OPROERIBE KRABBELSDOOR A. B. KLEEREKOPER

VOOR DE TENT VAN WIESSING TEEKENING VAN ALB,. HAHN

AMSTERDA'M - EM. QUERIDO

OPROERIGE

LIIIIS)tJ

A. B. KLEEREKOPER

EM. QUERIDO - AMSTERDAM1918

Voor de tent van Wiessing Teekening van Alb. Hal

„Indien ik hem lief had,” antwoordde deRivier, „dan was het, omdat, als hij zichover mijne wateren boog, ik de weerkaat-sing van mijne wateren in zijne oogen zag."

OSCAR WILDE.

De naam van ALBERT HAHN moet in dit boekjevooraan staan.

Niet als doodenrvereering !Het geldt den levenden Hahn, die geweten

heeft, dat deze éérste bundel „Krabbels" aan h e m zouworden opgedragen — den koenen spotter, die zich opbijgaand prentje als „gedegenereerd teekenaar van 'tmaatschappelijk futurisme" inderdaad heeft vereeuwigdden lieven vriend, den dapperen strijdmakker, den grootenkunstenaar der armen, over wien men niet peinzen nochspreken kan zonder te eindigen met een sterken enblijden glimlach.

A. B. K.Sept. 1918.

I. VOOR DE TENT VAN WIESSING.

Ze waren knussies 'n avendje uit naar de kermis dp't Stadion, drie mislukte sjenieën, 'n stel gesjochte jonges.Eén meissie hadden ze méégevraagd, óók 'n veertiende~rangs-artiest.

Aan den kant ging Albert, gedegenereerd teeke-naartje van 't maatschappelijk futurisme, z'n stokje inde slappe rechterhand. Aan den anderen kant gaf hijden arm aan Esthertje, als 'n toffe jongen., die weethoe 't hoort. Aan genen buitenkant liep Herman, z'ngoeiïg-bruine kinderoogen gevestigd op het bleek.-onnoozele gelaat van z'n vriendin, die zoo dikwijls inz'n stumperige tooneelproeven was opgetreden, en dannog zijn schaarsche geestigheden door haar onbeholpenhouterigheid had verprutst. Een beetje achterop, als 'ndrenserige dreumes, die niet goed méé kon komen, liepIsraël, een inktmorsertje van de veertig in 't dozijn,dat na vele mislukkingen op het pad der letterkunde,tot schrijver van kolportage~romans van 'n dubbeltjeper aflevering was afgezakt, welk baantje echter, naar,-dien geen mensch z'n zouteloos gebrabbel lezen wilde,bij gebrek aan debiet, hem weder ontnomen was.

Zoo liepen ze doelloos voort, tot bij een van detenten 'n geschreeuw, nog luider dan van de anderelokkers, hun aandacht trok. Ze gingen erop af. Voor'n _ lichtgroen tentje stond een lange, blonde athleet met'n reuzen-biceps en brulde door 'n scheepsroeper:

„Komt binnen, menschen, voor 'n dubbeltje, de dansder lintwurmen, van bacil tot aapmensch, en de vlie~gende Hollander op sterk water. Maar vóór de voor~stelling begint, éérst nog 'n nummer van attraktie. Ikzal, Dames en Heeren, tweehonderd beroemde mannenen vrouwen opnoemen van de laatste vijftig jaar, enallemaal uit ons eigen land. Wie de tien beroemdste

eruit haalt, heeft gewonnen. Ik dippeneer zevenhon-derdvijftig gulden voor de armen, als d'r één is, diehet kan. Vooruit, nou mot je luisteren, dan ga ik zeopnoemen. "

Albert, Esther, Herman, Israël — luisterden. Godallemachtig, als ze d'r bij waren, stel je voor, hou mevast ... .

En d'r kwamen: Geert van der Zwaag, J. J. L. tenKate, Mina Drucker, Huf van Buren, B. de Ligt,Braakensiek, Heldt en Anna de Savornin Lohman,Dokter Bos, Cécile de jong van Beek en Donk enJ. J. Cremer, Domela Nieuwenhuis en MarcellusEmants ... .

Maar Herman en Albert, Esthertje en Israël kwamenniet. Mislukt, uitgevallen, onbekend, vergeten ...

En terwijl de sterreke man met de biceps namen,namen, namen schreeuwde, slopen ze weg van dekermis, afgekeurd voor de glorie van 't nageslacht, 'nstel mislukte sjenieën en gesjochte jonges ... .

8

II. DEN BOOZEN SCHOOI.

Gij vraagt, Geachte Heer, of ik als man van eer nuook den moed bezit om U, een waardig lid van 'tkostlijk N. 0. G., met eerbied en gedwee te zeggenhoe ik heet — ik sta voor U gereed.

Mijn A is Ambulantus en ik heb braaf het land dusaan die brutale ventjes, die roode malkontentjes, die 'tHoofdschap deklineeren en 't zèlf niet eens begeeren,die luid en driest beweren, dat Hoofden niks pres~teeren.

Mijn B beteekent Brommerd ---- ook ik ben zeerbekommerd en zie met groot sjagrijn en leed en harte~pijn, dat er nog kinderen zijn, die in den zonneschijnlangs 's Heeren straat en plein zoo uitgelaten zijn.

Mijn K is Kindervrind, dewijl ik noodig vind, datal die kleine rakkers, dat ruige tuig, die smakkers, datal dat frissche goed, dat al dat bruisend bloed, dathéél die wilde bent zich jong aan Orde went.

Ziezoo, Geachte Heer, dat wéét ge nu alweer. Hierprijkt, op uw sommatie, mijn naam voor héél de natie.Dat weten wij nu samen, dat weet nu 't heele land,and nennt man die besten Namen, So wird auch derMeine genannt.

9

III. WAAROM HIJ HET WERD.

We hadden samen gegeten, de oude man en ik.Gezellig had hij zitten vertellen van z'n ervaringen uitden tijd toen hij nog voor de klas stond en z'n kin.-deren de bewijzen gaf, dat 'n school de gezelligste plaatsop de wereld kan zijn als de meester maar weet, hoe.-die't aan moet leggen. De genegenheid voor z'n leerlingen

-van-voorheen blonk nog uit z'n trouwe oogen, achterde zwaargeslepen brilleglazen. En door het plezier,waarmee ik luisterde, werd hi) verlokt om 't eene ver-telsel aan 't andere te rijgen, en zelf nog na te genietenvan al de goeie en lieve dingen, die hij voor al diekleine menschjes gedaan had, die bij hem d'r eerstewijsheid hadden opgestoken.

Z'n laatste verhaal van dien avond is me altijd bij~gebleven, kwam straks in m'n geheugen terug, toen ik'n dronkaard voorbij zag zwaaien op den weg. En iklaat hem hier zelf aan 't woord, zooals hij met z'ngoeden eenvoud toen vertelde:

„Kinderen, als ze eenmaal van je houden, letten op~~alles wat je doet. Als ze je vertrouwen en bewon~

deren, dan is alles wat je doet mooi en flink en be-geerlijk om 't na te doen. En zonder dat je 't merkt,heb je op die wijze door je doen-en-laten een gewel--digen invloed op hun gedrag van later. Door dieervaring ben ik ook geheel-onthouder geworden."

— „ik had toen in m'n klas 'n jongen, wiens vaderverongelukt was op 'n avond, dat-ie zwaar-dronkennaar huis ging. De moeder, die uitstekend voor hemzorgde, kwam dikwijls bij me praten. En de jongen hadzich sterk aan me gehecht, was met geen stok van mewèg te slaan in 't vrije kwartier tusschen de schoolvuren,bootste m'n handschrift na en liet geen gelegenheid onrgebruikt om me van z'n kinderlijke genegenheid te

10

doordringen. De moeder was heele dagen weg, en hijhad niet veel anders om van te houden."

„Op 'n Boeien dag ging ik met m'n klas naar buiten.Om twaalf uur aten ze d'r boterham op in 'n uitspanning,kregen ze allemaal 'n glas melk, en ik nam 'n glas bier.M'n vrindje kwam dadelijk toen z'n eten op was bijm'n knie leunen en stond zoo'n poosje. En toen kwamhet los:

„Meester, als ik groot ben, neem ik óók 'n glas bier.",,Jij?", zei ik geschrokken, „denk je, dat je dat lekker

zal vinden? Of vindt je dat zoo flink, om 'n glas bierte drinken ?"

Maar d'r kwam 'n heel ander antwoord.„Ik neem 'n glas bier, meester, omdat u het óók drinkt."„Nou, jongen," zei ik resoluut, „neem het dan maar

niet als je groot bent, want eigenlijk lust ik het niet, enik smijt het veel liever weg en drink er noóit weer een." ~

„En ik sméét het weg. En ik heb nooit meer alkoholgeproefd. Ja, ja, zoo gaan die dingen."

Daar moest ik vanavond aan denken, toen die manme voorbij zwaaide. ,

11

IV. „DE EEUW VAN HET KIND".

Toen voor 'n paar weken de Russen_ voortdurendterugtrokken voor het opstuwende leger der Duitschers,en de stumpers uit de dorpen en steden met de legersmede vluchtten om zich te bergen voor den binnen , -dringenden vijand ... .

En toen de vlucht zó® snel ging, dat de opeenge-hoopte massa's in wanorde raakten, en de hulpbehoevenden werden losgerukt van de hand, die ze steunenzou....

En toen de legermacht al voortrukkende alle dorpenverbrandde, alle oogsten vernietigde, alle huizen totpuin sloeg, opdat de vijand geen rustpunt vinden zouin 't veroverde land ... .

En toen, opdat het leger zich tijdig bergen zou, alwatoud of zwak of klein was, werd neergelegd bij denzoom van den weg, opdat de voortsnellende vluchtelinggeen overlast zou hebben van wie gedragen moestworden ....

„Toen zat er" — het is 'n Duitsch officier, die doordit dal van Hinnom gegaan is, en daarvan verteldheeft -~ „naast 'n verlaten wagen een klein jongetje.Bleek, meer dan bleek, zag hij eruit. Zijn wit, bloed~loos handje speelde voortdurend in het rulle zand vanden weg. Zijn beweging was als de slinger van eenklok zoo regelmatig. Hij zag de voorbijtrekkende Duit~schers niet. Hij was verdiept in zijn spel. En spelendzou hij daar sterven, ver van zijn vader en moeder,die hem verlieten."

Er is niets bijzonders in dit verhaal. We hebbenduizenden van die kinderen onder de oogera gehad.Er zijn in Galicië wel kinderen neergeschoten voor hunvooraf-gedolven graf. Ze waren aanéén-gebonden. Het

12

is niet zeker, of ze alle dood waren, toen de geheelebundel tegelijk in de groeve stortte, die aanstonds ge.-sloten werd.

En toch, dat spelende jongetje, aan den zoom vanden Russischen landweg, verlaat m'n verbeelding nietmeer. Als ik 's avonds wil inslapen, en de oogen dicht-klem om in de rust te komen, dan zie ik, in zijn een-zamen doodstrijd, dat jongetje. En staande voor dekinderen bij den weg, die dartelen en lachen en demensch-geworden goedheid Gods zijn, zie ik altijd,altijd dat jongetje.

Voorwaar, dit is de eeuw van het kind....0, bènde, vervloekte bende.

13

V. OP DE KLEINTJES PASSEN.

Hij is straatbioemist. Van 't weer afhankelijk en vande voorbijgangers bij den weg. Op geen van beidevalt staat te maken . ...

Dien morgen ging hij de deur uit, taxeerdé zon enwolken, en kocht voor vijf en dertig gulden fleurigenegotie.

Maar het noodlot was tegen hem, en vóór tienenmepte de barsche winterregen op z'n brooze inven-tans. Geen zon, geen bloembeluste klanten, 's Avondszeven uur had-ie tien gulden in z'n zak, en op z'nhart, als een boden wicht, drukte de schadepost vanvijf-en-twintig gulden.

Toen kwam d'r nog een late klant. Een dame ingroot-tenue. Ze graaide in den voorraad en keurde enbood en dong af, tot ze voor 'n gulden en 'n dub,-beltje baas kon worden van een bos anjers, waar hij11

5 morgens bijna het dubbele voor had neergeteld. Entoen begon het zoeken in de tasch naar het geld, hetlieve, zoete geld, dat ze néér moest tellen. Ze scheenniet te vinden wat ze zocht. Ze talmde, ze grabbelde,ze had het niet....

,,Laat maar zitten, mevrouw, komt morgen terecht,mevrouw," onderdanigde het gesjochten bloemistje vande keien.

Maar dat aanbod weerde ze af.man, ik heb al voor tweehonderd gulden

St. Nikolaaskadootjes gekocht vanmiddag, nu moet jijmaar tevreden zijn met een ènkelen gulden. We moetenop de kleintjes passen, he?."'

En ze was verbiuft over de ruwheid en ondank-baarheid van zoo'n man, toen hij de bloemen wegtrokuit de fijn-geschoeide dameshand en néérsmakte in zijndraagbaar etablissement.

14

En 's avonds, indachtig aan het lief-vrouwelijk advies,paste hij op de kleintjes, die met 'n enkele boterhamsoupeerden.

,,Die dingen fantaseert-ie. Die gebeuren niet. Be~dènksels !"

Ik hoor het jullie zeggen, onnoozelen!

15

M DERDE -KLAS.

Hij was twintig jaar oud, en rangeerder bij het spoor,dat een gevaarlijk vak is, véél gevaarlijker dan Raad~van-Eeheerling. In den nacht van 6 op 7 Maart deedhij zijn werk op een station, in 't duister. Hij werdgegrepen door een lokomotief, en het was uit met hem.

Vanwege het ziekenhuis, waar zij hem gebrachthadden, werd de lijkkist naar het station vervoerd.Daar was één man aanwezig om den doode in ont-vangst te nemen. Een machinist, die toevallig voorbij

-kwam, bood de helpende hand.Zijn moeder, wier kostwinner hij was, kreeg van de

spoorwegmaatschappij geenerlei bericht of raad. Geenéén van zijn superieuren, die de begrafenis bijwoonde.Een kameraad, die vrij vroeg om hem te ruste tebrengen, mocht niet. Een twaalftal anderen slaagden,door ruiling van dienst, in hun poging om hem te ver-gezellen op zijn laatsten tocht.

Zij hadden twee kransen besteld. Eén voor eigenrekening. Eén van de organisatie. Het vaandel van zijnvakbond werd voor hem uitgedragen. Een bestuurslidsprak een vriendelijk woord van afscheid... Toenwilden zij de bloemen neerleggen op zijn graf.

Maar het mocht niet! — Want dit graf was derde klas.En in deze gemeente was het neerleggen van bloemen

op rustplaatsen van dezen lagen rang bij verordeningverboden.

Dus keerden zij, met de bloemen in de hand en hunwrok in het hart, huiswaarts.

En de twintigjarige sliep diep in den grond...derde klas.

Zeker, kameraad, hoort dit simpel gebeuren hier thuis.Want ook dit is een wijze, om de tegenstelling der

klassen te leeren begrijpen.

16

VII. ,,STAATSGEVAARLIJK".

Daar was ereis een manneke, dat aan hersenver-weeking leed. Bereids op de lagere school vertoondehij zorgelijke teekenen van geestelijke achterstalligheid,en de dokter voorspelde, dat hij ten slotte in 'n in-richting voor zwakzinnigen terecht zoude komen.

Nader zal blijken, hoe precies deze diagnose zichheeft bewaarheid.

Op een avond n.l. ging ons vrindje met 'n zijenslaapmuts op het simpele kopje naar bed, en in dennacht vlood de ziel eener kindsche, maar schatrijkenicht, wier eenige, zij het zwakzinnige erfgenaam onsmanneke was, zoodat hij als hoogstaangeslagene in' 5 Rijks belastingen ontwaakte.

De gevolgen bleven niet uit, en de dokter zijnerkinderjaren had helaas maar al te juist gezien:

Vier weken later was hij lid van de gerste Kamer.Aanvankelijk viel hij daar niet op, integendeel, hij

voelde zich thuis te midden zijner mede-patiënten. Eneenige flinke kerels, die door een boosaardige intrigevan hun eigen familie ten onrechte daar waren opgesloten, moeten zelfs verklaard hebben, dat hij niet éénshet ergste geval was uit de verzameling.

Doch in den laatsten tijd - naar men vermoedt,door het overlijden van wederom eene nicht, die hemandermaal met millioenen bezwaarde - is de toestandvan den ongelukkige dermate verergerd, dat hij thansin het Voorloopig Verslag van de Eerste Kamer om-trent de Staatsbegrooting het navolgende heeft gede-lireerd:

,,Met het oog op de tijdsomstandigheden werdin één afdeeling van linksche zijde betoogd, dat,al was in 1913 grondwetsherziening bij de verkie

Oproerige Krabbels 2. 17

zingen eene leus geweest, het toch niet aangingnu, bij geheel gewijzigde omstandigheden, daartoeover te gaan, en aarzelde men niet, hare behan-deling in deze tijden staatsgevaarlijk te noemen.In welk een toestand toch zoude het land geraken,indien tijdens de ontbinding der Staten-Generaalals gevolg van de grondwetsherziening, Nederlanddoor buitenlandsche complicatiën in den oorlogwerd betrokken ?"

De ongelukkige is onverwijld als staatsgevaarlijk inMeerenberg opgesloten.

Dr. Kuyper staarde hem bedenkelijk na. — Wederomeen dier sombere voorteekenen des bangen tijds.

18

VIII. INTERVIEW.

„Meneer", zegt de hit-van-dienst binnentredende, „daaris meneer Straatmusch om u te spreken" ®

Dien heer ken ik. Da's een verslaggever van „DeBlaaskaak", het groote Dagblad voor Vrijheid en Recht.

Ijlings trek ik mijn manchetten en mijn staatsmansgezichtaan, en ga in de houding staan van den beminnelijkenmaar bedachtzamen geïnterviewde.

De heer Straatmusch treedt binnen. Ik druk zijnrechterhand, zijn korpus op een lage stoel, en een fijnesigaar in zijn mond. Want ofschoon ik weet, dat-ieeen patser is, dat-je me belastert, en dat-ie m'n bloedkan drinken, moet ik 'm te vriend houden, omdat ikbang ben voor den invloed van zijn blad, dat staatvoor niemand en niks. Ziedaar het zelf bewustzijn vanpublieke personen. Vandaar het woord : publieke per-sonen. Men spreekt ook in dien zin van publiekevrouwen ... Maar die zijn duurder!

Hij zit. En vraagt naar m'n oordeel over het gevalvan den onderwijzer De jong, die de Amsterdamschelaan uit moet, omdat hij „samenleeft met een vrouw,met wie hij niet wettig gehuwd is".

Ik zet een gezicht als een tachtigjarige oué vrijsteruit Lutjebroek, die zelfs van den Prins geen kwaadweet. Kuischheid en een hoog gevoel van zedelijkheidbehooren bij het staatsambt.

Dan spreek ik afgemeten. ,, Menéér", zeg ik hoogen de reinheid des kinds huivert over mijn effen troniedes openbaren levens — „ik geloof, dat het geheelegeval op 'n drukfout berust".

„ja zeker", ga ik voort, „er moet staan, geloof ikvast: „ofschoon hij niet wettig gehuwd is" — ziet u,meneer Straatmusch."

19

De vent kijkt me stom van verbazing aan.„Ofschoon ?", herhaalt.-ie verbijsterd — „met háár?'°„Welnee, meneer," glimlach ik hoog en effen, „met

'n andere".Zijn verbazing vindt geen woorden meer!En ik leg hem uit, dat men straffeloos met een vrouw

mag leven, als men tevoren behoorlijk met 'n anderegehuwd is. Onze maîtres, onze maintenee, onze ver , -houding, hebben we op 'n stille gracht, in buurt YY,in den laten avond, onbespied, onvermoed, diskreet.Onze vrouw, de wettige, de private, hebben we voorhet publieke leven. De publieke vrouwen zijn voor hetprivate leven. Dat behoort nu eenmaal bij een geordendemaatschappij."

o~ „En dus ?", zegt-ie geschrokken.„En dus", ga ik voort, „moet meneer De jong ijlings

trouwen. Met een werkster, met een tachtigjarige weduwe,met de koningin --moeder, met wie u wil. En dan kanhij ongestoord leven met de vrije vrouw zijner keuze."

Meneer Straatmusch gaat geschrokken heen. Hij heeftniks opgeteekend.

Fe

IX. HEIL U, BRAVEN!

De kerels, die in De Bildt 'n brandkast geforceerden er 47 miiie uitgehaald hebben, behooren naar mijnbescheiden zienswijze tot de sympathiekste en onschuldigste roovers van Europa. Zij hebben het ijzerenkanjer open gemaakt alsof 't een blik sardienes was(aldus vertelt 'n verslaggever, die blijkbaar in z'n levenmeer sardienblikken dan brandkasten gezien heeft, ietswat bij den gemiddelden loonstandaard in de journalistiek, ,,Het Volk" dan uitgezonderd, volstrekt niet iste verwonderen), vervolgens het geld eruit genomen enhet vervangen door een hoed met uitwerpselen, het,-geen naar de traditie der boeven de beste voorzorgis om niet gesnapt te worden. De waanwijze weten-schap spot met dat bijgeloof en heeft al herhaaldelijkdoor 'n scheikundig onderzoek van zoo'n souvenir dendader uitgevonden, maar tradities zijn er nu eenmaalom in stand te worden gehouden, en 'n inbreker van,,standing" verlaat het slagveld niet zonder die forma.-liteit te hebben vervuld.

ik hoop van harte, dat ditmaal deze trouw aan hetgeloof der vaderen de schuldigen niet in den val zallaten loopen, want ik herhaal, dat ik sympathie voelvoor deze brave, ronde kerels, om hun menschenliefdeen eenvoud.

Zij hadden immers eerst het heele dorp De But inbrand kunnen steken, de mannen fusilleeren, de vrouwen verkrachten, de kinderen verminken, en dan pasdie 47 mille kunnen ,,requireeren", als straf omdat ergeschoten was door 'n franc-tireur uit 'n venster in 'nmuur, desnoods in een muur zonder ramen.

Ze hadden de een-of-andere geniepige spekulatie inkoffie, meel, rijst en suiker kunnen op touw zetten,waardoor 470.000 huismoeders van uitgemergelde ge-

21

zinnen ieder 'n dubbeltje méér hadden moeten betalenvoor die levensmiddelen, en op die wijze van nood-druft goud kunnen maken, naar de regelen der aller-modernste aichemie.

Ze hadden 'n schip kunnen aanhouden op zee endat met 'n torpedo den grond in kunnen boren enpaar duizend passagiers als ratten laten verzuipen, enzich daarvoor een loon van 47 miiie laten uitkeerendoor de dankbare regeering, welke bij de gratie vanden ouden God gebiedt.

In al die gevallen hadden ze 'n ridderorde gekregen,'n eervolle vermelding, 'n verheffing in den adelstandof iets soortgelijks.

Nu hebben ze kalm het geld genomen, niemandvermoord, niks verbrand, geen mensch 'n slok koffiete kort gedaan, geen arme vrouw het geld van 'tsteunkomitee afhandig gemaakt, ènkel maar gegapt enuit eerbied voor de klassieke leer hun darm geledigd.

Moeten die kerels, die lammeren, die duiven vanonschuld, vervolgd, gepakt, gestraft worden?

ik breng ze hier hulde voor hun zachtmoedigheiden menschenliefde.

22

EA

PIET BIJ PIET.

Schuchter tikte Piet tweemaal op de deur van z'neigen kamer.

Toen ging-die naar binnen, stelde zich achter detafel in staatsmanshouding met de hand om de wijs~geerige baard, schraapte zijn keel en zei gemoedereerd„Binnen".

Daarop ging-die weer buitenstaan, opende de deur,boog diep en stamelde verlegen : „Heb ik de eerbroeder Van Vliet, Lid van onze Kamerfraktie, te zien ?"

En zich andermaal posteerende achter de tafel, ant-woordde hij waardig : „Zeker, broeder Van Vliet,afgevaardigde van Patrimonium, ga zitten, vrind, enmaak het U gemakkelijk onder de schaduw mijns daks."

Piet ging zitten op de stoel vóór de tafel, en sprak:„Broeder Van Vliet, de zaak is niet in orde in DenHaag, en onze kudde blaat luide haar protest. Bij desteunbeweging, huurbons, broodverzorging, melkvoor -ziening, uitkeering aan de gezinnen van militairen, be-scherming der gemobiliseerden enz. enz. enz. heb julliegezwegen als moffen. Daar moet verbetering in komen.En nu is mij opgedragen, Broeder Piet, om kontaktmet u te zoeken."

„Om wat ?" zei Piet tegen Piet, „geen latijn asje , -blieft. Ik ben maar 'n eenvoudig Kristen."

„Kontakt, Broeder," herhaalde Patrimonium -Piet tegenKamer-Piet, „dat beteekent, dat ze je in de gaten hebben,en dat je 'n redevoering moet houden over die dingen.Wat je zegt, is bijzaak, als je maar wat zegt. Je kentde jongens; ze zijn gauw tevrejen, en het verslag inde „Standaard" maken we zèlf. Je weet er alles van !"

„Piet", zuchtte droevig Piet. „jij hebt makkelijk pratendaar in Patrimonium, waar ze je nog zoo'n beetje voor'n bollebof houën. Maar als je maar eerst in de Kamer

23

spreken, dat je versteld staatdan zinkt je het hart in de

zit, waar die gare rooienwaar ze 't vandaan halen,schoenen."

„Dus Piet ?" vroeg vertzijn nou toch onder tweemaar gebrek aan kunnen e

Daarop bleef Piet aanMaar z'n deemoedig zwijg

Toen stond Piet op, drhand, boog en boog terug,verslagen weer zitten.

Het kontakt tusschenfraktie" was beëindigd.

rouwelijk en knus Piet, „we( ogen. 't Is dus geen onwil,n durven ?"Piet . het antwoord schuldig.en sprak boekdeelen.

ukte Piet de slappe broeder, .trok weemoedig af en ging

Patrimonium en „onze Kamer-

24

XI. DE STOET.

„Kiesrechtvrouwtjes en Kamerleden". Burgerlijke ze-denkomedie van Hollandsche houterigheid. Plaats vanhandeling. Binnenhof Den Haag, Prinsjesdag 1916.

0, wat zou er gebeurd zijn in Parijs, als twee rijenvan hulpelooze maar schoone vrouwen zich geschaardhadden in teedere spitsroede, om de mannetjesputtersdes parlements daartusschen te nemen ! Welk 'n weeldevan geestigheid en ondeugd ware dat geworden!

En dan in Holland ! Brummelkamp met lokkend gebaaraangeschoten door Betje Higgins, en terugdeinzend alslekten reeds de vlammen der helle aan zijn dorre voet-zolen, De Geer met geweld zich losmakend uit de armenvan Aletta. Een worsteling tusschen Duympie en eenfrissche vischvrouw met onnoozele verwachtingen vankollegialiteit. En Oosterbaan luchtig kozend met eengrijze betoogster doch weggesleurd met geweld doorRutgers zelf, aan wiens jaspand zich Freule Wichersvergeefs poogde vast te klampen. Slechts onze VanLeeuwen bracht het tot een kusje en Marchant tot eenstijve pakkerf. Ach ware ik Kamerlid geweest!

En temidden dier vrouwtjes zwierf eenzaam een jongeman met breede flambard en roode linten, donkerbruingebaard en edel van stap. Deze Baardman hield metzenuwachtig gebaar de voorbijgangers staande, en vroegmet wanhopigen aandrang: „Heeft u den stoet ookgezien ?"

Men wees hem naar de vrouwtjes. Doch de Baard-man schudde dan verachtend het hoofd en stamelde:„Tegen oorlog en duurte moet ik hebben".

Dáárvan echter had niemand een spóór gezien. Ende Baardman zwierf voort, wanhopig doch met breeden edel gebaar, en zocht den stoet, maar vond hem niet.

Want hij was 'm zèlf. .--- En heelemaal alléén !

25

Ii. TREUB.1

Na een korte maar hevige ziekte is hij in den narmiddag van gisteren pijnloos ontslapen.

Men herinnert zich, dat reeds geruimen tijd tevorenonrustbarende berichten werden vernomen over deverwoestingen, welke de anti-staatspensionitis in zijnoverigens krachtig gestel had aangericht. Reeds in hetvoorjaar van 1913 werd gevreesd, dat deze slependekwaal hem het verder optreden in de politiek duurzaamzoude beletten en trok hij zich uit de openbaarheid terug.

Doch toen, in den nazomer van dat jaar, hij eenkuur had doorgemaakt in „Pacificatia" het bekendesanatorium van professor Cort, zag men hem wonder--baarlijk hersteld in het openbare leven terugkeeren. Enzijne vrienden verheugden zich. Men vermeed zorg-vuldig om in zijne tegenwoordigheid van de oude ziektete gewagen, en alle leed scheen geleden.

Doch alras openbaarde zich het oude lijden, aan-vankelijk nog in lichte mate. De bedeelden--toeval,ofschoon niet aanstonds doodelijk, was een veeg teeken.Doch daarna bleef de zieke latent, tot zij enkele wekengeleden met ongekende hevigheid wederom uitbarstte.

De pensioenbelastingkoorts (naast de dwangverzekerringsstuipen een der ernstigste verschijnselen van anti~staatspensionitis) tastte dat kostbare leven aan, dochondanks de felle koortshitte bleef de patiënt in de Kamerverkeeren. Doch toen de bekende natuurdokter Schaperop het besmettelijke karakter van deze koorts wees,waardoor vooral zwakkere gestellen gereedelijk wordenaangestoken, en in het belang der openbare gezondheideischte, dat de patiënt geïsoleerd zou worden, kwam deernst van den toestand klaar aan den dag, en de dood~strijd trad in.

Aan de stervenssponde sprak priester Nolens (wiens

26

verdraagzaamheid, naardien de lijder niet katholiek was,hooge waardeering vond) nog woorden van hoop enbemoediging, terwijl de befaamde Nar van Steenwijkdoor grimassen en grollen de bitterheid van het heengaan trachtte te verzachten. Maar de stervende hoordehem niet, noch vermochten de brekende oogen meer tezien, hoe op het balkon de grijnzende Theodoor ver~geefsche pogingen ondernam om in een parachute naarbeneden te komen.

Zoo wachtte men op het einde, en de oude zieken- -verpleger Van Hamel prevelde tusschen twee dutjes deKabinetslitanie der stervenden, terwijl de bevende handhet klamme hoofd des lijders streelde;

En toen het einde reeds nabij was, struikelde nog deDriongeluksprofeet naar binnen, en onder den uitroep„Politica, Philosophica" stortte hij zich voor het bedneder en weende.

Toen richtte de stervende zich nog eenmaal metkracht op en van de dorstige lippen klonk rochelend„Loop naar de verd ..."

Meer vermocht hij niet. Het hoofd zonk achterover.Hij was dood.

Al wat arm en oud is, geeft hem het heilige kruisachterna.

En wij met dezulken.Zie boven!

27

XIII. TEGENSTRIJDIGHEID.

lederen avond, als de klok acht uur wijst, komt hijparmantig aangestapt en posteert zich, als 'n schild~wacht voor het paleis zijner vorstin, voor het huis vanonze overburen, waar zijn geliefde dient. De kleinemuts staat luchtig-schuin boven zijn goedig jongensge-zicht ; 't soldatenpak sluit nauwgemeten om z'n lenigefiguur ; de breede roode strepen langs de broek gevenhem voor Hollandsche oogen den luister van 'n gene-raal. Als de deur dan open gaat en der buren daghit,in groot tenue van zorgzaam-uitgedoste modejuf, naarbuiten treedt, dan komt de Belgische tortelduif in aktie.Hij fluistert, hij kust, hij houdt haar omvat, door geenvrees voor de menschheid rondom weerhouden, en zewandelen wèg, den koning te rijk, en hand-in-hand,twee blije kinderen in den voorjaarsavond.

Ik weet z'n geschiedenis. Hij heeft bij het beleg vanAntwerpen, na weken achtereen met starende verbij^-stering den menschenmoord te hebben aangezien, dezucht om te leven sterker gevoeld dan z'n vaderland..schen plicht, en hij is uitgeweken over onze grens omin veiligheid te komen. En nu, als geïnterneerd soldaat,werkt hij op een fabriek in .Amsterdam ... .

Ik wil een vrij en onafhankelijk Belgenland, nietvertrapt onder 'n Pruisische soldatenhak. En ik bewonder de dapperen, die stand houden aan den Yser ... .

Maar als ik mijn frissche Belgje in den vallendenavond zie wengdrentelen aan den arm van zijn struischemeid en hij buigt zijn blonde kop met gratie naar haartoe, en zij ziet trotsch en verrukt naar hem op alsnaar een vreemden koning, in wiens Rijk háár meis

-jeswil gebiedt....Dan ben ik blij en gelukkig, dat hij nog lééft, dat

geen gordijnvuur hem heeft weggemaaid, geen granaat

28

zijn jonge lijf in stukken scheurde, geen stinkend gaszijn frisschen levensadem versmoorde. Dan geef ik hemgelijk, omdat hij leeft en omdat leven het allerhoogste is.

Doch als ik dan denk aan het kleine volk, dat wornstelend aan zijn belager ontkomen wil, dan twijfel ikweer....

Tot ik den volgenden avond z'n parmantige stappenhoor op het plaveisel van onze stille straat, . ~ hemzie, jong en sterk, en met al mijn ziel geloof in deoppermachtige wet d's levens, en mij verheug, dat hijvoor het graf der jeugd is gered....

En het is deze tegenstrijdigheid in mijn denken envoelen, waarmee ik geen weg weet.

leXIV. WIE HET LAATSTE LACHT....

In de voorhal van 'n hotel, 's middags tegen zessen,in afwachting van 't verlossende signaal, dat de hon~gerige gemeente tot den maaltijd roept.

Tegenover me 'n tafeltje met Belgen, deftig gezin,oorlogs-vluchtelingen. Drie kindertjes, twee jochies, 'nmeisje. Ze zijn bezig met een plakboek en vermakenzich met proest-lachjes om de al de malle poppetjes,die vader bij elkander knutselt.

't Meisje heeft er genoeg van. Ze leunt met d'r-hoofdje achterover tegen d'r stoel en krijgt, op zoeknaar ander tijdverdrijf, den buurman in 't verschiet. Ikknijp een oog dicht en prompt komt het sein terug.Tusschen ons is 't in orde ! Bij menschen onder de tienmaak ik aanstonds vrinden. Daarboven omgekeerd ...

Dan, ineens, brengt ze 't zoete gezichtje tot de stroeveverplooiing van wijs vrouwtje, in ernstig gepeins ver

-zonken, en de blik uit de blije kijkers wordt zoo strakof alle vroolijkheid voor eeuwig is vergaan ... Ik zetme in postuur : want dat beteekent .. je moet ze kennen,dat grut — dat we gaan doen, wie 't eerste lacht.

Ze kijkt, bar-serieus, onaandoenlijk, de verraderlijkelachjes bekampend, die d'r mondje bekruipen en delipjes doen trillen van ingehouden pret. Wat is eenkindje, goed-verzorgd en lief-gekleed, toch mateloosmooi om áán te zien. De witte strik staat breed uitboven de weerbarstige krulletjes. Het lichtblauwe jurkjeligt los geplooid om 't ranke lijfje. De handjes zijngevouwen van ingetoomd leven. Wat hebben ze 'tgoed, de kindertjes der rijken! 0, ik gun het ze zoovan harte, omdat ze zoo teer zijn. Maar wat is dewereld wreed! Dit zijn óók vluchtelingen uit den oorlogsrbrand, maar hun weelde is alleen verplaatst en andersniet. Ik heb kinderen gezien uit België, vervuild en

verhongerd, gevonden bij den weg, opgeborgen in eenkamp, stumpers der liefdadigheid, welke hun glimlach,hun jeugd, hun gelukshonger reglementeert. Die armeBelgjes hebben het zoo slecht gehad en deze kinderender zon hebben het goed op de wereld, goed in denvreemde, goed in de ballingschap. Wie de meerwaardehebben opgegaard, kunnen overal terecht. Geld reiktverder dan oorlog en vrede. De arme wordt geduldop eigen bodem. De rijke is wél--kom, wordt gretigingehaald, óók in den vreemde...

0, wat is mijn kindje teleurgesteld. Ik heb niet heteerste gelachen. Nee, van lachen had het weinig, mijndenken. En ik breng een breede grijns op m'n gezichtom het spel te verliezen aan de bezittende klasse inzakformaat tegenover me.

En dan, om het geluk der overwinning, lacht zevol-uit, hoog en helder, door m'n denken heen als eenzonnestraal door een regenlucht. En de wolken brekenvan de lente rondom. En ik lach, ik lach méé, tot detranen in mijn oogen staan...

31

xv, HET GEHEIM.

Stil kwam ze binnen, kuste het jarige kindje en gafd'r geschenkje over. Dan keek ze schichtig om zichheen, groette met weifelend gebaar den kring vanbezoekers, verlegen met zichzelf alsof ze d'r aanwezig-heid te verontschuldigen had. En het gesprek gingvoort in vroolijk rumoer, maar zij had niets te zeggen.Het jarige kindje klom op haar schoot met de armpjesom d'r hals en koesterde zich als 'n kneuterig poesje,dat kopjes geeft. Ze hield het kindje omvat maar d'rooggin keken in 't leege en d'r gedachten waren wijd-weg. En zóó bleef ze roerloos zitten. De gastvrouwsloop stil op haar toe en zegde haar wat in 't oor, enstopte haar schuw een pakje in de hand. En alsof opdit voorbeeld gewacht was, kwamen ze nu stuk voorstuk bij haar staan en fluisterden haar iets toe, waaropze met een triesten lach van ja knikte. En telkens ginger een pakje bij, dat met de menschelijke schaamte vanwie uit bedeelen gaat zonder het vak te kennen, over-handigd werd.

Was dit 'n jonge verloofde, wier verbintenis nogeen geheimpje was en die nu in zoet-plagende geheim-zinnigheid alvast werd gevierd? Maar waarom dan dietriestige schuchterheid van dit aanlokkelijk mooi-meiske?

Toen ik wegging en de gastvrouw me uitliet, kreegik den sleutel op het geheim, toen ik er kort naar vroeg.

„Dat meisje," begon ze met een fatsoenlijke terug-houding in d'r stem, „heeft ons kindje, dat jarig isvandaag, indertijd gezoogd. En d'r eigen kindje is óókjarig vandaag, op denzelfden dag geboren als 't onze.Dan geven we d'r allemaal een cadeautje, maar je kand'r niet over praten om haar niet beschaamd te makenen óók omdat de kinderen anders gaan vragen."

D'r begon iets van de oude woede, die geleidelijk

32

in ànbruik raakt, in me op te golven. je kind, de glorievan ons bestaan, in schaamte néérzwijgen, in schuwheidbefluisteren als 'n toe-te-dekken schande, de moederhet ouderschap aan te rekenen als een smaad omdatde vader een ploert is - Bàh!

Ja, bij God, de menschheid heeft geen grooter schandete verhullen dan het onechte kind!

P. S. Den belangstellenden lezer bieden wij bij dezeongezochte gelegenheid een stukje ter lezing aan, dat opden avond van het voormelde bezoek in de krant stond:

HEEMSTEDE, 15 April. Het vondelingetje van7 dagen heeft, naar de plaats, waar het gevondenis, den naam Aleida van Schouwen gekregen. Devoornaam herinnert aan Leidschevaart en Schouwenaan Schouwtjeslaan.

Het briefje, dat in de doos lag bevatte het vol,-gende -. ,,Zij is 8 April geboren en nog niet gedoopt.0, bescherm haar voor de duivel. Vergeef het eenarme ongelukkige moeder, dat zij zoo handelt. Godalleen kent mijn lijden". De doos was afkomstigvan de Ned. Plantenboterfabriek te Amsterdam.Zes bankbiljetten van f10 waren bijgevoegd.

De burgemeester van Heemstede verzoekt op-sporing van de moeder.

De moeder?Was het niet beter den vader op te sporen, Edel-

achtbare, en hem op te hangen aan den hoogsten boomvan Heemstede?

Oproerige Krabbels 3. 33

XVI. KLOKKErPRAAT.

Vrouwendag 1916.

Ieder uur placht de groote wijzer de kleine te ont-moeten en nooit schonk hij haar de geringste aandacht.Zonder groet of glimlach ging hij haar voorbij, over-tuigd van zijn meerderheid. Was hij niet veel grooteren sterker ? Wandelde hij niet met vlugge stappen iederuur de heele plaat rond, waar zij een halve etmaal voornoodig had ? Salueerde het slagwerk niet keer op keer,als hij de twaalf of de zes passeerde?

Tot op een dag de klok een stoot kreeg van eenruw voorbijganger tengevolge waarvan het uurwerkstil stond. „Kom, sterke kerel," zei spotlachend hetkleine wijzertje, „dat ik nu stil sta van zoo'n schok,dat gaat nog, maar jij, je bent toch zoo gróót en zooforsch en zoo'n eerste-klashardlooper en de rest ! Zoo'nvent als jij diende nu toch rustig vóórt te marcheeren."

Een oogenblik was er stilte. Toen zei nijdig de grootewijzer: „Spaar me je giftigheden, juffie. Je weet héélgoed, dat als jij niet loopen kan, ik evenmin op m'neentje den weg kan vervolgen."

De kleine lachtte vroolijk met zilveren Linkjes. Entoen kwam ze los: „Hóór eens, beste kerel, je ziet nuzelf, dat je niets méér kan dan ik. Loop ik niet, dankom jij evenmin vooruit. Je bent grooter en sterker,dat erken ik, maar jij wijst toch maar minuten aan enik volle uren. Wie alléén naar mij kijkt, weet altijdongeveer hoe laat het is. Met een enkelen blik naarjou, komt geen mensch daarachter. Klokken met alléén'n kleine wijzer vindt je dan ook bij de vleet. Maarmet ènkel 'n groote komt geen mènsch op de hoogtevan z'n tijd. Je loopt twaalf keer zoo hard als ik, maarin dien tijd leg je één uur af — ik ook! En als de klok

34

salueert, heb ik een half uur afgelegd, net als jij. Endaarmee uit. Punktum en basta I"

De groote wijzer zweeg gebluft. Een repliek wist-ie niet.Toen kwam er een groote en sterke hand, die met

zeker gebaar de klok weer in beweging bracht.En samen gingen ze weer op weg, de groote en de

kleine wijzer, aan één spil verbonden, door één veerin beweging gebracht, den nieuwen tijd eendrachtigtegemoet.

35

XVII. AUDIËNTIE.

Simon, Theodoor en Bavink, Anema en Diepenhorstgingen om genade vragen bij hun grooten Heer enVorst. Alles kéék met doodsverachting, alles zag vandoodsangst scheel ; vijf beklemde hazenharten kloptenin een nauwe keel.

Op den hoek van de Kanaalstraat, waar de lieveLeider leeft, lachten z' om een mop van Theo als eenboer die kiespijn heeft. ,,Wacht nog even," hikteBavink, ,,Broeders, 'k heb zoo'n pijn in 't lijf" - toentrok Diepenhorst manmoedig aan de schel op nummer vijf.

Een lief meiske deed hun open. - ,,Kijk," zei Theo,,,wat een snuit !" - Simon schrok en zei vermanend:,,Haal nou hier geen gijntjes uit !" - Theo moest tochéven knijpen, maar het dotje zei subiet : ,,U heefthier geen recht van knijpen, U bent hier de bâás tochniet !"

Toen ze bevend binnen stonden, kwam de Heer huntegemoet ; in Zijn oog was de Genade en Zijn lachwas fijn en zoet 't Vijftal wierp zich weenend nedermet het voorhoofd op den grond, en ze drukten opzijn voeten vol berouw den bleeken mond.

Toen hief Hij hen van den bodem met een christ-lijk woord van troost: ,,Laat dit uur u 't leven heugen,mijn geliefd, weerbarstig kroost! Mijn vergeving is Uzeker na deez' stond van schaamt en rouw. Komt totinkeer, lieve zondaars, zweert Uw Vader eeuwgetrouw 1"

En zij zwoeren onderworpen alle vijf een zwareneed: ,,Eér vergeet mijn hand zichzelve dan ik, Vader,U vergeet. 'k Wil mijn trouwe U belijden schoon Uwharde hand mij slaat. Nimmer zal ik weer vergeten,wie ik was vóór Eer en Staat."

36

„Kindren,” sprak de wijze Vader, ,,'k had het tochvooruit gezegd: Was maar liever niks begonnen alsje toch het loodje legt. Gaat nu rustig weer naar huistoe en probeert geen kunsten meer, 't Volgend jaar,als God ons zegent, schenk ik U mijn gunsten weer."

37

XVIII. GENTLEMAN.

Welopgevoedheid is geen speciale eigenschap vanden Hollander.

Ik stond onlangs op een tram, die bijna vol was.Bij 'n halte stapte 'n ouë vrouw op, voor wie binnengeen plaats meer bleek. Toen kwam er een man naarbuiten, en liet de bes zitten. En met 'n kleur van ver-legenheid zei-die tegen ons, publiek van 't achterbalkon:,,Ik mot er tôch af bij de volgende halte."

Die man meende, dat hij zich verontschuldigen moest,omdat-ie zich beschaafd gedroeg. En hij toonde daar-door, dat de gemiddelde hoffelijkheid van den Hollanderhem eigen was.

Dat stel ik voorop, opdat men mjj straks niet ver-denke, dat ik 'n te hoog idee heb van den graad vanwellevendheid, waartoe 'n mensch ten onzent kan stijgen.

En toch heb ik gebloosd van schaamte, en laat ikmaar gerust biechten : gekookt van drift, toen ik delaatste aflevering las van ,,De Proletarische Vrouw".

Men herinnert zich het bezoek der Amsterdamschehuismoeders bij minister Postuma. Hoe deze onvolprezen bewindsman bij die gelegenheid ekonomische,politieke, ethische vermaningen uitdeelde, met hetkennelijk doel om zijn onervaren bezoeksters te over -

bluffen. En hoe deze Excellentie van melk, boter enkaas, vooral, deed uitkomen bij die audiëntie, dat hijde belangen van het geheele volk behartigde....

Dit kouê-drukte-achtige optreden tegenover eenvou-dige vrouwen, voor wie gesprekken met een ministergeen alledaagsche bezigheid zijn, is dan ook als 'ndoorslaand bewijs van volkomen gemis aan fijn gevoelin onzen kring gevoeld en besproken.

Maar dit alles verzinkt in het niet bij de mededeeling,welke ons vrouwen-blad over die audiëntie bevat:

38

De minister, in zijn zetel gedoken, liet zijn bezoekster sruim een half uur staan.

Zooiets is ondenkbaar in èlk land ter wereld, be-halve in Nederland.

De heer Posthuma is bekend om zijn bijzonderetoeschietelijkheid tegenover de heeren, die hem komenspreken, als hij de belangen van het geheele vollekbehartigd. Hij presenteert zelfs sigaren, wat anders geenstijl is bij bezoeken in het kabinet van een Departe-mentshoofd.

Maar deze vrouwen, arbeidersvrouwen bovendien,aan wie een man van beschaving en takt 'n gebaarvan vriendelijke bemoediging had toegestoken, liet hijstaan.

Wanneer ik Zijne Excellentie daar zoo zie zitten,wegschuilend in zijn fauteuil, lessen van onbaatzuchtig.-heid en voorzichtigheid uitdeelend aan vrouwen vankleinen huize, wien hij niet ééns 'n stoel heeft aange~boden, Hij, Zijne Excellentie, Posthuma I, bij de gratievan God-weet-wat minister van Landbouw, dan begintmijn hand te jeuken.

En dan moet het eruit, dat ook het feit, dat mender boeren schutspatroon is, geen verontschuldiginginhoudt om zich als een kaffer te gedragen.

39

xix. ODE AAN DE BRUINE BOTERAM.

Posthuma der bruine brooden ! Kerel, wat heb jij 'tverbruid. Heel de Nederlandsche natie, scheldt je drie-maal daaglijks uit. Als ze voor d'r kuchie zitten, zegthet kroost z'n ouwers na, met d'r mond vol drogezeemels : ,,Heere God .1 straf Posthuma 1"

Douarière Kouë Drukkie, Jonkheer Van Den HoutenHam, eten met hautaine happies van d 1 affreuse boteram ...,,'t Smekt infèm", zoo klaagt de Adel, ,,'k heb d'rcholerine van. Da's voor peerden en plebejers, maar datéét geen Edelman."

Maar de boeren kijken glunder : al dat bruin is ...water-brood, en de melk, in kaas vertooverd, maaktons d'oorlogswinsten groot. Héél de Teunissenschegarde steekt de centen in de la, knipt 'n oog en zegtvol liefde: ,,'t Is een bâás, die Posthuma 1"

Ook de dokters maken zaken, ieder klantje stelt devraag: ,,Dokter, hebbu niks gemorken van dat lijdenaan mijn maag? Als ik bruine mik mot eten, ga ik vóórm'n jaren dood - daarentegen, zoo'n bewjsje geeftons allebeiden brood."

Maar het allerbeste lachen d' adviseurs uit Rotter-dam, die zoo onbaatzuchtig zorgden, dat het bruinebrood d'r kwam: ,,'t Is toch nauwlijks te gelooven",schatert Kröller met Van Stolk, ,,wat je veilig uit kanhalen met ons schrander, Neerlandsch Volk!"

40

xx. NOBEL MISVERSTAND.

Het gebeurde in den aanvang der mobilisatie, toenoveral in den lande steunkomitees werden opgericht,dat in een stadje met uitgebreide arbeidersbevolking,welks naam schroomvallig achterbaks blijve, een kom-missie voor dit schoone en menschlievende doel werdgevormd.

Met de minzaamheid der ontsteltenis, waarvan dieeerste tijden getuigden, werd deze kommissie uit allerangen en standen - gelijk de term luidt - der kleine,schoon ongenoemde plaats samengesteld. Er zaten dusook eenige proleten in, wier bestaan tot dusver aanhunne medeleden slechts op eerbiedigen afstand wasbekend geweest. En óók sprak vanzelf, dat Meneer deBaron van de partij was. In 'n kleine plaats, waar eenBaron voorhanden is, doen wetenschap, gezag, kunst,liefdadigheid - in één woord, zou een grafredenaarzeggen, al wat lieflijk klinkt en wèlluidt, nimmer vergeefseen beroep op zijne adellijke belangstelling. Shakespearekon makkelijk vragen, wat een naam om 't lijf heeft,als 'n kleine stad een wasch-echten, desnoods een lichtelijk~verschoten Baron bezit, dan gaat geen zinnig beoogervan een goed doel de deur met dat naambord ijdellijkvoorbij. En de plaatselijke Baron houdt niet op - nogsteeds is de grafredenaar aan 't woord - te woekerenmet de gaven van hoofd en hart, hem in zoo ruimemate geschonken.

De Baron zat daar dus in de kommissie, bezat zijneonsterfelijke, ja Hoogwelgeboren ziel in lijdzaamheid,en hoorde met een verwezen gezicht de diskussies aanover de nooden en behoeften van die zonderlinge wezens,die ergens in nauwe straatjes in kleine huisjes schenente wonen. Zeer kurieus en interessant! En merkwèrdig,van hoe weinig dat soort menschen rond komt! Toch

41

wel respektabel ! Maar wat hebben zulke menschen,après tout, voor behoeften?

Tot in de kommissie een twistgeding begon over hetbedrag der ondersteuning. Vijf gulden of méér ? Teweinig, zeiden halsstarig de proleten. Genoeg, ver-klaarden grootmoedig de betere elementen.

Toen deze gedachtenwisseling tot bedenkelijke scherpteneigde, was het moment voor den baron gekomen:

,,Meneer de Presidànt, vijf gulden lijkt me wel vol-doende, al is het niet véél, mits wij den Zondag méé-rekenen,"

,,Verklaar U nader," zeggen vijf stemmen tegelijk.En dat deed hij. Het patricische lid wilde ôók voor

den rustdag de vijf gulden uitkeeren, want vijfendertiggulden per week leek hem, schoon bescheiden, nochtansvoldoende...

Nadat een zijner plebejische kollega's op levendigewijze over dit misverstand het woord had gevoerd, zagde Baron van verdere repliek af.

Sedert dien blijft de Edelman bij sociale aangelegen-heden behoedzaam uit de kou.

42

XXI. SLECHTE BELEGGING.

Een ouderling, die op 't uiterste lag, liet den domineekomen, en sprak tot hem: „Eerwaarde, hier is mijntestament, en U is m'n executeur. En tot universeelerfgenaam benoem ik.... mezelf."

De predikant legde kalmeerend z'n gewijde hand ophet klamme hoofd van den lijder.

Doch deze weerde resoluut dit gebaar af.„Ik ijl volstrekt niet," zei-die rustig, „zoodra ik dood

ben, gaat U naar het Grootboek, en laat mijn heelekapitaal vastzetten op mijn naam. En zóó blijft hetstaan."

„En waartoe deze dwaasheid, mijn zoon ?" vroegde wit-gedaste, „waarom wilt gij voor eeuwig Uwbezit onvruchtbaar maken? Is dat geen zondige ijdel~heid ?"

„Ik heb je," zei de zieke tevreden, „ik dacht hetwel, dat je zelf niet aan de herrijzenis der dooden ge~looide."

Doch de dwaasheden der menschelijke verbeeldingzijn kinderspel bij de zotternijen der werkelijkheid.Hier is een grappicus, die tien duizend gulden aanAmsterdam schenkt, om daarmee in den jare 2066 naarde lichamelijke en geestelijke verheffing der gesjochtenjeugd te gaan streven. Hetgeen, zoo waarlijk, doorhet naïef-idealistische „Handelsblad" „een schoon voor~beeld" wordt genoemd....

Ik heb een man gekend, die na een leven vol ont , -beringen op z'n tachtigste jaar de honderdduizend trok.Ik bezocht hem in zijn rijkdom en hij zuchtte: „Toenik tanden had, had ik niks te eten. Nou heb ik teeten, maar nou heb ik geen tanden meer."

43

ZOO zal ook het nageslacht van 2066 zuchten:,,Toen hadden ze de kleine stumpers, en ze lieten

ze in d'r verwording. Nou komen de centen beschikbaar. Maar waar halen we nou de arme kinderenvandaan ?"

Want in 2066, innig-geliefde bourgeoisie.

44

1V47 1V PROEVE VAN VERSKUNST

VOOR KINDEREN

Wat in Artis is geschied,Geloof je van je leven niet:Chimpanseetjes en Makaken,Die daar o, zoo'n leven maken,Hadden héél den dag gestoeid;D' oppasser was zeer vermoeid.

Eerst zat hij een poos te gapen,Eindelijk lag-ie vast te slapen.Toen kwam Bobby, da's 'n guit,Heel brutaal z'n hokje uit.D' oppasser sliep rustig door,Toen dacht Bob: ,,Ik smeer 'm, hoor !"

Op den hoek stond juist Lijn Negen,Daar is Bobby ingestegen.Zonder dat-ie 'n kaartje nam.Ree-die zoo maar naar den Dam.Toen-die 'n stuiver moest betalen,Zei-je: ,,Twee jaar; niks te halen !"

Op den Dam, daar stond zoowaarNet een vliegmachientje klaar,Bobby kreeg een reuzenzin,En hij sprong d'r dâlijk in.Hup, daar sloeg de motor aan...Toen is Bob omhoog gegaan.

0, wat vloog die Bob toch vlugNaar den Artistuin terug!D' oppasser, die sliep nog vast,Toen sprak Bob: ,,Nou opgepast,De cipier leit toch te slapen,Vluchten wij dus Broeders-Apen !"

45

Zachies, zonder leven-maken,Slopen Chimpansees, Makaken,Doodshoofdaapjes, Bavianen,Door de breede Artis -lanen.'t Was een spul om 't aan te zien . +.Alles in die vliegmachien.

't Leeuwenaapje wou gaan schreien,Maar geen ááp had medeljjjen:,,Bange stumperd, hou je snuit,Of we gooien je deruit !"'t Kleintje zweeg met angst in 't oog .juichend ging de zaak omhoog.

0, wat maakten zij een leven,Toen zij in de wolken dreven,Van 't gegil der apensnuitenDorst geen vogel meer te fluiten.'t Was een herrie van belang;Zelfs de Adelaar werd bang.

En 't gebrul van 't apenkoorDrong wel tot in Artis door.Ja, zelfs d' oppasser, die stakker,Werd van zôóveel leven wakkerEn hij keek verbluft in 't rond,Toen hij nergens apen vond.

Wat een schrik die kerel kreeg!Al de hokken waren leeg.Al de deurtjes van de pennen,Nergens apen te bekennen!,,Ach", riep hij, ,,ik lag te slapen...Wâàr zijn nou m'n apen, apen. . . ?"

Maar geen antwoord op die zuchtDan een juichkreet uit de lucht:,,Man, gebruik toch je verstand!Wij gaan wèg naar 't warme land,Wij gaan naar de hooge boomen.Wij zijn aan jou hok ontkomen.

me

Wij gaan rollen in het zandVan ons eigen, warme land,Wij gaan zalig hier vandaan.Laat die hokken zoo maar staan.Met de traliën dervoor,..Wij zijn er voorgoed vandóór !"

47

XXIII.AMBTSMISDRIJF.

Aldus was de toedracht van het ambsmisdrijf, dattegelijk een vergrijp was tegen de goede zeden:

Hij was bezig in zijn wagen van lijn 15, en bediendede klanten van kaartjes van 5 centen,

Hij was een kerel van 'n dikke veertig, den leeftijd,dien blagen 'n begin van ouderdom, maar u en ik nogtamelijk jong noemen.

Toen binnen alles voorzien was, hielp hij de passagiersvan 't achterbalkon, op één na, die met 'n tikje tevéélzelfbewustheid 'n vrijkaart omhoog hield.

Toen gebeurde het : Bij een halte stapte 'n jongemeid op. Een dot. Wangen om op te zoenen, oogenom op te dichten, een mondje om ja te zeggen, en eenhalsje, nag blanker dan de ziel van Duympie, die tebraaf is voor Carré.

De kondukteur sprong op haar toe, sloeg z'n armom d'r heen, en kuste, eenmaal. tweemaal. Keek glundernaar ons van hoe yin je d'r, m'n schattebout? En zij,lachend en onvervaard, zoende met overtuiging terug.

Een gebrild en zwaar-gebaard heer van zichtbarezedelijkheid sprak:

,,Het is een schande, en dat in den dienst 1"De schuldigen gichelden...Maar den volgenden dag vertelde mij de kondukteur,

dat hij voor den grooten heer moest komen. Anoniemeaanklacht. De zichtbare zedelijkheid heeft door dapperheid nooit uitgemunt.

Het verhoor voor den grooten heer moet ongeveerals volgt hebben geluid:

,,Je erkent, te hebben gekust?"Dat erkende hij.,,En zij zoende terug ?"Hij beaamde het.

48

„Je bent getrouwd ?”Hij knikte zwijgend van ja.,,En schââm je je dan niet?",,Integendeel I" was de onbeschaamde repliek.,,Wât ?" zei perplex de hooge.,,Getrouwd, meneer," zei de beklaagde, ,,en de meid

was m 1n oudste."En toen schaterden ze samen, de zondaar, de chef.

Oproerige Krabbels 4. 49

Het geval werd in de „Nieuwe Courant" aldus ge~teekend

„In een der coupé's van den trein zit een kolonelin uniform. Op de treeplank vertoont zich eenjeugdig onderofficier, die het portier opent, salueert,en zegt: „Overste, mag ik uw verlofpas zien".De jonge man, met wien blijkbaar nog een beetjetheorie moest worden gehouden over rangen engraden, liet zich niet ontmoedigen door de opmer-kingen dat alles in orde was, doch bleef in a%-wachtende houding tot de pas werkelijk vertoondwerd, waarna hij zelfs nog eenige oogenblikkenbleef aarzelen, omdat de afstand voor duidelijklezen hem te groot bleek, en hij wellicht verwachtte,dat de kolonel zou opstaan om zich naar de tree.-plank te begeven. Hierna salueerde hij echteropnieuw, en bleek voldaan over zijn onderzoek,terwijl de kolonel, die in dienst was, verder mochtreizen."

De vraag of deze sergeant, die een kolonel vooreen overste hield — je hebt inderdaad menschen, dieeen bison en een buffel nog niet uit elkaar kunnenhouën — behoort te worden geradbraakt af dat menmet ènkel ophangen kan volstaan, wordt nu met ge-pasten ernst tusschen de generaals Van der W(ijck) enMichaëlis ten overstaan van de renteniers van de„N. Crt." bedebatteerd.

Dat verbouwereerdheid echter de schoonste uitingkan zijn van eerbiedig ontzag, komt in deze, doorjarenlangen over-arbeid onklare generaalsbreinen blijk~baar niet op.

Toen Anatole France voor het éérst verliefd was — hij

m

vertelt het in zijn onsterfelijk ,,Livre de mon Ami" -en na langdurige adoratie uit de verte voor het eersten ànvoorziens vóór haar stond, en zij hem 'n vriende-lijke vraag stelde, antwoordde hij meer dood dan levend:,,Ja, menëér". Zij zag hem één oogenblik verbluft aan.Hij vluchtte...

Maar toen, dertig jaar later, hij met haar sprak overde verbleekte dagen van haar luister, en haar aarzelendvroeg, wat de schôónste hulde was geweest, welke inhaar herinnering voortleefde, toen zeide zij zonderweifeling: ,,Een adelborstje van achttien jaar heefteens, toen ik plotseling vOor hem ging staan, ,,meneer"tot me gezegd. . ."

Waarop het adelborstje voor den grijsaard de glorieder vleiende onhoffelijkheid opeischte toen het telààt was.

Als zooiets binnen de begripsfeer ligt van generaals- wat ik niet beoordeelen kan, doch ik vrees zéér -zoo mogen de heeren dat verhaal eens overpeinzen.

Of, eigenlijk, laat het boek liever met rust, mijneHeeren!

51

xxv. ZESDUIZE ti

Die ten strijde gaan met muziek en gejuich en bloem-bekranste kanonnen, die messen boren in de keel vanmedemenschen en zorgvol mikken op het hart vanvreemde, die geluidloos neervallen met een kogel in dehersens en met duizend anderen worden weggeworpenin 'n kuil, voedsel voor de aarde, die aller voedster is...

Dat zijn de gevierden, de dapperen, de durvers, destrijders voor 't vaderland, Wier dood wordt aangekondigd in luidruchtige advertenties, met dikke woordenvan heldendood en zelfverloochening, van trouw aanVorst en volk, die stand hield tot het einde toe.

Die worden geridderd en bekranst, bezongen en ge-vierd, geloofd en ten voorbeeld gesteld, en de dank-bare natie zet gedenksteenen op hun graf, noemt pleinennaar hun naam, en er is geen einde aan de waardeering.

Maar de roemloozen, die weggemaaid worden alsoverrijp koren, die ongemerkt heengaan en van wieniemand gewaagt, die vergeten sterven na vergeten te heb-ben geleefd, dat is het tuig uit de achterbuurt, het armevolk uit de sloppen en stegen, dat krepeert van hongeren gebrek in tijden van oorlog. Die geen centen haddenomdat er geen werk was, of wier loon niet reikte voorde oorlogsprijzen van de woekeraars en de smuigerds,die hun weelde persen uit 'n andermans ontbering. Dienog precies den adem konden redden in dagen vanvrede, maar wien de éérste golf der oorlogs-ellendeaanstonds over den gebogen kop sloeg om er 'n eindaan te maken voorgoed. Dat is het ongedierte, datkapot gaat op de mesthoop van het kapitalisme, destinkende mesthoop van 'n uitgeleefde wereld. Die omkomen van honger in oorlogstijd, thuis, in de steeg,zonder krijgsmuziek of veldprediker, zonder advertentie

met heldendood en vaderland en zonder ridderorde, endie begraven worden zonder... zonder... zonderde lach stikt in m'n keel, de schorre lach van machte-boze woede... zonder militaire eer.

In het eerste jaar van den oorlog zijn in Nederland(let wel: in het vreedzame Nederland, waar niet éénsgevochten werd) zes duizend menschen méër gestorvendan in een vorig jaar.

Oorlogssterfte heet dat met 'n technische term. Vanden honger kUnnen ze niet gestorven zijn, want Treubhad beloofd, dat die niet geleden zou worden.

Waaraan zijn die dan gestorven? Als het kapitalisme'n kerel was, 'n rondgevreten pooier, zou ik hem inz'n strot nemen en vragen: Die zesduizend menschen,wat hebt gij met dezen gedaan?

53

XXVI. ÉËNDEN!

In de gracht rondom het Fort De But vermeiden zichdagelijks een viertal eenden, die op een goeden dagopgemerkt werden door den Kommandant.

De man werd razend!Gevolg?

Den volgenden morgen werd een korporaal gezondennaar den naast-bij.zijnden boer met bevel, dat de eendenderuit moesten.

De boer antwoordde heel leuk : ,,Ik zal het ze zeggen."

Tweede dag. Herhaalde boodschap. Zelfde repliekvan den boer.

Derde dag. Er verschijnen twee marechaussees bijden boer. De eenden moeten er oogenblikkelijk uit.Lakoniek bescheid des boers: ,,Ik zal het ze dâdelijkgaan zegge."

Vierde dag: Stilstand in de onderhandelingen. Dewoerd bemint z'n vrouwtjes in de fortgracht.

Vijfde dag: De boer ontvangt een schrijven van denFort-commandant, waarin betoogd wordt, dat door hetregelniatige wroeten der snavels in de walkant, de eendende fundamenten van het Fort ondermijnen, hetgeen eengroot gevaar voor den staat oplevert. Bij nietverwijdering zullen de eenden worden in beslag genomen...

Het boertje heeft ze rustig laten zwemmen. En zezijn niet in beslag genomen.

Het waren wilde eenden!

OM

XXVII, AFSCHRIKKEND VOORBEELD.

In den trein, met de avondbiaden. Verslag vanlijk-verbranding. Toch verduiveld jammer, dat het nietmet kolen gaat. Was 'n pracht ding; rendeerde steedsbeter naarmate de brandstof schaarscher werd, Maar't gaat met olie .wacht even: vet-nood, Zit dâárniks in voor die lieve jongens?

Tweede krant : ,,Distributie van Kerkolie". Valtonder ,,eetbare vetten voor , , , technische doeleinden"!

En 'k vraag me af, hoe de Roomsche Pers dáâr weltegen te keer zou gaan, als dat nu eens niet in hunkraam paste. En de lust bekruipt me, om de hééreneens onder den neus te wrijven, dat het den meest-heidenschen, Papenvretenden lijkverbrander niet in z'nhersens zou komen, om amok te maken tegen het af-staan van vetten, zelfs in tijd van nood, voor ander-mans eeredienst..,

Derde krant: aankondiging van een ,,Catechisme overde voornaamste geloofsgeschillen''waarin helder, degelijken eenvoudig" de leer van zekeren Luther wordt uit-eengezet.

En ik lees, als loffelijk staal van die helderheid,degelijkheid en eenvoud:

Vraag: Welke middelen heeft Luther gebruiktom Zijne leer te grondvesten en te verbreiden?

Antwoord: Al de middelen, die hij gebezigdheeft, schijnen slechts uitgevonden te zijn, om dehartstochten der menschen te vleien.

Vraag: Welk lokaas gebruikte hij, om trotscheen verwaande geesten tot zijn partij te trekken?

Antwoord: Hij vleide hun hoogmoed door devrijheid om over alles een oordeel te vellen.

55

En tijdig gewaarschuwd door het afzichtelijk voor-beeld van den veilen demagoog van den Wartburg,laat ik mijn heilloos plan varen.

Want zoo diep als Luther zoude ik niet willen zinken!

56

XXVIII. DEBITEURS-BLOKKADE.

De éérste en éénige krantenman in Nederland, dieerin geslaagd is, in korten tijd het goed-betalende, duur,-adverteerende, geachte publiek te laten dansen naar depijpen van zijn weekblad, S. F. van Oss van de ,,HègschePost" (was het niet Van Deyssel in den goeden, oudentijd, die hem en Dr. Kuyper de voorbeelden noemdeder vaderlandsche journalistiek?) publiceert deze week eenopen brief aan President Wilson, welke in meesterlijkebondigheid aldus luidt:

Mijnheer de President,

Veroorloof mij, sedert jaren vertrouwd met hetekonomisch verkeer tusschen Uw land en het mijne,één overweging aan Uw oordeel te onderwerpen.Zij houdt, 't spreekt vanzelf, verband met het be-sluit uwer regeering, om ons voedsel te onthouden,waarom wij dringend verlegen zijn. ik zal mij ont-houden van het aanvoeren van argumenten enfeiten, welke zonder twijfel zullen worden naarvoren gebracht door de officieele vertegenwoordigersder Nederlandsche regeering, die dezer dagen Uwbodem zullen betreden. Ik wil mij beperken totéén enkel, eenvoudig feit van kommercieelen aard.Dit feit is, dat sedert minsten twee geslachten, deHollanders een zeer groot deel van hun bezit terbeschikking hebben gesteld van Uw volk. De Vereenigde Staten zijn in zeer sterke mate geholpenmet Hollandsch geld; de wijde velden dragen nueen rijken oogst, goeddeels doordien Nederlandschkapitaal te hulp kwam om ze te ontginnen, en voorde spoorwegen, waarmee ze te bereiken zijn. Ishet onredelijk te vragen, dat uit erkentelijkheid voorde honderden millioenen in geld, welke Holland

aan Amerika leende, toen het die noodig had,Amerika nu aan Holland het eten levert, waaromHolland zoo pijnlijk verlegen is?

Hoe ráák ! - Hoe schérp ! - Hoe schrànder ! - Hoenobel ! - Hoe klemmend I

Zóó stel ik mij de uitroepen voor van de hoogbeschaafde maar lichtelijk -onnoozele begunstigers van 'troze weekblad, als zij dit gladde stukje in 't onberispelijk Engelsch lezen. En van voornaam-ingehoudenemotie zal hun gelaat op-kleuren tot de lieve nuancevan 't dure, maar geduldige papier, waarop deze harte-kreet prijkt.

Maar wij, die inzake 't verschil tusschen rood enroze om den dood niet kleurenblind zijn, denken vande moreele erkenning van financieel schuldenaarschaptusschen de regeerende kooplieden aller lande, het onze.

Eten voor geleend geld, meneer Van Oss?Maar mijn goeie man, de kogels en granaten, waarmee

ze mekaars kinderen kapot schieten, zijn betaald methet geld, dat ze mekaar geleend hebben.

En ze knippen er koepons van, over en weer, opde graven van hun eigen nageslacht.

Wilson lacht en blokkeert. Van Oss lacht, en boektabonnées. Wij lachen en krepeeren straks van honger.

XXIX. IN DE VEILING.

Wie in zich draagt het Roomsche hart, en Satanslage listen tart, doet alle dingen liefst apart; houdtRoomsch en Ketter van elkaar, want in vermengingschuilt gevaar; dáár fluit des duivels vogelaar.

Men kent de Katholieke geit, die in haar afge-zonderdheid den weg bereidt ter zaligheid, en 't Katho-lieke voetbalspel, getrapt met bal van goed-roomschvel, dat redt van vagevuur en hel.

Men kent den Roomschen Boerenbond, de Kennel.-kiub ,,De Roomsche Hond" en 't Drankbestrijders.-Kruisverbond; het Roomsch krediet voor 't Roomschegeld, het Roomsch Tooneel met Roomschen held, dieRoomsche vrouw aan 't herte knelt.

Men kent vooral de heiligheid, die Rome van deróóden scheidt, want slechts de stof geldt onze strijd...wat geeft een Katholiek om stof? Da's veel te plat, teaardsch, te grof... zijn ziel, Godlof! zoekt 's hemels hof...

Helaas, hoe staan wij stom versteld van 't geen ons't avondblad vertelt van deze schuwers van het geld.Helaas, hoe is aan 't licht gekomen, hoezéér wij doordie Roomsche vromen thans in de veiling zijn genomen...

In de veiling, waar het eten ons zOO krap wordttoegesmeten, dat we háást de smaak vergeten, heeftde Roomsche Koöperatie, afgescheiden bij Gods gratie,nog gegapt van d'eigen natie,

Wat we zèlf, in goed vertrouwen, hier in Hollandmoeten houën uit de buitenlandsche klauwen, durvendeze Roomsche boeren met hun Godgewijde toerenôns nog uit den mond te moeren.

't Katholieke Beverwijk staat voor heel het koninkrijkin zijn hemdeke te prijk,.. Dat zijn dus de Roomscheheeren, die met Ketters niet verkeeren, omdat zijde stof niet eeren!

ZE

xxx. DËMASQUË.

De teerling is geworpen!De Raad van Den Bosch heeft genadeloos het

Carneval van Oeteldonk naar 't schoon verleden teruggewezen, offerand van 't jolig volk van Rome aanhet Kuyperiaansch verloochenen des zondigen vleesches.

En zoete, lieve Gerritje, gaat voortaan niet meer -gelijk in 't leutig ohm - naar Den Bosch toe, om 'tsnoeperig snuitje plagend te verhullen achter het be~nijdenswaarde masker . ...

Het masker!Daar kwam in den Raad een adres ter tafel van

500 van deugdzaamheid druipende Bosschenaren, omtoch met de afschaffing der satansvreugde niet tewachten, geen dag en geen nacht.- ,,Och, och," - zuchtte een ongeloovige Thomas

der vroedschap, die zijn Oeteldonksche Pappenheimersop z'n duimpje kent - laten we nog éénmaal carneval houden, dan zal ik je avonds eens achter demaskers laten kijken, hoeveel van die adressanten vande partij zijn... ."- Ziedaar juist - triomfeert ,,De Tijd" - het

gevâár van 't masker. Het verbergt den zondaar, enstelt hem in de gelegenheid om onvermoeid zijns heilloozen weegs te gaan. En daarom áf de maskers!

Een woord uit mijn hart: De maskers af! Vooralin 't Zuiden!

Doch wéét, mijn dierbaar lijf blad, dat zoodra gijStadsbestuur en adresseerders inderdáád het puritein-sche masker van de bolronde fuifgelaten licht....Oeteldonk in de volgende Raadszitting zijn carnevalterug heeft.

XXXI. DEN HEER MINISTER VAN

OORLOG, DEN HAAG

Excellentie.

Gij houdt van de stelmatige verhooging van 't eind-cijfer uwer begrooting.

ik geef de voorkeur aan één algemeen en ruimbedrag, om aiwat met sabels sleept en rinkelt metsporen, op gulle maar afdoende wijze te pensioneeren.

Gij houdt van 'n hand met gesloten vingers aan deklep van een képi.

Ik geef de voorkeur aan één vinger, wiens top hetmidden van mijn voorhoofd beklopt, wat 'n zinrijkediagnose is van andermans geestestoestand.

Gij houdt van 'n krachtige weermactit - ik stel mijmet kracht èn macht daartegen te weer.

Maar gij, Excellentie 1 houdt van Holland - en ik,Excellentie ! houd óók van Holland.

Ik geef toe, dat we in de konsekwenties van dieeenparige liefde diametraal tegenover mekander staan.In uw handen acht ik Hollands toekomst niet veilig,en gij zoudt, gis ik, uw slanke figuur van smart inééndoen krimpen, als ik in Holland het heft in handen kreeg.

Maar dat belet ons niet, elk op zijn wijze vanHolland te houden.

Welnu, Excellentie, gedreven door mijn vaderlands-liefde, kom ik een beroep doen op de uwe.

Aan dat oor, dat ik slechts op een stoel staandebenaderen kan, moet gij toch gevoelig zijn!

Gij haalt Holland neer, Excellentie!En als we niet zoo'n klein landje waren, welke taal

bulten onze palen geen sterveling verstaat, dan zoumen in 't buitenland den draak steken met Holland,door uw schuld, Excellentie!

Sedert een week heb ik een blauw boekje op mijnschrijftafel, 40 luttele paginas groot. ik heb het eenkeer of vijf gelezen, en tranen gelachen om den koste-lijken inhoud.

Het is knap, eerlijk, frisch - het is zeer zuiver enfijn, soms zelfs schoon van taal - het is meermalenwijs en ongemerkt-diepzinnig - het is altijd goedhartigen ruim van vergevingsgezindheid - maar het is boven-al geestig, Excellentie!

Het zijn de ,,Notities van een Landstormman."In elk ander land op de wereld - één misschien

uitgezonderd, waar men aan 't boekje het Pruisischzuur hebben zoude - ware dit boekje door ieder, vanden antimilitaristischen anarchist tot den zwaargebaardenkrijgsman, met gejuich begroet. Parijs zou er om gebruldhebben. Londen had had het met een stillen glimlachbegroet. Weenen zou er van gesmuld hebben.

Overal zou men trotsch op geweest zijn datmidden uit d'armée zulk 'n prachtige en rake humor ,naar voren spoot.

Wie dáár den man te na kwam, die zijn volk datboekje schonk, had 'n lieve kans, van elkaar gehoondte worden. En het parlement zou daveren van deprotesten, uit alle banken.

Hier in Holland zet de een of andere analfabetischenietsnutter den van dit verrukkelijke misdrijf verdachtein 't gevang en nôg een van 't lollige boevenstuk be-tichte in verzekerde bewaring, en Gij, Excellentiebeschermt niet de geestelijke reputatie van Hollandtegen de verdwaasde klungels, die ons land in diskre-diet brengen, maar gij praat er 'n punt aan.

Excellentie, nog ééns, ik houd van Holland. En omde eer onzer natie ook voor 't nageslacht, dat deze,,Notities" bewaren zal niet alleen, maar óók verrijkenmet een Notitie... over U, welke ik, te zachtmoedigals immer, terughoude... bezweer ik U: Koop datboekje, word rood... van schaamte, laat De Jong losen Faber. en zoek tot gij ,,Frank van Waes" vindt,om hem te huldigen als den geestigsten man uit hetNederlandsche leger.

63

Laat gij echter het vervolgen van dezen pracht-drager van de schoonste kleeding aller eeuwen voort-duren, dan zult gij er toe bijdragen, dat het beste deelder Hollandsche natie zijn land leert verachten als debakermat van de allerdorste Philistijnen.

En dat dit niet op uw weg noch in uw bedoelingkan liggen, hoopt nog altijd, bij alle meeningsverschilniet zonder sympathie.

Uw dw.0. K.

XXXII. DE BOER.

We zitten in den trein, en tegenover ons zit eenboer, sober in de kleeren.

De hééren nemen hem in de maling over al hetschoonti, dat hij zoo aanstonds in de groote stad zalzien, welke hij voor de eerste maal betreedt.

Maar zijn onplooibare tronie laat twijfel over, of hijinderdaad het slachtoffer wordt van de dik-opgelegdegrapjes.

Dan trekt een van de hééren, een smakelooze fat,die drie uur in den wind stinkt naar 0. W., zijn sigaren-koker.

Hij geeft ons een knipoogje, en biedt den boer eenrookertje aan.

De landman monstert met onbewogen gelaat denpronker, en trekt een zwaar-van-goud-beringde sigaarvoor den dag.

Hij bekijkt, zonder een spier van zijn roodwangigsnuit te vertrekken, het geschenk.

Hij haalt kalm lucifers uit zijn zak, bijt een punt af,steekt er de vlam in, en róokt.

Een onaangename stank van slechte tabak vult de coupé.De hééren gnuiven: De boer is er Ingevlogen...Maar deze haalt lakoniek het pronkerige bandje van

den stinkstok.Hij neemt de klatergouden ring in de ééne, de slechte

sigaar in de andere hand.Dan zegt hij langzaam en duidelijk tot den 0. W.-patser:„Dat dacht ik al! Je kan altijd dalijk aan iemand

zien, als-ie boven zijn stand gekleed is."Het wordt onaangenaam stil in het kompartiment.

Oproerige Krabbels 5. 65

XXXIII, ,,GELOOFSVERDEDIGING"o

Madame Potifar pakte den waren Jozef bij de mouwvan zijn veelkleurigen rok. Doch hij had het daarachter, en als een ontijdig Farizeeër, die het verraadvan andermans zwakheid voor eigen deugd houdt,ontvlood hij met zóó geweldige kuischheid, dat de on-bedrogen echtgenoot hem snapte in zijn heilige ver-ontwaardiging. Een uur later zat hij op den Amstel-veenschen weg. Voor dienstweigering i Bravo, heerPotifar, gewroken echtgenoot eener gesmade vrouw.Zoo moest het nog heden den oogverdraaiers vergaan 1

En daar nu de jongen in den kerker over het mis , -verstand der beloonde deugd piekerde — inmiddelskoerde mevrouw Potifar met den nieuwen huisknecht,in 'n keurige blouse, die ze van zijn veelkleurigen rokhad laten maken, want zoo zijn de vrouwen .-- smachttedaar ook Farao's bottelier, een voorbarig Epicurist,die overdag zijn water.-en-brood~rantsoen verteerde,maar 's nachts hardop droomde van Bordeaux, Sauterneen Niersteiner ... .

Halt, hier grijnst de satan des ongeloofs .... Kendendan die oude Egyptenaren den wijn? Neen, zeggenPlutarchus en Herodotus, dank zij de plaatselijke keuzedronken zij slechts. gefiltreerd Nijlwater, hetgeen aande Mummies nog zichtbaar, na eeuwen, te bespeurenvalt....

Aldus meende ook ik. Tot mij het ware licht opging:

,,— En zaten de geloovige geleerden daar nietmee in ?

— Een beetje wel! Ze rekenden nochtans opden vooruitgang der wetenschap om dit bezwaaronder de knie te krijgen. 't Was bij hen: vol

66

verwachting klopt ons hart, maar niet: mijn hartjeklopt van rikketik, want waar Herodotus op deeene plaats al leerde, dat de Egyptenaren geenwijn verbouwden, op tal van andere - plaatsen ver,.onderstelde hij het tegendeel. En wat Plutarchusbetrof, die werd door andere, even oude kollega'sfinaal tegengesproken ... .

En is de Egyptologie er in geslaagd die nootte kraken?

Dat is ze. En hier heb je de zoete pit. Opmonumenten uit den tijd van Josef of van nogvroegeren datum heeft men voorstellingen van denwijnoogst gevonden zoo onweersprekelijk en zon, .neklaar, dat de puzzie geen puzzle is. Duidelijk.als de dag ziet ge den druivenpluk en het trans.-port naar de persen waar de druivenlezers metden voet de vruchten fijntreden en het uitgeperstesap in vaten opvangen. Dat is dus afgedaan envoor goed."

Ziedaar een pak van mijn hart, dat nu niet alleenvan rikketik maar ook van opluchting klopt ...

Ziedaar de religieuse verheffing, welke de ,, Maasbode",onder bovenstaanden titel, aan zijn weerlooze lezerstoedient op Zondagmorgen....

Maar als het lieve blad dan over Egypte moethandelen, waarom dan niet liever van dien oudenkoning verteld, die zijn vrijgevochten slaven najoeg,maar die trots zijn zware ruiterij smadelijk verzoop....in de Roode Zee?

Da's wèl zoo aktuéél vandaag!

67

XXXIV. „ ....GENIETEN DIEGENENDE VOORKEUR" : :

„Hoor eens hier," zei het snolletje, „zonder geldgeen liefde."

En zij gooide het aardige jongetje met z'n lieveoogen maar leege zakken de deur uit, en liet eenkwabbigen poen binnen, wiens scharnieren van ouder^-dom rammelden gelijk zijn zakken van geld.... Waar , -achtig niet voor d'r plezier! 't jochie trok haar meer,maar als je in 't l e v e n gaat, dan kun je niet s e n-t i m e n teel zijn, en je bestaat niet van l i e f d emaar van zaken!

En hier is, zóó uit het „Deventer Dagblad" geknipt,de advertentie;

„Bij de Rijkskweekschool voor Onderwijzers teDeventer kunnen, na afgelegd examen, ten hoogstevier-en-twintig kweekelingen worden geplaatst, dieop 1 April 1918 hun 15e jaar zijn ingetreden enhun 16e jaar nog niet hebben volbracht.

Aanmelding voor 1 Maart 1918 bij den onder -geteekende met overlegging van:

de geboorte-akte;het bewijs van vaccine en eene verklaring van

den aspirant-kweekeling, dat hij zich niet bewustis te lijden aan eenige - ziekte, die hem bij de - uit,-oefening van het beroep van onderwijzer hinderlijkzoude kunnen zijn, gestaafd door eene verklaringvan ouders of voogden, onderwijzer of geneesheer.

Bij gelijke bekwaamheid en aanleggenieten diegenen de voorkeur, diezelf in de kosten van huisvesting enverpleging zullen voorzien,

Voor het programma van het examen wordt

68

verwezen naar de „Nederlandsche Staatscourant"van Vrijdag 5 Oktober 1917, n°. 233, en voor devoorwaarden van toelating, den inhoud van deverlangde verklaringen en verdere bijzonderhedennaar die van Donderdag 10 januari 1913 n°. 8.

Van den tijd en de plaats voor het examen zalaan de adspiranten tijdig kennis worden gegeven.

De DirekteurP. H. HEIJNEN.'

Voor de rest onthoud ik mij van k o m m e n t a r e n.Ik heb alleen ' maar zoo wat g e s p a t i ë e r d.

En wie d a n nog niet, zonder mijn gekrabbel, op-roerig wordt, die patiënt is hopeloos.

De kapitalistische Staat is een bordeel, met eenRijkswapen voor den ingang.

En geen geld, geen liefde.

XXXV. HEINRICH I. DER GEMUTLICHE.

Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins der Nederlanden,Hertog van Mecklenburg. Eere-President van het EererVendel der Johanniten-orde, Voorzitter van het Oranje~Kruis en van het Roode dito, is geïnstalleerd als Be--schermheer van de Rederijkerskamer „Jan van Beers"te Utrecht.

Zijne Hoogheid, vergezeld van Zijn adjudant, denkapitein ter Zee Jhr. von MV hlen, werd „te ruim 4 uur"(onvolprezen nauwkeurigheid der Nederlandsche Pers)verwelkomd door Zijn Gastheer, Graaf Van Lijnden vanSandenburg, die hem per auto naar „Paushuize" bracht,alwaar de installatie plaats had.

Ook de Burgemeester, de Heer Mr. Fockema Andraeae,Eere-Voorzitter van „Jan van Beers", woonde de plechtig

-heid bij.Volgen wij thans het verloop der zaken, gelijk dat

geteekend wordt in de lokale bladen:„De heer De Haan overhandigde den Prins daar-

op 't insigne en deze plaatste zijn naam — „Hendrik,Prins der Nederlanden, hertog van Mecklenburg"--- op de gewone presentie-lijst der Kamer. Z. K. H.onderhield zich vervolgens met de heeren van „janvan Beers" en vertelde o. a. dat hij vroeger ooktooneel gespeeld had. Z. K. H. kreeg dan altijdhuisknechtsrolletjes te vervullen, doch omdat hijnooit zijn rol kon onthouden, zorgde hij steedsstoffer en blik bij de hand te hebben, waarmedehij dan, al vegende, op den souffleur aanstuurde,die hem weer op dreef hielp. Kortom het onderhoudwas zeer „gemuthlich", zoodat er een recht geanirmeerde toon heerschee. Na een half uurtje nammen afscheid, waarop Z. K. H. ten Paushuize hetdiner gebruikte."

70

Twee konklusies wettigt deze zorgvuldige reportage:10. Ook de Prins behoort bij de stembus van '18

Zijn kans te hebben. De voornaamste kwaliteit is be~reids gebleken. „Z. K. H. plaatste Zijn naam op depresentie-lijst der Kamer"... en vertrok „na een halfuurtje". De geboren afgevaardigde! Is dat niets voorde partij der spullebazen, „Van Hall en cum Suis"?

2°. Waarom is Z. K. H. niet liever ook bij hetRoode Kruis, waar hij zijn rol niet onthouden kon, tothet emplooi van Huisknecht overgegaan om ook dáár,,Stoffer en Blik" te hanteeren ? Daar was iets te vegengeweest!

Toch wel „gemutlich" ... zoo'n artistieke Prins!

71

XXXVI. „SALUUT".

Op het Plein in Den Haag, vóór het Ministerie vanOorlog.

Een soldaat staat op wacht, met het geweer in denarm. Natuurlijk : waar niets ontploffen kan, daar is debewaking volkomen.

Inééns beweging. D'r komt een officiertje, groen alshet malsche gras der weiden. Een krijgsman in zak-formaat. Maar zwaar rinkelend met de sporen.

Plichtmatig grijpt de schildwacht zijn spuit, stelt zichin de houding, het wapen stram aan den schouder, alseen mug, die een brulkikker zijn hulde brengt.

Onachtzaam groet het Besterde jochie weerom, gelijk deoverste der heirscharen den minste der krijgsknechten, enverdwijnt in het poortje naast het Departementsgebouw.

De soldaat zet met norsch gebaar zijn spuit weer néér,dat het dreunt op den grond. Blijkbaar heeft hij denzwaren kolf zwáár laten neerkomen . , zij het in z'nverbeelding ~ op een oflicierlijken voet...

En tegelijk ontmoet zijn blik den mijne, en er kruisteen glimlach van verstandhouding,

En veelbeteekenend wisselen wij den broedergroet:„Saluut !"

72

XxXVII, WAARDE VRIEND HELSDINGEN.

Amsterdam, l9-4'l7.

Gij zijt — zoo wordt mij uit goede bron verzekerdde aangewezen man, om voor onze Kamerfraktie 'naangelegenheid te behandelen, welke den postalen dienstbetreft. Behoudens den misstap, dat gij, naast de opbrengstvan uw vermogen en van uwe talrijke kommissariaten,uzelf een immoreel pensioen m. t. k. hebt toegelegd, genietgij de reputatie van een solied man, en vooral vaneen eerzaam familievader. Bovendien hebt gij de jarender grijsheid bereikt, hetgeen u te meer geschikt maakt,om een teere kwestie ter sprake te brengen, zonder datmen u persoonlijk van lichtzinnige aanvechtingen kanbetichten.

Al welke overwegingen tezamen mij ertoe brengen,met verschuldigende eerbied uwe gewaardeerde aandachtte vestigen op de navolgende Besluiten en Benoemingenin de „Staats-Courant" van heden:

Benoemd bij de directie der Rijkspostspaarbanktot bureelambtenaar S. F. W. van Rossum enA. M. Lebbing, beiden ongehuwde vrouw, thanstijdelijk, en bevorderd totadjunkt-kommies de kier-ken F. C. van den Berg, J. J. Regenhardt, C. M,Kropf, beide laatstgenoemden ongehuwde vrouw;M. F. Posthumus, J. de Vries, B. Muller, L. J.Kunnen, H. A. van Dellen, B. Tuinzaad en N. J.Hoogwinkel.

Is het juist, dat de minister Lely, in overleg met denmonopoliseerenden Treub, een Staats,-huwelijks-bureaugaat exploiteeren, en dat uit dien hoofde in 's Rijksdagblad de aandacht van trouwlustigen wordt gevestigd

73:

op nog -beschikbare jonge dames, die een bijverdienstein de bruidskorf leggen?

En zoo u dit, bij onderzoek, inderdaad het voornemender regeering mocht blijken, kunt gij dan niet bevor--deren . ~ hetgeen toch voor een lid der regeeringspartijspeelwerk moet zijn — dat meerdere inlichtingen omtrentleeftijd, uiterlijk, humeur, uitzet, en bij voorkeur ookomtrent den bruidsschat worden verstrekt? Zoodatmen b.v. verneemt

Benoemd bij de direktieder R.P.S.B.: A.M.Lebbing,ongehuwde vrouw, 19 jaar, snuit als een perzik,van alles 12, lacht altijd, met 10 mille N.W.S. envijf Paleisloten. Portret wordt toegezonden. Geentusschenpersonen,

Voor inlichtingen houd ik mij aanbevolen. Liefstaangeteekende brief. Expresse! Het insluiten van post--zegel voor antwoord is in onze partij niet gebruikelijk.

Intusschen, in afwachting,de Uwe,

O. K.

74

XXXVIII. PROMOTIE!

Daar woonde weleer in der Vlamingen land eendichter, die zong 'lijk het vogelkijn fluit.

Met het hart van een kind en 't geloof van eenHeilige, had hij de menschen lief, en de bloemen, enal het goede op de wereld. Maar méér dan dat alleszijn Vlaanderenland !

Toen dat land was platgetrapt en uitgemoord enleeg-geroofd, wat hij — God zij geprezen .-- niet meerbeleefde, werden zijne verzen vertaald. En wel in detaal van het volk, dat zijn land had verwoest en ver.-brand, dat zijn stam had onderworpen en cijnsplichtiggemaakt, dat zijne Vlamingen had weggevoerd in vreemdeslavernij.

Toen kwam Neerlands Christen, bij de gratie Gods.En schreef in een dier driestarren, waaraan alle

gewoon, menschelijk voelen vreemd is

„Het is al soepele, Duitsche zang, wat ge telezen krijgt ..."

„Nu Gezelle ook onder ons kort geleden vantweeërlei kant hooge appreciatie vond, en Duitsch.-land er zich thans bijvoegt, liggen hierin toch weergelukkige voorteekenen, die op de eenheid van hetNederlandsche element in heel de wereld wijzen."

„En juist daarom mag het op prijs gesteld, datmen nu ook aan den Rijnkant weer iets voor onzeNederlandsche taalgemeenschap gaat gevoelen."

Vlaanderens gouw werd tot een woestenij. Hollandskinderen zijn in broodsgebrek, omdat ons graan metmisdadig opzet verwezen werd naar den bodem deroude wereldzee.

Maar hij ziet in 42 Vlaamsche verzen, tot r,soepelen,

75

Duitschen zang" herleid, de voorbode der „eenheidvan het Nederlandsche element", het getuigenis vande gevoelens, welke men „aan den Rijnkant" voorGroot Nederland koesteren gaat...

Voor zóóveel geestelijken adeldom past één belooningslechts: Een eererdoktoraat van de Gentsche Hooge-school voor Brussel's voormaligen grootburger.

Een dier roemruchte Nederlanders, die dáár een profes , .soraat aanvaardden, kan dan met éére promotor zijn.

Terwijl de heeren Sleeswijk en Knobel als paranymfenkunnen optreden.

76

XXXIX. „LIEFDADIGHEID NAARVERMOGEN"

Langs de muren van de stratenStaat een meissie aangeplakt,Dat een snuitig pinksterblompieIn d'r handje heeft gepakt.Langs d'r heupje hangt een mandje,Om d'r mondje lonkt een lach,En daaronder staat geschreven,Rozerood: „Hemelvaartsdag".

Koop een blompie van zoon► snoesje,Als je 'n duppie missen kunt;Kom, 0. W.!, 't zijn gouwe tijden,'t Is den arme graag gegund.Doe je 't goochem op de pleinen,Heb je nog een kans misschienDat de menschen die passeerenNet precies je weldaad zien.

En het zussie met d'r bussieValt nog mee... een knappe meid!Let vooral goed op d'r oogenAs ze vrindlijk dankie zeit.Want het is een ouë waarheid,Dat de barremhartigheid,As je 'm naarstiglijk beoefent,Tot de ware liefde leidt.

Geef een aalmoes aan den arme,Want je leent dien aan den HeerAs je Vrijdag in je zaak zit,Gap je 'm duizendvoudig weer.

77

Van dezelfde arme menschen,Waar je duppie heen zal gaan,Sleep je 't in die dure tijdenMet gemak ook weer vandaan.

0, wat zijn we toch liefdadig,]D' arme heeft het veel te goed!Onze linker mag niet weten,Wat de rechter morgen doet.Wees liefdadig naar vermogenBij zoo'n juffie met zoo'n lach,En hiernamaals de belooning,Dan is 't jouw Hemelvaartsdag.

78

XL. KARL MARX.

1818-5 Mei-1918.

Toen Heinrich Heine honderd jaar werd .-- zoo ver-telt een der allerbeste kenners van zijn nalatenschap ^--•begaf hij zich uit de hel naar de aarde terug, en zochtdoor heél zijn Denkmalrijke Vaterland, wáár dien dagzijn beeld tot 'n blijvende gedachtenis voor alle eeuwenonthuld werd. Hij zwierf en speurde en vond niet.Toen daalde hij in den avond verbitterd en uitgeputin 'n kelder af van 'n achterbuurt, en vond daaronoogelijke arbeiders om een discti verzameld, die eenkruik bier leeg dronken. Hij zette zich bij hen, eenvreemdeling. En een van hen sprak : „Laat ons eenlied zingen." Toen werden zij allen aandachtig, en éénvan hen hief aan, en allen in koor zongen zij mede:„Ich weiss nicht was solt es bedeuten".

En dat was het monument van den honderdjarigendichter 1

Aan deze gelijkenis word ik herinnerd, nu de honderdstegeboortedag van Marx nagenoeg onopgemerkt voorbijgaat. Is dat „de oorlog" ? Onzin ! In vollen vredestijdware dat niet anders geweest! De geleerden, de schrijvers,de journalisten hebben hem niet herdacht. In onze wereldis het morgen een dag der dagen. Daarbuiten is de stiltevolkomen...

Heeft vóór of na dien geboortedag ooit één andersterveling zulk een invloed gehad op de omvormingen vernieuwing der samenleving, zóóveel menschen zijnwil en zijn leer ingeprent, en hen gebracht tot 'n gemeenschap des geestes, waardoor de toekomst der wereld inhéél haar omvang beheerscht wordt ?

Schreef deze niet de natuurwet der menschenmaat-schappij ? Legde deze niet haar ziel bloot, en beschreef

79

met scherpe maar verfijnde volledigheid den bouw vanhaar lichaam, met het historisch-materialisme als haarcentrale zenuwstelsel?

Toch worden er geen monumenten onthuld, geengedenkboeken in het licht gezonden, geen kantatesgedicht. De wereld der officieele dus burgerlijke weten,-schap, schoon doordrongen van zijn genie, herdenkthem niet.

Maar door honderdduizenden menschen, wier ont-wikkeling tot zijne wetenschap niet reikt, wordt morgenin den kelder van 't proletariaat zijn lied der vrijheidgezongen. En dat zal zijn monument zijn.

Want de wereld, die Marx erkennen zal, moet noggeschapen worden.

En zij zal geschapen worden, naar zijn wil !

80

XLI. „ZEDELIJKHEID".

('n Waarneming in de Mei).

Voor de deur staat Kees, mijn hondje,Met 'n teefje uit de straat.Samen spelen z' echtverbondje,Zooals dat in 't voorjaar gaat.Kees bemint haar, zij mint KeesjeIn het licht der blijde Mei.Hoe gelukkig is zoo'n beestje,Menschen zijn daar stumperds bij!

Uit het raam der boven-burenLigt een zwarte poedel.-hondNaar hun zondenval te gluren,En de tong hangt uit zijn mond.Uit de hoogte jankt en blaft.-ieTegen 't zedeloos schandaal,En het zondig paar bestraft.-ieKeffend in zijn hondentaal:

„Zondaars, heidnen, schaamteloozen,9,Die met rein- en kuischheid spot;„'t Overspel is uit den booze,„Strijdig met het hoogst Gebod.„Ik sta hóóg, ik zie met smarte„Naar dit zondig tijdverdrijf,„En mijn rein, geloovig harte„Breekt van weedom in mijn lijf ... .

Zwarte Poedel! jij staat boven,En de deur is stijf op slot;Anders was j' omlaag gestovenOndanks 't hemelsche Gebod.

Oproerige Krabbels 6. 81

Jij staat hoog.... jij moet be-keffen,Wat je hün, benéé, niet gunt.Aay, hoe raak zou jij hem treffen,Hadt je 't deurtje uit gekund!

82

XLII. DE POPULAIRE.

Ziehier een treffend antwoord op de vraag, wie demeest populaire man is in Nederland:

We zitten aan tafel. Midden op den disch prijkteen augurk, bij den aanblik waarvan het onze tafel-ronde groen en geel voor de oogen wordt.

Het jongste en beminnelijkste lid van het gezel-schap, op den rand der leerplichtigheid, solliciteert omeen deel der onoogeljke versnapering. Het hoofd desgezins geeft een ongunstig praeadvies: ,,Doe het niet,jongen, want hij smaakt léélïjk-bitter."

Ieder ouder begrijpt, dat dit den aandrang van denjeugdigen sollicitant slechts versterkt, en dat hij, indienéénigszins mogelijk, zal trachten staande te houden,dat deze augurk smaakt als ambrozijn.

In zulke gevallen baat ènkel toegeven. Hij proeft,verwringt zijn snuitje in duizend aanbiddelijke plooien,en zegt vol verachting:

,,Daar is een smaak aan van de Regeering !"Da's Posthuma, de populairste man in 't vaderland!

83

XLIII.VERSCHIL?

,,Néé, geslacht wordt er niet," zei de eigenaar vanhet eethuis, waar wij dien middag een nagebootstmiddagmaal verschalkten, ,,geslacht kan er niet worden,maar gemoôrd wordt er, meneer I Want het gebeurtop plaatsen, waar het niet mag, en door menschen,die het nog nooit bij de hand hebben gehad. En debeesten mogen niet schreeuwen, anders loopt het inde gaten. Dus wordt zoo'n ongelukkig varken met eenzwaar touw z'n snuit dichtgebonden, en dan maarkerven tot -je niet meer beweegt. Van-de-week zag ikeen koe, die hadden ze met een bijl z'n hersens inge-slagen, en toen gesneden tot-je zich stil hield. Zulkestomme dieren, die niet eens begrijpen kunnen, dathet de oorlog is waardoor ze zoo ellendig aan d'reinde komen.. . ."

Toen zweeg mijn verteller.En ik deed desgeljks. Want ik vroeg me af, of dat

twéé-beenige slachtvee van alle volkeren, dat ôók mettoegebonden snuit wordt afgemaakt, dan wèl begrijpt,door welke oorzaken ze zoo ellendig aan d'r eindekomen....

En ik zag het verschil niet.Want gelijk deze sterft, weerloos offer van misdadige

hebzucht, zoo sterft ook gene.,,En het verschil tusschen mensch en dier is er niet,

want het is alles ijdelheid."

84

XLIV. GELIJK DE OUDE ZONGEN..

Aldus sprak Rutgers in de Kamer bij onze interpellatie,toen hij goed moest praten, dat de representanten derchristelijke arbeiders tegen de motie-Sannes zoudenstemmen:

,,Ik wensch den Heer Troelstra er op te wijzen, waarik met dezen lof tot zoover instem, dat toch van diezijde meer voet is gegeven aan de denkbeelden en ge-voelens, die tot straatrelletjes leiden, dan gewenscht is,want door het houden van staatsbetoogingen is degedachte gekweekt en door de bij die gelegenhedengesproken woorden nog meer, dat de politieke zaakniet enkel door politieke argumenten moet worden be-handeld, maar dat ook de physieke kracht en het getaldat op straat zich vertoont en zoo noodig zijn bicepsbeschikbaar stelt, argumenten zijn, die moeten gelden,en door dergelijke straatbetoogingen en de gevoelensdie zij kweeken worden de ongeregeldheden, gelijk wijdie de vorige week te betreuren hebben gehad, in dehand gewerkt." (Hand. pag. 233).

Als vriendelijke poging, om de christelijke arbeiderskopschuw te maken voor de moderne organisaties, doorde relletjes op onze rekening te schrijven, Is dit voor'n jong beginner in de edele kunst des politieken christendoms volstrekt niet zonder verdienste.

Maar hoe verzinkt het in het niet, als de Meesterzèlf de God-gewijde pen ter hand neemt, en zijne vol-gelingen bedriestart, gelijk daar geschreven staat in hetblad onzes Heeren van Zaterdag j.l., waar het luidtals daar volgt:

,,Hierbij verlieze men echter niet uit het oog, dat de

85

toon, die op de openbare school afmeer heerschen gaat,hiertoe op in 't oogloopende wijze heeft medegewerkt.

Men kan er wel zeker van zijn, dat met name debelhamers van 16 a 18 jaar, die vooruitstoven en schikin 't spektakel hadden, ,zoo goed als zonder uitzonderingvan de openbare scholen waren. Niet, dat de onder,-wijzers van die scholen zulk een schandaalmakerij aan,-moedigen, maar de geest dien ze onder het jongeregeslacht brengen, is in beginsel zoo fataal. ' Ook al zijnze niet alle Socialisten, het is toch de geest van 't doorgeweldenarij de baas willen zijn, die ze veelal in dekern van het Socialisme gemeen hebben, en het wasdie niets ontziende geest die ook ditmaal bij het straat-kabaal zoo hinderlijk uitkwam."

Zóó moet het, jongeheer Rutgers! -En al is de moedniet op te geven, dat gij het, al doende, zó® wel leerenzult, toch zal het nog even duren vóor gij aldus metéén meesterzet de openbare school hebt aangewezenals de bakermat van het Bolsjewisme.

Maar laat U daardoor niet ontmoedigen. Zelfs Kuyperloog aanmerkelijk slechter, toen hij nog zoo jong wasals gij.

E:14'1

XLV. AAN H. M. DE KONINGIN,

Mevrouw.

Geeft met eerbiedigen schroom te kennen UwerMajesteits gehoorzame, zij het niet van republikeinschesmetten vrije onderdaan de Oproerige Krabbelaar, tendeze domicilie kiezende aan de Keizersgracht 378, teAmsterdam,

dat sinds lang zijne overtuiging is, dat Uwer Ma-jesteits goudgegalonneerde onderdanen van Land ,- enZeemacht zich beijveren, om Uwe Majesteit een Radvoor Oogen te draaien,

dat hem meermalen daaromtrent de meest-ontstel-lende berichten hebben bereikt, met name van deHembrug, alwaar men Uwe Majesteit toestellen „involle werking" heeft vertoond, welke aldaar, uithoofdevan den grondstoffen-nood, in het geheel niet in gebruik zijn,

dat nochtans naar zijne meening zèlfs het belatafelender Landsvrouwe de gestelde eischen niet behoort teoverschrijden,

dat hij daarom met groote verbijstering kennis namvan het ontstellende bericht in het „Leidsch Dagblad"van Woensdag 18 dezer, alwaar koelbloedig vermeldwordt

Hoewel de officieele mededeeling nog niet bijautoriteiten is ontvangen, wordt H. M. de Koninginhier morgen verwacht. H. M. heeft den wenschte kennen gegeven, om het Militair Hospitaal ende verschillende militaire kwartieren te bezoeken.

Sedert Benige dagen is men in de verschillendegebouwen reeds bezig met schoonmaken, witten,enz., om aan alles bij het hooge bezoek een zin...

87

delijk, aardig en opgewekt aanzien te geven.

dat hij met dankbare erkenning ervaart, dat UweMajesteit het op prijs stelt, indien ,,de verschillendemilitaire kwartieren" metterdaad eens een ,,zindelijk,aardig en opgewekt aanzien" opleveren, hetgeen immers Uwer Majesteits belangstelling in het lot Uwergeuniformde, zij het kankerende Landskinderen bewijst,

dat hij nochtans Uwe Majesteit eerbiedig in overweging geeft, voortaan den wensch, om de militaireverblijven met Hoogstdeszelfs eigen Oogen te bezich-tigen, niet vooraf bekend te maken.

Want zij nemen U, Mevrouw!Hetwelk doende, enz.

0. K.

Honorair lid van ,,Klein maar Dapper".

XLVI. DE WRAAK VAN FRANS.

Eerste Paaschdag . . . Taai is t oude brood en karig hetrantsoen. En onze herinnering bedroomt met hongerigenweeuoed het Paaschbrood, besuikerd, en daarbinnen eenkostelijk geheim van krenten, rozijnen, sukade . . . R.I.P.

En in mijn geheugen schiet de wraak van Frans.Frans was toen, jaren geleden, de bediende van mijn

kapper. Des kappers vrouw was, met permissie, eenkreng. Haar man een lam, onderdanig aan haren mach.-tigen wil. Een dochter, die precies ma was. En zonen.

Op 'n morgen tegen elf, dat ik als gewoonlijk daarwas om een gladde snuit te halen, verscheen niet alsanders de kijvende huisvrouw met 'n blad vol koppiesmorgenkoffie, maar Frans alléén kreeg een bakje. Paen de zoon trokken zich naar boven terug.

,,Waarom zulks, Frans?.", vroeg ik.Frans lachte : ,,Ze hebben acht Paaschbrooden in huis,

en schransen daarvan bij de koffie. Om mij öôk 'nstukkie te geven, zijn ze te pestgierig. Pa en zoonlieftrakteeren, waar ik bij ben, durven ze niet. Daarom gaandie naar boven. En dat blijft nou 'n dag of veertienzoo, tot het laatste Paaschbrood op is."

,,Wat 'n tuig !", zei ik met overtuiging.Maar 'n dikke week later zei Frans tegen me, terwijl

zijn mes mijn wang begleed: ,,'t Is op. Morgenvroegweer algemeene koffiepartij in 't salon hier beneden.ik heb 't toevallig gehoord. Zorg, dat u om elf uurhier bent."

ik zag zijn oogen blinken van intieme lol bij voor-baat. En ik zwoer op tijd present te zijn. En zoowas ik!

En nauwelijks schuimde de zeep op mijn kin, of Maverscheen als weleer met het blad vol koppies.

,,Pardon, meneer, 'n oogenblik", zei Frans effen-

Hò Z

smoelig, en hij begaf zich naar de kast. Ik wachtte,schijnbaar gelaten, inderdaad met spanning.

Toen haalde Frans 'n banketbakkers-kist voor dendag, en ontpakte daaruit 'n kokkerd van 'n Paasch-brood van zeker zes pond, in dikke hompen gesneden.En hij gaf ze allemaal, mij incluis, zoo'n brok in de hand,en sprak: ?,Nou trakteert Frans. Frans is geen armoedrzaaier. Frans houdt van rojaal. En leve de vreugde l"

Nog zie ik ze staan, de kapper, het booze wijf,versteend, met het stuk lekkers in d'r poot.

Maar ik hapte in het mijne, en sprak waardeerend, metvollen mond: „Inderdaad, Frans, de wraak is zoet!"

r• 1

XLVII. EEN PSALM DAVIDS.

Op den Binnenhof staan knollen en klabakken bijde vleet voor de komst van Koning David met zijnstouten stoet gereed. Alles wacht 'n bange spanningtot de klok van tweeën slaat, en het heir van prole-taren vóór de Tweede Kamer staat.

Paarden steig'ren, helden weig'ren om een stap terugte gaan, maar de waapnen der barbaren maken niette-min ruim baan. Bommen knallen, vrouwen vallen, kindrenschreien in 't gedrang, en rebellen, niet te tellen, sleurtmen dreigend naar 't gevang.

Alle winkels zijn gesloten, de fabrieken liggen stil;in Den Haag dien dag geen kerel, die ook één uurwerken wil. Alles staakt op Davids roepstem, héél hetland is levend dood, neen, geen loonslaaf roert eenvinger, wijl de Meester het verbood.

Achteruit — daar komt de Massa: Koning Davidschrijdt vooraan. Zie de vrouw van Heintje Koomansaan zijn groene zijde gaan. Zie daarachter — pro memorie — Lou de Visser, Luteraan, Wesseling en SjaantjeScheffer, al de groote Leiders gaan.

Go3siemijne, Koning David, mensch, nou worrik tochwel bang, wat een reuze--dimmestrasie, wat een optochtvan belang! 't Zijn d'r zeker zevenhonderd, asset ergeen duizend zijn! Nou zal Cort wel anders piepen,nou wordt Posthuma wel klein!

XLVIII. DE HEL.

Wie je op feilen wijst, is een vrind.Een van m'n tallooze vrinden vermaant mij, dat ik

teveel over kinderen schrijf.Ik zie het in.

In de eeniçje straat van het Limburgsche dorpjewonen enkel Roomschen en één rooie, als 'n nutteloozepapaver tusschen 't voedzame koren.

De rooie heeft 'n zoon van vier, wiens wangen 'ngetuigenis zijn van vaders politieke belijdenis. Diejonge man speelt met z'n vrindjes in de straat. Dochdeze hummels, door een beminnelijk priester in de leeringvoorgelicht, hebben het rooie kind voorzegd, dat hijaan het eind van zijn nauwbegonnen bestaan ter hellezal varen. En de hel - aldus de theologische voor-lichting van meneer pastoor - is krek , de kelder onder't huis...

En daar het kereltje van onzen partijgenoot, wegenseen niet-te-noemen misdrijf, bij herhaling gepleegd, bereids een kwartier in den kelder had vertoefd, hetgeennog wat anders beduidt dan de eeuwige verdoemenis,keerde hij schreiend huiswaarts.

En dit herhaalde zich vele malen achtereen.Toen kwam de vader op een lumineus idee. Hij liet

zijnen zoon tusschen z'n knieën staan zoodat alleentwee angstige oogjes er boven uit keken, en sprak:,,Adri, je weet. dat je op de kermis in Heerlen bentgeweest... in de draaimolen, het paardespel, de schiet-tent en de wafelkraam ?"

Dat wist.-ie. En hoe!,,Welnu," ging de vader voort, ,,in de hel is 't altijd

kermis. 's Morgens poffers en draaimolen. 's Middagskoek-trekken en luchtschommel. 's Avonds glaasjesspel

en Parijsche wafels. En allen dag opnieuw. Wat zeg jedaarvan ?"

,,Ga jij der óók in ?", werd er angstvallig geïnformeerd.„Da's vast !", zei de vader, twaalf jaar lid van de

Partij en dus zeker van zijn zaak.„Dan wil ik dálijk naar de hel," zei het jongske

vastbesloten.„Niks tegen de jonges buiten zeggen," ried de vader,

„anders wordt het er te vol."Dat beloofde hij,En 's middags kwam-die lachend thuis, dat de jonges

wéér gezeid hadden van de hel, maar hij had niks ver.-rajen van het geheim van vader. Net lekker niet.

Maar later, als hij het geheim van onze hel naarwaarheid weet, zal hij den hemel zien open gaan.

93

XLIX. DAGORDER No. 11.

Sergeanten, Korporaals, Soldaten, op wie het landzich moet verlaten.

Alzoo, Wij, Quack, bij Godes Gratie, Kaptein derNederlandsche natie, aan alien die dit zullen lezen,Salut ! Bevelen Wij mits dezen:

Als Zaterdag in 't Stadion in 't licht van de Oranjezonhet Sportfeest zal gehouden worden, zoo zult gij involmaakte orde U opgewekt daarheen begeven. - Denamen worden opgeschreven.

Gij gaat er heen met een gelaat, waarop zôó'n lolte lezen staat, dat elk die U voorbij ziet gaan vanzóóveel vreugde paf blijft staan, en uitroept : ,,Zie,hoe die soldaat met geestdrift naar het Sportfeest gaat".

Daar komt de Koninklijke stoet... Uw hart schietvol op staanden voet; gij perst de tranen uit Uwoog; spontaan gejuich stijgt vrij omhoog - wie nietgeestdriftig is model, komt morgen extra op appèl.

Wie liever niet naar 't feest wil gaan - motievengaan Ons, Quack, niet aan - doet extra dienst en magniet uit, schoon dit volstrekt geen dwang beduidt; uit-sluitend vc r de goede orde zal men dan thuis ge-houden worden.

Men weet dus waaraan zich te houën, en mogenWij mitsdien vertrouwen, dat bij dit nationaal festijnde manschap vol present zal zijn. Men dwingt Uniet - dat lijkt maar zoo!

QUACK.

Kapitein van het Depot.

L. DE BALK IN 'T EIGEN OOG.

Gesteld, edelaardige lezer met uw bewegelijk en ge-voelig gemoed, dat gij het navolgende bericht aantreftin uw krantje:

,,Een patrouille onder luitenant Von Einem legdein Gent den 1 8den April twee mannen, vier.vrouwenen negen kinderen neer. De vervolging wordt voort-gezet." (,,Berl. Tageblatt.")

Zoo zoudt gij het blad in verontwaardiging ineen-frommelen, uw trillende hand zou zich ballen tot eenvuist, en uw mond zou stamelen: ,,Groote God! Watzijn die Moffen toch gemeen. Moordenaars! Hunnen!Barbaren !"

En uw bewegelijk en gevoelig gemoed zou wed,-ijveren in onbaatzuchtige Entente-liefde met Holdertzèlf..,

Doch zie, ik veranderde eenige namen in het bericht,dat in uw krantje stond. Want inderdaad luidde hetals volgt:

Een patrouille onder luitenant Luteyn legde inSerbödjadi den 1 8den Januari twee mannen, viervrouwen en negen kinderen neer. De vervolgngwordt voortgezet. (,,Deli Ct.")

En Serbödjadi ligt niet in België, maar in ,,Nederlandsch" Oost-Indië.

En Luteyn is geen Duitsche, maar een Hollandschenaam! Alles dus in orde!

LI. SPELLETJE.

Hij kan nu lezen en is daar heel trotsch op.Hij ontcijfert de voorschriften op de tramwagens, de

naamplaten op de huizen, de reklameborden bij denweg, zooals alle kinderen. En hij doet dapper kond,-schap aan de oorstaanders van al wat daar geschrevenstaat. Ons aller noodlot heeft hem reeds in den greep:de eerbied voor wat gedrukt is.

Maar het ontgaat zijn aandacht niet, dat er óókkinderen bij den weg zijn, die 'n stuk krijt in de handhebben, en daarmee schrijven op de muren. Hij vindtdat een kostelijk spel, en ik voorspel een aanval op denkrijtbak, zoo aanstonds op de school.

Natuurlijk leest hij die krijtgeschriften zijner tijdgennooten met bijzondere voorkeur. Niet altijd fraai zijnze! Maar hij is klein, en wat niet goed is, reikt dusnog niet tot zijn hoogte.

En daar komt hij op me toegesprongen, uitgelaten,verrukt, héél zijn smoeltje één lach...

„0, kijk eens wat dáár staat V" en zijn vingertje glijdtlangs den wand, die vol is van kinderlijke hanepoten,en zijn mondje spelt ijverig: ,,Hon-ger, Hon-ger,Hon-ger."

En hij trekt zijn konklusie : „Die heeft héél langmoeten schoolblijven, die heeft véél te laat zijn boter~ham gekregen."

En ik heb niet den moed inlichtingen te verschaffen,en zie hem dansen vóór mij uit.

Dit is het éérste geschrift van een opkomend genslacht : „ onger, Honger."

LII. STEVEN-MULDERS-BUURTJE.

Als ik in m'n kinderjaren met vader ging wandelenop Zaterdagmiddag, en we kwamen voorbij het Steven , -Mulders --buurtje, dan wisten we vooruit wat ons tewachten stond. Uit de onoogelijke krotjes vlogen steenginen modderkluiten en in 'n dreun klonk het: „De jodenhebben 'n koe geslacht onder de peppelenboomen ;worst gemaakt en weg-gebracht; foei, wat 'n vieze joden."

Dan wou je daar tegen in met je kleine knuisten,maar vader zei rustig: „Dat moet je niet kwalijk nemen.Die menschen zijn onbeschaafd, en hebben niets betersgeleerd. En uitverkoren zijn we toch."

En dan gingen we weer vèrder i

Bij elke Kiesrechtbetooging, na èlken Rooden Dinsdag,bespuwt de vrij-liberale pers den stoet der demonstranten.

Ook thans ontgaat zij dit noodlot niet, en werpt demodderkluiten van haren klassehaat naar de hoofdenonzers betoogers. „Diaar één been" staat er boven 'nbeschouwing over onze massaraktie van den Oden Maart.Er schijnt toen 'n vrouw in het gedrang onder de tramte zijn geraakt, en voor háár neemt Ridder Drion hetop met zinnen als deze:

„De goden zijn toch steeds met de waaghalzen.Maar één been verbrijzeld, terwijl er honderdendooden en gewonden hadden kunnen zijn."

„Het kan zijn, dat de vrouw, die voor haarleven verminkt is, het even erg vindt, dat er maaréén ongeluk bij het Amsterdamsche avontuur isvoorgevallen, maar wij, die het breeder bezien,lachen natuurlijk om deze bekrompenheid. Watbeteekent één verbrijzeld been tegenover het elekrtorale succes van de S. D.A. P. ?"

Oproerige Krabbels 7. 97

Een oogenblik begon mijn bloed te koken, om op ditrapalje uit het Steven-Mulders-buurtje dezer samen~leving los te slaan.

Toen hoorde ik die goede stem weer, die men nooitvergeet : „Dat moet je niet kwalijk nemen! Die men.schen zijn onbeschaafd, en hebben niets beters geleerd.En uitverkoren zijn we toch."

En dus gaan we weer vèrder.

98

LIII. MENSCHEN?

Samen kwamen ze binnen, 'n stil manneke met grijshaar, 'n bleek vrouwke.

Zij dee het woord. Hij zat beschaamd te luisteren,en z'n trillende hand tastte langs het tafelkleed.

Zij had een galsteenenkoliek gehad. Bed en heetepappen, zei de dokter. Hij zorgde altijd voor haar,maar overdag was hij op z'n werk. Familie in de stadhadden ze niet, 'n Verpleegster was buiten d'r bereik.En de pijn was wel erg. Maar toch moest ze telkens,als de pijn hevig werd, uit d'r bed opstaan om depap weer heet te maken op het gasstel in de keukennaastan. En dat kon ze haast niet. Ze hadden óókwel 'n peter'-olie-stelletje om voor d'r bed te zetten,maar aan olie was niet te komen, niewaar ? Dus washet 'n onmogelijke toestand.

Toen was d'r man, die altijd zoo prachtig voor d'rzorgde, da's waar, meneer 1 in de verleiding gekomen.Want aan de inrichting, waar--die werkte, stond depeterolie volop, in vaten en flesschen. En toen hadhij — had zij maar geweten, dattie zooiets in 't zinhad, dan had ze 'm gebid en gesmeekt, om dáár nietaan te beginnen --- één flessie peterolie meegenomen.Maar omdattie nog nóóit iets gestolen had, had hij zellefgevoeld, dattie angstig keek naar den portier. En diehad hem betast en gesnapt. En dienzelfden middaghadden ze 'm ontslagen. Want ze waren streng, wanthet was 'n militaire inrichting van 't Rijk....

Hoe lang hij daar al in dienst was?Twee en dertig jaar!Welke straffen hij al had gehad in die jaren?

~ Geen enkele !,~ Of hij gezegd had, wat hem tot zijn daad ge-

dreven had?

99

— Alles gezegd. Maar dat maakte geen verschil!

Vraag: Zijn dat nu beesten, of heeten zulke „auto-riteiten" óók nog menschen ?

100

LIV. ONTMASKERD.

Ik heb altijd de illusie gehad, dat mijn gezicht densmaad van m'n Joodsche afkomst niet al te duidelijkverried. Ik heb altijd op m'n tellen gepast om hetbittere geheim, dat m'n vader een Rabbi en m'n groot-vader de Rabbi der Rabbi's was, tot in het tiende geslachtnaar 't verleden, zorgvuldig te bedekken. Onechte kinderenzullen me begrijpen. Het geheim eener besmeurde af-stamming bewaar je met saamgeknepen lippen.

En ik nam mijn voorzorgsmaatregelen, met nimmer--falende werkzaamheid.

Van twee geestigheden, die dansten door m'n kop,slikte ik er één in, en ik debiteerde de slechtste.

Als ik sprak, hield ik krampachtig m'n handen opden rug, in doodsangst voor 't onvergeeflijk gebaar,dat reeds zoovelen verried.

Ik droeg een mes, een pistool, een boksijzer, eendegenstok ... de zichtbare emblemen der Arische be.-schaving.

Ik dronk thee zonder suiker en bedankte voor koekjes,waarvan me 't water in den mond kwam. Ook dronkik bitter, en ik at rustig afgekookte blomkool metvarkensrib en, zèlfs, macaroni met ham.

En als ik een Russischen jood zag, zoo'n wègge-worpen afval van Judea's mestvaalt, van huis en hofgejaagd omdat-ie bitter noch pistolen savoureerde engebroken Hebreeuwsch stamelde, wat een taal is voorlandloopers — omdat ze loopen, sedert eeuwen, dooralle landen heen — dan week ik snel ter zijde, en gingeen kerk in, en prevelde een „Onze Vader ", ofschoonook daarvan de herkomst niet zuiver is.

En wat heeft dat alles gebaat ?Dat ik in „Het Nieuws van den Dag voor Neder.

-landsch Indië" een smous genoemd word.

101

Israëliet zegt de verdraagzame. Jood de vertrouwelijke.Smous de oprechte.

Ik ben een smous! God zij geprezen, dat de waarheidaan het licht kwam. Nu kan ik weer mezelf zijn! Vanravond eet ik gestoofde snoek en matses en vijgen enroomtaart — alles door elkaar — ik neem een kop volsuiker met een scheutje thee, en het pistool en debitterfiesch zet ik in het veiligste hoekje van de vliering.

Het verlossende woord is gesproken. Ik ben eensmous geboren, en die zal ik sterven.

Kameraden, veracht mij, maar verstoot mij niet! Iksmeek om uw zachtmoedige genade.

102

LV. ZOO ZIJN ONZE MANIEREN!

Ziehier wat een vader mij voorlas uit een brief vanzijn zoon, die tot de welzaligen behoort, door het wijsbeleid van Krijgsheer Rambonnet als milicien bij deMarine naar de Oost gezonden.

De jongen was in Padang, en ontmoette daar opeen dag, dat hij vrij van dienst was, een vrind vanzijn ouderlijk huis, die hem meenam naar Fort de Kock,en hem als gast aan zijn tafel noodde. Dien eigen dagwas daar op de soos een fuif-avondje, met een dansjena voor de jeugd. Natuurlijk mocht het onvrijwilligematroosje méé, en even natuurlijk sprong hij met demaagdekens van 't Oosten in 't rond, en geurde metzijn vlugge uitmonstering.

Tot plotseling een persoon van het mannelijk ge-slacht gelaarsd en gespoord naar voren trad, een

majoor van de koloniale troepen, die op hoogen toonvroeg, wie in strijd met de statuten der societeit eenmatroos had geïntroduceerd. Doch de schuldige lietzich niet zoo grif overbluffen. Hield zijn goed rechtstaande, en weigerde zijn jeugdigen gast de deur tewijzen van de societeit, waarvan die majoor zèlf notabene voorzitter was. En toen de krijgsman merkte, dathet op die wijze niet gààn zou, zei hij . „Dan zal ikhem gelasten, heen te gaan!" Wat den bewapendenbovenmeester altijd vrijstaat. En het jongske, voor „zijnland" uit zijn werk gehaald, aangeblaft door 'n lands~verdediger in de vreemde omgeving, verdween op ditbarsch bevel, zij het gevolgd door het gros der gasten.

Als zoo'n sabelsleper aldus optreedt tegen z'n klas~segenooten, in de soos, vraag dan hoe die de beestspeelt tegen het tuig in de kazerne!

103

LVI. TE STOM!

^~ Meneer, zei ze binnenkomend en nog vóór zezat, U schrijft in de krant, dus U zal het wel weten.

„Dus" — zóó onnoozel zijn vrouwen I.--- Waarom, ging ze in één adem voort, is de boter,

die al 85 cent was, nog 15 cent opgeslagen?~ Da's de Distributiewet, lieve Mevrouw!

Wat zegt U?De Distributiewet, geachte mevrouw ; zij strekt

om éérste levensbehoeften tegen verminderde prijzenonder de verbruikers te verspreiden. 1 Oktober is zein werking getreden. En de heer Posthuma, uw be.schermheer, om zoo te zeggen, stelt de prijzen vast omte zorgen, dat u niet gevild wordt..

— Maar ze is opgeslagen, menéér. Versta toch watik zeg. Een gulden een pond. Ik weet niet meer, hoeik smeren moet.

Dat verklaarde ik u reeds, geachte mevrouw. Zeis opgeslagen, omdat de minister in het belang dervolksvoeding de prijzen regelt.

Meneer, zei ze dreigend, en ze haalde een lijstvoor den dag, de grauwe capucijners kosten 50 cent,dat is 15 cent omhoog. En de rijst 20, da's een stuivermeer dan vóór den oorlog. En waarom zijn d'r heelermaal geen bruine boongin ?~ Omdat, doceerde ik met beschaafde kalmte, de

Distributiewet nog niet werkt, lieve mevrouw ...— En u zei straks.... stoof ze op.

Dat-ie in werking was getreden, en dat daardoorde boter ...

.-- De boter, herhaalde ze verbluft.— Gestegen was, vulde ik aan, omdat de heer

Posthuma de prijzen regelt, opdat u niet gevild wordt.~ Man je bent gek, viel ze ruw uit.

104

En weg was ze.Al komen Aletta, Heleen Ankersmit en de Douarière

van „De Fakkel" tegelijk op visite ~ ik ben voortaantegen haar kiesrecht.

Die vrouwen zijn nog te stom om de werking vaneen wet te begrijpen.

105

LVII. GEBEDEN -CHAOS.

Zijne Eminentie Kardinaal Amette, Aartsbisschop vanParijs, heeft gister (Zondag)middag in de Metropoli-taan-kerk, de „Notre Dame", de navolgende „belofteaan de Heilige Maagd, de Moeder van God en Ko-ningin des Vredes" afgelegd

„Reeds hebt Gij ons een klein bewijs van uwwelwillende bescherming gegeven door, bij hetfeest uwer geboorte, de golf van aanvallers, waar-aan tot nu toe niets had kunnen weerstaan, tegente houden.

Dankbaar voor deze weldaad en overtuigd, datuwe barmhartige tusschenkomst ons ook de be-kroning daarvan zal verwerven, leggen wij, Kar-dinalen, Aartsbisschoppen en Bisschoppen vanFrankrijk ieder in naam van zijn diocees en allente zamen in naam van geheel Frankrijk, de plechrtige belofte af, onze geloovigen in een bedevaartnaar Uwe heiligdommen van Lourdes te geleiden,om God te danken voor de overwinning en deweldaad van duurzamen vrede.

Verwaardig U, o Maria, onze belofte aan tehooren en ons gebed in te willigen, het dankbareFrankrijk zal er trotsch op zijn, met nieuw rechthet koninkrijk van U en Uwen Zoon te heeten."

Maar indien nu, tegenover deze gelofte, de Aartsbis-schoppen van Keulen en Weenen aan de Koningindes Vredes, in ruil voor de zege der Centralen, eenandere bedevaart bieden?

En indien ook den ouden God der Duitschers eeneEvangelische bieding gewordt?

En indien zelfs aan Allah en Mahomed Zijn Profeet,

106

een hoog bod van Godsvrucht door de Turken wordtgedaan?

Dan zal boven dien kermenden gebeden-chaos vanvolkeren die elkander vernietigen, de koude stem klin-ken van Israëls Profeet:

„Ook wanneer gij het gebed vermenigvuldigt, hoor Ikniet, want Uwe handen zijn vol bloed."

107

LVIII. HET WEERZIEN.

Ik ben zoo blij, ik ben zoo blij, dat ik weer in delange rij der vroedschap ben gezeten. Dat is in zoolangniet geschied, dat ik het snuit van Klaas en Piet albijna was vergeten.

Daar zit mijn brave jan ter Haar, de schoonstescheiding in het haar, en een geboord jacquetje. Ennaast hem, rozenrood en knus, mijn ouë, trouwe Fabius—mijn vrind, hoe gáát het met je?

Daar zit '-~ hier stijgt mijn vreugdig lied — de vrienddes volks, de mentor, Piet, met Abrams aan z'n zijde.Zóó zit een melktand naast een kies — en náást hemJuda,-jules de Vries ... die neemt me tusschenbeiden!

Daar zit Van Dien, die alles kan, en daar De Man(een rare Van,.. De Vrouw zou beter wezen). Endaar Van Os en dokter Vos en Hendrix met z'n teereblos, en Sjarrel, weer genezen.

Daar zit De Vlugt — kijk, hoe-die lacht om wat in'17 hem wacht ... wat zal je daaraan liegen! Daarheb je Nuyens, Asscher, Schut... Roëll is dalijk ingerdut; die hoef je niet te wiegen.

Daar zitten Scheltema en Zwart... en dáár is Klaas,kom aan mijn hart, omhels mij, méér dan broeder...Zijn wij niet bloemen uit één gaard, heeft niet éénschoot jou, mij gebaard... Is VIII piet onze Moeder?

Ik ben zoo blij, zoo zalig blij, dat ik weer in delange rij der vroedschap ben gezeten. Ik zit gemetseld,in mijn stoel, ik trek mijn stijfste staatsmanssmoel...had ik 't vooruit geweten!

108

LIX. NOG EEN BEKEERING.

Neerlands eerste dichter-zanger haalt van tijd tot tijdwat uit, dat z'n naaste vrinden hooren met een dood-verlegen snuit. Soms een Roomsche, soms een Rooie,soms een fijn aristokraat ... zoo het één en zóó hetander, dat je paf van 't prompte staat.

Koos heeft nou een guitig fuifie bij Prins Henderikgehad, waar.-die met een galarpakkie en een stalenponem zat. Vol bewondring voor den Jager zat daarKoosie heel kedin, als een leeuwtje zonder tanden tus-schen makke schapen in.

Jonkheer Backer nam den stakker medelijdend bij dehand — stel je vóór, zoo'n onderscheiding, da's de Prinsz'n adjudant — en die stelde met een buiging Koos aanal de jonkers voor ... Toen droeg hij de broek vanJantje en z'n lied op Troelstra voor ...

„Prins", zei Koos, „ik heb een marschlied voor dePadvinders gemaakt. 'k Zal het effe voor je spelen, datje onder d' indruk raakt. Ieder toontje laat je hooren,hoe ik van Oranje hou ~ as je 't móói vindt, mag je't houën, dan draag ik het op aan jou".

En de Prins, een éérste kenner, hoorde 't met eenglimlach aan, en Hij sprak vol van genade: „'t Zijden zanger toegestaan !" Koos die speelde, Koos diekweelde, en de Prins was aangedaan, en Hij sprak,wéér met genade: „Ik neem uwe opdracht aan."

Koos is Roomsche, Koos is Rooie, Koos is óókOranjeklant ... Koos, die is zoowaar van alles, maarvooral héél bij de hand. Man, je doe maar, zoek maarklanten, ieder is in Holland vrij, maar alléén, doe ons't genoegen, hoepel op uit de Partij !

109

LX. VERDRUKTE ONSCHULD.

„Man, praat me d'r niet van," hield-ie koppig staande,„de rijke man maakt oorlogswinst, en de arbeiderkrijgt toeslag èn opslag. Maar wie legt het loodje ? Dewinkelier, de middenstander. Uitbreiding van de stand,-plaatsen op de Nieuwmarkt en het Amstelveld ! Wiekomt er door te kort ? De middenstander. De winkelier.Een kostbaar etablissement in de Leidschestraat, metgemeentelijke gashaarden, gasstellen, gaskronen. Wiegaat ermee naar den kelder ? De middenstand. De win-kelier. Die kan droog brood eten 1 De arbeider likt zijnvingers af als.-ie klaar is met kluiven van z'n gemeente~visch .... En jullie zijn de hoofdschuldigen. Jullie helptden werkman d'r boven op en ons naar den bliksem.De gemeente mot dit en de gemeente mot dat — be.-halve nog je „Dageraad" met z'n brood, kruideniers~waren, kleeren, aardappelen, groenten, sigaren, brandstoffen, weet-ik-veel wat méér.

Een middenstander, een winkelier die rood stemt, isgek, draait den strop om z'n eigen hals. En al praatje als Brugman, je wéét nou, hoe ik erover denk ...."

Maar ik praatte heelemaal niet. Gaf hem z'n uitvalkadoo. En las hem een stukje uit het avondblad voor:

„Hoe het met die winst gesteld is, leert 1915. Bij eenbruto goederen-winst van f 1.569.000 verblijft een nettowinst van f 505.000. Het geplaatste aandeelenkapitaalper ult. 1915 bedroeg f 1.5 millioen, waaruit volgt, datde netto-rentabiliteit van het kapitaal ruim 33 pCt.bedraagt.

De zaak „op kleine schaal begonnen" in 1899, werd

110

in 1904 omgezet in een naamlooze vennootschap. Denetto-winsten sindsdien gemaakt bedroegen:

1905 . .. f 102.733 1911 ... f 258.0001906 . . . - 132.000 1912 ... r 324.0001907 . . . -- 163.000 1913 .. . r 273.0001908 ... - 163.000 1914 ... - 300.0001909 ... .- 216.000 1915 ... - 503.6161910 ... - 240.000

Het reservefonds, hetwelk dient tot dekking van eennadeelig saldo der winst.- en verliesrekening en om tevoorzien in het minimum-dividend der preferente aan-deelen, bedraagt f 409.000."

„Wat is dat allemaal ?", vroeg mijn bezoeker verbluft.„Da's een bede om hulp", zei ik glimlachend, „een

soort van bedelbrief van een gesjochten winkelier. 'nProspectus van „Gebr. Gerzon's Modemagazijnen", dieéén millioen aandeelen noodig hebben a 6 procent.Daar brengen de arbeiders d'r toeslag en opslag naartoe, als ze kousjes en bloesjes gaan koopen voor d'rkabouters thuis. En als ze morgen zèlf zoo'n winkelbeginnen in d'r eigen „Dageraad", dan zeg jij metandere slimmerds, dat zij den kleinen winkelier kapotmaken. En ondertusschen krijgen de renteniertjes d'rdividend van meneer Gerzon, die z'n eigen goed maaktèn verkoopt in z'n eigen paleizen, en in één weekdertig kleine winkeliers verorbert, net zoo gezellig alsik m'n pot bier. Proost, daar ga je."

111

LXI. MARCHANT.

Als-je vóór z'n kleine winkel met de lage ruitjesstond, en zichzelf toch zoo'n slaminkel van 'n midden~stander vond, ging zijn blik naar d'overzijde naar hetgroote Warenhuis, en z'n heele hart dat schreide't Is weer vol bij dat gespuis !",,Wat een bouw en wat een ramen, wat een breedte,

wat een pui, wat een licht, wat een reklame, wat eenomzet bij die lui ! Wat een koopjes en sorteering, wateen klanten en debiet, wat een winst en wat een nering,wat een geld en een krediet....rediet .... !"

Als-je dan zoo had staan wrokken en 't niet langerharden kon, werd z'n deurtje dichtgetrokken en descheldpartij begon: „'t Zijn hierover gladde dieven,maar d'r waar is niks dan bocht ; om de klanten tebelieven, wordt daar met verlies verkocht."

„Wie zich dáár maar laat bepraten, raakt z'n laatstecenten kwijt, en ze knoeien met de maten en met tweedekwaliteit. Wie daar levert, krijgt geen duiten, want dielui betalen niet, laten naar de centen fluiten, en daarstraks zijn ze faljiet."

En terwijl het winkeliertje stond te schelden op 'tgespuis, keek-ie steeds maar door een kiertje naar datgroote Warenhuis. En het schelle licht dat brandde ... .en z'n oogen deden zeer.... en hij knerste met detanden.... en toen ging 't gordijntje néér.

112

LXII. OUWE REBBE.

Het oude Rabbijntje van Wilna is zoek geraakt bijden overijlden uittocht. Toen de overwinnaar opmarrcheerde naar de bedreigde stad, is hij verloren gegaanin den grooten stoet vluchtelingen.

Het was de oudste uit de gemeente, wel honderdbijna, en de vader van het groote gezin van joden inde stad. Wie z'n geweten bezwaard gevoelde, wie hetantwoord zocht op 'n twijfelvraag voor z'n geloof, wiez'n kinderen niet alleen groot kon brengen en 'n in-drukwekkende vermaning teleen moest vragen, wie denvrede met z'n vrouw herstellen wilde, wie honger hadvooral, die ging naar den ouwen Rebbe.

Hij hielp ze allemaal. Hij kon kloppende hartenrustig maken ; hij wist 'n antwoord op de moeilijkstevragen, als alle boeken zwegen en alle Rabbi's deschouders ophaalden ; hij kon berispen zonder te kwetsenen vermanen zonder te preeken ; hij temde de lasiigehuisvrouw en nam in 't geheim den man onderhanden,en hij kon altijd 'n aalmoes geven, hoewel hij zelfzoo arm was als 'n ouwe Rebbe behoort te zijn.

Er kwam 'n vrouw bij hem, die 'n kip bij zich hadmet 'n gezwel in de maag.

„Mag je die eten, Rebbe?", kwam ze informeeren.Hij bekeek het gezwel en de vraagster.„Wat doet je man voor de kost, m'n kind ?"„Hij is schoenmaker, Rebbe."„'n Schoenmaker... 'n kip ?", vroeg de oude man.„Hij is ziek, Rebbe", klaagde 't vrouwtje, „en de

dokter heeft gezegd, dat-je moest aansterken. Nu hebik m'n trouwring beleend, en een kip gekocht".

„Ik zal zoeken in 'n boek, m'n kind, of ik er watop vinden kan, dat je 'm eten mag", zei de oude, enhij verdween in z'n boekenkamer.

Oproerige Krabbels 8. 113

Verlegen kwam hij terug„Ik heb niks gevonden in de boeken, maar wel

dit.. .", en hij stopte twee gulden in d'r hand, gejaagd,alsof hij kwaad deed.

„God beware me, Rebbe", weerde de vrouw af, „ikkwam toch niet bedelen".

„Och, domme meid, ik heb toch niks gevonden inmijn boeken. Dat is toch mijn schuld. En ieder moetzijn eigen schulden betalen ..."

Nu is hij zoek, de ouë Rebbe, verdronken in dezee van oorlogsellende. Geen doodsbed, geen graf,geen lijkrede...

Ik ontsteek hier, in den oproerigen hoek van 'nheidensch blad van opstandigen, de eeuwige lampvoor hem.

114

LXIII. WEDERKEERIG GEHEIM.

Zij zijn vreemdelingen. Hun nationaliteit behoeft gijniet te weten. Ik heb ze gekend in hun mooie huis, opeen ruim plein, in een Europeesche hoofdstad, die ikniet noemen zal.

Hier in Holland heb ik ze teruggevonden, op 'nhuurkamer, met hun vermagerde kindertjes. Ze verteldenhun wederwaardigheden, 'n lange kroniek van men.-schelijken jammer. Hij sprak over z'n drie broers, dieheldendaden deden aan het front. En zij was nog ver-vuld van het heerlijke huis, dat ze onbeheerd hadachtergelaten, haar mooie meubels, haar kostelijke boekerij,haar geliefde schilderijen. En weemoedig schertsend ge- -waagde ze van 't feestmaal, dat ze mij bereiden zou,als ze weer bij al die schatten was.

Na het eten trok ze me de gang in, met een lachendgezicht, voor 'n geheimpje

„Pas op met m'n man als hij over z'n broers met jepraat,- Ze zijn alle drie allang gesneuveld. Maar hij maghet niet weten."

Ik beloofde geheimhouding.Toen ze kort daarna de kamer uitging om de kin.-

dertjes weg te leggen, zei hij snel:„Pas op met m'n vrouw als ze over ons huis met je

spreekt. Daar staat geen steen meer van: alles ver~woest bij het bombardement. Maar zij mag het nietweten."

En ik dronk thee met ze, en ze praatten vroolijksamen, elk met z'n geheim achter het voorhoofd ver , -borgen.

Dat is de oorlog!

115

LXIV.„OUDE PADEN".

Dit is, o, heidensche lezer i . een Christelijk blad. Deredakteur, Dominee Knap, is een man van erkend-ditobeginselen. En deze heer, o, Diepenhorst en leger vanskribenten, die de gemeentelijke voorstellingen vanwaardevolle tooneelkunst een satanisch vermaak gelieftte noemen, heeft thans in zijn tijdschrift medegedeeld:„dat het tooneelspel naar zijn wezen op grond derHeilige Schrift niet geacht kan worden, uit den boozete zijn." Met een beroep op Calvijn zèlf zegt dezeofficieele Christen, „dat het hier géén verboden terreinvoor den geloovige geldt." Let . nu op van 't najaar,als de zaak bij de begrooting weer in den Raad komt ..

Doch de eerlijkheid gebiedt mede te deelen, dat deoprechte Eerwaarde één voorbehoud maakt: „Het toonneel," zegt hij, „lijkt wel waarheid, maar is het niet.Op de planken krijgt gij een voorstelling, maar geenwerkelijkheid. En nu zij toch gevraagd, of dit geoor-loofd is ten aanzien van het heilige ..."

Ziedaar, geachte Dominee, een woord, dat ons is uithet hart gesproken.

Maar gij, die het eerlijk méént blijkbaar, ga gij eensmet ons mede de eerst-volgende drie weken naar depublieke lokalen Nederlands. Dan zult gij daar mannenvinden, die na een gebed tot inleiding óf na een Chris•-telijken groet, in besloten kring, met breede armzwaaienen galmende stemverheffing betoogen, in den naam Gods,in Christus naam:

1. dat uitbreiding der bewapening „harde noodzaak"is...

2. dat Staatspensioen ~ voor armen „bedeeling" en„onzedelijk" is .. .

3. dat de „vrije" handel en de terugkeer tot het

116

„ongeregelde” bedrijf eisch is van recht en billijkheid...4, dat de instandhouding van het kapitalisme den

Christen als plicht is opgelegd...5. dat de strijd om lotsverbetering en vrijheid den

verdrukten Christen verboden is .. .

En nu vraag ik U, waarde Heer Knap: „Lijkt ditwerkelijkheid, of is het zoo? Krijgen wij daar op dieplanken een voorstelling of werkelijkheid? En is dit geoorloofd ten aanzien van het heilige ?"

Mocht gij hierop ontkennend antwoorden, zeg danin „Oude Paden" aan al deze schijn-christenen, dat hettooneel, gelijk de Bijbel het gedoogt en Calvijn het aan , -beval, niet het politieke tooneel is des NederlandschenChristendoms.

117

LXV. VAKANTIE .

Wij zijn met vakantie. Onze dag begint met 'n wande-ling in duinen en bosschen. Het is 'n verkwikking.Want het landschap is prachtig, de lucht is zuiver, destilte is volkomen..

Rondom staan de schitterende landhuizen, veelal vande rijke heeren der nabije koopstad, die met de kiesch-heid, welke hen onderscheidt, de vrucht van andermansarbeid oppeuzelen op eenige distantie van de eenvoudigelieden, wier onbaatzuchtigheid hen zoo ver heeft gebracht...

Maar wij hebben vakantie, en willen genieten, nietprakkizeeren.

En dus bekijken wij de landhuizen, uitmuntend doorsoberheid van bouw en rustigen eenvoud van lijnen.De rijkdom hunkert niet meer naar uiterlijk vertoonvan dik-opgelegde smakeloosheid. Er zijn jonge bouw-meesters genoeg met idealen en honger, wier geestdriftte koop is, om iets móóis neer te zetten. Dat de be-woner niet weet, waarom zijn eigen huis nobel is, kande eerlijke ontwerper niet helpen...

Maar, voor den duivel, wij prakkizeeren niet... Wezijn met vakantie.

Dáár ligt een juweel van een laantje. Daarheen!Midden in de zeere boschjes, waarin de stilte roerloosademt ... Een gróót gebouw. Een breede poort. Eenleeuw in den gevel, de pijlenbundel in de klauw. Hijzal handhaven!

Een landhuis voor meegetobde slaven? De zorg voorhunne rust lijkt te volkomen!

Want de ramen zijn van matglas. En alsof dit nietgenoeg was, zijn daarvóór de tralies.

Het is een gevangenis!En wij voelen in dezen trant van duin-bebouwing

een aangename logika.

118

Wie van 't stelen moe is, krijgt een rustkuur in deduinen. Naarmate de opbrengst grooter is, wordt hetuitzicht vrijer. De minst-geslaagden, die het gappenbeoefenden van de averechtsche zijde, vertrouwt mentoe, vermoedelijk ter bevordering van hun godsdienstezin, aan de gesloten binnenkamer...

Maar, voor den duivel nog eens, wat gaat ons dat aan?Wij zijn met vakantie!

119

LXVI. GOEDE NACHT!

In den • D-wagen, tusschen Amersfoort en Apeldoorn,zag ik ze zitten, de geredde bemanning van de „Elbing".Eérste klas de kaptein met twee luitenants, elk meteen ijzeren kruis, in een zeegevecht in de Turkschewateren veroverd. In de derde de jantjes, dampendein stilte, alles behalve menschen, die zich verheugenaan den dood te zijn ontkomen.

Natuurlijk maakte ik een praatje. Waar ze hééngingen ? Dat wist geen mènsch ; enkel de kaptein,maar die liet nooit iets los. Ze hoopten op een kortverlof om d'r familie te zien, en dan maar weer opeen nieuw schip, waar'-an d'r genoeg gereed lagen.En de rest begréép ik dan wel, zeiden ze mistroostigmaar gelaten.

Helaas, de rest begreep ik ~ en ik kneep m'n handtot 'n vuist, terwijl ik die prachtige, gezonde kerelszat áán te staren, lijkenvoer voor de haaien in debloed-dorstige zee.

Toen kwam inééns een van die mannen vóór mestaan, en nam me scherp op.

En toen stak die een harde hand uit„jij bent een Partijgenoot," zei die met overtuiging.Ik keek hem vragend aan, terwijl m'n hand snel

naar de zijne greep.„jij hebt in 1912 in Elberfeld op de betooging voor

den wereldvrede gesproken," ging hij voort, „het wasin het groote Circus, en ik heb later, aan boord, dik~wijls aan je gedacht."

Ik zweeg, geschrokken.Toen ging hij weg en haalde uit een ander kom.

-partiment twee maats, óók sociaaldemokraten.In een hoek spraken we samen, in stilte, in ver

-trouwen, in volkomen broederschap. En wat we spraken

moet je begrijpen, kameraad, al wordt het hier nietweer-verteld.

Toen ik wegging, heb ik ze allemaal van ganscherharte goedendag gezegd.

Maar ik bedoelde, met peilloozen weemoed:Goeden nacht!

121

LXVII. TABLEAU VIVANT,

Van de week, langs het station Eindhoven sporende,zag ik daar . een enorme kermis opslaan. Nu is dit feestdes duivels in het land van „Eer en Deugd" uitermategeliefd. Maar in zulk 'n omvang had ik toch zèlfs inBrabant geen kermis ooit gezien.

Thans, uit de krant, weet ik de verklaring van hetgeval. Wat mijn onnoozelheid voor kermis hield, washet jubileumfeest van Gloeilampen-Philips. Tweehon ,

-derdduizend kaartjes heeft deze lichtgod van den nachtonder zijn personeel voor het bezoek van dit LunarPark laten verdeelen, waaraan hij als idealistisch onder , ~nemer de lieve som van twee ton . ~ het is door eenonbescheiden verslaggever in de krant gekomen; dieonaangename verrassingen blijven in zoo'n geval nietuit ~ heeft ten koste gelegd. En daar wandelt nu diepatriarchale fabrikant tusschen zijn kinderen rond....„Het schijnt wel alsof hij ze allen bij name kent," zegtde verrukte pennelikker in de krant.... Ongetwijfeld,hij noemt ze allemaal Kees, en geen mènsch spreekt 'mtegen....

Deze heer Philips heeft intusschen ter gelegenheidvan dit feest een allergeestigsten inval gehad, en juistdaarvan heeft die stomme verslaggever de clou nietgesnapt. Doodonnoozel vertelt de man

„Al de volksspelen verwerven een geweldiglachsucces, maar de clou blijkt toch de biggenvangstte zijn. Wie daar geen pleizier in vinden, kunnenhoogstens de biggen zelf zijn, tenzij ze zoo'n oorverscheurend leven maken zuiver van zwijnenlol."

Ingezeepte biggetjes 1 En een stel proletariërs op eenrij, stuk voor stuk probeerende om zoo'n vet beestje in

122

hun knuisten te krijgen, maar zonder sukses. Wanttelkens glipte de gladde buit uit hun gretig-grijpendevingers wèg, en verdween over het hek, dat het feest-'terrein afsloot. En op de gereserveerde tribune zat dewèl.-doorvoede bourgeoisie als genoodigde, en vermaaktezich kostelijk met de snaaksche maar vergeefsche bokke-sprongen der vleeschbeluste hongerlijers ... .

En daar heeft die ezel van 'n journalist niet éénsgeschoten, dat dit een allegorische voorstelling was, inbeeld brengende de voorziening in den vleesch-en-rvet^-nood voor de Nederlandsche arbeidersklasse door ZijneExcellentie, den nijveren handel-in-Landbouw-Minister-Posthuma !

123

LXV I I I. , LEKKERLAN D".

Aan het ontbijt moet ik slappe thee, 'n plakje honig.-koek en het „Nieuws van den Dag" hebben. Als danhet morgenlicht, door de zware gordijnen gedempt,mat.-vredig naar binnen bleekt, en Piet de kanarievogelz'n trillertjes laat orgelen, dan voel ik me 'n braafburger van zes om 'n dubbeltje, en 'k ben gelukkig.

Het „Nieuws" houdt me van alles op de hoogte . , .Mevrouw Serpentino, Medium in alle voorkomendezaken, Kromme Waal 794... Geld aangeboden opstreng disc, wijze, zonder borgsi, en zonder levensv„Rozengracht 1493... Een Chr. jongeling zoekt kennism.met net meisje, niet onbem ... Huwelijk, Wed, r. 50 j.g. h. w. ink. te komen m. nette burgerh. omstr. z.leeft. P. G. voor de h.h.... Mevrouw Oetsio, de vanouds bekende en wijd-beroemde Planeetlezeres. Ookper brief ... Ik geniet van de af kortingen, die evenzoovele rebussen zijn, en van het rozige geluk, dat uitdie annonces geboren wordt, en ik zegen het bleekehoofd van den Chr. jongeling, die weliswaar „een netmeisje" zoekt, maar dan „ook niet onbem.". En m'nverbeelding toovert me het beeld voor van de juffrouwmet platte borst en gele tanden, die hem met vanhope bevende handen haar twee mille spaarduitenoffreert, met haar eigen bekoorlijkheden als toegift,gelijk een gebarsten vaasje bij 'n half pond margarine.Leve het „Nieuws", en de Alvader zij duizendmaalgeprezen, dat ik geen fatsoenlijk burgerman ben, Lieverlandlooper of orgeldraaier of tamboer bij een straat-orkest...

Wacht even, mijn dierbaar „Nieuws", daar staatnog 'n annonce in 'n vergeten hoekje:

124

Gemeentebode, Politiedienaar, te Nieuw Lekker,-land.

Gehuwde lieden zonder kinderen (of klein gezin)kunnen daartoe in aanmerking komen (de Vrouwvoor bediening enz.) Inkomsten waaronder vrijewoning en tuin bedragen ± f 500. Sollicitatiën bijden Burgemeester vóór of op 10 October a.s.Geen persoonlijk bezoek dan op uitnoodiging.

De man gemeentebode, politiedienaar, klokkeluider,aanspreker, stovenzetter en onbezoldigd Rijksveldwachter.De Vrouw voor bediening enz. Raadhuis. Inkomstenongeveer f 500, waar je de huur van het huis van moetaftrekken. En dat noemen ze L,ekkerland ! Als ik het„Nieuws" niet had, zou m'n zin voor humor afsterven.

125

LXIX. SCHAPER MET EEN WITTE DAS.

Ijzerman, weer opgenomen in het Haagsche hon-derdtal, stapte knus de Kamer binnen, als een - paard,terug op stal. Maar hij stond beduusd te kijken toenhij bij den praeses was, want daar zat, op 't hooggestoelte .... Schaper met een witte das.

Kuyper met een jockey-petje, Nierstrasz met eenwambuis aan, Nolens met een grijs toiletje, 'n hoogehoed op jan ter Laan, Ketelaar met een monokkel,Gerhard met een bonten jas, Brummelkamp met halvekousen.... Schaper met een witte das.

Scheurer in een mallemolen, Beckers in een vlieg-machien, Duymaer in een bar met vrouwtjes, Rutgers

in een krinolien, Fabius op Rooden Dinsdag, Lohmanin de derde klas, Gerretson komiek in „Scala" ...Schaper met een witte das.

Wijnkoop bij de Reformisten, Kuykhof met eenvolle kas, Ravesteijn op schoot bij Spiekman, Vliegenmet een Duitsche pas, Duijs als monnik in een klooster,Oudegeest als lid van 't N. A. S., Jan de Roode bijde zending.... Schaper met een witte das.

126

LXX. GERUSTSTELLING.

Met z'n afgemeten stap kwam hij naar binnen. Hijis de pessimist van de familie. Ik ben de optimist.

Hij ging uitvoerig zitten, stak plechtig 'n sigaar op,en vroeg op z'n gewone twijfelaarstoontje : „En hoe:gaat het in Gelderland ?"

„Puik !" zei ik.„Nou," zei.-die, „ik weet het nog zoo net niet. Arnhem„

dat gaat nog. Maar Nijmegen, zoon Roomscha plaats?"„Geen vuiltje aan de lucht," lachte ik ziels-vergenoegd.„jongen, wees toch niet zoo overmoedig," zei hij weer,

beteuterd door m'n zalige gemoedsrust.„Zit stil !" zei ik, „en luister !"En ik las

„Onze katholieke mede-arbeiders vinden wel ge-schiktere menschen voor 's Lands Wetgeving, danstamgenooten van Levi Zadok. Doch wie weet? DeOostersche oorsprong van den Gelderschen zetel-jager wordt zoo zorgvuldig geheim gehouden!...Als wij, propagandisten, niet op ons tellen passentkrijgt de Israëlietische Partij hier en daar nog weleen argeloos Roomsch vischje aan den verkiezings-haak der roode lotsverbetering.

Wapent u met het uitstekende dubbeltjes -boekje„Roomsche arbeiders in Roode Livrei !" Daar wordende roode jongens van Aartsvader Benjamin duidelijken scherp in afgeteekend. De Geldersche propa^-gandist, die dat doorwrocht studie.-boekje „er in"heeft zitten, zal zijn gewest wel behoeden voorbewoners van de Amsterdamsche joden.-Breestraat.Noch te Zutphen, noch langs een anderen Gelderrschen weg zal men nog hooren roepen: „Steunt

127

Wijnkoop, Steunt Kleerkoop! Steunt Lorre- enBeenkoop !" enz."

„Waar hebbie dat uit?" vroeg gebluft m'n bezoeker.,,Uit „De Gelderlander"," zei ik triomfantelijk.Toen twijfelde ook de pessimist niet meer...

128

LXXI. VERSCHIL.

Beiden knappe kerels. Beiden staatslieden van onge-wone beteekenis. Beiden krachtfiguren. Beiden wat je„groote mannen" noemt.

De ééne :Veertien dagen vóór de stembus op het politieke tooneel

verschenen. Den boer op. Als impresario fungeerde desinistere huurling uit de Amsterdamsche steeg. Geld~middelen voor luidruchtige aankondigingen. Dikke be~loften. Groote zalen. Afgehuurde trammen. Geld inonbeperkte mate beschikbaar. Herkomst onbekend.Voorspelt gouden bergen. Helpt Groot-kapitaal aanStaatsmacht. Organiseert de rijken tegen de armen. Isóók voor Staatspensioen! I! Is in Limburg tegen Staats~steenkolenmijnen. In Zeeland tegen Staats-landbouw.Zwijgt in Eindhoven over medezeggingschap der vak~beweging in het bedrijf. Mag niet van Philips, Van-daar de stèrke man....

De andere:Is veertien dagen vóór de stembus stilletjes van het

politieke tooneel verdwenen. Wou naar Londen enParijs om vrede te maken. Den boer af. Heeft zijnleven lang de armen georganiseerd tegen het Groot-kapitaal. Heeft nooit voor wien ook gezwegen. En desinistere huurling uit de Amsterdamsche steeg spuwtnaar hem, om hem uit Engeland en Frankrijk wèg tehouden. Maar kan er niet bij ...

Beiden knappe kerels. De een een sterke kerel maareen zwak man. De ander een zwakke man, maar eensterke kerel.

Oproerige Krabbels 9. 129

LXXII.HELDEN.

En wederom een veldslag aan de Marne. En wéérde felheid bij den aanvaller, de taaiheid bij den ver-weerder. En andermaal duizenden dooden, tienduizendengewonden. En het is alsof je handen, welke de krantvol moord--verhalen vasthouden, druipen van 't lauwemenschenbloed. De walging omknelt je keel. Neen, nietwie dronken zijn van slachten en doodsangst, zijnhelden! Dapperheid is de stille rust, waarmee de menschzichzelf, zijn gezin, zijn hebben en houden wèg--schenktvoor de idee waarin hij gelooft.

En voor de zóóveelste maal vandaag herlees ik denbrief, dien ik vanmorgen ontving van een kameraad, enwaarin hij 'n herinnering vertelt uit zijn vroegste jaren.Wel is het waard, hier te worden overgeschreven:.

Wij hadden toen een gelukkig bestaan, voorzoover ik het kan beoordeelen, totdat in 1903 despoorwegstaking vader slachtofferde. Dat oogenblikzal ik mijn leven niet vergeten. Wij woonden ineen dienstwoning, 3 van de 4 gezinnen staakten,1 niet. Het hoofd van den dienst kwam vadervragen: „zult gij direkt naar de brug gaan, ofbinnen 24 uur uit de woning ?" Ik stond er bij toenvader antwoordde: „Ik zal het laatste kiezen". Hijwas toen 52 .jaar en had 21 dienstjaren, zondervakkennis, en 6 onverzorgde kinderen. Ik was15 jaar en praatte met vader: „wat nu ?" „Och,"zegt hij, „ik heb den boom geplant, en jullie zullende vruchten er van plukken."

Dit zijn de helden, die de vrijheid brengen en denvrede op aarde.

130.

LXXIII. LIEFTINCK. 1-

Dat Lieftinck verbrand wou worden, spreekt vanzelf.Nooit 'n man geweest, om met langdurige ontbindingsrprocessen vrede te hebben. Kort en bondig, zonderweifeling of mededoogen. Dat was héél de robuustekerel, van wiep een buitenstaander nooit geloofd zouhebben, dat hij van huis uit geen vechtgeneraal, nochzelfs een chirurg, maar een dooper, een boedpredikerwas geweest... Een preek van Lieftinck, dat lijkt zooonwezenlijk als een legerorder van Schokking. En z'nideeën over dat dominees.-vak waren dan ook oor, .spronkelijk.

Een voorbeeld uit zijn mond opgeteekendOp een goeden dag kreeg hij een brief van een Jood,

die van hem de voorbereiding verlangde om den doopte ontvangen.

„Weledele heer," schreef Lieftinck weerom, „geloofmij, want ik spreek uit ervaring, omdat ik er zoovelenken: het valt niet mee, een christen te zijn. Het aantalder goed geslaagden is miniem. Daarentegen heb ik inmijn leven verscheiden goeie Joden ontmoet, en eengoeie Jood is nog zoo kwaad niet. Ga dus naar deSynagoge, als je naar God verlangt, en tracht een goeieJood te zijn. Dan is de kans van slagen grooter dandat je 't in het Christendom probeert, waarin de meesten,ik wéét het, mislukt zijn."

Daarvoor werd hij voor den Kerkeraad geroepen ofvoor de Classis, of hoe dat heeten moge.

„Maar met den bijbel in de hand kon ik ze bewijzen,dat ik gelijk had, en ik heb den Jood een kans gelaten,om iets goeds te worden in de wereld."

Het _bijbelvers, dat hij daarbij aanhaalde, ben ik ver-

131

geren. Maar den ouden Lieftinck vergeet ik niet, omdathij zoo'n frissche, vroolijke, levensblije Hollander was,en omdat die zoo zeldzaam zijn in dit fijne land vandogmatiek en sektarisme.

132

LXXIV. DUURTE.

In de dorpsche garen-en-band-winkel moeten we watkoopen. Maar onze beurt is nog niet gekomen. Voorde toonbank staat 'n schamel vrouwtje met 'n kindaan de hand, dat z'n bloote voetjes in klompen houdtgestoken.

„'t Is schraal weer", klaagt het moederke tegen dewinkeljuf, „het kind mot weer kousen aan. Geef maar'n paar wolletjes."

Het meisje keert zich om, en grabbelt in doozen.Met een paar zwarte kousjes, onwijs.-klein, komt ze terug.

Ze worden om de spillebeentjes getrokken. En zepassen. Het dreumesje kijkt met hoogmoed naar dewarme beenbekleeding. Dan maakt het vrouwje d'rbeurs open en met de zorgvuldigheid, waarmee menhanteert wat kostbaar is èn zeldzaam, legt ze, stukvoor stuk, drie kwartjes neer.

„'t Is één gulden twintig", zegt met effen onver-biddelijkheid de verkoopster.

„Eén gulden twintig?", herhaalt geschrokken hetvrouwtje, „en vóór 'n verrel-jaar was het drie kwartjes?"

„Het vóórjaar is nou niet", zegt de juffrouw hoog,„en de prijs is één-twintig".

De moeder kijkt hulpeloos. Dan buigt ze zich voor-over, de knie ten bodem, en begint het kind de kousjesvan de beentjes te stroogen .. .

133

LXXV. LIEVE WERELD.

Het was diep in den nacht. ik had mijn brief gesloten,en bracht dien naar het postkantoor, opdat de nacht-trein hem nog méé zou nemen. Het weer was heerlijken ik had lang en ingespannen gewerkt. Dus bleef iknog even buiten, en wandelde door de zwijgende stratenvan het nachtelijk Den Haag.

Toen ik de trap wed op wou gaan, die naar deningang voerde van mijn hotel, zag ik op de breedemat vóór die trap een ouden man liggen, diep in derust van 'n overmoe lichaam. ik riep den nachtportier,en wees hem den slapende.

,,Die daar", zei de portier schouderophalend, ,,dieligt daar iederen nacht. En als die er niet ligt, dan ligter 'n ander, Daar zijn altijd liefhebbers voor onze mat.Ook dikwijls vrouwen...

Dat was in Den Haag!En in Amsterdam is het niet anders.Ziehier de getallen van de nachtverblijven, in de

hoofdstad verstrekt in 1914:

In Jonker's Toevlucht .........194032Leger des Heils ............. 8143Politie-bureaux. ...........3429

Totaal .......225604

In één jaar, in één stad, had dus 225.604 keereneen mensch geen dak gehad boven zijn hoofd, en wasals zwerver van de straat genomen.

Toen ik 's morgens uit Den Haag terugkeerde, ging

134

ik op lijn 2 de stad in, Die rijdt door dat deel vanAmsterdam V, dat onze partijgenooten in die afdeelingsmalend „de gouden rand" plegen te noemen.

„jonge, jonge", zei ik tegen den kondukteur, „wat ishet stilletjes op de lijn. Je bent anders altijd vol op dituur. En nu haast geen mensch."

„Vakantie-stilte", was het antwoord, „de menschenzijn allemaal naar buiten."

„Allemaal, allemaal," herhaalde ik met twijfel in m'nstem, „er zullen d'r wel véél thuis gebleven zijn van't jaar, die anders altijd gaan."

„Pas op," zei de kondukteur, „we zullen eens tellentusschen twéé haltes op den Parkweg, en dan aan éénkant van de huizen. En dan alleen, waar al de gor.dijnen gesloten zijn ..."

En dat deden we. Van halte tot halte, aan éénhuizenkant. En we telden vijftien gesloten huizen.

Die menschen hebben een huis over in den zomer.En die anderen komen een dak te kort.

Het is maar een klein verschil!En 't is een lieve wereld!

135

LXXVI. A en B.

De chef de Bureau zou z'n koperen bruiloft vieren.Deswege staken de ambtenaren van zijn kantoor de

hoofden bijeen. Groep A (geëxamineerd èn gesjochten)en Groep B (ènkel gesjochten) beraadslaagden, hoe zijden koperen bevelvoerder zouden huldigen. Er werden~~ o, schoone symboliek — koperen centen van hetspaarzame loon afgezonderd, waarna tot aankoop vaneen geschenk werd overgegaan, dat op den grootendag den nog grooteren Heer werd aangeboden.

De koperen Bruigom bedankte ontroerd voor desolidaire hartelijkheid van zijn Ar en Bronderhoorigen.En toen kwam hij op een schoone gedachte : Hij noodigdede Arheeren op een feestmaal, en liet het B.-schorumop een houtje bijten ...

Al schrijvende bedenk ik, dat men dit verhaal voor'n boosaardig verzinsel zou kunnen houden. Daaromzeg ik erbij, dat dit alles zich afspeelde op een derkantoren van het Aministratie-gebouw der HollandscheSpoor te Amsterdam en slechts enkele dagen is geleden.

Nu wordt mij de vraag gesteld, of ik dáár eens 'nfel stukje over schrijven wil.

En daar denk ik niet aan!Want ik heb, waarde vrienden van B., mijn intieme

lol over het geval. En ik schuddebuik van plezier omjullie eens op m'n gemak te honen...

Want die prachtige onderscheiding tusschen A, B, C, D,en het gehééle alfabet van proletariërs, maken julliezèlf ieder uur van den dag. Zeg tegen het gros dergroenjassige, kaalhoedige, stukzolige ambtenaars vanHolland, dat ze óók proletariërs zijn, en dat ze daaromin één partij en in één vakbond hooren met die anderearmoedzaaiers met een pet en een boezeroen en óókkapotte zolen ~ dan zullen ze het van geldzorgen

136

moegetobde hoofd afwenden van voorname af keer endeftigen weerzin.

Want een „Ambtenaar" is A en een „arbeider" isB. En dat gaat niet samen! Wel nemen ze alle tweenaar d'r werk oorlogsbrood mee met margarine, maarB in een krant en A in een citybag, en al is ook delaatste van papier, het lijkt toch op leer. En de schijnis toch maar alles!

Ik vind dien koperen Bruigom 'n proleet, maar 'npaedagoog in den klassenstrijd. En als z'n Bilijfeigenenzijn les begrepen hebben, dan zijn de centen van 'tcadeau goed besteed!

137

LXXVII. WEGENS HUWELIJK ONTSLAGEN.')

De heer A. de jong is door de Overheid op staandenvoet ontslagen, omdat-ie getrouwd is ...

Nee, menschen, ik ben volstrekt niet gek .--r de druk~foutenduivel is onschuldig aan 't geval — er zijn géénvergissingen in het spel .-- dit is de waarheid, de volle,sappige, kostelijke waarheid, daar helpt geen lieve.-moederen aan, -en ik herhaal dus lakoniek en onver-

biddelijk : De heer De Jong is ontslagen. Ontslagendoor de Overheid. En ontslagen .-- daar zit de heerlijkehumor --- omdat-ie eerlijk getrouwd is.

De heer A. de jong (het klopt op 'n letter) was alsvrijwilliger in militairen dienst en had het tot hoorn-blazer bij de gele rijders gebracht en tot den rang vansergeant.

Een sergeant van de gele rijders is voor 'n Amster~damsch meiske wat 'n aardbeving is voor Dr. Kuyperen 'n melkkoe voor Posthuma. , Na korten tijd schreefdan ook de krijgsman aan den Minister, dat~ie trouwenwou, maar Bosboom verhardde zijn hart en zei néè.Toen schreef de sergeant ten tweede male, doch thans,dat hij trouwen moest, doch ook dit beroep op dezedelijkheid en het fatsoen bleef bij den Raadsman derKroon onverhoord.

Toen stelde de heer A. de Jong zijn eerbied voorde wet en voor het huwelijk als maatschappelijk instituutboven alles .--- hij zette alles op de kaart der wettelijkemoraliteit — en hij trouwde.

Toen kwam de Minister van Oorlog en stuurde denjeugdigen Echtgenoot de laan uit.

Ziedaar het Gezag in konflikt met zichzelf! Moet

1) Vergelijk „interview" op blz. 19.

138

A. de jong eruit als hij trouwt en moet-ie eruit als-ieniet trouwt?

Zeg, Tellegen, is Bosboom 'n onwaardig bewindsman?Zeg, Bosboom, is Tellegen 'n Don Quichot ?

Wáár is nu het ware gezag, het ware fatsoen, hetware respekt voor de wet?

Wie lost dit gruwlijk pleit van zot ,. en botheid op?

139

LXXVIII. - DER KRIEG.

Ziehier, wat 'n partijgenoot me vertelde:

„Ik kom nog al 'ns 'n keer in Keulen, omdat mijnwerk dat meebrengt. Overdag doe ik dan mijn zaken;'s avonds ga ik de kameraden opzoeken. De koóperatiëheeft er 'n inrichting staan, waar wij, met onze Hol , -landsche begrippen van vereenigingsgebouwen geen flauwidéé van hebben. En de partij heeft er het „Volkshaus",waar je elkaar altijd kunt treffen, en waar elke arbeidermet een opstandig hart zich direkt thuis voelt.

Nu, in den oorlog, ben ik weer in Keulen geweest,en 's avonds ging ik, ouder gewoonte, naar het „Volks , -haus". Voor den ingang stond ... een soldaat, die dewacht hield. Hij vroeg mij, wat ik daar kwam doen,en ik stamelde verward, dat ik mijn vrienden kwamopzoeken. Het antwoord was, dat ik dan eerst bij denHerr Oberleutnant een toegangsbewijs moest halen ...Ik begreep er niets meer van.

„Is hier dan niet het Volkshaus ?" vroeg ik denstrammen soldaat.

„Neen, niet meer", was de informatie, „dit is eenziekenhuis dat gereserveerd is voor soldaten, die meteen geslachtsziekte van het front terugkomen."

Ik kreeg 'n klap op m'n hart, toen ik dat hoorde.Van 'n Socialistisch Tehuis tot een Lazaret voor aan~gestoken soldaten ligt 'n lange weg. Ik denk, dat ik diensoldaat vreemd heb aangekeken, want ineens greep hijmijn hand, en zei: „dat is er van ons geworden. In onsmooie huis, waar we deze rotte maatschappij bestredenhebben, verrotten nu onze eigen jongens, slachtoffers vandie maatschappij. En ik moet daarvoor op wacht staan ..."

In dat oogenblik, terwijl die partijgenoot daar vóórme stond, het geweer in den arm op post voor zijn

140

eigen huis, 'n vergaarbak voor verwoeste lichamen,voelden we samen de ellende van dezen tijd.

We praatten nog samen; we noemden onze namen.Ik sprak van onzen strijd, als de oorlog voorbij zouzijn. Maar de ander schudde het hoofd.

„Ik zal het niet zien", zei hij stil, „andere week gaik naar het front."

Toen kwam er 'n Herr Oberst aan. Hij salueerde,en ik ging naar m'n hotel,

Geen maand later heb ik zijn naam gezien in deverlieslijsten.

Een uit velen.

141

LXXIX. TE DEUM.

Pastoor Dr. Philips uit Plótzensee schrijft in het week-blad „Reformation" (Hervorming) letterlijk het volgende:

„Het jammeren en weeklagen over het leed ende ellende, welke de oorlog met zich brengt, kanik al lang niet meer áánhooren.

De oorlog is niet Duitschlands ongeluk, maarDuitschlands geluk. Gode zij dank, dat de oorlogis gekomen ; dat zeg ik ook heden nog, in ditderde oorlogsjaar.

En Gode zij dank, dat wij nog geen vrede hebben,dat zeg ik ook heden nog, ondanks alle offers.**

Daarom herhaal ik nog ééns : Gode zij dank,dat wij den oorlog hebben ; hij alleen kan ons volknog redden, als dat althans nog mogelijk is, gelijkwij met biddend opzien hopen. Hij is het grooteoperatiemes, waarmee de groote Arts den volkerende vreeselijke, alles-vergiftigende etterbuilen open.-snijdt. En Gode zij dank, dat wij nog geen vredehebben. De wonden zouden zich te ras weer sluiten,en het kwaad zou erger worden dan voorheen."

De Berlijnsche partijgenoot, die mij dit godvruchtigeknipsel overzond, opdat ook de zondige zielen in Hollanddaardoor zouden worden opgebouwd, voegt er aan toe:„Een verblijf van 24 uur in het trommelvuur aan deSomme zou den armen man wellicht genezen."

Doch ik vraag mij af, waarom dat een etmaal zoumoeten duren. Eén kogel is genoeg!

Wat zeide die andere Duitscher ook weer tot denHeiland: „Nu hangt gij aan het kruis, gij Nar, gij Menschenredder

Maar dat was heiligschennis. Natuurlijk! En de dronke-manspraat van den gereformeerden herder is tale Kanaans.

142

LXXX. OPEN SCHRIJVEN AAN DEN WET-HOUDER MR. S. DE VRIES CZN., HEERVAN WATER, VUUR, LICHT, BELAS-TING, EN VAN DE TELEFOON, GOD.-BETERT .... TE AMSTERDAM.

Edelachtbare.Ik wóón op Zuid.Ik vraag om Noord.Ik hoor niets.Ik vraag om Noord.Ik hoor wéér niets.Ik vraag ten derden male Noord.Ik hoor als niets.Ik vraag ten vierden male Noord.De juffrouw zegt : „U hoeft niet zoo te schreeuwen,

meneer !"Dan komt Noord.Ik vraag Stadhuis. Krijg het prompt. En spreek. En

hang als ik klaar ben de of den haak weer op. Het ge-slacht weet ik niet. Toch ben ik van de bijzondere school.

Dit baat dus óók al in geenerlei opzicht. Daar begin ikweer! Met de haak bedoel ik. En krijg dus Zuid. Envraag om Noord. Niets. Wéér niets. Als niets. Berisrping. Als voren. Dan krijg ik het Stadhuis weer. Ik maakde juffrouw mijn exkuus. Ze is heel vriendelijk. HetGezag. U weet et alles van. Haak weer op. Haak weeraf. Zuid. Ik vraag om Noord. Niets. Wéér niets. Alsniets. Berisping. Stadhuis. Exkuus. Vriendelijk. Gezag.Wéér de haak:

Ik: Juffrouw, ik vraag Noord, enkel maar Noord,niks as Noord, géén stadhuis."

Zij: „Dat bestaat niet! Als u enkel maar Noordvraagt dan krijgt u geen stadhuis. Da's uitgesloten."

Ik sta paf van het prompte. Die stijl kent u. Van uw

143

ouden hartsvriend. En begin nu lichtelijk te keer te gaan.De juffrouw , zegt: ,,U hoeft zoo niet te schreeuwen.

Ik zal u informatie geven."En dat doet ze.Het signaal gaat zeven maal, keurig, schel, glashelder.Maar d'r komt niks!

Edelachtbare! Ik moet Noord 7177 spreken. 't Vak~verbond. Kunt U me misschien verbinden?

Ik geef het op.Eerbiedig de Uwe,

4388 Zuid.

144

LXXXI. ,,LEELIJKE ROOIE".

In de huiskamer van een partijgenoot. We zittenaan de avondbootram, en we weten er wèg mee, alsofer geen broodbon bestond. De jongste dochter vanden huize, die ik het hof maak, is mijn overbuurvrouw.Ze is zeven en een knus molletje, waar ik m'n oogenniet van kan af houden.

De deur gaat open en er komt onaangediend bezoek.De vriendin van de jongste en van den huize. Die ishoogsten zes ; ik taxeer dat dat volkje op 't blooteOog. Met een kwartbilletje dringt ze zich op de stoelder vriendin, in afwachting ...

De moeder náást me vertelt aan m'n oor, dat dit 'n kindis van de Roomsche buren, en als ze op dit uur binnenstapt,is dat altijd een veeg teeken. dat er thuis niks te bikkenvalt. Onderwijl snijdt dat lieve wijf een vervaarlijkeboterham. Kom koffie met èrreg veel suiker, en 't gezinis vermeerderd. ik hoOr het mondje gaan. Als je eenkindje fel ziet happen, dan kom je er dadelijk voor op,of het je eigen was

De vriendinnen beginnen een hevig gesprek over eenverdwenen sponzendoos. Jij hebt 'm getikt", zegt hetgastvrouwtje Wat gegapt schijnt te beteekenen, enbovendien niet waar schijnt te zijn. De visite althanskomt met kracht in de oppositie. Doch het kindje vanmijn gastheer blijft op d'r stuk staan. Dan zegt verwoedde zes-jarige bezoekster tot de zeven-jarige dochter vanmijn partijgenoot: ,,Leelijke Rooie!"

Maar de vader zet een streng gezicht, en hersteltden godsvrede, waarop de politieke partijen op éénstoel wortelend, den maaltijd hervatten.

proerige Krabbels 10. 145

LXXXII. HET PENNINGSKE DER WEDUWE.

Men weet het, wat de uitverkorenen Gods tegen deStaatspensioneering aanvoeren.

Zij is in strijd met het eergevoel van den arbeider.En moge dan dat verheffend besef van eigenwaarde

bij de heidenen zijn afgesleten, die in den socialistischenafgrond hunne menschelijkheid verloren, bij ons Chrisrtenvolk lééft het nog, Gode zij dank! En geen oude vandagen, die in jezus' trouwe grijs werd, wenscht de ver.-nedering van dien aalmoes uit de harde hand der over-heid....

Maar dit, beminde geloovigen, is 'n kennisgeving uithet „Predikbeurtenblad" van Enkhuizen, nr. 41, van 1917:

Ds. Visser ontving onder vriendelijke dankzeggingvoor het bouwfonds der school 4 gulden, als dankoffer eener weduwe, die voor de eerste maal ouder-domsrente ontving.

Zóó dankbaar is dat oude Christenvrouwtje voor deuitkomst, dal: zij twee heele weken offert voor het bouw.-fonds van de School met den Bijbel.

Aldus verzet zich het Christelijk eergevoel tegen debedeeling door den Staat.

146

LXXXIII. DE FEESTGANGERS.

In het Hotel du Soleil te Arnhem zit Meneer.Menéér is aardig in de olie en spraakzamer dan

voor zijn dagelijksch beroep gewenscht is.Alles aan hem is walgelijk, behalve het sappige

Geldersche accent, waarmee hij zijn weeë gehemenontsluiert.

„Als ik hier zoo zit," bralt hij met dronkemans,-dikkertong, „dan kan je d'r donder op zeggen, dat ervannacht wat gebeurt, en dat ik later mot kunnenbewijzen, dat ik er niks mee te maken heb gehad.Want mijn tijd is te kostbaar om voor smokkelen inde bajes te zitten. Daar heb ik mijn mènschen voor.Wil je wel gelooven — blik vol triomf naar denzwijgzamen kring van hoorders — dat 'ik al dertiggezinnen in de kost heb, waarvan de vader voor mewerkt, en tegen de lamp is geloopen ? Maar 't kaneraf! Bliksems, het kan d'r af, in de lengte, in debreedte .... Zie je die hoed? Een Panama, een echte !Da's al de derde in Mei. Van pure lol de andere tweein mekaar getimmerd. Een gouwen tijd is het, eengouwen tijd.. .

En zijn lach dreunt door het vertrek, zonder datiets tot hem doordringt van de : starre stilte, waarmeezijn geblaf ontvangen wordt.

Dat zijn de feestgangers van de bloedbruiloft dermenschheid 1

147

LXXXIV. IN MEMORIAM.

Het was in den hoogzomer van 1916 . Engeland hadonze haringvloot stilgelegd, en er was zorg voor hetbrood der visschers. Bij Troelstra thuis zouden wesamenkomen, om het moeilijk geval te bespreken. Maarwat inderdaad nôöit gebeurde bij dezen plichtsgetrouwe...Spiekman verscheen niet. Op weg naar huis kwam ikhem tegen, hield hij me staande : ,,Ik heb zoo'n ver-schrikkelijken pijn in den mond," zei hij, geen manvoor klachten anders, ,,dat ik geen woord kan zeggenzonder de grootste moeite . . ."

Die pijn was het begin van de felle ziekte, welkehem met zijn harde kracht en zijn stalen ijver in éénjaar heeft neergeslagen.

De dood is onze Partij tot dusver genadig geweest.Van onze figuren uit de eerste rij heeft hij ons in aldie jaren maar weinigen afgenomen. Haar aanvoerderswaren ook zoo jong begonnen I Maar ditmaal staat hijvóór ons in al zijn brutalen overmoed en grijpt eenvan de sterksten en der jongsten uit onzen kring.

Want Spiekman - 't is niet te gelooven haast, nazóóveei jaren al van op den voorgrond treden - wasnog maar 'n streep over de veertig. En toch heeft dieletterzetter het tweegevecht aangedurfd met het groot-kapitaal van Rotterdam, schoon hij met moed en geest-drift nog moest aanvullen wat hij, arbeidersjongen zonderervaring tegenover gewikste kooplieden, wier verachtingvoor den minderen man met zijn onheilspellende oog-merken geen grenzen kende, aan leeftijd en gezag tekort kwam. Met volgelingen, zoo neergetrapt en weerloos, dat ze alles van den grond op te leeren hadden.Maar zoo vroeg als zijn dood dan gekomen is, hijheeft toch nog beleefd, en daar zijn wij dankbaar voor,dat zijn beweging triomfen vierde, welke hare over~

148

winning in een nabij verschiet op de Rotterdamschegrootburgerij voorspelden.

Omdat hij een begin was, werd hij de belichamingvan de sociaaldemokratie voor de arbeiders van zijnwoonplaats. ,,Spiekman stemmen," zeiden ze daar, wieook de kandidaat was. Want ,,Spiekman" - dat be,-teekende ,,Rood". Wie onzer verlangt een beteren klankvoor den naam van zijn geslacht?

De Rotterdamsche arbeiders mogen gerust zijn beeltenishangen in het nieuwe Raadhuis hunner gemeente. Wantals hun klasse daar tot heil onzer toekomst aan hetbewind zal komen, dan oogsten zij met gejuich watdeze man voor hen in den rotsigen grond gezaaid heeften trouwhartig opgekweekt, tot de roode papaversvlamden tusschen het welige graan.

Te kort geleefd, te vééi gewerkt, overgenoeg tot standgebracht - ziedaar onze aanteekening op het paspoort,waarmede wij hem overgeven aan de oneindigheid.

149

LXXXV. BEURSBERICHT.

Omdat het Channeke was, het feest der volksbe,-vrijdende Makkabaeërs, lieten ze dien avond hun god-gewijde studiën in den steek. En ze zouden 'n kaartjeleggen. Zelfs de Rebbe zou meespelen.

Er werd gegeven en troef gemaakt ; er werd gevraagden meegegaan. Maar de man, die voor de hand zat enuit moest komen, speelde niet. Met bestorven gezichtzat hij voor zich uit te staren.

„Wat is er ? Wat heb je ?" vroegen verschrikt devrienden.

„Ze betalen niet uit, de Russen," zei de oude man,die uit moest komen. En hij haalde een krant voorden dag, en las de jobstijding voor : de Russischestaatsschuld was geschrapt ...

„Trommelbanket was het," klaagde de oude man,„trommelbanket. In al hun oorlogen, in al hun wanordebetáálden ze. Drie vierden van m'n beetje rente benik kwijt op mijn ouden dag."

Met de anderen stond het niet veel beter. Eén hadmeer dan de helft van z'n bestaan, één had allesverloren.

„En U, Rebbe? Waarom zegt U niks ? U moet tochóók tot honderd jaar van Uw paar stukkies effektenleven ?" vroeg een van de jarenlange kameraden.

„God zal mij bewaren," zei de Rebbe ootmoedig,„na de eerste jodenslachting in Rusland heb ik ál diepapieren verkocht. Van géén rente van die moordenaarsheb ik geleefd. En nu de bevrijders van het jodendomdaar de meesters zijn en de schulden geschrapt hebbenvan onze ergste vijanden, nu bezoekt God aan ál dieJoodsche beleggers, wat ze hun eigen broeders mis , -daan hebben."

Toen stonden verbitterd de oude vrienden op,

150

de een na den ander, en lieten den grijsaard alleen.Maar hij stond voor den Makkabaeën-luchter, en

het licht der vlammetjes blonk in zijn vriendelijke oogen.En het lied van de vrijheid vulde het vertrek.

151

LXXXVI. EEN BLIK IN DE KEUKEN.

Mijn partijgenoot heeft een vriend, die mede van dePartij is. Deze vriend heeft een Moeder. Doch hierstokt de geestverwantschap. Want de Moeder is ge.abonneerd op ,,De Hollandsche Zendingsbode". Inwelke kwaliteit het goede mensch de navolgende missivemocht ontvangen.

Fijne Boter, Eieren en Kaashandel, v,h, C. RAVESTIJN,Adres : A 113, Kralingscheveer.

Kralingsche Veer, datum postmerk,Schijnbaar toevallig, hoewel niet zonder Gods

leiding, kwamen mij eenige adressen in handen enzoo kwam mij ook ter oore dat U lezeresse zijtvan het ovéral zoo geliefd en gelezen Maandblad„De Hollandsche Zendingsbode".

ik beschouw dit, onder biddend opzien tot denHeere, als een aanleiding om uwe aandacht tevestigen op mijn zaak, die ik in de ,,HoliandscheZendingsbode" maandelijks adverteer. (Zie. hiernevens de uitgeknipte advertentie.)

Te midden van allerlei geknoei, om grove winstente maken, hetgeen ik geloof, dat aan een Christenniet past, is het mijn streven daarentegen: goedewaar te leveren, met zeer kleine winst. De verrassende kwaliteiten, die ik u tengevolge kan aanfflo

zijn van dien aard dat ik bij voorbaatzeker weet dat u, bij proefname, een mijner klantenzult worden! Wekelijks kom ik eenmaal in uwewijk, ten einde mijne klanten te bedienen... Enz. enz.

Irimiddels heb ik de eer te zijn, met de meestehoogachting,

Heilbiddend, Uw. Dw.C. RAVESTIJN.

152

P. S. Mag ik s.v.p. dezen brief en vooral ook hetbijgaande aanbevelingsbriefje bij mijn bezoek van uterug ontvangen? Bij voorbaat mijn hartelijken dank.

Dat deze godvruchtige boterboer dit briefje graagweer in handen had, begrijp ik. Tot mijn diepe smartvoel ik mij echter verplicht, het exemplaar vast tehouden om het op deze plaats wereldkundig te maken.

Het is mij, dit in vertrouwen, op raadselachtige wijzer,,schijnbaar toevallig, hoewel niet zonder Gods leiding",onder de oogen gekomen.

En ik meende, dat hierin een vingerwijzing was, omhet ,,onder biddend opzien tot den Heere" in wijderkring bekend te maken.

Voor de rekiame der Kralingveerder eieren, boteren kaas is ons geen penning verschuldigd.

Want de eene dienst is den andere in de ruimte waard.

153

LXXXVII.SCHEPPINGSVERHAAL.

(Nieuwe lezing.)

En God zeide : Laat ons menschen maken, naar onsbeeld, naar onze gelijkenis...

En God zegende ze, en zeide tot hen : Weest vrucht-baar en vermenigvuldigt u en vervult de aarde, enonderwerpt haar...

En God schiep 1)

Meisjes van gewonen stand.

Jonge dames (middenstand).

Huismoeders.

Gehuwde dames (middenstand.)

Jonge dames van deftigen stand.

Mannen en jongelingen gewonen stand.

Patronaatsleden,

Militairen en anderen van gewonen stand.

Heeren tuinders.

Tuinarbeiders en anderen (gewonen stand).

Bestuursleden van den R.-K. Land en Tuinbouwbond.

Leden van de Aartsbroederschap der H. Mis vanEerherstel (middenstand).

Leden als voren (gewonen stand).

Huismoeders uit den werkenden stand.

1} Zie „De Kaasbode" van Vrijdag 5 Oktober j.l.

154

En aldus scheidde God het gevogelte des hemels enhet vee des velds, en al het gedierte, dat over deaarde kruipt

En aldus gescheiden en onderscheiden, ofschoon éénnaar Zijn gelijkenis, zond Hij hen ter heilige afzonderingnaar de Retraite-huizen: „Thabor" te Rotterdam, „St.Clemens" te Noordwijkerhout, en „Cenakel" te Tilburg.

En het werd avond, en het werd morgen...Doch toen het morgen werd, stond rood de dageraad

aan de kim.En dit was de eérste dag.

155

LXXXVIII. STILLE ARMOE,

Vroeger plachten de Brabantsche Boeren, die mini-mum-lijders-beschermelingen van Pater van der Elzen,der Keerlen god, in België, meestal in Antwerpen, huninkoopen te doen. Vandaag-den-dag gaan de zwaar-beproefde stumperds naar de groote steden van Zuid-Holland, waar de boeken van winkeliers in weelde-artikelende gulden sporen dragen van den boden druk, door dertijden nood op hunne schonkige schouderen gelegd.

Zoo geviel het, dat dezer dagen drie boerinnen,topzwaar van goud, de welgevulde koppen weggedokenin fijn-kanten kap, een etablissement te Rotterdambetraden, en zich daar zoo eventjes voor een paarduizend gulden aan meubelen met zeshonderd pop voorvloerbedekking aanschaften. Reeds stonden zij gereedde zaak weder te verlaten, toen een der Ceressen eenfijn mahoniehouten kastje zag staan, dat haar begeerteprikkelde. Want daar wou zij nou thuis de brandkastin zetten. ,,Die zal wel zwaar zijn", onderstelde dewinkelier tegenover zijn trots-beamende kliënte, ,,endaar is dat teere meubel niet op gebouwd". Maar voordat bezwaar ging de misdeelde vrouw niet op zij. Danmoest er zoo'n mahonie stuk gebouwd worden, waarzij d'r brandkast binnen in kon zetten. En dan metveel glas in de deurtjes. En dan met geel-zijden gordijntjes achter het glas, dat je niet zien kon, wat d'r in zat.

Met welk historisch exempel ik maar zeggen wil, dathet hoog tijd wordt om voor deze slachtoffers van denoorlog iets te doen.

Als het Koninklijk Nationaal Steunkomitee eens...

LXXXIX. SCHIBBOLET.

Ende het geschiedde in deze dagen, dat Enka rede-voerde voor de anarchistische, syndikalistische, tribunis-tische, in elk geval eerzame, bedeesde, in huismoederlijkedeugdzaamheid bloeiende vrouwen van een aanminnigstedeke ten platte lande.

En de grondslagen onderwijzende van de allernieuwste,socialistische wetenschap, besprak zij dus allereerst detwee maatschappelijke verschijnselen, waarin zich hetNederlandsche Imperalisme openbaart, en die wij plegenaan te duiden met de ongure namen Vliegen en Wibaut,

Bij Vliegen bleef zij getrouw in der vaderen leer,beleed zij vrouwmoedig haar wantrouwen in zijn persoon,eerlijkheid en oprechtheid. Dat laatste kon ons nietverbazen, aangezien 's mans draaierij, welke nimmer rechtop 't doel afgaat en bovenal schroomt van 'n afwijkendoordeel ronduit te getuigen, in onzen eigen kring dateigenaardig gevoel van je-weet-nooit-wat-je-aan -hem-hebt heeft gekweekt, dat de arbeiders, die een fijnenneus hebben voor die dingen, steeds heeft weerhouden,om hem in de partij-leiding 'n centrale plaats in teruimen...

Maar toen kwam Wibaut, en gleed de beginselwagenuit het rechtlijnig spoor der leerstelligheid. Van dezenzeide zij, dat zij overtuigd was, dat hij het eerlijk bedoelde en te goeder trouw was. En ofschoon zij, nadezen verdachten en ketterschen aanloop, hem metonwankelbare geloofskracht van medeplichtigheid aanden massamoord en van alle verdere punten der belijdenis betichtte, nochtans wordt zij nu in de ,,Tribune"- en terecht - als een heidin in de leer der waarheidaan de kaak gesteld.

,,Eerlijke bedoeling?" - ,,Goede trouw?" - ,,Wibaut?"- vraagt in boironde oprechtheid mijn lijf blad. Wââr

157

moet 't heen met onze propaganda, als wij aan dearbeiders zulke dingen vertellen? Deze Enka is bijgeen partij, geen richting meer aangesloten, en dezeafdwaling van de zuivere wetenschap van 't daadwer-kelijk socialisme is daarvan het onontkoombaar gevolg,dat ons spreekgestoelte ontheiligt.

Wat ik beaam. Zóó gaan die dingen. Het begintmet het geloof in de goede trouw van Wibaut. Envoor je 't weet geloof je in de eerlijkheid van Vliegen,drukt Troelstra de hand en Schaper aan 't hart, en 'teindigt met sociaalrpatriotisme .. .

Enka, noem ook Wibaut een schurk, of verwijderU uit den raad der vromen!

158

XC. ONGESCHIKT.

„Meneer," zei de Haagsche Tramkondukteur, en hijtrok me konfidentieel den hoek in, „kan u meneerDuymaer van Twist ?"

Ik kon hem!„Nou mot-u hóore," ging de praatvaar voort, ,,van-

morgen komt-ie op de wagen, met haast, want hij waste laat voor de Kamer. En hij hoestte leelijk ! „Zekerkou gevat bij de vischvangst," zeg ik tegen hem. Maardaar gaf-ie geen asem op. Metéén komt er een rijtuigvoorbij, met Juliaantje derin, en 'n verpleegster daar-naast. En daar neemt me die groote kerel driemaal.achter mekaar z'n hoed af voor dat onnoozele kind enbij de derde maal zette hij 'm heelemaal niet meer op,maar bleef staan buigen met z'n bloote hoofd, of hetkind niet weerom zou groeten. Maar het schaap zaghem niet of k®n hem niet, en toen ree de tram weerdoor.... Is dat niet iets voor 'n Krabbel ?"

„Kondukteur," zei ik hoog, „wat je met 'n Krabbel.bedoelt, wéét ik niet, en over wat je daar vertelt,schrijf ik er geen, want ik kan niet al de malligheid.van Haagsche kwibussen in de krant zetten. Morgen .... !

,,Morgen," was de bedrukte repliek.Wat zoo'n man voor rare ideeën heeft over ge

-schikte gegevens voor Oproerige Krabbels.

159

«IL DE ZONDE DER OUD

Het is de waarheid - de harde, brute wâârheid.Mijn verzinsels zijn zoo wreed niet!

Daar was een school, waar kleine menschenheuvel-tjes d'r eerste wijsheid haalden.

En telkens als d'r een jarig was, dan kwam de heeleklas op visite om dat feest der feesten te vieren.

Maar in de klas waar dat ongehoorde voorviel, zateen kind van een rijken fabrikant, van een ontzaglijkenfabrikant, bijna den allerhoogsten man op de wereld,zeker uit het stadje zèlf.

Toen dit godenkind verjaren zou, gaven de ouderseen partij. Een heusche, waarachtige, groote-menschenachtige kinderpartij.

Het gerucht van dit voornemen, bijna een sprookje,drong door tot de klas, en er was geen einde aan deheerlijkheid van dat vooruitzicht. En toen de uitnoodi-gingen - gedrukt ! - ontvangen waren, was het 'nonverklaarbare aanmatiging van de zon, dat zij nogden moed had ander te gaan, waar zóóveei geluk tebeschijnen viel.

Doch reeds den volgenden morgen, toen die koste-lijke kaarten van hand tot handje gingen, verspreiddezich een bang gerucht door de klas. Er werd een nââmgenoemd en een kind aangewezen. Eén kind, dat stil,bestorven, tusschen de andere zat.

Dat ééne kindje was niet gevraagd!Dit ongelooflijke, dat alle wangetjes verschieten deed

van kleur, bleek wâár. En het jarige gastvrouwtje wistde oplossing, waarom dat kind niet gevraagd was.

De vader van dat kind was.... sociaaldemokraat!Na dien werd dat kind met den vinger nagewezen.

Om de zonde der ouders....

160

Leef, lééf, mijn kindje! Word een bloeiende mensch.-boom, waarvan blaren en takken juichen in 't licht vanden nieuwen dag.

En mogen je ouders, onze kameraden, het aan~schouwen!

Oproerige Krabbels 11. 161

XCII. SCHUIM.

In Den Haag komen ze met z'n drieën den trein in.Lichte sportpakken, das met parel, rijzweep in degehandschoende hand. jochies van hoogstens 'n jaarof twintig, uit den hoogen adel. Sjorsen. Gekleurd-zijden lefdoekie piekt uit het zorgvuldige jasje. En deheele wagen stinkt naar hunne voorname parfum.

Ze gaan naar het sportfeest in 't Stadion. Om tewedden op renpaarden. Ze reiken elkander bankies vanhonderd toe en regelen de afspraken. Het is zichtbaar,dat ze elkaar niet vertrouwen, en niet ronduit hunkansberekening der paarden wenschen bloot te leggen.Met verbluffende onnoozelheid pogen ze elkander uitte hooren, tegelijk zeer hoffelijk trachtend hun eigenkijk op het geval weg te moffelen. Ze nemen elkaardaarbij scherp op.

Dan trekt er één 'n kussen van de bank en geeftdat zijn overbuurman op schoot. Spel kaarten. Een -en-twintigen. Om een riks, vijf pop, zeven vijftig, tientje —steeds hooger. De derde kijkt toe.

Bij Amsterdam krijgen de twee spelers ruzie over dewinst. Zonder één onwellevend woord zeggen ze elkanderhun volstrekt vertrouwen. Ze beroepen zich op denderde, die geen oog van het spel heeft af gehad. Hijheeft niet goed gezien. Verdomd snàl gespeeld, sag ...

Vriendschappelijk trekken ze af. Naar het sportpark.Om hun bankies van honderd te vergokken...

De beroepsmisdadigers en pooiers uit de achterbuurtzijn het bezinksel onzer verrotte maatschappij.

Maar dit volk, dat boven drijft is het schuim.

162

XCIII. ONPRAKTISCH.

„Verbluffend onpraktisch zijn sommige menschen,"zei ik tegen mezelf, toen ik van het Tolhuis terugkwam, waar „Ons Huis" zijn vakantie-speeltuin heeft.Lekker-frisch bij het water en ruim plaats voor vijf.honderd rumoerige Jordanertjes. Houdt U niet vanvoetbal, rektrekken of gymnastiek ? Dan lezen, plakken,schilderen of patertje-langs-den-kant. Of waar U andersplezier in mocht hebben. We hebben haast geen kleeren,'n sober kechie, maar een lol, meneertje, drie langevakantieweken ! En met z'n vijfhonderden varen weterug, op de Tolhuisboot, maar éérst 'n glaassie water.Nogal wiedes! Want 'n dorst, as je zoo'n héélen daggespeeld hebt ... .

Da's juffrouw van Asperen! Geen mènsch anders opde wereld krijgt dat voor mekaar. Als je háár maarbaas liet, maakte ze 'n leeszaal van de Beurs en eenspeeltuin van 't Vondelpark. Ze kijkt met d'r groote,grijze oogen door de blinkende brilleglazen, en de heeleondermaatsche Jordaan is vol lach en jolig vertier.

In vijf minuten heeft ze d'r zeven geprezen, vijfberispt, acht aangevuurd, en tien over 't kopje gestreken.Ze ziet geen snuiten, geen lompen, geen gebrek nóchonoogelijkheid — ènkel kinderen --- haar kinderen. Enze maakt méér geluk in 'n dag, dan tien duizend anderenin d'r lange, leege leven.

„Verbluffend onpraktisch zijn sommige menschen,"zei ik tot mezelf op den weg huiswaarts. „Die vrouwmet al d'r gaven, d'r organiseerend talent, d'r scherpekijk op de dingen, kan duizenden verdienen en 's zomerseen groote reis maken. Maar ze blijft thuis, en speeltmet Jordanertjes op het Tolhuis, en steekt in al diehartjes een eeuwig lampje op... ."

163

't Is onpraktisch, juffrouw Van Asperen! Hopeloos,om er den moed bij te laten zinken.

Ik heb er over gedacht om haar op den 31 Sten eenridderorde te bezorgen. Maar ik waag het niet, wantze is onpraktisch genoeg om het ding naar de lommerdte brengen en voor de opbrengst Kwattarreepen tekoopen voor haar kleine Jordaners.

Gezond zal je blijven, juffrouw Van Asperen!

164

XCIV. TARIEF.

Ziehier, wat d.d. 29 juni 1916 de Heer J. SchulteS. C. j., Rector van het Gr. Seminarie van het H. Hartvan jezus, Liesbosch-Princenhage, aan een vriend vanmij, in wiens geloof Zijn Eerwaarde zich vergiste, schrijftin een smeekbede om geldelijken steun voor Zijn inrichting:

„Hoe klein ook Uwe bijdrage : de goede Godzal 't U honderdvoudig vergelden. Wij van onzenkant kunnen U deelachtig maken aan de gestichteH. Missen, gelijk 't op inliggend prentje luidt."

Ook het „prentje" kreeg ik er bij. Aan de ééne zijdehet beeld van den Mensch van Nazareth, den gekruisigdenaanklager van 't Bezit.

Aan de andere zijde wat men voor zijn meerwaardekoopen kan, het Tarief, èn de regeling der storting :

„Dagelijks worden ook door de Paters, Broedersen studenten bijzondere gebeden gestort voor hunbeschermers en weldoeners.

Daarenboven, om den zegen Gods over hen afte smeeken, tot zielerust hunner overleden familie~leden of tot alle andere intenties der weldoenersworden ook nog de volgende gestichte H. Missengelezen:

1. Vier H. Missen per week ten eeuwigen dagevoor al de weldoeners, die 60 gulden geven.

2. Eéne H. Mis op den isten Vrijdag van iederemaand ten eeuwigen dage voor hen, die 5 gld. geven.

3. Eéne H. Mis per week tot 1 April 1923voor hen, die 10 gulden geven.

N.B. Deze gelden kunnen ook in verschillendetermijnen gezonden worden."

Zoo ziet men, hoe nauw hetZaligheid.

verband kan zijn tusschenoorlogswinst en de eeuwige

165

xcv. „ACHT UUR".

Ik sta op de tram, op 't achterbalkon, bij den kon-dukteur. De rit voert langs 'n school, vlak vóór hetklokje van gehoorzaamheid. De kinderen stoeien, dartelen,vechten. We kijken naar 't wilde volkje. De kondukteurneemt ze op met den geoefenden blik van 'n bloem.-kweeker, die langs een andermans tuin gaat.

— „Zeker thuis óók van dat kleine volk ?", vraag ik.„Gehad", lacht hij, „nou heb ik al een zoon van

negentien, die me sigaren presenteert, en me méé uitvisschen neemt. En 'n meid van achttien, en een vanzeventien, en een van vijftien. Al gróót het hééle stel.

Ik kijk verwonderd. Hij lijkt niet ouder dan ik. En't scheelt ook niet veel. Hij is negen en dertig. En alshij merkt, dat ik hem bewonder om zijn jeugdig vader-schap van volwassen kinderen, begint hij een loflied tezingen op zijn levensgang

„Als je trouwt, doe het dan jong. Een man op onzejaren mot niet met kleine kinderen spelen. Da's goed,als je vijfentwintig bent. Tegen dat je veertig wordt,moet je de kameraad zijn van de grootere jongens.Dan hebben ze d'r lol in om bij je thuis te zitten, omje méé uit te nemen. Dan wordt je alles gewáár. Medochter van zestien gaat gearmd met me uit op Zondag.„En wat 'n rejale vrijer!", zei ze tegen moeder. Alsofdie van haar mot leeren, wat ik voor 'n vrijer ben!Als ik ééns in de vier weken op Zondag vrij ben, da'sde feestdag van ons huis. Dan gaat geen mensch dedeur uit. En 's avonds dito ".

Ik geniet van zijn lachende geluksbelijdenis. Maardan wordt hij ernstig.

„En dat is de kanker, man! Dat je d'r veel te weinigbent. Al die avonden, halve nachten, heele Zondagenvan huis. Dan zoeken ze d'r vertier elders. Als je d'r

166

bent, hokken ze om je heen. Loon is van belang, anderslééf je niet. Maar achturendag en vrije Zondag da's 'nkapitaal ding voor de arbeiders, als je de kinderen omhoog wil werken. Dat wordt véél te weinig ingezien.De uithuizigheid is onze erregste vijand".

Als ik van de tram ben afgestapt, fluit ik hard alseen straatjongen: „Acht uur, acht uur, geen langerarbeidsduur" .. .

167

XCVI.WANDVERSIERING INMODERNE STIJL:

Sedert lang plaagde mij die omvangrijke scheur inhet behang. Bij gebrek aan papier was bijplakkenondoenlijk, en den onwilligen huisheer aanbidden wijop de knieën, omdat van Zijn genade naar jonker slechtséén stap is. Dies gaapte het hiaat aan den wand. Toenkwam de Tucht-Unie, en zond mij — gelijk „allen oudersin Nederland" — een plakkaat van 4 bij 7 decimeter,waardoor niet alleen het gat aan den wand, maar ookde orde bij den publieken weg afdoende kan hersteldworden.

Twaalf geboden bevat dat onvolprezen muurbord,dat het effekt sorteeren moet „de tuchteloosheid en ver-wildering der Nederlandsche jeugd" te bestrijden, want„het aantal misdrijven en kleinere vergrijpen vermeerdertmet den dag ; de kinderrkriminaliteit breidt zich uit".

Dit alles — zegt bondig de aantrekkelijke wandver-

siering - -- „onder den invloed der omstandigheden".Wel, wel, je zou zoo zégge, juffrouw Pieterse ...En toch is de remedie zóó eenvoudig, dat je versteld

staat, lieve mèns, dat ze niet éérder wat gedaan hebbenom dat tegen te gaan:

„Stelt uw kinderen door uw eigen levenswijze eenvoorbeeld ten goede" ~ soberheid, lieve vrienden, matig -heid, eenvoud in kleeding en voeding, al kost het uzelf beheersching ! — „leert hen het eigendom en devrijheid van anderen te ontzien" --- dit zal u gemakkelijkervallen, waar uw eigendommen die zorg zonder gevaarkunnen missen, terwijl uw vrijheid door ieder wordtgeëerbiedigd, zoolang gij haar ongebruikt laat! ~ „Houdthen van de straat, vooral bij duisternis en ontijds" ~ ^da's een hand-om.-draaien ! Gij zegt eenvoudig: lievekinderen, op straat is het 's avonds donker en koud;

168

voor dat plezier kun je wel thuis blijven ; licht en brandstof zijn binnen evenmin i — „Leert hen het gezag ende overheid te eerbiedigen, en spreekt daarover nooitin hun bijzijn met geringschatting, veel minder metminachting" — zegt steeds: die lieve meneer Posthuma,die goeie meneer Treub, die edele Prins, onze bemindeopperbevelhebber, enzoovoorts. — „Bevordert in uwhuis netheid en reinheid" .-- neemt een dienstbode en 'nwerkster, da's de beste manier om alles te laten blinken...

En dan tenslotte, als klap op de vuurpijl: „voor-komen is beter dan genezen."

Eérst maak je een bende, en in die bende verwilderenonze kinderen. En dan geef je als remedie: „voorkomenis beter dan genezen".

En met die remedie plak je het gat dicht in hetbehang van de kinderkamer.

En terwijl je je verkneutert in die kostelijke reparatie...dondert het heele huis in elkaar, boven hun kleine hoofden.

XCVII. ,,POPPENKAST"?

De zalige Bosboom .–, heugt u de náám nog, on-dankbare natie ? -. sprak eenmaal in de Kamer, daarhij op verzoek van de heiligen der Rechterzijde, hetvloeken onzer land,- en zeemacht laakte : „Het legermoet een element van opvoedende kracht zijn in onsvolk."

Dit sobere woord van den eersten soldaat des landswas mij uit het hart gesproken.

Doch nu de garnizoenscommandant van Assen („ge.ïnspireerd van hoogerhand,” zeggen de stomme kranten,alsof wèlke inspiratie óóit 'n andere koers van her~komst had) met deze paedagogische roeping van hetleger, in het 4e jaar der mobilisatie, een bescheidenaanvang maakt, spreekt „Het Volk" van „Poppenkast".

Daar kom ik tegen op ! De redaktie had beter ge.daan in den géést van dezen order door te dringen,zich ernstig af te vragen, waarom het klasmatig be-oefenen van den militairen groet, „met de duim aan deoverige vingers gesloten en het hoofd flink rechtop,"zelfs voor den met nadruk genoemden kok, die daar

-voor de soep heeft te veronachtzamen, van betéékenisis voor het leven. En dit te éér, waar toch de ver-Assen-de Imperialissimus van Drente in zijn toelichtingvan de systematiek der Salutologie zooal geen alkoholrvrijen dan toch klaren wijn heeft geschonken.

De soldaat — zoo betoogt hij P~ groete eerbiedig denofficier, die zijn meerdere is in ervaring (zijn niet dehuisvaders zonder sterren kinderen in ervaring, verge~leken bij de zwaar-gesabelde, donslippige, achter-derooren-klamme mannen van de „opleiding," die uit dewieg in het officierschap overstappen?) en die, zoo gaatde order voort, hem „uit den dood redt in de ure desgevaars" .... 0, zoo! Die vaders van huishoudens, die

170

vrijwillig, wat zeg ik, trots alle ontraden, den dienst,het gevaar, den veldslag zoeken, mogen hun meerderesalueeren bij voorbaat, die heelemaal alléén hen daaraanstonds in 't leven houdt, waar zij reddeloos dendood ten prooi zouden vallen.

Trouwens, ook naar mijn wijze van zien houdt hetlagere volk te weinig „het hoofd rechtop," en „deduim aan de overige vingers gesloten," wat konse-kwent toegepast op 'n gebalde vuist en kop-óp neer~komt....

En dus zeg ik met Nietzsche: „Tweeërlei zoekt dekrijgsman: gevaar en spel" ... .

En waar ons nu het gevaar ontbreekt, daar doodehet leger den tijd met het spel.

Tot het spel èrnst wordt, en het mindere volk nietalléén saluut máákt, maar ook saluut zeit.

Met het hoofd rechtop en saamgesloten vingers!

171

XCVIII. VREEMDELING.

„Hebt den vreemdeling lief," zegt het Bondsboek,„want gij zijt vreemdelingen geweest in het land Egypte".

Het „want" is voor mij altijd het schoonste van ditgebod geweest. Stond er „ofschoon ", als 'n waarschuwingom het eigen noodlot, in den vreemde gedragen, nietlater op anderen, die bij ons vertoeven, te verhalen „het zou een waarschuwing zijn tegen menschelijk wraak

-gevoel, 'n waarschuwing van hooge strekking.Maar het „want" is veel grooter van zin. Het leed,

den balling aangedaan, moet voor dezen het motief blijven,als hij den eigen grond hervonden heeft, om den vreemde-ling lief te hebben. Want hij is zelf balling geweest.En hij heeft aan den lijve gevoeld, wat dat zeggen wil ...

In Amersfoort zijn Belgische vluchtelingen. Onder dekindertjes heerscht diphteritis. En de dokter gelastte, datde kleine patiëntjes naar de barakken werden overge~bracht.

Voor ouders is dat een hard gelag. je kind afgevenaan een ander, als het zwaar ziek is hulpeloos z'n kopjetegen je aandrukt om verlichting en troost ~ 't is eenfoltering.

Maar het heil van den zieke en de veiligheid vande anderen beslissen.

En de moedertjes zaten klaar met het kindje op schoot,tot er gezegd werd, dat het rijtuig vóór was om ze wègte halen. En toen kwamen ze naar buiten om ze afte geven.

Een hard moment !"Buiten stond een lijkkoets om de kleine oorlogs-

stumpers in ontvangst te nemen. Dat bracht immers hetgevaar voor besmetting tot een minimum terug.

172

In de lijkkoets werden ze neergelegd, en de moedertjes,die al zoo véél hebben doorgemaakt, hadden de liefdevan het vreemde land gevoeld als 'n ijzeren greep, diede keel toesloot.

Het oude Bondsboek, schoon vele tientallen vaneeuwen geleden geschreven, is nog altijd zijn tijd langvooruit.

173

XCIX. ELEGIE.

„De eenige echter, die daarbij iets stiefmoederlijkbedeeld schijnt, is de heer A. B. Kleerekoper. Opde Amsterdamsche lijst komt hij heelemaal niet voor.Maar men heeft hem nummer één gezet op delijst voor de kieskringen Arnhem en Nijmegen.Zijn kans schijnt hier niet zoo bijster groot te zijn,en het mag dan ook opmerkelijk worden genoemd,dat men dezen daverenden propagandist een beetjeachteraf heeft gezet."

Hans in „De Telegraaf".

Helpt mij klagen,Want mijn dagen

In de Kamer zijn geteld.Ach, de vrienden,Die ik diende,

Hebben m' achteraf gesteld.

'k Heb gestreden,'k Heb gebeden:

„Láát mij toch in Amsterdam!Zie mijn schandeIn den lande,

Als ik dáár niet weder kwam."

D'onverlaten,Die mij haten

Om mijn al te daavrend woord,Lieten 't klagen,'t Biddend vragen

Des gehaten onverhoord.

174

Ay, genade,Kameraden!

Die mij deernisloos verbant.Moet ik zwerven,Moet ik sterven

In 't onvruchtbaar Gelderland?

Ieder zegt het,Géén weerlegt het:

„Die kans is niet bijster groot.Gelders drevenZien zijn sneven;

Dáár vindt hij den vroegen dood."

Mijn beminde,Lieve vrinden

Juichen, daar ik straks verdwijn:„Daavrend praat hij,Aanstonds gáát hij,

Morgen zal zijn uitvaart zijn."

En zij rouwenVol vertrouwen

Om mijn dood, die komen zal.En zij springenDaar zij zingen:

„Van den zomer komt zijn val."

Kameraden,'k Ben verraden,

Was dan géén van u mijn vriend?Helpt mij weenen,Ik ga henen...

Heb ik dat aan u verdiend?

175

C. „HAAL OP !"

Is u wel eens op een hardrijderij geweest ?Zeer spannend, dames en heeren!De paardjes draven in felle vaart, aangespoord door

hunne berijders tot blinde razernij.Aan den kant van de baan zitten de menschen, in

brandende spanning wie de winner zijn zal.Zij hebben gewed! De uitslag beslist over hun

gewin. En zij vuren over en weer het offer van hunvoorkeur aan met het jagend prikkelwoord: „Haal op,Haal op i"

En ziehier het bericht, dat ik knipte uit mijn och-tendblad:

Rotterdam, 11 Januari.Wegens het voortdurend tekort aan plaatsruimte

in het huis van bewaring, is dit eenigen tijd gelerden belangrijk uitgebreid, waardoor weder eengroot aantal cellen beschikbaar kwamen. Thans isechter ook dit nieuwe gedeelte geheel bezet, zoodathedenmiddag een vijftal arrestanten van het bureauLange Torenstraat, die voor verschillende mis,-drijven ingesloten hadden moeten worden, wederop vrije voeten gesteld werden.

Onze samenleving, dames en heeren, is de gladde baanvoor de misdadigheid èn het effen pad voor de gerech-tigheid ; zij levert de harddravers van de vlakte èn dezwarte telgangers der vergelding. En die trachten elkan-ders vaart te verslaan: Méér cellen, méér boeven....Méér boeven, méér cellen .... Méér cellen, méér boerven .... enzoovoorts tot in het oneindige.

En wij, de verdwaasde toeschouwers aan den zoom

1176

van den weg, vuren de mededingers aan, onze gunstelin-gen naarmate wij gezeten hebben óf zijn, tot de vlaktebehooren dan wel tot de deugd, en dus gewed hebbenop de misdaad Of op de gerechtigheid: „Haal op,Haal op !"

Oproerige Krabbels 12. 177

CI. OPSTANDING.

De proklamatie, welke gisteren 1) de voorloopige Re-geering in Rusland heeft uitgevaardigd, eindigt aldus;

„Op het oogenblik van de nationale bevrijdingherinnert het geheele land zich met eerbiedigedankbaarheid allen, die in den strijd voor hunpolitieke en godsdienstige denkbeelden ten offervielen aan de wraak van de oude machthebbers.

De voorloopige Regeering zal met vreugde uitgevangenis en ballingschap allen doen terugkeeren,die hebben geleden voor het welzijn van het land."

Ik weet niet, hoeveel malen ik die paar regels alovergelezen heb.

Ik sluit de oogen, en tracht te begrijpen, wat daar staat.En ik zie een celdeur ontsluiten, en den schichtigen

blik van 'n geketende, die zijn dagelijkschen pijnigerwacht.

Maar de boeien worden losgemaakt, van de armen,van de beenen, en een stem zegt: „Gá naar buiten enspreek vrij uit. Uw lamp is opgegaan. Rusland isontwaakt."

En zij komen naar het licht, in rijen van duizenden,uit alle oorden der verschrikking, zelfs uit Orel, ja uitSiberië. Die stralende helden, die in het boek der eeuwenstaan. En meenende, na jaren van onwetendheid omrtrent hetgeen daarbuiten voorviel, dat een opgebloeidemenschelijkheid hun bevrijdster werd, zullen zij hóópvolnaar buiten treden.

Om te ontwaren, dat het zwaard van Mars hunbevrijder was, en dat geheel Europa krimpt en zich

1) 20 Maart 1917.

178

wentelt in eindelooze slachting en dat deze slachtinghun vrijheid bracht.

En hun verdroogde mond zal stamelen: „En ik gingaan U voorbij, en zag U badend in uw bloed, en.ik zeide : Leef op dan in uw bloed, leef op dan inuw bloed!"

179

CII.AAN 1VIIJN BROEDERS INRUSLAND, 1rMEI-DAG 1917.

Vanavond heeft een verlangen, vreemd en nieuw alshet éérste liefdes-hunkeren in een ontluikend menschenleven, mijn hart beslopen.

Vanavond verlang ik, als een jonge minnaar naar 'nvrouw, die hij slechts uit de verte bedroomde ... , naarRusland.

De 1 -Mei-dag, nu, dáár, wat 'n Gods wonder moetdat zijn!

Ik zie den stoet gaan door Petrograd's straten.Plechanof en Kerenski en Tscheretelli voorop. Ruslandsministers, in het land, dat geen Tsaar meer heeft. En,achter hen Catharina Bresskofskaja en Joseph Minoren honderden, duizenden anderen, uit het hel-duistereSiberië teruggekomen. En achter hen duizenden, tien-duizenden, vrouwen en mannen, die het lied van denopstand zingen, dat zij jaar na jaar in fluistering ge-stameld hebben, als 'n gevaarlijk geheimenis, waarvande biecht zelfmoord beteekende.

0, dat ik één mocht zijn van de feestgangers in diekostelijke betooging. 0, dat elk van ons dien stoet mochtzien, als ootmoedig toeschouwer aan den zoom van denweg, om van hen te leeren wat óns te doen staat.

„En Hij zette mij neder in het midden eener vallei;deze nu was vol beenderen. En zie, zij waren zeer dor.

En zie, eene beroering, en de beenderen naderden, elkbeen tot zijn been.

En ik zag, en zie, daar werden zenuwen op dezelve,en daar kwam vleesch op, en Hij trok een huid bovenover dezelve.

Toen kwam de geest in hen, en zij werden levend

180

en stonden op hunne voeten, een gansch zeer grootheir....

Zóó heb ik Uwe graven geopend, en ik deed Uliedenopstaan uit Uwe graven, o, mijn Volk.

En ik gaf mijnen geest in U.En Gij zult leven !"

181

CIII. REALISME IN DE KUNST.

Hij is 'n voortreffelijk en vermaard staatsman enzijn veelzijdige ontwikkeling wekt steeds opnieuw dealgemeene bewondering.

Dus stevende ik vol verwachting naar hem toe, envroeg ;

„je kent klapstuk, nietwaar ?"„En hutspot," zei,-die verbluft.„Néé, ènkel klapstuk," hield ik staande, „snij je die

van de billen ?"„Ben je dol ?" zeirdie, „je zal biefstuk bedoelen."„Nee, klapstuk," herhaalde ik hardnekkig.„Amice," zei de Staatsman, op een toon van „be,-

handel de gekken met zachtheid," en hij lei kalmeerendzijn hand op m'n schouder, „klapstuk is het onderstukvan de lange rib. Er zijn ribben, die aansluiten aanhet borstbeen. Maar d'r zijn ook zwevende ribben, dieworden te lang, en dat onderstuk snijden ze deraf, endat is nou het klapstuk."

En hij zweeg.„En de billen ?" vroeg ik wanhopig.„Zeg, ben je gek ?" zei de staatsman gekrenkt.„Nee, abonné van „De Tribune", repliceerde ik. En

ik las hem voor uit het nummer van Donderdag:

„Wibaut heeft hun 1 1/2 ons klapstuk per weekbeloofd, die er niet zijn.

Nu ja, hij kon toch z'n eigen billen niet aanreepen snijden. Maar wat donder, waarom gaathij er dan wel mee zitten op 'n zetel, waar hijtoch niets uitvoeren kan dan de ellende reglermenteeren, die het kapitalisme ons op den halsheeft gesmeten en zoo den indruk vestigen, dat erdan toch iets gedaan wordt."

182

„Wat is dat voor taal ?'! vroeg de staatsman.„Dat is nou,” zei ik, blij dat het mijn beurt werd,

om uit den hoek te komen, „de toepassing van hetmarxistische „uitspreken van datgene wat is". Ziedaarhet realisme in de kunst der proletarische politiek.Daarmede snijdt je klapstuk niet van de ribben maar vande billen, en niet van de koe, maar van Wibaut, dengrijzen houtmagnaat, den hopman der kozakken, dierattenkruid in het brood laat bakken ..."

Toen vluchtte de staatsman, en liet mij alléén metmijn „Tribune".

Het is moeilijk, om zèlfs aan beschaafde, ja geleerdemenschen de grondbeginselen van het Marxisme bijte brengen.

183

CIV. RED! VIVUS.

Hij is weer beter, Abram, God laat 'm gezond!'n Zandwoestijn, eindeloos, eindeloos, in den hardengloed van de zon tot één dorre droogte verzengd —zandkorrels .–r zandkorrels, zonder samenhang, zonderlijn, zonder glooiing noch diepte — vlakte ~- vlakte —en ijle lucht .-- en nevelen zonder horizon ...

Ziedaar „De Standaard" ... als Abram zijn Driestar.-oasen daar niet tusschen toovert.

Hij is weer op de vlakte, Hosanna ! En scheldt deRoomschen uit voor „gewezen bondgenooten", omdathij ze bij Evenredige Vertegenwoordiging niet meergebruiken kan om zetels voor zijn partij te veroverenin plaatsen, waar zijn volgelingen het gloeiend ver, -d ... raaien om Roomsch te stemmen.

„Gewezen bondgenooten" ... daarvoor hebben al diepastoors gezwoegd om hun makke paardjes te spannenvoor Abrams zegekar !

Afgedankt en wèg--geworpen !Binnen tien jaar heeft-ie een anti--katholieke leuze,

waarvoor z'n gereformeerde Klorissen naar de stembusdraven, als uitgehongerde stumpers naar 'n imperialistischegaarkeuken.

Ja, honderd jaar worde hij! We kunnen hem nietmissen.

De politiek zonder Kuyper is 'n kouë kwast in Maart.En zonder suiker.

Abram, mijn vriend, konkel, draai, lieg en dreig metbevende gronden en kokende zeeën, met oordeel enGodsgericht...

Maar schrijf!Want uwer is de verbeelding en de grimmigheid en het

zoet gekweel des vogelaars en de stijl van den Meester.Amen.

184

CV. DE STEM VAN SARA.

In de binnenlanden van Drente heeft een onschuldiginlander aan onzen Partijgenoot De Vries uit Zaandamtoegefluisterd, dat een rechtgeaard Christen aan eenvrouw geen stem mag toekennen. En zulks, dewijleertijds Sara haren man „theere" noemde, en zich dusondergeschikt gevoelde aan haren Echtgenoot, onzenbeminden vader, Groot- en Overgrootvader, van helaasvelen Uwer trouwens den Behuwdvader — Abraham.

Nu dient rekening te worden gehouden met degevaarlijke mogelijkheid, dat deze Kalvijnsche inlander,door de gewoonte van jaren misleid, het gezag vanden Aartsvader niet overschatte alleen, doch hèm zelfsvoor één- en.-denzelfden Abraham hield, die nog hedenaan de Sara's onzer samenleving het kiesrecht niet gunt.En daar het aantal inlandsche stumpers niet te taxeerenvalt, dat aan dit gevaar bloot staat, hebben wij onsde moeite getroost naar de huiselijke omstandighedenvan voorzegde Sara te informeeren. Niets is immersaanminniger dan te wroeten in andermans huwelijks.-verhoudingen, vooral als er een verlaten meisje meteen kind in het spel is ...

Sara dan, kinderloos oud geworden, had haar manaangespoord, zich tijdig bij hare dienstbode van nage-slacht te voorzien. Zulke aansporing is steeds onvoor.-zichtig en veelal overbodig bovendien. Maar in ditgeval liep het ganschelijk mis, vermits daarna aan deoude Mevrouw de blijde tijding gewerd, dat haar zélfbinnen een jaar het moederschap wachtte. Doch zij konhet niet gelooven : „Nadat ik versleten ben, zoude iknog wellust kunnen voelen.., ook mijn Heer is oud."

Het is duidelijk, dat hier door de oude vrouw nietaan de taak van den echtgenoot als geheel, maar aaneen bepaald detail gedacht wordt, uit beter dagen. Er

185

is meer weemoed dan ontzag in deze benaming der eere .. .En nauwelijks heeft Sara haar kindje op den arm,

of zij eischt van vader Abraham, dat deze het dienst-meisje met het onechte spruitje de woestijn in zalsturen, en als deze een bekommerd gezicht zet, krijgthij dit bevel uit den hoogen : „Al wat Sara U zegt,hóór naar hare stem ..."'

En nochtans zoude men, o, smaad en schande, meteen beroep op Sara aan de vrouw haar stem onthouden!

De rakkers!

186

CVI. DE MORTUIS ... .

„Van de dooden niets dan goeds." Het lijkkleed dektde fouten dicht, en onze lofspraken zijn 'n vriendelijkepoging om de open plaats vol te praten. De „vreesvoor het leege", zooals de wijsheid zegt. Ik heb daarvrede mee. Het opvijzelen der dooden is voorzichtig,wijl èlk van ons eens zijn deel krijgt in die lief-dadigekritiek. Het is ridderlijk, want een graf verweert zichniet, en beter de leeuw, die den levenden mensch ver, -scheurt, dan de hyena, die een lijk bespringt. Het iswijs bovendien, want wat is de waardij van het oordeelder tijdgenooten over den voorbijen mensch, die deelwerd der eeuwigheid? Beoordeelen wij het voorgeslacht,en mogen ons oordeelen, wie na ons komen. Wie gerlóóven, hebben geen haast.

Doch hij repte zich, de man van 't „Handelsblad",die vergeefs van zijn Hoefijzer geluk verwachtte. Nogwas Borgesius niet koud, of hij had zijn vonnis geveld:„Een politikus, geen staatsman. Een taktikus, geenstrateeg. Een opportunist, geen idealist" .. .

„Een jaar of tien geleden — dit kan nu welworden aangeduid — was er onder een aantal ledenvan Borgesius' partij een zoo ernstige ontevredenheid over de leiding, dat dezè malkontenten zochtennaar een anderen veldheer, iemand van grootereallure. Dat zij daarbij niet zijn geslaagd, heeft nietaan hem gelegen."

Dit werd gedrukt van den dóode, maar geschrevenvan den zieltogende. Want dit stuk, dat om zes uurin Amsterdam de straat op ging, was tevoren in DenHaag gereed gemaakt, terwijl de stervende keel naaradem hijgde.

187

„Dit kan nu wel worden aangeduid ...”Ziedaar, wat men ten onzent onder deftige journalis-

tiek verstaat!En de heer Elout kan dit veilig doen. Het nageslacht

zal hem niet oordeelen. Want het zal andere objektenzoeken voor zijn belangstelling dan de oude jaargangenvan het „Handelsblad". Behalve dan de oudheid.-vorscher,die echter al zijn aandacht bepalen zal tot dat Hoefijzer,om daarvoor 'n verklaring te zoeken. Zonder te be.vroeden echter, dat dit nuttige voorwerp verlorenwerd door een blind paard, dat vergeefs had gepoogd,in de Schatkamer van het Pijpenmarktsche idealismeschade te doen.

Borgesius was mijn held niet.Nochtans ben ik van oordeel, dat aan zijn lijk niet

moet worden geknaagd, vóór het begraven is. En datde wormen, die hun maaltijd opeischen, onder den grondbehooren, waar hun verborgen domein is.

188

CVII. AAN EENE ONBEKENDE.

Gij deelt mij mede, mevrouw, dat gij verhuisd zijt.Vergun mij, u alles goeds toe te wenschen in uwnieuwe woning.

Voorts mocht ik van u vernemen, dat gij het oudehuis met zorgvuldigheid hebt onderhouden, zoodat des-zelfs opzichter van harte uw heengaan betreurde. Nalezing van uw schrijven twijfel ik geen oogenblik aande juistheid van deze mededeeling, want heel uw briefdraagt het stempel van de beschaving der schrijfster.

En ten derde vertelt gij mij, dat toen door u eene-vriendin aan den opzichter werd aanbevolen, om u opte volgen in de huur van de vakante behuizing, diegoede man na eenige aarzeling vroeg, of die vrienrdin .... ja, ziet u, mevrouw .... of die vriendin ... .het hooge woord moest er uit .... óók Israëliet was.

En toen gij niet bij machte bleekt, mevrouw, aanuwe vriendin dien smaad te ontzeggen, toen zeide deopzichter, dat de huisheer, de luitenant Klein, hem ge•

-strengelijk had verboden, het huis andermaal aan ... .ja, ziet u, mevrouw.... aan Israëlieten te verhuren.

En nu vraagt gij mij, mevrouw, wat ik van dienkrijgsman, die zoo geestig zijn geslachtsnaam koos, weldenk....

Wat zal ik u daarvan zeggen, mevrouw!Ik veronderstel, dat deze huiseigenaar een christen, ja,

een geloovig christen is. Men heeft er velen onder de-zulken. Vandaar de innige betrekkingen, welke vanoudsher bestonden tusschen de huisjesmelkers en derechterzijde.

En nu is het op zichzelf niet onverklaarbaar, dat gerloovige christenen bij voorkeur de joden dakloos laten.

Immers, zij koesteren de stille hoop, dat uwe joodschevriendin, onmachtig een huis te vinden, in een stal belan ,-

189

den zal, en daar (het is méér gebeurd, mevrouw) eenHeiland zal baren, wiens bloed de huisjesmelkers deschristendoms reinigt van alle zonden.

Het is gevaarlijk voor een volk, der wereld haren ver.-losser te schenken. Twintig eeuwen later lijdt uwe vrien.din, mevrouw, nog steeds aan de noodlottige gevolgen.

Alle heil is uit de joden, nietwaar?Welnu, mevrouw, toen alle heil uit hen was, bleef hun

het onheil over.

us

CVIII. BETOOGERS.-PROTEST.

De vrouwen hebben d'r zin gedaan.De vrouwen zijn vóórop gegaanGéén kerel mocht ertusschen.Die liepen eenzaam in de rij,Hei, 't was in de blijde Mei....Welzalig zijn de musschen i

De musschen piepten in de goot,Die vochten zich om 't gaaike dood,Dat zat er rustig tusschen.Wat zijn die domme musschen wijs,Wat was me dat een paradijs,Van trekkebekkend kussen!

De zon, die was zoo jong en blond,Die zoende zacht den warmen grondIn stralend spelemeien.Dat was zoo'n blije vrijerij,Die vierden wèl den eersten Mei,Die waren met d'r beien....

De vrouwen hebben d'r zin gedaanEn zijn alléén vóórop gegaan,Geen kerel mocht daartusschen.Maar 't volgend jaar, op d'eersten Mei,Dan eisch ik weer de bonte rij,En 'k zal mijn buurvrouw kussen.

191

CIX. MOED, BELEID EN TROUW.

Het bericht ~ geen gewiekster nóch luidruchtigerreklame denkbaar dan door de vennootschap op aan,-deelen, welke den wereldoorlog exploiteert, wordt ge

-maakt ~ luidt in volle aanlokkelijkheid als volgt:

Een buitengewoon wapenfeit beloond.

Parijs, 16 Mei.

Heden werd het Legioen van Eer uitgereiktaan den soldaat.-fusilier bij de mitrailleurrafdeelingBigorne, die een voorbeeld gaf van koelbloedigheiden moed, door op 17 April in een verbindingsrloopgraaf, op 10 meter afstand van den vijand, ennadat al zijn kameraden gevallen waren, geheelalleen een tegenaanval tot staan te brengen.

Hij verschoot ruim duizend patronen en legdedaarmede 700 a 800 Duitschers neer.

{Navas.}Moed ? Beleid ? Trouw?Toen ik_ nog een kind was, hadden wij in ons stadje

een jongen, die de schrik was van alle bewoners. Hijheette jan L...., en allen, die uit zijn geboorteplaatskomen, kunnen zijn naam zonder aarzeling invullen.Geen kind ging hem voorbij, zonder mishandeld teworden. Geen dier, of hij verminkte het. Geen onder-wijzer, dien hij niet tergde tot de man een bloedspuwingnabij was. Geen winkella was voor hem veilig; geenétalage, waarnaar hij zijn diefachtige grijpvingers nietuitstak. Hij leerde niets, begreep niets, kon niets. Eenroofdier, een geboren misdadiger, een gevaarlijk boefje.

Hij verliet de school, en zocht een baas. Hij gapte,waar hij kwam, en werd overal weggejaagd. Hij dronk

192

nu als een man, en vocht op het mes, om meisjes. Hetuitschot der samenleving was nog bang voor hem.

Hij teekende voor de Oost, liep nog eenige wekenbeschonken te pralen met de passende uitmonstering,welke bij het edele vak behoort, en vertrok, tot ver-ademing van allen.

Twee jaar later, op een Zaterdagmiddag — die dingenvergéét je niet ~ stond ik voor het raam, in de huis-kamer, in het huis mijns vaders. Want daar kwam destoet voorbij:

Voorop de muziek van de schutterij: Wilhelmus,Wien Neerlands Bloed, 0 Schitterende Kleuren, PietHein en de Doofpot. Die was toen aktueel, en is datgebleven tot op dezen dag.

Daarachter, in open landauer, de groote heeren derkleine stad, en temidden dezer notabelen zat in groot

-uniform en met een blinkend ridderkruis op de borst,de grootste boef, die uit de herinnering van mijn jeugdin mijn verbeelding bewaard bleef.

Hij had met een mes, alléén, een benting in Atjehbestormd, en een geheele bende van die slechte, bruinerebellen néérgelegd.

En nu deed de Held, geridderd, zijn intocht in destad zijner voormalige inwoning.

Sinds dien tijd denk ik van moed, beleid en trouwhet mijne.

En, hopelijk, het Uwe ook, mijne vrienden!

Oproerige Krabbels 13. 193

Cx. FINALE.

Naar het Asyl voor kindsche groot.-burgers geweest,en 'n stukje grondwetsherziening mee-gemaakt. Harakirider hoogstraangeslagenen. Afscheidsvoorstelling van deportemenee in de Staatsinrichting. En zij onthoofddenzich met 'n seniele gratie, welke bewondering zouwekken, hadde men slechts de zekerheid, dat zij wetenwat zij doen. Maar zie het rampzalig gezelschap, endoe daar 'n ééd op, zoo gij durft ! Zulk 'n groteskekollektie heeft zelfs de dolzinnigste, ja Amerikaanscheverzamelaar nooit bijeengebracht. Daartusschen doenColijn en Drucker als een kuif-arend en een lammer.-gier temidden van grasparkieten en koolmeezen. Kap.-peijne staart hopeloos rond, als een dartele stekelbaars,in kwaliteit van medevisch tusschen overjaarsche bokkingverpakt. En Van Nierop poogt vergeefs te glunderen,als 'n smijdige kluif van 'n koschere koe, rondzwem-mend tusschen bleeke varkensballetjes in een ritueel-loos soepje. Vraag mij niet naar Henri I Tusschen zijnwelhaast-gesloten oogleden blinkt de verdoofde moord-lust van 'n gekooiden leeuw, die door zijn tralies demoedlooze omstaanders begluurt als een verloren feest~maal....

Alléén Petrus Gladjanus Maximus is in de rol!Glimlacht hij in de Tweede kwiek, als een jeugdigbeeldenstormer, die nochtans de dienaren dierzelfdebeelden geen gevaarlijke sekonde uit het schrandereoog verliest — hier in de Eerste kijkt hij verwezen in't rond, alsof hij inderdaad niet tot zes-en-twintig tellenkon. En als de Heer Reekers hem van 'n papiertje 'ngeweldige, principieele, staatsrechterlijke vraag voor..leest, waarvan mensch noch duivel u zou kunnen uit~leggen wat zij inhoudt, laat staan hoe zij beantwoordmoet worden, schudt Sintepieter, de lieve Opa des

194

Parlements, bevestigend het grijsbaardige, driewerf-eer-waarde hoofd — en iedereen is tevreden.

Maar geen mènsch, die het schimmenspel beschouwt,heeft 'n flauw vermoeden, hoe lang dat taaie beest derHollandsche reaktie met de zweep van Troelstra opzijn huid heeft gekregen, vóór het zoo mak en onder-worpen achter in zijn vergulde hok kroop.

En óók snapt niemand, waarom buiten acht pootigejongens staan, krijgshaftig, met geveld geweer, nademaaltwee paar eeltige knuisten ruimschoots toereikendzouden zijn, om deze murmelende grijsaards, met eenforschen greep in hun spierloozen nek, resoluut te ver~wijderen van het marktplein des publieken levens.

195

CXI. DE KINDERTAAL.

De Jezuieten.-pater Dr. Jacques van Ginneken, die ineen zeer dik en gewichtig boek over de Nederlandschetaal zeer laag-bijade-grondsche grappen heeft verkochtover onze beweging, hield een lezing in den KatholiekenKunstkring „De Violier", en vertelde daar allersnoezigstedingen over het geleidelijk leeren praten van kindertjes.

En bijzonder trof uit dezen mond de volgende uit~eenzetting :

„Daar het kleine kind de beteekenis der woordenniet scherp omschreven kent, gebruikt het ze vaakin oneigenlijke beteekenis. Zoo zegt seen kind, datdoor de moeder berispt werd met foei! wegenseen verkeerdheid, steeds „foei" als naam voor eenof andere vermakelijkheid, die de moeder afkeurde;het zegt „mag niet" als het iets bedoelt, dat het graagdoet, maar waarvan het vermoedt, dat het verbodenzal worden."

Hoe nauwkeurig-juist deze waarneming is, weet geenmènsch beter dan wij, die dagelijks in de vakbewegingde Roomsche kindertjes beluisteren. Als Moeder-de-Kerkeenmaal „foei" heeft gezegd, laat staan „mag niet ", danzegt elk kind uit het Roomsche arbeidersgezin „foei" en„mag niet" van alles, „dat het graag doet, maar waarvanhet vermoedt, dat het verboden zal worden ...."

Inderdaad, deze diagnose klopt als een bus ! En het„vermoeden" is bovendien steeds treffend ráák. Dekleintjes kennen Moeder op d'r duim. En 't verbod ligter al, vóór ze nog klaar zijn met „mag niet" te stamelen.

Doch in de opvoeding van kinderen gaat alles zijn rergelmatigen gang en moet zijn tijd hebben. Hier pastoverijling noch kleinmoedigheid. Volkomen naar mijnhart sprak daaromtrent de Eerwaarde redenaar:

196

„Uitvoerig zette spreker uiteen, welke geestelijkeontwikkeling het kind moet doormaken om te komentot het stadium, waarin het zich in gedachte buitenzichzelf kan plaatsen en in staat is de voornaam-woorden te gebruiken. Als het kind het woord „ik”gebruikt, heeft het een vrij hoogen trap van ontwik-keling bereikt."

Precies, wat ik altijd gedacht heb. Als ze „ik" zeggen,beginnen ze 't in de gaten te krijgen. Hier heb ik juistvoor den Pater een treffend voorbeeld voor z'n verzame-ling. Ik knip het zóó maar uit het laatste nummer van hetvakblad der Roomsche Spoorwegarbeiders:

„Maar het algemeen belang, het landsbelang vor-dert toch het ononderbroken rijden der treinen?

De gemeenschap, de handel, de nijverheid heefttoch het recht te vorderen, dat het verkeer per spoorongestoord kan plaats hebben?

Maar dan heeft óók het personeel recht te vorrderen, dat zijn diensten, die voor de belangen van degemeenschap van zulke groote waarde zijn, toch be,-hoorlijk worden beloond i"

Als je nu maar inziet, dat in de kindertaal „kapitalisme"nog pas „algemeen belang" heet (een woord, dat dekleintjes hebben opgestoken van 'n oud-liberale Tante,die veel bij hen aan huis kwam), dan is dat sedert 1903toch al aardig gekeuveld. Ze beginnen „ik" te zeggen ...En dan, konstateeren wij met den Pater, „heeft het kindeen vrij hoogen trap van ontwikkeling bereikt."

Maar moed houden !

197

CXII. „SOCIAAL BESEF ".

Eergisteren werd in 'n anderen hoek van de krantover het belang van sociaal besef bij strafrechtersgesproken.

Hier is een voorbeeld voor wie niet aanstonds snapte,waarom het ging:

No. 5493,

Pro Justitia.

Bevel tot Dagvaardingvan Beklaagden.

De Officier van Justitie bij de Arrondissementsrecht.-bank te Amsterdam beveelt, aan alle daartoe bevoegdebeambten te Dagvaarden om ter terechtzitting vangenoemde Rechtbank, zesde Kamer, ten paleize vanjustitie aldaar, aan de Prinsengracht bij de Leidsche-straat, te verschijnen op Vrijdag 2 November 1917,des namiddags ten 3 ure:

(hier volgt de naam van 'n huismoeder van 33 jaar,die in „gezegende" omstandigheden verkeert, wonendein een dorpje, dat staat aan den zoom van een grootbosch, waarvan ten bate der O. W. reeds een aan , -merkelijk deel is omgehakt),

ter zake, dat zij op 6 juli, met oogmerk van weder-rechtelijke toeëigening heeft weggenomen een aantalgekapte spanetakken, toebehoorende aan: (volgen denamen van eenige Jonkheeren, ter wier adellijk gerievende Almachtige God voorzegde spanetakken schiep),althans aan een of meer anderen dan aan verdachte...

Enz. enz. enz.

De Rechtbank der Hoofdstad heeft de zwangere die-vegge tot veertien dagen gevangenisstraf veroordeeld.

198

Deze rechters zijn nog tijdig gered voor het nood , -lottig onderwijs, dat Bonger hun gegeven had.

Een tweede huismoedertje uit het dorp zal Vrijdag23 November terecht staan.

Fiat justitia ! Pereat mundus ! '}

i) Het Recht hebbe zijn loop, al vergaat er de wereld door 1

199

CXIII. DE OPDRACHT VAN DENH. ANTONIUS

Op den landweg bij Nieuwersluis kwamen we hemtegen. Moeizaam strompelend oud~manneke, de handom den zwaren stok geklemd, de hulpelooze oogenschichtig op den voorbijganger gericht. Maar een bede, -laar, 'n landlooper was-die niet! Zijn kleeren warenwel-verzorgd en héél z'n houding verried den eerzamenburger, die op z'n fatsoen gesteld is.

„Waar gaat de reis naar toe, vader ?", vroeg ik.„Naar Amsterdam, meheer," zei de bevende, oué

stem.„Lóópen ?"

— „Als ik het vomrenge xèn, ja, mehéér."

Toen stapten we naast hem en ik vernam zijn ge-schiedenis. Hij was 'n gepensioneerde van 't Indischleger, van 50 gulden in de drie maanden. Daarvanleefde hij in een Tehuis in Putte op de Veluwe, waarze nog winst maken op zulke kostgangers. Maar toenhij ontslagen werd uit het ziekenhuis, waar ze 'm naartoe hadden gebracht omdat-ie bij 'n begraffenis wasoverreden, wouën ze 'm niet terugnemen in het Huis,omdat een ander zijn plaats al had. D'r waren altijdveul liefhebbers voor. En hier waren zijn papieren, asmehéér eens wou nazien ... .

Maar mehéér geloofde hem zóó wel! Hij had al z'ndokumenten op z'n stille gezicht, in z'n gebukte figuur,in héél z'n uitgedoofde wezen.

Omdat je een ouén man niet zonder eten kunt laten,en omdat twee en zeventig iets te oud is voor eenvoetreis naar Amsterdam, en omdat een kaartje maarzeven stuivers kostte — nam ik hem méé in den trein,en in de stad regelden we de rest. Blijdschap dat-ie

All

geholpen was, liet.-ie niet blijken. Hij liet het alles, overzich héén, geschieden.

Maar toen het voor mekaar was en wij scheidden,zei-die heel voorzichtig : „Ben je óók Roomsch ?"

Ik knikte, bescheiden, van néé.„Dat maakt niet uit," ging--die voort, „Protestanten

motten d'r óók zijn. Maar ik zal je tóch vertellen, datik in Nieuwersluis, toen ik niet meer vóórt kon en geenráád meer wist, den Heiligen Antonius heb aange-roepen P-- want zoo héét ik — dat.-ie m'n voorspraakzou zijn bij God om me uitkomst te sturen. En ik hadhet wóórd niet uit den mond, toen kwam jij d'r aanmet dat kleine jongetje ...."

En hij legde z'n witte hand op het hoofd van mijnkind en de dorre lippen prevelden....

En ik, die zélfs geen Protestant ben, dacht voor allezekerheid: Amen.

201

CXIV. NEEMT, EET ...

„Het kind is uit zijn broekje gegroeid, en dat heefthij pas vier maanden," zegt trotsch de moeder. En zeis gelukkig.

„Het kind eet als 'n klein wolfje. Zie, daar beginthij aan zijn, vijfde boterham," zegt blij de moeder. En zeis gelukkig.

„Het kind trapt al zijn schoenen stuk bij 't wilde sperlen. Dat is zijn derde paar sedert januari."' pocht, kwasierverzuchtend, de moeder van 't sterke jongske. En ze isgelukkig ... .

Want geven — al wat je hebt en krijgen kunt voor hetleven, dat voortkwam uit het onze en bloeien zal als wijverwelkt zijn — dat is het geluk.

„Het kind is uit zijn broekje gegroeid, en dat heeft hijpas vier maanden," zegt de moeder. En weet geen raad.

„Het kind heeft kracht noodig, en vraagt altijd weerom een boterham," zegt de moeder. En weet geen uit

-komst. Want ook de hare was niet toereikend.„Het kind is dartel en speelsch. Maar zijn schoentjes

moet ik bewaren voor de school, en andere heeft hijniet," zegt de moeder. En haar mond berispt, terwijlhet hart zijn levenslust beklaagt, die geen uitweg vindt.

Weelde — zeggen de berustingpredikers .--, is derijke den arme vóór. Maar geluk is voor beiden gelijk.

Maar ik vergeef hun niet, dat zij niet weten, wat zijdaarmee zeggen.

Want geluk is de onbezorgdheid zien en 't vullender mondjes en 't versieren der levens van onze kinderen.

Dat te ontberen is de vloek van den arme.En wéé de samenleving, die aan het gros der ouders

het geluk onthoudt, om de weldoeners te zijn van dejeugd hunner kinderen.

202

CXV. DE TIJDGEEST.

De Gereformeerden in Den Haag hebben 'n vijfdekerk noodig. De goedgeefsche geloovigen dragen hunpenningske bij voor den gewijden bouw. Doch niet allegaven zijn welkom ! Dominee Ringnalda althans vondin zijn postbus 'n Tijdgeest-lot van 'n tientje, gokge-legenheid van den Satan. Naar aanleiding dezer godde.-looze bijdrage schrijft de vrome man in de „GereformeerdeKerkbode"

„Ik maak bezwaar, deze aandeelen te accepteerenof ze voor de kerk te gelde te maken. Ze staanin verband met geldloterij, en met geld, op diewijze verkregen, moet onze kerk niet worden ge

-bouwd. De eigenaar (eigenares) kan ze bij mij aanhuis terug ontvangen."

„Met geld op die wijze verkregen ..." Is dat ver-bluffende onnoozelheid of grove veinzerij?

Weet dominee misschien, hoe het andere geld ver-kregen is, waarvoor dit huis des gebeds moet wordenopgetrokken?

Herkent Zijn WelEerwaarde dan óók het bankjevan den uitzuiger, die uit menschenkracht en kinder-bloed meerwaarde schiep? Het tientje van den woekeraar,die oorlogswinst tooverde uit den honger der armen?De riks van den huisjesmelker, die oude lieden de -straatopdreef om naar hooger huur te jagen? De pop vanden oolijkerd, wiens linker niet weet, dat de rechterz'n aanslagbiljet invulde vèr onder den stand zijnerinkomsten. Het gouden vijfje van den armvoogd, diemet kille genade de krap-gemeten liefdes-gaven deelt?

„Met geld, op die wijze verkregen" ... moet welonze kerk gebouwd...

Dat stinkt niet!

203

Als slechts het duivelsche lot van de „Tijdgeest" uitde bedelnap geweerd wordt.

Wéé, gij geveinsden, voor de Kerk is alles goed....als de Tijdgeest maar geweerd wordt.

204

GELIJKENIS.

0, zij waren om te stelen,Abrahams, de slimme Vos,En de vrijheide-held Manassen;Zij, de laatste MohikanenVan een afgedaan geslacht.

Zie, de stembus had gesproken,En daar vielen harde klappen;Heel het heir van liberalen— Voor 't behoud èn demokraten .---Was geslonken als de sneeuw,Waar de zon op staat te stralen.

En hun meest-versleuten leuze:„De vermoorde Middenstander,"Deed weer opgeld als tevoren,Alsof daar de uitkomst school.

Want, ofschoon die MiddenstanderRechts of Treub stemt, desnoods Koopman,Toch, de laatste Mohikanen,Als om 't sterven te verhaasten,Vestigen hun hoop op hem.

Ach, zij zijn gelijk een Vrouwe,Die het hoofd van haren minnaarVroeg tot kaalte ziet vervallen,En zij koopt een pot met balsem,Die een knoeier voor haar mengde,En zij wrijft en schuurt met wanhoopLangs den welhaast-kalen schedel,Om het laatste haar te redden.

205

Maar die wanhoop bij haar strevenMaakt haar handen linksch en bevend,En zij wrijft van louter liefdeOok de allerlaatste harenVan den veelgeliefden schedelTot die kaal is als een spiegel.

Zóó jaagt al dit linksche pogenOok den allerlaatsten kiezerVan uw kaal-geplukte erve.Met den balsem van den knoeierSchuurt gij wèg uw laatste vrienden,En gij wordt een kale grijsaard,Die geen minnares meer vindt.

206

CXVII. ECCE HOMO!

„Victor Adler, de leider der Oostenrijksche sociaal , -demokratie, is gisteren naar Stockholm vertrokken."

Aldus het bericht in de kranten. En God zal weten,hoeveel menschen die drie onnoozele regels hebbengelezen, zonder een vermoeden zelfs van hun heroïschebeteekenis.

Drie dagen tevoren werd de zoon van dezen manter dood veroordeeld. En de vader pleitte voor hemmet een beroep op zijn geschokt zenuwleven, dat hijreeds lang tevoren zorgelijk had gadegeslagen. „Zooalseen vader zich ontfermt over zijn kinderen ..." Maarde zoon, kloek en sterk, pleitte voor zijn daad. Entoen de dood, dien hij minder vreesde dan de celzonder arbeid, hem gewis was, riep hij tot de menigteop de tribune: „Leve de Internationale !"

En de Vader vertrok, terwille van het leven van aldie andere kinderen in alle landen der wereld, naarStockholm.

Praat mij niet van de juistheid of doeltreffendheidvan een daad...

Zie den Mensch :En buig u, in stillen ootmoed, in het stof voor dezulken!Want dit zijn de helden der menschheid i

207

CXVIII DE STRAF.

Hij was tuinder in Bergen. Hij werd gemobiliseerdals Landstormman en kwam in garnizoen in Naarden.Dat was fnuikend voor zijn jonge onderneming, waarhij onmogelijk kon gemist worden. Dies vroeg hij ver-.lof. Hij kreeg nul op het rekwest.

Toen ging hij op bezoek bij een grootmachtig lidder Tweede Kamer. En deze ried — verstandig manals hij is ~ den verdediger des vaderlands om metgepasten eerbied en hoofsche bescheidenheid om over.-plaatsing te vragen van Naarden naar Alkmaar. Danwas hij toch vlak bij z'n zaakjes. En de hoogEdelgestrenge voorspraak werd hem verzekerd en verleend.

Hij schreef. Dit stuk passeerde 84 buroo's, werd voor-zien van 146 handteekeningen, 193 adviezen, 280 pa-

rafen, en 424 visa .... De slotsom was, dat deze over-plaatsing was in strijd met het belang van de handhavingvan de neutraliteit van het Koninkrijk der Nederlanden.

Ditzelfde herhaalde zich vier malen. En vier malenwas de ongenoemde staatsman zijn voorspraak. En viermaal zwelgde de Heilige Burokratius in de weelde derpaperasserij, doch onveranderlijk met hetzelfde resul-taAt : Overplaatsing van Naarden naar Alkmaar stondgelijk met het prijsgeven van de onafhankelijkheid van't vaderland.

En alle vertoogen daartegen waren machteloos:Hèt zou niet kunnen èn 't zou niet gaan....

Toen kwamen de Paaschdagen. Zonder verloven.En met de opstandige lust om er stiekum van tusschente gaan. En ook onze Bergenaar smeerde hem. Dezondaar! En werd deswege gestraft.

Toen hij deze straf had ondergaan en meende, datde schuld geboet was en vergeven .... zie, daar kwamBene aanschrijving van hooger hand: Aangezien de

208

landstormman X, de plaat had gepoetst zonder bekomenverlof, werd hij als straf overgeplaatst van. .. Naar-den naar Alkmaar.

Dit verhaal is historisch. Slechts de plaatsnamen zijnverzonnen.

Want als ze 'm vinden, gaat hij natuurlijk subietnaar Naarden retour.

Maar dan weer in 't belang van 's lands defensie!

Oproerige Krabbels 14. 209

CXIX. OUE SNOEPER.

Wie het voor fantasie houdt, omdat het komiek is,maakt 'n onnoozele fout. Want bij de grilligheid derervaringen legt de stoutste verbeelding het af. Zooals hetgebeurd is, zoo vertel ik het. Dat verklaar en beloof ik!

Daar was 'n klein arbeidersjongetje op een Amsterdamsche stadsschool, dat luisterde naar den naam vanTheo Heemskerk. Of liever, hij luisterde niet. Wanthij at drop in de klas, wat 'n ernstig vergrijp is tegende maatschappelijke orde. En aangezien in de zacht-moedigheid dezer tijden 'n pak voor de broek heilig-schennis zou zijn, schreef de Juffrouw een zwaar-op-de-handsche briefkaart naar het huis van den delinquent.

Toen kwam de schrandere postdienst, las „Heemskerk"op het adres, en schreef er „Oranje-laan" op. DochMevrouw Heemskerk —de Zaremba was in Ruslandvoor de Ambulance. Dus ging de kaart, dank zij dehardnekkige schranderheid van de post, naar Den Haag.En den volgenden dag bij het ontbijt ontving Neer-lands joligste christen, Premier-in-ruste, Staatsraad inwerkelijken dienst, een straffe berisping omdat--ie weleens snoepte, inplaats zich te bepalen tot den ernstdes levens...

Toen greep hij naar de pen en schreef een protestaan B. en W. van Amsterdam: Hij lustte geen drop,en z'n kleinzoon, Theo junior, was nog 'n zuigeling,die noch voor drop noch zelfs voor onderwijs in aanmerking kwam.

Het lijkt me van de post een stommiteit zondergrenzen. Ouë snoepers eten geen drop! En de joligeTheo, als hij op versnaperingen uitgaat, zal het zekerniet in de kombinatie van zwart en zoetig zoeken.

Hij moet daar, dunkt me, in den loop der jaren, debuik van vol hebben.

210

CXX. „HET LICHT IN DEN NACHT".

De stad slaapt.Maar ik, ik kan niet slapen, en ga, 'n eenzaam

wandelaar, door de straten in den nacht.En in m'n hersens hameren Loudon's woorden:

„de Regeering ontveinst zich niet, dat de toestandernstig is."

Dat beteekent, dat de ruige windvlaag der volkeren,~woede den brand des oorlogs blaast naar onze zijde,en dat de vlam der verwoesting lekt aan den gevelonzer volkswoning.

De nachtstad slaapt. Hier en daar bleekt achter devensters 'n teere lichtschijn.

Binnen slapen de kinderen. Hun weeke mondekesademen stil in de diepte van hun droomlooze rust.

Ik hoór hun lichten ademtocht in het ruischen dertwijgen aan weerszijden van den weg, waar de lente , -wind het eerste groen omstreelt, dat den . Meidag be~groeten gaat.

Welk een vrede!En boven allen haat en strijd gaat mijn wakend hart

uit naar al die kinderen, in al die huizen, de kleine,de groote ... .

En naar de vaders, die werken voor hun onderhoud.En naar de moeders, wier leven hun verzorging is.

En in dien vrede der nachtelijke zwijgzaamheidslaat het raadsel van den oorlog mij weder met ver,-bijstering.

Welk geluk zoeken dan de menschen, dat zij huneigen steden verwoesten, hun eigen kinderen doenslachten voor de oogen der ouders, de vrucht van alhun zwoegen vertrappen onder eigen voet?

Dit is de rechtlijnigheid van het noodlot. Zij hebbende menschelijkheid vertrapt voor het bezit, Nu ver-

211

morzelt het gepanteerde bezitijzeren vuist, dat zij ineenkrimpt

En zoolang het bezit regeert,altijd bij ons.

de menschheid in zijnvan wee.hebben wij den oorlog

212

l3ladz.

Voor de tent van Wiessinçj 7Den boozen Schook........................9Waarom hij het werd .................... 10,,De eeuw van het kind"

e d.. ...................................12

Op de kleintes passn.Derde klas..............................

14. . .16

,,Staatsgevaarlijk*. . ... ..........

..................... 17Interview............. ... 19Heil U, bravent

...................... ................... 21

Piet bij Piet ...... ...........

23De stoet

...... .....................25

Treub ... . ......... 26Tegenstrijdigheid.....................Wie het lââtste lacht. .......................

. 28

Het geheim................................303

Klokke-praat ......................2

..... ..................34

Audiëntie .......

..... .................36

Gentlemanbo

38Ode aan de bruine teram! ...............

nd.........................40

Nobel misversta 41Slechte belegging................ .......

verskunst voor kindern .............43

Proeve van eAmbtsmisdrijf ................................

45. .

De eerbied der ontsteltenis..................48

Zesduize t.............................50

nd 52Eénden!.. ..........................Afschrikkend voorbeeld

..................55....................54

Debiteurs-Blokkade.... 57In de veiling....... .......................................59Démasqué.......

g61. . . . . .

Den Heer Minister van Oorlo, Den Haag .........De boer..........................................

62

,,Geloofsverdediging" ...................6566

213

Bladz.".,' genieten diegenen de voorkeur'68Heinrich

"d

'S

t

........ .

I, der Gemüliche 70,,Saluut" ...

nd.....

s..................... ...72. .

Waarde Vrie Heidingen.................se.Promotie !................................

73

,,Liefdadigheid naar Vermogen...............75

.... ................................................

77Karl Marx 79,,Zedelijkheid' .

.....................

.81De populaire..83Verschil 7...........................Gelijk de ouden zongen.....................

84

Aan H. M. de Koningin....................85

De wraak van Frans.....................87

Een Psalm Davids.......................89

DeHel.................... ...........91

Dagorder No. 11 .................... .92

De balk in 't eigen oog... ................94

Spelletje ...............................95

Steven-Muldrs-buurtje ...................96

e.?.............................97

Menschen 99Ontmaskerd ......................ZOO zijn onze manieren!.................. 101

1.................................... 103Te stomos........................

104Gebeden-chaos 106Het weerzien....................... 1Nag een bekeering....................08

e onschuld ................... 109Verdrukt .............................. 110Marchant 112

Ouwe Rebbe ......................Wederkeerig geheim ................... 113,,Oude Paen........................... 115116Vakantie.... ........ .............118 . .Goede

nacht1 ....................................120

.....................Tableau vivant 122,,Lekkerland"... . . . . . .Schaper met een witte das ................. 124Geruststelling........................... 126127Verschil........................... . 129. . . ##*##* we 0

214

Bladz.Helden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Lieftinck t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Duurte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Lieve Wereld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134A enB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Wegens huwelijk ontslagen . . . . . . . . . . . . . . . . 138Der Krieg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Te Deum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Open schrijven aan den Wethouder Mr. S. de Vries Czn.. . 143„Leelijke Rooie'' . . . . . . . . . 145Het penningske der weduwe . . . 146De feestgangers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147InMemoriam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Beursbericht . . . . . . . . . . . . . . . . 150Een blik in de keuken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Scheppingsverhaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

...

Stille armoe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Schibbolet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157157Ongeschikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159De zonde der ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160Schuim . . . . . . M . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Onpraktisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165„Acht uur" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Wandversiering in moderne stijl . . . . . . . . . . . . . . 168„Poppenkas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

....Vreemdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172Elegie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174„Haal op l" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Opstanding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178Aan mijn Broeders in Rusland . . . . . . . . . . . . . . 180Realisme in de Kunst . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Redivivus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184De stem van Sara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185185DeMortuis ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Aan eerre onbekende . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Betoogersprotest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Moed, Beleid en Trouw . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

215

13liFinale.De kindertaal

...........................................I

,,Sociaal besef" IDe opdracht van den H. Antonius............. 2Neemt, eet... ...................................2De Tijdgeest

................. ..............................2

Gelijkenis........ ...................

2Ecce homo! .

............ ......... . 2De straf........2Otië snoeper........................,,Het Licht in den Nacht".................. 2. . . . . . . . 2

216