 2013

Kenmerken van generaties

Bestaan echt in familieverband (3 -4 generaties)

Worden maatschappelijk ‘waargenomen’ als ‘typisch’ voor een bepaald leeftijdscohort in een bijzondere situatie

Maar: de afbakening in de tijd is willekeurig, de kenmerken zijn meestal niet typisch voor een generatie maar voor de tijd, relevantie van het concept is betrekkelijk

26 februari 2013

26 februari 2013

26 februari 2013

Typologie van generaties in Nederland (Becker 2012)

Vooroorlogse generatie (1910 – 1930)

Stille generatie (1930 – 1945)

Protestgeneratie (Babyboom) (1945 – 1955)

Generatie X (einde babyboom) (1955 – 1970)

Pragmatische generatie (1970- 1985)

Grenzeloze generatie (1985 - ?)

26 februari 2013

De Babyboomgeneratie (1945 – 1955, 1960, 1965, 1970?)

Grote geboortejaargangen (tot 280.000)

Verzorgingsstaat, welvaartssamenleving, vrede

Kleinere gezinnen, meer tijd en geld voor de kinderen

Moeder werkte niet

Snelle en brede stijging opleidingsniveau

Eerste generatie met eigen ‘jeugdcultuur’

26 februari 2013

26 februari 2013

De generaties na de babyboomers

In eerste instantie: babyboom-plus

Kleinere jaargangen (nu 180.000)

Minder zekerheid op gebied van relaties, gezin, werk, inkomen

Iedereen moet werken: meer uren, meer jaren

Emancipatie van de vrouw en de homo, komst van minderheden

26 februari 2013

Kenmerken van generatie Y (1980 - ?)

Ondernemerschap

Klantgerichtheid

Besluitvaardigheid (maar ook coöperatief en meegaand)

Omgevingsbewustzijn

Initiatief (maar ook gevaar ‘burn out’!)

26 februari 2013

De paradoxen van de postbabyboomgeneraties

Lang studeren, maar ook al vroeg aan het werk

Vroege relatievorming, late gezinsvorming

Lange leerplicht en toch al jong kiesrecht

Vroeg volwassen, lang jong

26 februari 2013

Nederland wordt ouder, maar is in de EU nog een jong land

26 februari 2013

Verdeling sterfte naar leeftijd1850 2000

0 – 1 jaar 27,4% 0,8% 1 – 5 jaar 14,3 0,1 5 – 20 jaar 8,5 0,4 ----- 65 – 80 jaar 13,7 33,1 80 en ouder 4,4 47,8 Sterftecijfer per 1000 inwoners 25 8   

Sociaal en Cultureel Planbureau

Verschil met vroeger

Meer mensen worden oud1957 – 700.000 65+ (6%)2010 – 2.600.000 65+ (15%)2020 – 3.600.000 65+ (20%)2040 – 4.500.000 65+ (25%)

Meer mensen worden heel oud1957 – levensverwachting 65+

M. 14,2 V. 16,72007 M. 17,0 V. 20,5

26 februari 2013

Ouderen in de Nederlandse bevolking 2012

Totale bevolking 16,7 miljoen

65+ 2.590.000 16%70+ 1.804.000 11%75+ 1.170.000 7%80+ 669.000 4%85+ 309.000 1,9%90+ 98.000 0,6%95+ 21.000 0,12%100+ 1.600 0,01%

26 februari 2013

Huishoudens 65+

2,6 miljoen personen

0,76 miljoen 2-personen hh.

1 miljoen 1-persoon hh. (70% V.)

160.000 verzorgings/verpleeghuisplaatsen

500.000 ouderenwoningen

‘Individualisering’ 65+ - 1% met kind.

26 februari 2013

Snel groeiende levensverwachting

Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per

tien jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds 2004

26 februari 2013

12

14

16

18

20

22

24

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

vrouw en

mannen

prognose 2004

prognose 2008

jaren

Stijging levensverwachting

Nu 0,3 jr. extra per jaar Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten

(public health; vaccinatie) Na 1945

2 jaar (minder hart/vaat) 1,4 jaar (infectieziekten) 0,85 jaar (borstkanker/V) 0,3 jaar (dikke darm/M)

Na 2000 Longkanker (M) Medische technologie

26 februari 2013

Vergrijzing: meer ouderen per jongere

Bron CBS

Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking 20-64 jaar)

Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers in het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker

26 februari 2013

0

2.5

5

7.5

10

12.5

15

17.5

20

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

65+

0-19

20-64

miljoenen

0

10

20

30

40

50

60

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

%

AOW 67

Armoede onder geen leeftijdsgroep zo weinig als bij 65-plussers

26 februari 2013

Inkomen 65+ Nederland

AOW (+ bijstand) 25-30 miljard euroAanvullend pensioen 25-30 “ “Vermogen/arbeid >5-10 “ “Gemiddeld per hh. 32.000

- laag inkomen, alleenst. – 11%- laag inkomen, echtpaar – 3%

BNP 2010 ± 600 miljardPensioenvermogen (2011) 800 miljard

26 februari 2013

Ruim 50 jaar AOW

1947 – noodwet Drees (max. €35,- p.m.)

1957 – AOW (€ 50.- per maand)

1974 – minimumloon

2011 – 2,7 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar)

26 februari 2013

AOW 2011

AOW-gerechtigd - 3 miljoen

In Nederland - 2,7 miljoen Niet volledige AOW - 0,26 mijoen

In het buitenland - 0,3 miljoen Niet volledige AOW - 0,28 miljoen

2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig)26 februari 2013

De inkomenspositie van de gemiddelde oudere

26 februari 2013

Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar

Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter.

15.0

17.0

19.0

21.0

23.0

25.0

27.0

29.0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

25-30

65-30-45

60-6545-50

50-60

dzd euro

15.0

17.0

19.0

21.0

23.0

25.0

27.0

29.0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

65-7065-65+70-7575+

dzd euro

Inkomen onder armoedegrens, 2011

Totaal - 6,9% 65+ alleen - 4,9% 65+ paar - 2,1% Ouderen totaal - 3,1% Kinderen totaal - 11,1% Volwassenen totaal - 7,1%

26 februari 2013

26 februari 2013

Welvaart en welzijn van de 65+

65-75 jr. - 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000 75 + - 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000 50% gepensioneerden vermogen boven €

100.000,- 41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro kapitaal (Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77% (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig)

26 februari 2013

Vermogens en huishoudens, 2009

Eigen huis Effecten Hypotheek

25-50 jr 61% 23% 57% (180)

50-65 jr. 65% 28% 54% (111)

65-75 jr 54% 25% 34% (68)

75 plus 37% 20% 13% (46)

94.000 miljonairshuishoudens (1,3%)

30% 60-70, 18% 70+ (CBS)

26 februari 2013

Ouderen blijven weer langer aan het werk

26 februari 2013

Ouderen en werk 55-65 jr. (2007)

1.000.000 aan het werk (50% wil meer, 50% minder) 500.000 prepensioen/VUT 370.000 ziek/arbeidsongeschikt 50.000 werkloos

Gemiddeld 34 uur per weekNa 65 jr. – 60.000 aan het werk 33.000 zelfstandig (9000 boeren)

26 februari 2013

Arbeidsparticipatie, 50-65 jaar

Mannen Vrouwen

1996 2008 1996 2008

50-55 jr 82% 87% 37% 63%

55-60 jr 58 77 22 48

60-65 jr 19 36 5 17

65-70 jr 6 9 1 3

Totaal 40% 56% 16% 33%

SER 2016 (55-65)

58% 58%

Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen

26 februari 2013

Wet werken na AOW (voorstel)

Geplande veranderingen:

Nu Straks

Loondoorbetaling ziekte 2 jaar 6 weken

Opzegverbod bij ziekte 2 jaar 6 weken

Opzegtermijn contract 1-4 mnd. 1 maand

Minimumloon Nee Ja

Tijdelijke contracten ‘keten’bepaling Onbeperkt mogelijk

Ontslag bedrijfsec. redenen Afspiegeling/ anciënniteit

Eerst AOW-ers

26 februari 2013

Toepassing sollicitatieplicht (18-65 jr.), 2012 (1995)

Streng Vrijstellen

Werklozen als vrijwilligers 54% (37) 5% (5)

Alleenstaanden/kinderen 6-12 41% (18) 7% (18)

Gedeeltelijk arbeidsongeschikt 17% (10) 7% (7)

Alleenstaanden/kinderen 0-5 16% (7) 23% (42)

Werklozen vanaf 55 jr. 12% (3) 18% (44)

Werklozen in mantelzorg 11% (8) 18% (20)

26 februari 2013

Plannen kabinet Rutte II

Participatiewet (Bijstand/WAO-WIA/Wajong/WSW)

WW 1 jr. inkomensafhankelijk 1 jr. 70% minimumloon

Daarna bijstand

26 februari 2013

Gezondheidszorg is ouderenzorg

26 februari 2013

Toekomstige zorguitgaven 2010-2040

2010 2040 (trend)

2040 (supertrend)

Levensverwachting M. 78,8 82,7 87,8

Levensverwachting V. 82,7 85,7 89,6

% BBP 13,2% 22% 31%

% Gezinsinkomen (tweeverd., 1 ½ modaal)

23,5% 35% 46%

Werkgelegenheid personen

12,8% 22% 29%

26 februari 2013

Gezondheidszorg is steeds meer ouderenzorg

• Cure + care – 65+ - 16% bevolking, 40% kosten

• AWBZ ouderenzorg: 15 miljard euro

• 1,5% 85+ - 12,5% kosten zorgToekomst minder AWBZ - hogere eigen bijdrage

• Relatie pensioen – zorg – wonen

26 februari 2013

Het opleidingsniveau stijgt

26 februari 2013

Onderwijsniveau bevolking, 25-65 jaar (2009)

Totaal 25-34 jrm v m v

Basis 7% 8% 4% 4%VMBO 18 21 16 12HAVO/VWO 7 7 7 9MBO 34 34 34 35Bachelor 20 20 23 27Master, Ph.D 13 10 12 14

26 februari 2013

26 februari 2013

26 februari 2013

Deelname aan het hoger onderwijs

1960 - HBO 60.000 - Univ. 40.0001970 - HBO 120.000 - Univ. 100.0001980 - HBO 220.000 - Univ. 150.0001990 - HBO 250.000 - Univ. 200.0002000 - HBO 300.000 - Univ. 170.0002010 - HBO 400.000 - Univ. 220.0002010-2020 + 25% +40%

Studierendement (63%) (68%

26 februari 2013

Aandeel instromers hoger onderwijs t.o.v. totaal 18-20 jr.

1995 2009/10 (2)

Autochtonen M 44% 55%V 46% 61%

Turken M 20% 41%V 12% 50%

Marokkanen M 17% 40%V 14% 54%

Surinamers M 30% 52%V 36% 63%

26 februari 2013

Tot slot: solidariteit tussen de generaties

26 februari 2013

Ouderen zorgen voor jongeren

30% klusjes in huis

20% helpt in huishouden

22% steunt financieel

48% past op kleinkinderen

60/69 jr. > 60% vrijwilligerswerk26 februari 2013

26 februari 2013