Oplinie01 totaal lr

oplinie februari 2014 01

rechtszaak aoW-gat:

AFMP blijft strijden

februari 2014uitgave van de algemene federatie van militair personeel

01

Dit blad nu ook in de App Store! Zie PAginA 25!

02 oplinie februari 2014

in het overleg- en onderhandelingspro-

ces hoop ik dat u beter begrijpt dat je

lastige vraagstukken niet eventjes in een

gesprek met de minister oplost. Maar

wees er ook van verzekerd dat Defensie

ons niet aan het lijntje kan houden, zo

nodig voeren we de druk op.

2014Wordt 2014 een rustig jaar voor

Defensie? ik vrees van niet. De effecten

van vorige en lopende reorganisaties

gaan mensen merken. De missies,

zeker die in Mali, brengen onzeker-

heid met zich mee, voor het betrokken

Defensiepersoneel en hun gezinnen en

families. Via Twitter vond ik op vrouw-

vanmilitair.wordpress.com herkenbare,

humoristische en soms ontroerende

verhalen over wat het leven voor een

vrouw van een militair betekent. ik kan

het u aanbevelen. net als het verhaal op

pagina 14 waar u kunt lezen hoe belang-

rijk goede zorg en begeleiding zijn voor

militairen die op missie gaan.

2014 wordt hopelijk ook het jaar waarin

Defensie daadwerkelijk gaat werken

aan herstel van het vertrouwen en

dat ook concreet laat zien. Waarin

de politiek zich realiseert dat er niét

verder bezuinigd kan worden en waarin

het maatschappelijk draagvlak voor

Defensie groeit. Want ook daarover zijn

we in gesprek, met de Defensieleiding

en politici.

in 2014 hoop ik, met u, niet alleen op

een mooie lente, maar ook een prach-

tige zomer en een nog mooier najaar.

en dat betreft niet alleen mijn weersver-

wachtingen! Het was trouwens knap fris

toen ik net op de fiets stapte.

Hartelijke groet,

anne-Marie Snels

Opener overlegu herinnert zich vast nog de opiniepei-

ling die de afMp in het najaar van 2013

hield en waarin veel mensen aangaven

weinig vertrouwen meer te hebben in

de Defensieleiding en de politiek. Het

personeel maakt zich zorgen over hun

baan, hun inkomen, de brede perso-

neelszorg en de veiligheid. Daarover zijn

we in gesprek, met de minister en aan

de onderhandelingstafel. nu is er een

gouden stelregel, er wordt niet uit de

school geklapt over het overleg dat de

bonden met de minister hebben. u mag

best weten dat ik dat aan de ene kant

lastig vindt en aan de andere kant ook

wel weer begrijp. onderhandelingen vin-

den immers aan de onderhandelingsta-

fel plaats en de minister en de bonden

moeten vrijuit kunnen spreken zónder

daar meteen op afgerekend te worden.

betekent dit dat er geen resultaten

worden geboekt? nee, maar de resul-

taten worden concreet ingevuld aan de

overleg- en onderhandelingstafel.

ik wil u wel melden dat de afMp

bespeurt dat het overleg opener

is, dat er beter geluisterd wordt. ik

wil u ook melden dat, zodra er met

een Defensiedossier flink wat geld

is gemoeid, óók het ministerie van

financiën met argusogen meekijkt wat

er binnen Defensie gebeurt, dat doen

ze ook bij de andere ministeries. Dat is

onder andere weer het gevolg van de

enorme kabinetsbezuinigingen en het

kabinet wil ‘in control’ zijn. Dat maakt

het er allemaal niet makkelijker op en

daardoor duurt het vaak nóg langer

voordat er binnen Defensie concrete

resultaten liggen.

Waarom vertel ik u dat allemaal, u wilt

immers boter bij de vis en snel klinkende

resultaten zien? Door u inzicht te bieden

Het is zaterdagochtend, ik hoor buiten

spelende kinderen en er zitten een

paar musjes op mijn balkon. Het voelt

een beetje als lente. ik hoop dat dat

lentegevoel óók bij Defensie terugkeert.

Maar dan moet er nog veel gebeuren

de komende tijd.

lees bijvoorbeeld het artikel over de

rechtszaak over het aoW-gat op pagina

4, dan weet je dat duizenden uKW-ers

zich grote financiële zorgen maken. en

dat geldt óók voor al die militairen die

binnen niet al te lange tijd met uKW

gaan. en ik beloof u, de afMp blijft echt

‘alles uit de kast trekken’ om dat grote

onrecht aan te pakken. Dat is een zaak

van lange adem, ik hoop dat u zich dat

realiseert. ik heb er in ieder geval een

persoonlijke missie van gemaakt om uw

aoW- gat belangen zo goed mogelijk te

behartigen.

Wordt het lente?


@AnneMArieSnelSVoorziTTer anneMarie SnelS


belangrijke stap tegen hogere aoW-leeftijd

04 Donderdag 16 januari heeft

de AFMP samen met andere

bonden een belangrijke stap gezet in

de rechtszaak over de verhoging van

de AOW-gerechtigde leeftijd. AFMP-

voorzitter Anne-Marie Snels gaf de

rechter volop munitie om de verhoging

af te schieten.

Missiegerelateerde problemen voorkomen

14 Ook een ervaren militair die niet

aan direct gevaar blootgesteld

staat, kan door een missie mentaal in

de knoei raken. Dat kan worden voor-

komen als de stress en de emoties die

er toen speelden worden onderkend en

verwerkt. Defensie voorziet daarin met

een uitgebreid preventieprogramma.

Hoe werk je je uit de schulden

20 Wie schulden heeft is kwets-

baar. Zo kwetsbaar dat zijn of

haar baan bij Defensie aan een zijden

draadje kan komen te hangen. Gelukkig

is er in veel gevallen een mouw aan te

passen. Mits men tijdig aan de bel trekt

en/of zelf actie onderneemt.

Hersentumor door straling HaWK-radar

08 Een 45-jarige oud-luitenant

stelt Defensie aansprakelijk

voor de hersentumor die bij hem in

2011 is geconstateerd. Oorzaak is vol-

gens hem het werken met het Hawk-

luchtafweerysteem. “De onveilige

afstanden werden in 1994 groter. Als je

daar dan naar vroeg, werd er gezegd:

wat maakt die paar meter nou uit!”

#01

Verder in dit nummer7 Geen gevolgen voor herplaatsers

12 Uitkering bij overlijden (UBO)

17 Rechtspositie burgerpersoneel

18 Vragen over loopbaanbeleid

25 Minister op het matje geroepen

26 Veteranenberichten

28 Computerhoek

29 Verenigingsnieuws

30 FNV-Voordeel

32 Bankzitter

33 Puzzel

34 Servicepagina

35 Strip

lidmaatschaper kan een moment komen dat u uw afMp-lidmaatschap op moet zeggen, bijvoorbeeld omdat u een baan buiten Defensie heeft aan-vaard. Houdt u dan rekening met de opzegter-mijn van 2 volle kalendermaanden. Voorbeeld: u zegt 15 januari op, het lidmaatschap wordt dan beëindigd per 1 april. u kunt opzeggen door middel van een brief aan afMp/fnV t.a.v. ledenadministratie, postbus 157, 3440 aD Woerden, of [email protected].

Het volgende verenigingsblad verschijnt op 20 maart 2014. Kopij aanleveren is mogelijk tot en met 24 februari.

Salarisbetaaldatum: maandag 24 februari 2014

Cover: aVDD

inhoud

04

18

20

1208


te komen verbaast ons niets, want de

inzet is hoog en de onrechtvaardigheid

is groot. Voor een grote groep ouderen

dreigt immers een onoverbrugbaar

aoW-gat van een paar maanden of

meer, bovendien is hen niet de tijd

gegund om het aoW-gat financieel

te dichten. Snels noemde cijfers van

het ministerie van SzW waaruit blijkt

dat zeker 80.000 mensen, onder wie

uKW’ers, al in een vroegpensioen-

regeling zaten of uKW genoten voordat

Er is massaal

gereageerd op

onze oproep om

de rechtszaak in

het Haagse paleis

van Justitie bij te

wonen. omdat er

veel aanmeldingen

waren kon helaas niet iedereen naar

binnen, maar gelukkig waren diverse

afMp-leden aanwezig. Het relatief hoge

percentage ouderen dat van plan was

de nieuwe wetgeving tot stand kwam.

en dan zijn er nog de vele mensen

die ook snel tegen een aoW-gat aan

lopen. anne-Marie Snels: “bijna dagelijks

word ik benaderd door militairen over

het aoW-gat, door mensen die al met

uKW zijn, of binnenkort met uKW gaan.

Militairen die zich, soms met gevaar

voor eigen leven, inzetten voor de maat-

schappij en hun werkgever Defensie. ze

hebben er allemaal recht op te weten

waar ze aan toe zijn.”

Boos en verdrietig“Veel afMp-leden,” zo hield Snels de

ongeveer 150 mensen in en buiten

de zaal voor, “zijn bezorgd, boos en

verdrietig dat zij geconfronteerd worden

met maatregelen waar ze zelf totaal

niets aan kunnen doen en die tot forse

Donderdag 16 januari is een belangrijke stap gezet in de rechtszaak over de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd en het AOW-gat dat hiervan het gevolg is. Onder grote publieke belangstelling gaf AFMP-voorzitter Anne-Marie Snels de rechter volop munitie om de verhoging af te schieten. Op 26 februari a.s. wordt een vonnis verwacht.

Belangrijke staptegen verhoging AOW-leeftijd

werk en inkoMenTeKST alex GrooTHeDDe foTo’S JeaneTTe SCHolS


inkomensproblemen leiden. ze waren

al gestopt met werken of ze worden

binnenkort gedwongen te stoppen met

werken. De ontslagleeftijd van militairen

is immers wettelijk geregeld. Juist deze

groep wordt heel hard en onevenredig

zwaar getroffen. We spreken over liefst

12.900 mensen die hier nu al mee te

maken hebben; 9900 uKW’ers en

3000 wachtgelders.” De cijfers zijn van

Defensie.

Deze opmerking staat haaks op

opmerkingen van de landsadvocaten

dat iedereen wel degelijk voldoende tijd

is gegund om maatregelen te nemen.”

Snels wees er verder op dat “niet voor

niets allerlei vormen van prepensioen

tot stand waren gekomen juist omdat

de mensen voor wie deze maatregelen

bedoeld zijn zware beroepen hebben

rechter de verhoging van de aoW-

leeftijd inhoudelijk gaat behandelen. De

nederlandse Staat verdedigt namelijk

het standpunt dat twee verschillende

rechterlijke colleges niet over het-

zelfde juridische vraagstuk een oordeel

kunnen uitspreken. en de Staat vindt

dat vakbondsleden die de verhoging

van de aoW-leeftijd individueel willen

aanvechten al terecht kunnen bij de

bestuursrechter.

Belangen goed behartigenDaarom moeten we als vakbond duide-

lijk kunnen aangeven dat we een geheel

eigen belang hebben, naast het belang

van de leden. en waarom dat belang

wordt geschaad. Tijdens de zitting legde

advocaat Margreet Klinkert uit waarom

de afMp als collectieve organisatie

een eigen belang heeft en daarom

een ingang bij de civiele rechter moet

hebben. zo hebben we ons verplicht

om de belangen van onze leden goed

te behartigen. nu we die verplichting

door de verhoging van de aoW-leeftijd

niet meer volledig kunnen waarmaken

dreigt reputatieschade en verlies aan

wervingskracht (al vinden we het erger

en het de bedoeling was en is dat zij fit

en gezond de finish halen. en meestal

ontbreekt het deze mensen aan forse

financiële reserves.”

Gat van 38.000 euroSnels illustreerde het aoW-gat aan de

hand van een schrijnend voorbeeld. een

militair die op 57 jarige leeftijd in 2012

met uKW ging heeft een aoW gat van

1,5 jaar. Grote groepen militairen missen

straks 2 jaar aoW. Voor een alleen-

staande gaat het om 13.500 euro bruto

op jaarbasis, en voor een getrouwd of

samenwonend stel om ongeveer 19.000

euro per jaar. “Kunt u zich voorstellen,”

zei Snels, “Hoe je een inkomensgat van

maar liefst 38.000 euro opvangt? Dan

doe je als bond je stinkende best om

de positie van militairen op dit punt te

verbeteren, maar dat wordt je wel knap

lastig, zo niet onmogelijk gemaakt door

de politiek en door de werkgever.”

Meer pijlen op de boogDie laatste zin was een heel cruciale.

Dat zit zo. Gezien het grote belang van

onze leden en de wens om het risico op

een negatief resultaat zoveel mogelijk te

beperken, heeft de afMp voorafgaand

aan deze rechtszaak alle juridische

invalshoeken overwogen. er bleven twee

mogelijkheden over. De snelle weg van

de civiele procedure bij de rechtbank, en

de zaak van de lange adem: zorgen dat

individuele leden bezwaar aantekenen

bij de Sociale Verzekeringsbank. Dat kan

overigens nog steeds (ook via ons, zie

het aoW-dossier op de website). Maar

je hebt dan pas heel laat uitsluitsel en

op dat moment mis je al een deel van

je aoW .

Vandaar de eerste pijl op onze boog;

de gang naar de civiele rechter. bij deze

rechtszaak werkt de afMp samen met

andere vakbonden, waardoor we op

16 januari met zwaar geschut (meer-

dere advocaten) het paleis van Justitie

konden betreden. Daar moesten we

er allereerst voor zorgen dat de civiele

“militairen onevenredig zwaar getroffen door verhoging aow-leeftijd’

ToT heT uiTersTeh Ook al is er een kans dat de zaak door de rechter niet in behandeling wordt genomen, onze gang naar de rechter laat zien dat we tot het uiterste gaan om de belangen van onze leden goed te behartigen. Daarnaast is het nog eens zo dat er bezwaar gemaakt kan worden tegen de AOW door een bezwaarschrift in te dienen bij de SVB. Maar daarmee hoeft de kous nog niet af te zijn, zegt Anne-Marie Snels. “We blijven ons fel verzetten en we gaan alle mogelijke wegen bewandelen.”


werk en inkoMen

dat onze leden financieel pijn lijden)

en wordt de onderhandelingspositie

geschaad.

Hoezo, overbrugging?De rechter kon nog tegenwerpen dat de

afMp zich, met de andere fnV- en CnV-

bonden, heeft gecommitteerd aan het

sociaal akkoord waarin afspraken zijn

gemaakt over een overbruggingsrege-

ling en dat het eigen belang daarmee al

is gediend. Maar niets is minder waar.

binnenkort gaat een wetvoorstel naar

de Tweede Kamer waardoor mensen

nóg sneller te maken gaan krijgen met

de ophoging van de aoW leeftijd. in het

regeerakkoord is immers afgesproken

deze verhoging vanaf 2016 te versnel-

len. De aoW-leeftijd zal hierdoor 67 jaar

zijn in 2021 (in plaats van in 2023). Snels:

“en dat alles zónder fatsoenlijke aanvul-

lende maatregelen voor diegene die

fors in de financiële problemen komen.

Militair personeel komt niet of nauwelijks

in aanmerking voor de overbruggings-

regeling omdat hun pensioen net iets te

hoog is of ze simpelweg niet meer voor

de regeling in aanmerking komen. Die

loopt immers na 2018 af, veel militairen

zijn dan nog geen 65 jaar. Daarom

hebben we ook binnen de fnV steeds

aangegeven dat de afMp hoogst

ontevreden over de overbruggingsrege-

ling was. en ook de fnV heeft hiertegen

geageerd; die was niet betrokken bij de

uitwerking ervan. nu blijkt dat slechts

een zeer beperkte groep in aanmerking

komt.

Onderuitgehaalder lag in 2011 een pensioenakkoord,

gesloten tussen sociale partners en

CDa-VVD-pvda,” zo sprak Snels tijdens

de zitting in de rechtszaak tegen het

verhogen van de aoW_leeftijd. “en dat

akkoord kon op grote steun binnen

de fnV, het CnV en de MHp rekenen.

Daarin was sprake van een geleidelijke

ophoging van de aoW leeftijd, maar

er was tevens sprake van aanvullende

maatregelen voor mensen die noodge-

dwongen eerder moeten stoppen met

werken, zoals bijvoorbeeld militair perso-

neel, om te voorkomen dat zij een fors

inkomensgat kregen.”

Dat pensioenakkoord is echter

onderuitgehaald door de zogenaamde

Kunduzcoalitie. Snels: “Deze coalitie

heeft besloten dat én de aoW leeftijd

sneller moest stijgen, én aanvullende

maatregelen waardoor mensen verant-

woord eerder konden stoppen werden

afgeschaft. Daardoor ontstaat er een

fors inkomensgat voor grote groepen

mensen die al gestopt zijn met werken

of die daar vlak voor zitten.”

Fors verzetSnels gaf verder nog aan dat de afMp

zich altijd fors heeft verzet tegen de ver-

snelde invoering van de ophoging van

de aoW, de forse inkomensproblemen

die daardoor ontstaan en het ontbre-

ken van aanvullende maatregelen om

dat probleem op te lossen. bovendien

heeft het Kabinet de overheidssectoren

al enige jaren op de nullijn gezet. Dan

valt er aan de onderhandelingstafel

weinig te repareren aan het aoW-gat.

ook heeft de afMp in het overleg met

Defensie, samen met de andere bon-

den, veelvuldig het aoW-gat probleem

aan de orde gesteld. Tot nu toe helaas

zonder resultaat. De opkomst op de zitting was groot; veel mensen waren daarom al vroeg aanwezig.

lAAT uw sTeM horen in ABPh FNV Veiligheid vindt een goed pensioen erg belangrijk, voor iedereen. Daar moeten we met zorg mee omgaan. Defensie heeft te maken met afwijkende regelingen. Zo hebben militairen nog de eindloonregeling. Goede medezeggenschap is voor onze sector dus van groot belang. Het ABP Verantwoordingsorgaan speelt daarin een belangrijke rol. Stem van 11 t/m 28 maart 2014 op een vertegenwoordiger van FNV Veiligheid. Zie www.afmp.nl voor de verkiezingslijst AFMP/MARVER/NPB.

“veel militairen komen niet in aanmerking voor overbruggingsregeling’

foTo: JeanneTTe SCHolS foToGrafie

oplinie februari 2014 07oplinie februari 2014 07

Herplaatsers hadden

behoorlijk wat last

kunnen hebben

van het opschorten

van het overleg. De

klok tikte immers

twee maanden door en er gebeurde

in die periode feitelijk niets. zo werden

er in die periode vanuit de stilstaande

reorganisaties geen nieuwe vacatures

vrijgegeven. Dat had bijvoorbeeld tot

een (onvrijwillige) externe herplaatsing

kunnen leiden. De afMp heeft dit punt

vorig jaar ingebracht in het overleg,

mede in het kader van het geschon-

den vertrouwen van de bonden in de

werkgever, die verschillende afspraken

niet was nagekomen. bij de hervatting

van het overleg werd er dan ook met de

minister afgesproken dat de negatieve

gevolgen van het opschorten van het

overleg voor de gedupeerden onge-

daan gemaakt zouden worden.

Onbevredigenduit de bijlagen bij de uitvoeringsnota

‘Maatregelen vertraging reorganisaties’)

bleek echter dat Defensie de gedupeer-

den slechts een ‘naar rato’ compensatie

toekende, een compensatie die vaak

onbevredigend uitpakte. Stel dat een

medewerker bijvoorbeeld op 6 februari

2013 van de eerste interne herplaats-

fase naar de tweede interne/externe

herplaatsingsfase zou gaan. Defensie

was van mening dat bij deze medewer-

Pensioenakkoord dupeert vooral jongeren

» De AFMP is kritisch over het pen-

sioenakkoord dat woensdag 18

december door het kabinet met vijf politie-

ke partijen (PvdA, VVD, D66, ChristenUnie

en SGP) is gesloten. Wat het akkoord voor

de militaire pensioenen gaat betekenen

is op dit moment nog niet helemaal dui-

delijk.Het ziet er echter wel naar uit dat

eindloonregelingen, als die van het militair

personeel, onevenredig zwaar getroffen

worden. Voor de burgermedewerkers bij

Defensie heeft dit akkoord in ieder geval

dezelfde gevolgen als voor de rest van de

Nederlandse werknemers.

Het akkoord pakt nog steeds slecht uit

voor jongeren. Het wordt vooral voor

hen lastiger om voldoende pensioen

op te bouwen. Bij een verlaging van het

opbouwpercentage naar 1,75 procent,

zoals het kabinet oorspronkelijk van plan

was, zouden jongeren maar liefst 16 pro-

centpunt minder pensioen opbouwen.

Zelfs als ze de komende 40 jaar een baan

zouden hebben.

Iets meer lucht De 1,87 procent opbouwpercentage die nu

is afgesproken geeft iets meer lucht omdat

jongeren langer kunnen doorwerken. Als

ze echter langere tijd werkloos zijn of aan-

gewezen op flexibele arbeidscontracten, is

het lastig om gaten in de pensioenopbouw

te dichten. Een situatie waarmee in ieder

geval ook een deel van onze jonge militai-

ren te maken krijgen. Het gaat om degenen

die door de werking van het flexibel perso-

neelssysteem niet in aanmerking komen

voor een fase drie contract bij Defensie en

overgaan naar een burgerfunctie.

De AFMP is niet akkoord met het ‘pen-

sioenakkoord’ en zal hier, ook in FNV

verband, op reageren. Ook los daarvan

gaat AFMP extra aandacht besteden aan

de gevolgen voor onze jonge leden. Dat

gebeurt in elk geval tijdens de discussies

die komend jaar in het overleg over de

pensioenregeling bij Defensie gevoerd

moeten gaan worden.

werk en inkoMenTeKST alex GrooTHeDDe

ker alleen de periode van 6 februari

tot 6 maart (datum hervatting overleg)

gecompenseerd diende te worden.

Door deze ‘naar rato’ kreeg de mede-

werker er dus slechts 28 dagen bij.

Niet belemmerdWij zijn echter van mening dat deze

medewerker niet alleen de laatste 28

dagen van de opschorting nadeel heeft

ondervonden, maar ook de periode

daarvoor. Hij of zij heeft immers minder

interne kansen gehad, omdat er gedu-

rende de opschorting van de reorga-

nisaties vrijwel geen vacatures werden

opengesteld en/of gevuld.

De bonden hebben dit punt onlangs

opnieuw onder de aandacht gebracht

van de werkgever. Defensie heeft inmid-

dels toegezegd dat de gedupeerden

voor de gehele periode van de opschor-

ting zullen worden gecompenseerd en

dat in die zin dus geen enkele mede-

werker er nadeel van zal ondervinden.

» Iedereen die van mening is

nadeel te hebben ondervonden

van de opschorting van het overleg

of van de ‘naar rato”-compensatie kan

alsnog met terugwerkende kracht

een verzoek tot volledige compen-

satie indienen. Mocht dit bij u het

geval zijn, neem dan voor nadere

informatie of ondersteuning contact

op met onze afdeling Individuele

Belangenbehartiging, [email protected].

Geen nadeel herplaatsers door opschorten overlegHet opschorten van het overleg (van 21 december 2012 tot 6 maart 2013) heeft voor degenen die toen al in een reorganisatietraject zaten of terechtkwamen geen nadelige gevolgen. Dat is afgesproken in het georganiseerd overleg.


Met hulp van advocaat Henk van der Meijden stelt een 45-jarige oud-luitenant van de luchtmacht het ministerie van Defensie aansprakelijk voor de hersentumor die bij hem in 2011 is geconstateerd. Oorzaak is volgens hem stralingsschade door het werken met de radarapparatuur van het Hawk-luchtafweerysteem op Blomberg en de Peel.

oud-luchtmachtofficier stelt Defensie aansprakelijk

‘Hersentumor door radarstraling’

hAwk-rAdArTeKST freD larDenoye



‘Ik kreeg last van

hoofdpijn, begon

steeds waziger te

zien. zo kwam ik bij

een neuroloog, die

wel aangaf dat er

iets zat, maar dat ik

me daar geen zor-

gen over hoefde te

maken”, aldus oud–

luchtmacht militair

peter, die om privé-

redenen alleen met

zijn voornaam genoemd wil worden. De

oud-luitenant van de luchtmacht was

er niet gerust op. “De klachten bleven

aanhouden. in 2011 kwam ik uiteindelijk

in het Jeroen bosch ziekenhuis in Den

bosch terecht bij een zeer deskundige

neurochirurg. Hij stelde voor het eerst

een heldere diagnose: een hersentu-

mor op een dusdanige plek dat het te

gevaarlijk was om te opereren.”

Blombergpeter kwam na zijn officiersoplei-

ding aan de toenmalige KMa, nu

name op het gebied van de afstanden

die bewaard moesten worden bij een

draaiende radar.”

ook na zijn overplaatsing naar vliegbasis

De peel in 1994 werkte peter met de

Hawk en na een omscholing met de

opvolger, de patriot. “De onveilige

afstanden werden in die periode weer

groter, dat kan ik me wel herinneren. als

je daar dan naar vroeg, werd er gezegd:

wat maakt die paar meter nou uit!”

Onverzekerbaarpeter verliet in 1998 de dienst en werkte

na die tijd bij verschillende bedrijven als

bedrijfskundige op het terrein van busi-

ness intelligence en business process

management.

zijn ziekteklachten kwamen op een wel

heel ongelukkig moment. “ik had net

besloten om voor mezelf te beginnen

Defensieacademie, in 1993 als Tactical

Control officer en fire Control officer

terecht bij 3 Groep Geleide Wapens

(GGW) op de toenmalige luchtmachtba-

sis in het Duitse blomberg. “ik ben het

type officier dat zelf overal bij wil zijn en

gewoon op de werkvloer actief is. Weten

wat je mensen doen en er zelf bijblij-

ven.” Daardoor was hij vaak op korte

afstand van de destijds gebruikte Hawk

luchtafweersystemen actief. “als leiding-

gevende moet je ook gewoon bovenop

het spul staan en ook de smerige klusjes

meemaken. Dus waren we met groot

onderhoud die apparatuur bijvoorbeeld

ook gewoon schoon aan het maken

met het kankerverwekkende freon, zon-

der enige bescherming. Wist jij veel van

wat voor gevaren daar zaten, je komt

jong en redelijk naïef van de KMa.”

Dat veiligheidsregels in de praktijk niet

veel voorstelden (zie kader) kan ook

peter bevestigen. “er waren kennelijk

wel manuals door de amerikanen

geleverd, hoorde ik achteraf, maar ik

heb ze nooit gezien. De nederlandse

handleidingen weken daarvan af, met

» “Nu gaat het om het toekennen

van een percentage invalidi-

teitspensioen, maar als Peter komt te

overlijden aan de hersentumor dan

maakt zijn vrouw aanspraak op een

nabestaandenpensioen van Defensie

en dan is het van belang of een doods-

oorzaak gerelateerd is aan de uitoefe-

ning van de dienst. Want dan krijg je

een verhoogde uitkering, een bijzonder

pensioen zoals het nu heet,” legt mr.

Henk van der Meijden uit.

Het Nederlandse ministerie van Defensie moet net als in Duitsland aansprakelijk-heid voor stralingsschade erkennen, vindt advocaat Henk van der Meijden. Los van nieuwe feiten met betrekking tot niet afdoende veiligheidsmaatregelen en hogere stralingsdoses dan in eerdere onderzoeken zijn aangenomen, zou dat in de zaak van de 45-jarige oud-luchtmachtmilitair voorop moeten staan.

“Dat gegevens ontbreken, schept verantwoordelijkheid!”

AdvocAAT henk vAn der Meijden

“de ziekteklachten van Peter kwamen oP een wel heel ongelukkig moment

Voltages van Hawkappara-

tuur liepen op tot 12.000 volt.



hAwk-rAdAr

en dan moet je zelf alle verzekeringen

gaan regelen. Tussen de eerste en

tweede diagnose had ik een overlijdens-

risico kunnen afsluiten. ik heb ergens in

mijn achterhoofd het idee dat die eerste

arts bewust geen heldere diagnose

stelde omdat hij wist waar ik mee bezig

was. Hij kende natuurlijk de conse-

quenties.” Die werden ook peter in volle

omvang duidelijk na de diagnose van

de neurochirurg in 2011. “Dan stort je

wereld in, want geen verzekeraar kijkt

je nog aan. Je weet niet meer waar je

het zoeken moet. ik sprak een medisch

adviseur over een arbeidsongeschikt-

heidsverzekering en zei: welk risico loop

je nou, want als die tumor doorgroeit,

kom ik te overlijden. Het gaat mij erom

dat ik mijn gezin kan onderhouden als

ik bijvoorbeeld met skiën tegen een

boom bots en arbeidsongeschikt raak.”

Hoewel er eerder de nodige ophef was

over een mogelijk verband tussen het

werken met de Hawk-radar en vormen

van kanker, legde peter zelf pas de rela-

tie na een consult met een osteopaat

in 2011. “na die eerste diagnose bleef ik

doorzoeken en zo kwam ik daar terecht,

terwijl ik nooit zoveel waarde hechtte

aan gedoe met energiebanen. Maar

hij zei na één behandeling, wijzend op

mijn hoofd: ‘er zit daar iets wat er niet

thuishoort en dat komt óf door elektro-

magnetische straling óf blootstelling aan

hoge voltages.’ Toen ben ik eerst nog

aan mijn moeder gaan vragen of ik als

kind misschien ooit een grote elektri-

sche schok heb gehad.” Maar al snel

kwam zijn arbeidsverleden bij Defensie

in gedachten. “ik schrok me rot toen ik

daarop ging zoeken. Wat ik toen vond

aan oud-collega’s die inmiddels aan kan-

ker overleden zijn en gezinnen die daar-

door in de problemen zijn geraakt. en

ook gigantisch veel oud-collega’s die nu

kanker hebben. een beeld dat gestaafd

wordt door de feiten. een door de Klu

zelf ingesteld meldpunt in september

1998 registreerde toen al ruim 160 mili-

tairen met ziekteklachten,waarvan het

merendeel vormen van kanker betrof.”

Verantwoordelijkheidpeter begon zich te verdiepen in de

materie en sprak met oud-collega’s als

Dolf borgmeijer die zich al jaren bezig-

houdt met de gebrekkige veiligheids-

voorschriften en mogelijke gevolgen

van radarstraling van radarapparatuur.

“Hij wees ook op de shields die de

amerikaanse Hawk producent heeft ont-

wikkeld ter bescherming als je op korte

afstand van de radar werkt. We hebben

lopen zoeken, maar ze zijn in nederland

nooit gebruikt” (zie kader p. 11).

een recent bezoek aan het museum op

de voormalige vliegbasis De peel, nu

luitenant-generaal bestkazerne, riep

bij de daar tentoongestelde Hawk-

De advocaat heeft in een vuistdik dos-

sier de zaak toegelicht. “Waar het om

gaat, is dat het ABP zegt dat er geen

verband is aangetoond tussen het

uitoefenen van de dienst en de tumor

in het centrale zenuwstelsel. En dat dat

ook nooit zal kunnen omdat exacte

gegevens ontbreken. Maar juist het ont-

breken van meetgegevens is belangrijk

voor de aansprakelijkheid en schept

juist een nadrukkelijke verantwoorde-

lijkheid voor Defensie. Om die reden is

de minister van Defensie nadrukkelijk

aansprakelijk gesteld en wordt bij het

ABP om een militair invaliditeitspensi-

oen verzocht.”

Nieuwe feiten In het dossier gaat Van der Meijden

uitvoerig in op nieuwe feiten die aanto-

nen dat de beschermingsmaatregelen

tegen zowel ionische (röntgen-) als niet-

ionische (elektromagnetische) straling

bij gebruik van de Hawk-radar onvol-

doende waren. “Ik geef aan dat bepaal-

de modificaties niet geïmplementeerd

zijn, waardoor de door de fabrikant

geïntroduceerde veiligheidsschilden

ontbraken. En wat ook nieuw is, is het

zendvermogen. Men ging in eerdere

onderzoeken altijd uit van 350 watt dat

maximaal bereikt zou worden. Maar

er zijn na alle modificaties veel hogere

waarden bereikt. Er is een meting waar

Borgmeijer bij is geweest waar zo’n

950 watt gehaald is.”

Datzelfde geldt volgens Van der

Meijden voor de voltages. “Bekend is

dat boven de 5.000 volt de vrijkomen-

de ioniserende straling een zodanige

intensiteit heeft dat dit, als je daaraan

wordt blootgesteld, gezondheidsri-

sico’s oplevert. Er is nu hard bewijs dat

die voltages wel opliepen tot 12.000

volt.”

Voorts wijst de advocaat op het terug-

brengen van de onveilige afstanden.

“Peter heeft frequent gewerkt bij opstel-

lingsplaatsen waar zelfs nog kortere

afstanden werden gehanteerd.” Ook

ontdekte Van der Meijden dat er bij

onderhoudswerkzaamheden van de

Hawk gebruik werd gemaakt van het

kankerverwekkende schoonmaakmid-

del Freon. “Het nieuwe in deze zaak is

“het zendvermogen heeft na alle modificaties veel hogere waarden bereikt’

Advocaat Henk van der Meijden en oud-lucht-machtmilitair Peter.

Advocaat Henk van der Meijden.

foTo: birGiT De roiJ

foTo: birGiT De roiJ



apparatuur meer voorbeelden

op. “We moesten ook test-

draaien waarbij het radardeel

volop aanstond. De radar zet je

dan omhoog, maar borgmeijer

wijst erop dat je dan ook te

maken hebt met zogeheten

backloops, een soort zijstra-

ling. Daar krijg je dan op korte

afstand ook mee te maken.”

zoals ook uit eerdere publi-

caties in oplinie is gebleken,

werden volgens peter de

luchtafweersystemen vaak

bij oefeningen in glooiend en met

bomen begroeid terrein ingezet waarbij

door weerkaatsing de in nederland

gehanteerde veiligheidsvoorschriften

‘volstrekt onvoldoende waren’.

peter benadrukt dat de door hem aan-

gespannen juridische procedure tegen

Defensie (zie pagina 10, onderaan) tot

doel heeft om Defensie zijn verantwoor-

delijkheid te laten erkennen en dat alle

financiële nadelen worden gecompen-

seerd. “Stel je voor dat ik morgen kom te

overlijden, dan is zelfs die overlijdensrisi-

coverzekering niet dekkend, want

de verzekeringsmaatschappij zal alle

registers opentrekken om aan te tonen

dat die tumor al eerder geconstateerd

moet zijn. Mijn echtgenote kan het dan

echt niet opbrengen om daar tegen te

vechten, daar kan ik haar ook niet mee

opzadelen. Dus ik moet het nu regelen,

voordat ik dood ben.”

verder dat er geen blootstellingdossier

is. Er is dus niet gekeken naar de werk-

zaamheden die uitgevoerd werden, de

plaatsen waar dat gebeurde en de daar-

bij opgelopen straling.”

Duitsland als voorbeeldZoals eerder gemeld in OpLinie wordt

in Duitsland via een speciaal daarvoor

opgerichte stichting ruimhartig omge-

gaan met oud-militairen die claimen

dat zij door het werken met radarap-

paratuur gezondheidsschade hebben

opgelopen. Volgens Van der Meijden

zou het ministerie van Defensie daar

een voorbeeld aan moeten nemen.

“Als je iemand blootstelt aan situaties

waarbij je het risico loopt dat je een

stralingsziekte oploopt, dan moet je

ook de verantwoordelijkheid daarvoor

nemen als het risico zich vervolgens

ook verwezenlijkt. Dat is de kern. De

Duitse overheid erkent dat en ook dat

van individuele militairen een bloot-

stellingsregistratie bijgehouden had

moeten worden en dat het ontbreken

daarvan voor rekening van de over-

heid komt. Dat het zich nu openbaart

bij Peter, klopt ook met de criteria die

in Duitsland gehanteerd worden, want

het manifesteert zich pas vanaf vijf jaar

na blootstelling.” Ook volgens andere

criteria in het Duitse onderzoek dat de

grondslag vormt voor de beoordelin-

gen van de stichting zou aansprakelijk-

heid voor het geval van Peter erkend

moeten worden. “Men kan dus lering

trekken uit het dossier in Duitsland.

De gevolgen zijn natuurlijk groot, want

als het wordt geaccepteerd, zullen ook

andere militairen met stralingsschade

zich melden.”

‘geen ToeZichT oP veiligheids- voorschriFTen’ h Al in 1998 publiceerde Oplinie dat er door de KLu geknoeid was met de Amerikaanse handlei-dingen, waardoor de onveilige afstanden ten opzichte van de Hawk-radar werden teruggebracht van 36 naar 35 meter en van 74 meter tot 45 meter (zie afbeelding). Sindsdien is er alleen maar meer bewijs gekomen voor de stelling dat de veiligheidsvoorschriften rondom de inzet van luchtafweer-systemen nauwelijks serieus wer-den genomen. De nu 71-jarige oud-luchtmachtmilitair Dolf Borgmeijer bevestigde in 2010 in Oplinie nogmaals dat er van alles mis was met het naleven van de veiligheids-voorschriften. Borgmeijer werkte al vanaf 1963 met de Hawk-radar en noemt het bepalen van de veiligheidsmarges in Nederland ‘nattevingerwerk’. Zijn opvatting werd in dat artikel gedeeld door oud-luchtmachtmilitair Jan Zondag die van 1972 tot 1982 samen met Borgmeijer techneuten moest instrueren op vliegbasis Twenthe: “Veiligheidsvoorschriften rond de radarapparatuur werden sowieso nauwelijks nageleefd en daar werd ook niet op toegezien.”Meer recent is duidelijk geworden dat ook de beschermingsschilden die door het Amerikaanse leger wel werden ontwikkeld bij de Product Improvement Program Phase III (PIP III), een aangepaste versie van de Hawk-radar, in Nederland nooit zijn aangeschaft, laat staan gebruikt. Deze shields werden door de fabrikant speciaal ontwikkeld om de gevaren van stralingsschade bij het werken op korte afstand van de apparatuur te voorkomen. Volgens Borgmeijer kwam het bovendien voor dat bij een rond-draaiende Hawk-radar de buizen regelmatig loszaten.

» De AFMP blijft dit dossier nauw-

lettend volgen en houdt u op de

hoogte van de voortgang.

Op de Ameri-kaanse handlei-ding zijn de on-veilige afstanden aangepast.



Sociale Verzekeringsbank nabestaanden voor het krijgen van een

ubo van de SVb zijn:

»de overblijvende partner of;

»als deze er niet is, de kinderen jonger

dan 18 jaar of;

» als deze er niet is/zijn, de persoon die

tot de dag van het overlijden met de

overledene in één huis woonde.

bij overlijden van een (ex-)militair wordt

door de gemeentelijke basisadminis-

tratie (Gba), die in de toekomst de

basisregistratie personen (brp) zal gaan

heten, na ontvangst van de melding

van overlijden direct een melding

gedaan bij het abp en de SVb. normaal

gesproken wordt de uitkering dan zo

spoedig mogelijk verstrekt aan de

nabestaande(n).

eén van de navolgende soorten van uit-

keringen bij overlijden is van toepassing:

1 actief dienende militair of

2 niet-actieve militair (uGM’er) of

3 gepensioneerde ex-militair

1 uitkering bij het overlijden van een actief dienende militair.Deze uitkering wordt uitgekeerd door

het Ministerie van Defensie. De uitkering

is gelijk aan driemaal het bedrag van

de bezoldiging waarop de militair op

»Woont u samen, maar bent u niet

getrouwd? en heeft u geen geregis-

treerd partnerschap? Dan kunt u uw

partner aanmelden bij abp. Door uw

partner aan te melden bij abp regelt

u dat uw partner nabestaandenpen-

sioen ontvangt als u overlijdt. u moet

dan wel voldoen aan de volgende

voorwaarden:

• u bent jonger dan 65 jaar;

• u hebt een samenlevingscontract

dat vóór uw 65ste is opgesteld door

een notaris (zie kader);

• uit het samenlevingscontract blijkt

dat u en uw partner in elkaars

levensonderhoud voorzien;

• u en uw partner zijn allebei

ongehuwd;

• u en uw partner wonen op één

adres en zijn beiden op dit adres

ingeschreven bij de gemeente;

• uw partner is ouder dan 18 jaar.

bent u familie van elkaar? en is uw

relatie: ouder en kind, grootouder en

kleinkind of schoonouder en schoon-

dochter/schoonzoon? Dan kunt u uw

partner niet aanmelden. Met andere

familieleden is dit wel mogelijk. is er

geen partner; dan komen de minderjari-

ge natuurlijke, wettige of pleegkinderen

in aanmerking. als deze er ook niet is/

zijn, dan degene voor wie de overledene

kostwinner was en met wie hij of zij in

gezinsverband leefde.

Wanneer is recht op een uitkering bij overlijden (UBO)? De meest voor-komende mogelijkheden hebben we op een rij gezet.

Voor de nabestaande

van een actief dienende

militair, een niet-actieve

militair (uGM’er) of van

een gepensioneerde

ex-militair zijn één of meer soorten van

uitkeringen bij overlijden van toepas-

sing. Deze worden uitgekeerd door het

Ministerie van Defensie (MinDef), het

algemeen burgerlijk pensioenfonds

(abp) en/of de Sociale Verzekeringsbank

(SVb).

ABP/MinDefDe partner van de overledene maakt

onder de volgende voorwaarden

aanspraak op een ubo van het MinDef

en het abp:

»Het abp beschouwt iemand als uw

partner als u voor uw 65ste levensjaar

bent gehuwd of een geregistreerd

partnerschap bent aangegaan. Deze

gegevens zijn via de gemeente auto-

matisch bij het abp bekend, maar het

is raadzaam dat u dit via MiJnabp of

uw pensioenoverzicht controleert.

Wanneer is er recht op

Uitkering bij overlijden

werk en inkoMen



de dag van zijn overlijden aanspraak

had, vermeerderd met het bedrag per

maand van de andere inkomsten en/

of toelagen die in aanmerking wor-

den genomen bij de vaststelling van

de pensioengrondslag, ongeacht of

hij daarover pensioenbijdrage was

verschuldigd.

2 uitkering bij overlijden van de niet-actief dienende militair (ugM’ers):eenmalig een extra uitkering van abp.

Deze uitkering bedraagt driemaal het

bedrag van de laatstgenoten bezoldi-

ging op de dag van overlijden. Het bruto

bedrag wordt door het abp nagenoeg

netto uitbetaald. op een deel wordt

loonheffing toegepast.

3 uitkering bij overlijden van de gepensioneerde ex-militair:Deze uitkering voor de nabestaande

bestaat uit twee gedeelten en wordt

uitgekeerd door:• het Algemeen Burgerlijk

Pensioenfonds (ABP):

De uitkering bedraagt tweemaal het

pensioen van de gepensioneerde op

de dag van zijn overlijden.

De ubo komt te vervallen indien de

partner de gepensioneerde opzet-

telijk of met zijn medeplichtigheid

van het leven heeft beroofd. Dit

geldt ook voor de aanspraak op het

nabestaandenpensioen.

• deSocialeVerzekeringsbank(SVB):

Dit bedraagt eenmalig het bedrag

van één maand bruto aoW-pensioen.

omdat de partner bij de SVb bekend

is, wordt de overlijdensuitkering met-

een uitbetaald.

Heeft de overledene te veel aoW

ontvangen, dan trekt de SVb dit af

van de vakantie-uitkering en/of de

overlijdensuitkering.

» Voor nadere informatie kunt u con-

tact opnemen met uw sectorhoofd.

werk en inkoMen

Onderzoek naar grieven: doe mee!

»Nog steeds kunt u meedoen aan het meerja-

rige VU-onderzoek over zorgen, irritaties en

problemen die het werken bij de krijgsmacht met

zich meebrengt. Dat kan door een vragenlijst in

te vullen. Om te beginnen wordt u gevraagd naar

de soorten problemen op het gebied van werk en

inkomen waar u in de praktijk mee te maken krijgt.

Vervolgens is de vraag: hoe gaat u daarmee om? Tot

slot: wat is het effect van de grieven op het gebied

van werk en inkomen op uw bereidheid om offers

te brengen?

Inmiddels heeft een groot aantal militairen gerea-

geerd, maar hoe meer militairen meedoen aan dit

onderzoek, hoe beter. Heeft u nog niet gereageerd?

Uw bijdrage is zeer welkom. De vragenlijst vindt u

op www.onderzoekmilitairen.nl.

Het onderzoek wordt uitgevoerd door de afdeling

Sociologie van de Vrije Universiteit Amsterdam in

samenwerking met de vakbonden AFMP, MARVER

en ACOM.

Eind 2015 verwacht drs. Igor Petrovic vervolgens

de uitkomsten van zijn promotie-onderzoek te kun-

nen presenteren in een verslag. Voor vragen over

het onderzoek zelf kunt u contact opnemen met

de onderzoeker. Stuur een e-mail naar i.petrovic@

vu.nl.

voordelig sAMenlevings- conTrAcTh Via de bond heeft u de keuze uit verschillende samenle-vingscontracten. Een basiscon-tract voor € 108,90 of een uit-gebreid contract voor € 199,65. Met het basiscontract regelt u alleen een gemeenschappelijke huishouding. Dit is in sommige gevallen voldoende, bijvoor-beeld als u aanspraak wilt maken op vergoedingen binnen Defensie waarop ook gehuwden recht hebben. Denk aan een hogere tegemoetkoming in de kosten voor woon-werkverkeer. Het uitgebreide contract regelt ook de onderlinge aanspraken op het partnerpensioen. Het zogenoemde verblijvingsbeding in het contract zorgt ervoor dat bij onverhoopt overlijden de gezamenlijke bezittingen worden geërfd door de overblij-vende partner.

» Zie voor meer informatie

onze website onder het kopje

Ledenservice


aanknopingspunt is de recente missie

van Stauthamer naar afghanistan.

Vanuit Defensie heeft de geestelijk

verzorger in dat verwerkingsproces

een belangrijke rol. De richtlijn is dat

er vóór vertrek een gesprek is tussen

militair en geestelijk verzorger, zodat

deze kan registreren hoe de militair er

op dat moment geestelijk aan toe is. een

zogenoemde nulmeting. Het gesprek na

terugkeer is bedoeld om waar te nemen

wat er is veranderd.

Onrustiger was wel degelijk verschil waar te

nemen, zo blijkt uit één van de eerste

opmerkingen van ringer tijdens onze

Majoor Koos

Stauthamer

is een gepokt

en gemazelde

militair die al

een aantal

missies op

zijn naam heeft staan. Hij is hoofdbe-

stuurder van de afMp en lid van de

werkgroep fnV Veteranen. een stevige

vent die middenin het leven staat, die

met humor veel kan relativeren en niet

gauw van zijn stuk is te brengen. Samen

rijden we naar de KMa in breda, waar

we met zijn geestelijk verzorger majoor

albert ringer gaan spreken over het

mentaal verwerken van een missie.

blikopenerTeKST alex GrooTHeDDe

Ook een ervaren militair die niet aan direct gevaar blootgesteld staat, kan door een missie mentaal in de knoei raken. Dat kan worden voorkomen als de stress en de emoties die er toen speelden worden onderkend en verwerkt. Je ervan bewust zijn hoe je de missie hebt ervaren is daarbij cruciaal. Anders kunnen missiegerelateerde problemen of zelfs een posttraumatische stressstoornis (PTTS) je leven ernstig ontwrichten.

Wat is PTSS

» PTSS is een angststoornis

die zich kan ontwikkelen

nadat iemand aan een psychotrau-

matische ervaring blootgesteld is

geweest waarin hij met de dood

of ernstig letsel is bedreigd of

waarin zijn lichamelijke integriteit

is bedreigd. Er wordt van PTSS

gesproken als er ook sprake is van

herbelevingen van het psychotrau-

ma, bijvoorbeeld in de vorm van

terugkerende, beangstigende dro-

men of herinneringen; als iemand

stimuli vermijdt die in verband

staan met het psychotrauma; en als

er sprake is van een verdoving van

de algemene responsiviteit.

(overgenomen van de Samen-

vattingskaart posttraumatische

stressstoornis, Trimbos instituut)

PTSSPTSSeen stap voor zijn


ontmoeting. “Koos, ik vond jou na

terugkomst uit afghanistan onrustig

vergeleken met het gesprek dat we had-

den vóór je vertrek. ik kreeg de indruk

dat jij enthousiast was en de missie als

zinvol hebt ervaren. Maar dat wil nog

niet zeggen dat je bij terugkomst geen

hoger adrenalineniveau had.” Klopt, zegt

Stauthamer. “ondanks dat de uitzending

positief verliep was dat inderdaad het

geval. Dat besefte ik pas toen jij me er

op wees.” Dat was een teleurstelling

voor Stauthamer.

en echt rimpelloos blijkt de aanlooppe-

riode van de missie niet te zijn geweest.

“in de week dat ik hoorde dat ik op

uitzending ging, kreeg mijn zoon een

zwaar ongeluk Tijdens een bMx wed-

strijd.” live contact met het thuisfront

via een video chat app op de ipad was

voor hem een steun. “Vanaf het terras

bij het nederlands national Support

element (nSe) kon ik mijn zoon weer

zien fietsen. perfect. Hierdoor had ik

tijdens deze missie niet het idee echt

ver weg te zijn. Maar er was wel een

praktisch probleem met het thuisfront:

zij moesten zich instellen op mijn con-

tactmomenten en het tijdverschil. en

ik moest er rekening mee houden dat

thuis het leven gewoon doordraaide.”

EenzaamDe reactie van albert ringer: “op

bepaalde momenten tijdens een

uitzending voel je je eenzaam. zo’n

gesprek doorbreekt dat.” “Ja,” zegt

Stauthamer, “het zou een probleem zijn

geweest als dat niet driemaal per week

kon gebeuren.” ringer: “en je wilt toch

ook je stem laten horen, want anders

beslist het thuisfront over iets en jij valt

daar dan buiten.” Stauthamer: “onze

kat was doodgereden en er moest een

nieuwe komen. ik zei: wacht er mee tot

ik terug ben. Maar nee, er moest toch

meteen een nieuwe kat komen. en dan

komt de naam. ik stelde een afghaanse

naam voor. Maar nee, dat kon niet. op

zo’n moment besef je dat je dan even

niet meer volledig deel uitmaakt van

het huishouden.” ook al waren dat niet

van dat je in een betonnen bunker zit

en maar moet hopen dat het beton het

houdt bij een raketaanval.”

Stauthamer: “Toch kan het risico voor

jou als persoon hetzelfde zijn als van de

commando. bijvoorbeeld bij een rit door

Kabul. Het verschil is alleen: je zoekt

het gevaar niet op. en ondanks dat alle

seinen op groen staan maak je toch een

aanslag mee. Dat geeft stress. Maar je

bagatelliseert het dan, praat er niet over.

later is het: het was een gezellige dag,

de zon scheen en - o ja - er was ook een

aanslag.”

Stauthamer’s grootste zorgen, hij moest

er toch maar mee dealen. Dan is het

goed dat er frequent contact is met het

thuisfront. Meedenken helpt op zo’n

moment in het verwerkingsproces, is

Stauthamer zijn mening.

Goede bandonderweg naar breda had Stauthamer

al heel open gesproken over zijn missie

in afghanistan en een eerdere uitzen-

ding naar israël, waar hij geïnteresseerd

raakte in het Joodse geloof. Vanuit

die interesse kwam hij in contact met

albert ringer. zijn gesprekspartner is

naast geestelijk verzorger bij Defensie

ook rabbijn van de liberaal Joodse

gemeente in rotterdam. een profes-

sioneel expert op het gebied van pTSS

is ringer niet, zo laat hij aan het begin

van ons gesprek weten. “Maar in de

Tweede Wereldoorlog zijn mijn ouders

door de kampen gegaan. en wat ze

eerst het kampsyndroom noemden is

hetzelfde als pTSS-verschijnselen.” Maar

het belangrijkste is: Stauthamer en hij

hebben een goede band. belangrijk,

omdat het voor een militair nogal wat

is om te praten over hoe hij (of zij) een

missie heeft ervaren. ringer: “bij dat

ervaren gaat het er niet zozeer om wat

er feitelijk is gebeurd, maar om hoe hij

het heeft beleefd.” pTSS heeft niet op

de eerste plaats te maken met wat je

hebt meegemaakt. Het gaat er om of je

langdurig dreiging hebt ervaren in een

situatie waarin je je machteloos voelt.

Sidderende kokbijvoorbeeld een kok die objectief

gezien veilig in Kamp Holland zit, maar

die ’s nachts sidderend in zijn bed ligt,

beducht voor een raketaanval. Hij gaat

met pTSS-verschijnselen naar huis. Dit

in tegenstelling tot menig commando

die richting het gevaar wordt gestuurd.

ringer verklaart: “Voor zo’n rol wordt op

de eerste plaats iemand geselecteerd

die niet snel bang wordt, maar hij is ook

getraind om een gevaarlijke situatie aan

te gaan en hij is goed bewapend. als je

dan in een stressvolle situatie komt heb

je het idee het aan te kunnen, in plaats

AAn de Bel Trekkenh Als je PTSS een stap voor wilt zijn kun je naar, bijvoor-beeld, een geestelijk verzorger stappen. Defensie heeft een uitgebreid preventieprogram-ma. Vóór uitzending verzorgt de MGGZ lessen over stresspre-ventie en traumaverwerking. Tijdens de uitzending is, afhan-kelijk van o.a. de missie een psy-choloog aanwezig. Deze werkt samen met een arts, maatschap-pelijk werker (bmw’er) en een geestelijke verzorger (gv’er) in een Sociaal Medisch Team. Je kunt daar je verhaal kwijt tijdens de uitzending, maar ook tijdens de debriefing op Kreta waar groepsgesprekken en/of individuele gesprekken worden gehouden met een team van hulpverleners. Bij terugkeer is er een gesprek met een psycholoog. Na terugkeer op het onderdeel, volgt een terug-keergesprek met een bmw’er of gv’er. Ongeveer 6 maanden na terugkeer krijgen militairen en hun gezinnen een nazorg-vragenlijst toegezonden.

“het was een gezellige dag en - o ja - er was ook nog een aanslag’


blikopener

Maar die ervaring blijft op fysiek niveau

toch hangen, legt ringer uit. “Wanneer

je angst ervaart stelt je lichaam zich

in op twee mogelijkheden: vechten of

vluchten. De hartslag wordt hoger, moet

naar de wc en je lichaam maakt stres-

shormonen aan. Maar als je niet kunt

vechten of vluchten, blijft je lichaam in

die stand staan. Stel je bent weer terug

in nederland en in de albert Heijn tikt

een vrouwtje van een meter vijftig op

je schouders. Je draait je om en grijpt

vanuit een reflex naar je wapen – dat je

dan hopelijk niet bij je hebt.”

Terug op aarderinger: “een sterk punt van nederland

is dat we uitzendingen niet eindeloos

rekken. een periode van zes maanden

kan nog, maar als je een jaar op missie

bent geweest, ben je thuis niet meer in

staat om tot rust te komen. De kans is

dan groot dat je in een a-Team achtige

situatie terecht komt.”

Stauthamer geeft hoog op van het

Holland House en het nederlandse

national Support element. “Dat is een

sterk punt; een nederlandse huiskamer

op missie. er draait altijd een film, er

is altijd iets sociaals. altijd zijn er wel

frikadellen of een bitterbal tijdens de

filmavond. Thuis geef ik er niet zoveel

om, maar er is niets lekkerder dan dat

wanneer je op uitzending bent. op

Koninginnedag was er zoute haring,

dat was als kaviaar.” ringer: “Het is de

binding met thuis. Die heb je ook nodig

om je rust te vinden.”

Stauthamer: “Wat jij hebt gedaan, albert,

is dat je me door de terugkoppeling in

het tweede gesprek terug op aarde hebt

gebracht. Dat was heel belangrijk.” Toch

kan erover praten soms heel moeilijk

zijn, ook al realiseert een militair zich dat

zoiets belangrijk is. neem de kok, die

objectief gezien weinig te duchten had,

maar die toch het gevoel had dat ieder

moment een bom kon vallen. ringer:

“Dan vertel je thuis echt niet dat je op

bed lag en het in je broek deed van

angst. Gevolg is dat je helemaal niets

vertelt.”

“Dan dreigt een zwart scenario waarin

men zich angstig kan voelen, slecht

slaapt en aan zelfmedicatie doet om

van de spanning in je lijf af te komen.

of je gaat bijvoorbeeld overdreven veel

aan sport doen, of alcohol of drugs

gebruiken. ook is er een kans dat je in

de criminaliteit terechtkomt, omdat het

prettiger is om in spanning te leven dan

dat je alleen de spanning in je lijf vast-

houdt.” er kan makkelijk een paradox

ontstaan, want aan de ene kant wil je tot

rust komen, aan de andere kant wil je je

energie kwijt. Je moet ook weer wennen

aan het ritme van alledag. Dat er weer

een agenda is.”

Over de drempelHoe kun je het beste over je missie

praten met het thuisfront? “Door je aller-

eerst te realiseren dat het niet zozeer

gaat om het delen van ervaringen,” zegt

ringer, “maar om je te realiseren wat

er met jezelf is gebeurd. Stauthamer:

“ik moest over een drempel heen: hoe

vertel ik mijn vrouw dat ik stress voelde,

terwijl ik objectief gezien niet iets had

meegemaakt dat die stress naar mijn

idee zou rechtvaardigen. ik voelde

angst en schroom om het mijn vrouw

te vertellen. ik zei haar: als ik uit mijn slof

schiet, dan spijt me dat. Daardoor was

ik er vanaf. zij is er heel objectief mee

omgegaan, heeft me in mijn waarde

gelaten.”

Wat Stauthamer zijn vrouw vertelde

was een belangrijk signaal, aldus ringer.

“Want als je zoiets niet vertelt kan dat

negatieve reacties bij de partner geven:

Wat is er dan gebeurd? Waarom vertelt

hij niets? Houdt hij niet meer van me?

als je dat laat voortbestaan wordt het

alleen maar erger.”

vrijuiT PrATenh Koos Stauthamer vond het prettig om met zijn geestelijk verzorger te praten, en niet alleen omdat er een ‘klik’ is. Ook omdat hij er vrijuit mee kon spreken. Een geestelijk verzorger heeft een geheimhou-dingsplicht. “Als je vertelt over je zwakheden,” legt Stauthamer uit, “wordt dat niet meegeno-men in de defensielijn.” Het beroepsgeheim geldt ook voor artsen, psychologen en bedrijfs-maatschappelijk werkers.

»Voor contactinformatie over de

Militaire Geestelijke Gezond-

heidszorg (MGGZ) zie www.defensie.nl

onder de menuknop Organisatie,

Commando Dienstencentra.

Koos Stauthamer (l) tegen geestelijk ver-zorger Albert Ringer: “Je hebt me terug op aarde gebracht.”


Het wetsvoorstel werd

in 2011 ingediend

door de Kamerleden

eddy van Hijum (CDa)

en fatma Koser Kaya

(D66). De laatste heeft

inmiddels de politiek verlaten en is als

pleitbezorger van het voorstel opge-

volgd door haar partijgenoot Steven van

Weyenberg.

Kort samengevat komt het voorstel erop

neer dat de nederlandse ambtenaren

voortaan gaan vallen onder het burger-

lijk arbeidsrecht. Met andere woorden: ze

krijgen net als ‘gewone’ werknemers een

arbeidscontract in plaats van een ambte-

lijke aanstelling en krijgen met hetzelfde

ontslagrecht te maken.

Lobby AFMPin het oorspronkelijke wetsvoorstel

werden drie soorten ambtenaren van de

beoogde ‘normalisering’ uitgezonderd:

de leden van de rechterlijke macht en

de geüniformeerde politie- en defensie-

medewerkers. Mede door een inten-

sieve politieke lobby van fnV Veiligheid

– de afMp, de Marechausseevereniging

en de npb– werden eind 2011 door

andere fracties (Cu/pvda) amende-

menten op het wetsvoorstel ingediend.

Daarin werd erop aangedrongen ook de

ondersteunende politiemedewerkers en

het burgerpersoneel binnen Defensie

hun ambtelijke rechtspositie te laten

behouden. Van deze wijzigingsvoorstel-

len zijn op 15 januari 2014 (politie) en 17

januari 2014 (defensie) geactualiseerde

versies ingediend.

Minister plasterk liet de Tweede Kamer

op donderdag 23 januari weten dat

het kabinet rutte-ii goed kon leven

met het initiatiefvoorstel van CDa en

D66. onderdeel van het VVD/pvda-

regeerakkoord is ‘het in overeenstem-

ming brengen van het ontslagrecht van

ambtenaren met het ontslagrecht van

werknemers buiten de overheid.’ ook

liet hij weten dat het kabinet het verstan-

dig vond om de ‘normalisering’ in prin-

cipe voor de gehele ambtenarensector

te willen doorvoeren, met uitzondering

van een paar logische uitzonderingen:

de rechterlijke macht, het defensieperso-

neel en het politiepersoneel.

Onverstandigplasterk: “na intern beraad en in overleg

met de portefeuille houdende collega’s

is het standpunt van de regering dat het

onverstandig zou zijn om binnen deze

sectoren een grens te trekken tussen

wel en niet uniform dragend personeel.

Het advies van de regering is dan ook

om de sector Defensie inclusief het bur-

gerpersoneel, de sector politie integraal,

en de rechterlijke macht inclusief het

openbaar Ministerie uit te sluiten van de

normalisering.”

“Daarmee lijkt een politieke meerder-

heid voor de ingediende amendemen-

ten een feit,” aldus afMp-voorzitter

anne-Marie Snels. “zekerheid daarover

hebben we natuurlijk pas na de stem-

ming, maar het ziet er ook voor het

burgerpersoneel goed uit, daar zijn we

natuurlijk blij mee.”

werk en inkoMen

Rechtspositieburgerpersoneel behoudenHet kabinet Rutte-II heeft op donderdag 23 januari in de Tweede Kamer zijn steun uitgesproken voor het wetsvoorstel van D66 en CDA om de meeste Nederlandse ambtenaren voortaan dezelfde rechtspositie te geven als werknemers in het bedrijfsleven. Wel adviseerde minister van Binnenlandse Zaken Ronald Plasterk de Kamer met klem om alle defensiemedewerkers tot de uitzonderingen te laten behoren – dus ook het burgerpersoneel. Daarmee lijkt een politieke meerderheid voor deze aanpassing van het voorstel een feit.

»Kijk voor de

uitslag van

de stemming over

de initiatiefwet op

www.afmp.nl.


Het onderzoek

is gehouden

onder 150

marechaussees

die betrokken

waren bij een

pilot waarbij

medewerkers

zelf de regie over de loopbaan moesten

krijgen. aangezien de afMp ook een

sector Marechaussee heeft, waren we

van meet af aan natuurlijk zeer geïn-

teresseerd in dit onderzoek. Te meer

daar de resultaten ook voor andere

krijgsmachtsonderdelen kunnen gelden.

Voor wat betreft de KMar sluiten we ons

aan bij de conclusie die de MarVer ook

trekt: de uitvoering van de huidige fpS-

instrumenten binnen Defensie moet

aanzienlijk worden verbeterd. zo niet,

dan heeft het geen nut om de proef

met het nieuwe loopbaanbeleid uit te

breiden.

De kern van het beoogde nieuwe loop-

baanbeleid is het loslaten van het vaste

loopbaanpatroon (‘de strippenkaart’). in

plaats daarvan zouden medewerkers

voortaan uit eigen beweging kunnen

solliciteren op functies naar keuze. om

Het is voor Defensie-medewerkers nagenoeg onmogelijk om zelf actief aan hun loopbaan te bouwen, aangezien de werkgever onvoldoende begeleiding en studiefaciliteiten beschikbaar stelt. Ook de verplichte functiewisseling na drie jaar zorgt vooral voor onrust en belemmert het vergaren van voldoende ervaring en expertise. Dat concludeert de AFMP op basis van een onderzoek van onze collegabond MARVER. Voor andere sectoren dan de KMar ligt dat mogelijk anders. Nader onderzoek zal dat moeten uitwijzen.

Vragen over loopbaanbeleid

werk en inkoMen


deze aanpak uit te proberen ging in

2010 een pilot van start in de onder-

bouw van de Marechaussee. in 2012

verscheen een evaluatierapport. Dat

maakte volgens de MarVer onvoldoen-

de duidelijk of de medewerkers ook

echt het gevoel hadden dat ze zelf de

regie over hun eigen loopbaan in han-

den hadden gekregen. besloten werd

een eigen enquête te houden onder de

betrokkenen.

De uitkomsten van die enquête en

de vervolgens gevoerde persoonlijke

gesprekken met KMar-medewerkers

maken duidelijk dat van de beoogde

eigen regie over de loopbaan weinig

terecht is gekomen. Dat lijkt niet te

komen door te weinig kennis over de

beschikbare voorzieningen, of door

onwil bij de medewerkers om de regie

over hun loopbaan wat meer in eigen

hand te nemen. Het overgrote meren-

deel zou het prima vinden om meer

invloed te kunnen uitoefenen op zijn of

haar ontwikkeling. in de praktijk blijkt dat

echter ondoenlijk, doordat drie met de

werkgever afgesproken loopbaanvoor-

zieningen niet functioneren.

Gebrek aan begeleidingDe gemiddelde Defensiemedewerker is

voor de ontwikkeling van zijn loopbaan

afhankelijk van de begeleiding van

met name zijn leidinggevende en de

loopbaanbegeleider. Wat de leidingge-

venden betreft: een ruime meerderheid

van de ondervraagden wist niet welke

steun ze vanuit die hoek konden ver-

wachten. zeker in deze reorganisatietijd

is de focus van leidinggevenden vrijwel

volledig gericht op het organisatiebe-

lang. functioneringsgesprekken worden

zelden jaarlijks gehouden en draaien

dan vrijwel alleen om het huidige functi-

oneren. De ontwikkeling van competen-

ties komt zelden van de grond en voor

stage- of opleidingswensen ontbreekt

het de leidinggevende aan budget.

De ervaringen van de (weinige) mede-

werkers die contact hebben gehad

met een loopbaanbegeleider verschil-

len sterk. Sommigen hebben een zeer

blijft er nauwelijks tijd over om ervaring

op te bouwen en zich verder in het werk

te verdiepen. Dan moet er namelijk

alweer energie gestoken gaan worden

in (het vinden van) een nieuwe functie.

Door het uitgebreide sollicitatieproces

zijn de medewerkers (maar ook hun

collega’s en leidinggevenden) daar veel

kostbare tijd en energie aan kwijt. Dat

zorgt voor onrust op de werkvloer en

een gebrekkige opbouw van ervaring

en expertise. bovendien heeft een

leidinggevende daardoor niet de tijd

om de medewerkers te leren kennen en

adequaat te kunnen begeleiden bij hun

loopbaan.

Uit balansDe MarVer heeft haar bevindingen

en standpunten verwoord in een brief

aan de werkgever, die op maandag

23 december is verstuurd. Daarin stelt

onze collega-bond onder andere: ‘Wij

kunnen niet anders dan concluderen

dat de balans in de uitvoering van het

fpS (flexibel personeelssysteem) te

veel is doorgeslagen naar het organi-

satiebelang ten koste van het belang

van de medewerkers. om die balans te

herstellen stellen wij voor de komende

tijd te gebruiken om fpS-instrumenten

(= huidige loopbaanvoorzieningen) eerst

grondig te evalueren en waar nodig te

verbeteren alvorens het loopbaanbeleid

vanuit de pilot naar andere defensieon-

derdelen uit te breiden.’

»Maar defensiebrede twijfels over

het FPS hadden we zelf al eerder.

Ook de Vaste Kamercommissie heeft

op 23 januari jl. tijdens het overleg met

de minister kritische vragen over het

personeelsbeleid van Defensie gesteld,

waarbij aan de minister indringend

verzocht is om met een samenhangen-

de strategische visie op het personeels-

beleid te komen met aandacht voor

onder andere FPS, Numerus Fixus,

loopbaanbeleid, werving in een aan-

trekkende arbeidsmarkt en diversiteit.

Vanzelfsprekend zullen wij u van het

vervolg op de hoogte houden.

gedegen begeleiding gehad, maar velen

kregen het gevoel dat de loopbaan-

begeleider alleen zaken vastlegde die

binnen het organisatiebelang pasten.

andere opleidingen of toekomstige

functies werden ontraden, omdat daar-

voor toch geen plaats of budget zou

zijn. er werd niet gezocht naar alterna-

tieven en evenmin werd gekeken naar

de persoonlijke ontwikkeling van de

medewerker, bijvoorbeeld ten behoeve

van een eventueel noodzakelijke car-

rière buiten Defensie.

Onvoldoende opleidinqen/stagesDoor de vele reorganisaties en bezui-

nigingen hebben veel medewerkers

het gevoel dat het opstellen van een

persoonlijk ontwikkelingsplan (pop)

geen nut heeft. Van de ondervraagden

bleek slechts een kwart over een pop

te beschikken. Dat minimaliseert de

mogelijkheden om op basis van artikel

16 en 16a van het algemeen Militair

ambtenarenreglement (aMar) studiefa-

ciliteiten toegekend te krijgen, want dat

kan alleen op basis van een pop. Maar

ook van de overige opleidingsmoge-

lijkheden komt door de bezuinigingen

weinig terecht. De werkgever lijkt alleen

de medewerkers op te leiden die ze ook

in een volgende functie wensen te zien

en gebruiken de opleidingsaanvragen

als een oneigenlijke voorselectie voor

vervolgfuncties. Hetzelfde geldt voor

het toekennen van stageplaatsen.

Te korte functieduurDe huidige functieduur van drie jaar

wordt vrijwel unaniem te kort geacht. als

iemand na een of twee jaar is ingewerkt

“we vragen ons af of het fPs wel een geschikt instrument is voor het looPbaan-beleid’



Wie schulden heeft is kwetsbaar. Zo kwetsbaar dat zijn of haar baan bij Defensie aan een zijden draadje kan komen te hangen. Gelukkig is er in veel gevallen een mouw aan te passen. Mits men tijdig aan de bel trekt.

Voorkomen dat het water aan je lippen staat

Schuldproblematiek

werk en inkoMenTeKST alex GrooTHeDDe



Wie in financiële problemen terecht komt,

ziet zijn wereld steeds kleiner worden.

een oplossing lijkt steeds verder weg.

niets doen is echter geen optie. Het kan

zelfs het begin van het einde van de

baan bij Defensie zijn, want wie finan-

cieel kwetsbaar is kan zijn Verklaring

van Geen bezwaar (VGb) kwijtraken

(zie kader). Hoe dan ook is het reuze

belangrijk om financiele ’problemen

tijdig te melden. Dat kan onder andere

, bij bnMo, Maatschappelijk Werk

De basis, het Veteraneninstituut, een

geestelijk verzorger of bedrijfsmaat-

schappelijk werker van Defensie of bij de

afMp . Vaak valt er wel een oplossing te

bedenken, zolang er geen verwijtbaar

gedrag aan het probleem ten grondslag

ligt zoals een gokverslaving. in veel

gevallen gaat het echter om pure pech.

Je hebt net een huis gekocht, je partner

gaat ervandoor en je raakt tot overmaat

van ramp ook je toelagen nog eens

kwijt. of je partner wordt ziek en de

vergoedingen van de ziektekosten val-

len bitter tegen. of neem de militair die

jaren terug als bijrijder betrokken was

bij een verkeersongeval, en op wie jaren

later de schade werd verhaald omdat hij

de enige was met vermogen (namelijk

een inkomen). of iemand gaat op uit-

zending en zijn familie of partner plukt

de rekening kaal. Dat soort meldingen

komt bij Defensie regelmatig voor. Dit

is bijvoorbeeld het geval met Kpl1 attila

(gefingeerde naam, red.), wiens relaas

een goed voorbeeld is van hoe je met

schulden kunt omgaan.

Bestolenna terugkomst van drie maanden

uitzending in afghanistan vertelde zijn

familie attilla dat ze voor een groot deel

zijn uitzendtoelagen hadden gebruikt,

hij was in een klap 13 duizend euro

armer . Dit kon gebeuren omdat zijn

familie de beschikking had over zijn

bankpas en zijn financiële zaken deed.

attilla: “Mijn ex-vriendin en ik waren

boos, want mijn familie had me min

of meer bestolen. ik besloot samen

met mijn ex-vriendin mijn financiën te

controleren, toen kwamen we achter

een hele hoop zaken die niet klopten

en verzwegen waren.” in 2007 had

attilla een lening van 8000 euro bij de

bank afgesloten om de schulden van

zijn familie te betalen. ze hadden hem

altijd verteld bezig te zijn met terugbeta-

len, maar dit was niet het geval. “ik was

geschrokken en doordat zij mij het geld

niet meer konden terug betalen besloot

ik om per direct weer zo snel mogelijk

naar afghanistan te gaan om mijn

schuld in één keer te kunnen afbetalen.

Maar daar ging het niet goed met mij en

ik werd na twee weken gerepatrieerd.

ik kwam bij de bedrijfsmaatschappelijk

werker en bij de psycholoog terecht .

ik ging aan de slag met de bmw’er om

mijn financiële zaken weer op orde

te krijgen, want het was één grote

puinhoop.”

Tips en toolsDe bmw’er gaf attilla tips en tool

plus opdrachten die hij moest

uitvoeren. “ zo moest ik ook

alle bonnetjes bewaren.

alles moest ik in de gaten

houden, waar mijn

geld naar toe ging en

waar ik het zelf aan

uit gaf. alles moest

gestructureerd worden om

inzicht en overzicht te krijgen van

mijn financiële situatie. De schuld die ik

bij de bank had, had een veel te hoge

rente. Hierdoor kon ik niks afbetalen. De

bmw’er vertelde mij over een fonds,dat

als ik mijn financiële zaken en alles wat

ik aan opdrachten moest doen goed

regelde en ook gemotiveerd was, er

verklAring vAn geen BeZwAArh De Verklaring van Geen Bezwaar (VGB) kan worden ingetrokken als iemand chan-tabel is doordat hij financiële problemen heeft. Maar alleen het hebben van een schuld is nog geen aanleiding. Wel kan bij een buitenlandplaatsing van een defen-siemedewerker tijdens de psychosociale screening naar voren komen dat hij een schuld heeft. De bedrijfsmaatschappelijk werker kan dan aanbevelen hem niet in het buitenland te laten plaatsen. Het is aan de commandant om dat advies al dan niet op te volgen. En een goede commandant zal, als hij hem het gebied in laat gaan, vragen om begeleiding van Bedrijfsmaatschappelijk werk.

Minder hulpvragen bij fondsen

» In de vorige OpLinie vroegen wij onze leden

wie te kampen heeft met schuldproblema-

tiek, om er defensiebreed zicht op te krijgen. Er

kwamen niet veel reacties. in deze economisch

zware tijden zou je toch verwachten dat het aantal

schuldenaren dat aanklopt bij zo’n fonds toeneemt.

Maar nee. Integendeel zelfs: het aantal aan-

vragen bij de 25 fondsen daalt juist

over de hele linie, zo blijkt uit

de jaarverslagen over 2012.

Majoor Hendrik-Jan van

Tilburg van BMW heeft een

plausibele verklaring. “Veel

mensen zijn tegenwoordig al

bezig met het aflossen van hun

schulden.” De drempel naar de

(schuld)hulpverlening is vanaf

halverwege de jaren ’90 aanzienlijk

verlaagd, zegt Van Tilburg. “Dat heeft

onder andere te maken met missies,

waar met de mensen wordt besproken

dat wij er niet alleen zijn voor de voorbereiding op

de uitzending, maar ook voor materiële problema-

tiek. De oudere generatie was nog van ‘mannen

huilen niet’ en ‘je lost je problemen zelf op’. Maar de

nieuwe generatie wil niet lang met een probleem

blijven zitten en zoekt zelf actief hulp.


werk en inkoMen

een fondsaanvraag gedaan kon worden.

Door een renteloze lening van fonds

Koninklijke landmacht 1940 heb ik de

openstaande schulden en dure bank-

leningen kunnen wegwerken en ik los

de lening van fonds Kl 1940 nu af met

een behapbaar maandelijks bedrag dat

wordt ingehouden op mijn salaris. na

2,5 jaar ben ik weer schuldenvrij en zijn

mijn financiën dus weer op orde.”

SchoenendoosHet verhaal van attilla is illus-

tratief voor de benadering van

bedijfsmaatschappelijk Werk (DC

bMW). Majoor Hendrik-Jan van Tilburg,

van het Cluster Dienstverlating /

beleidsondersteuning veteranen van

bMW is namens de dienst ook sociaal

adviseur van het fonds Kl 1940. Hij

haalt het voorbeeld aan van de welbe-

kende schoenendoos die uitpuilt met

rekeningen en ongeopende brieven van

schuldeisers. Deze doos wordt tijdens

het eerste gesprek van de militair of bur-

ger soms letterlijk naar de bedrijfsmaat-

schappelijk werker geschoven met een

kreet om hulp. Van Tilburg: “DCbMW

maakt niet de klassieke fout van de hulp-

verlening door zelf met die doos aan de

slag te gaan en voor de cliënt de brieven

te openen. Wij schuiven die doos terug.”

De cliënt moet zelf actie ondernemen

door de brieven te openen en te beant-

woorden, maar wordt daarbij wel actief

ondersteund door bMW.

ProtocolDe dienst gaat bij schuldproblematiek

altijd uit van het protocol psychosociale

begeleiding bij materiële problematiek.

Deze hulpverlening is met name gericht

op gedragsverandering bij de militair

of burger in kwestie om te voorkomen

dat hij terugvalt in zijn oude leef- en

uitgavenpatroon. “bij een schuld heb je

twee zaken: je hebt een bedrag en je

hebt te maken met gedrag. Het gedrag

leidt tot het bedrag van de schuld; het

is nooit andersom.” Vandaar ook dat

de ondersteuning niet vrijblijvend is; de

cliënt moet volgens het protocol een

overeenkomst tekenen met weder-

zijdse afspraken. Van Tilburg: “Kom je je

afspraken na, dan kunnen wij door met

de hulpverlening. bMW maakt pas een

adviesaanvraag voor een fonds als die

afsprakenlijst klaar is.” er zijn 25 fondsen

waar militairen en burgerpersoneel met

schuldproblematiek een beroep op

kunnen doen, tenzij de schuld zo groot

is dat ze alleen via de Wet Gemeentelijke

Schuldsanering geholpen kunnen wor-

den. Voor iedere ‘bloedgroep’ binnen elk

krijgsmachtonderdeel is er een fonds,

waarvan in de besturen doorgaans mili-

tairen (actieve of postactieve) zitten.

Verwijtbaar gedragnu is een fonds beslist niet de enige

aanvliegroute. De aanpak van DCbMW

reikt veel verder. De dienst kijkt eerst

naar het ontstaan van de schuld, of er

bijvoorbeeld verwijtbaar gedrag is. een

gokverslaving of de aankoop van een

veel te dure, benzineslurpende auto

vallen al snel in die categorie. ook wordt

nagegaan of er daarnaast misschien

nog meer problemen aan de hand zijn.

in het geval van bijvoorbeeld pTSS is

dat overigens de taak van de Militaire

Geestelijke Gezondheidszorg (MGGz).

Verder bekijkt de DCbMW of er een

zogenoemde sociale noodzaak is.

Vervolgens komt de vraag aan de orde

hoe er een structurele oplossing kan

worden geboden, door welke instantie,

en welke begeleiding nodig is.

Voor het bepalen van de gewenste

oplossing gaat DCbMW allereerst na of

de gemeente waar de defensiemede-

werker woont soelaas kan bieden.

Mogelijk kan een beroep worden

gedaan op de Wet Gemeentelijke

Tijdig signAleren is hAlsZAAkh Veel mensen weten schulden goed verborgen te houden. Geen wonder, want schulden gaan vaak gepaard met schaamte. En in deze ik-maatschappij denken veel mensen dat ze het alleen moeten oplossen. Tot aan de rand van verzuipen vullen ze het ene gat met het andere. Toch is er een manier om er als buitenstaander doorheen te prikken. Wat bijvoorbeeld kan opvallen is dat iemand zich sociaal terugtrekt. Hij (of zij) doet minder vaak of hemaal niet meer mee met sociale activiteiten. Tegelijkertijd ver-moedt de hele kring eromheen dat er iets is, maar niemand kan er de vinger op leggen. Vaak hebben mensen met schulden deze in combinatie met ander gedrag, bijvoorbeeld een (gok)verslaving. Daarmee houden zij in eerste instantie zichzelf voor dat ze het allemaal wel redden. Daarna houden ze hun omgeving voor de gek. Die misleiding kan duren totdat de bom barst. Maar dan is het al te laat. Tijdig signaleren is dus belangrijk. Maar hoe zie je dat? Het gaat vaak om de volgende gedragingen:» mijden van sociale verplichtingen (in aan-

wezigheid, met cadeautjes of deelname aan het geven van een rondje)

» plots een baantje erbij nemen» niet naar het werk komen (vanwege de

kosten, of uitval van de auto); hij of zij meldt zich zogenaamd ziek (schaamte)

» zich inlaten met louche zaken (diefstal van goederen op het werk, clandestiene han-del of ander ongeoorloofd gedrag)

» het laten versloffen van de uiterlijke ver-zorging (oude en of versleten kleding/schoeisel)

» veel klagen over hoe duur alles is» kleine bedragen lenen van collega’s

“wij maken niet de klassieke fout van de hulPverlening; cliËnt moet zelf aan de slag’


Schuldhulpverlening (WGS). De

gemeente besteedt de invulling hiervan

doorgaans uit aan een civiel bureau, dat

de schuldsanering organiseert met de

bijbehorende begeleiding.

Structurele oplossingbMW komt in veel gevallen voor de bes-

te oplossing uit op een fonds. De keuze

voor een fonds wordt deels bepaald

door de vraag welk fonds voor welke

argument vatbaar is, maar vooral door

de structurele oplossing die het fonds

kan bieden. Dit kan bijvoorbeeld een

renteloze lening zijn. of er kan met een

kleine gift de nood worden gelenigd, bij-

voorbeeld als er in huis iets essentieels

stukgaat waarvoor op redelijke termijn

binnen de familie geen geld te vinden

is. bMW maakt voor de aanvraag bij een

fonds een financieel overzicht en bekijkt

via een rekenmodule wat de uitgaven

en inkomsten zijn, en wat er onderaan

de streep overblijft om de schulden te

kunnen aflossen. Doorgaans moet dat

binnen drie jaar gebeurd zijn.

bMW dient de sociale adviesrappor-

tage in bij het uitgekozen fonds. “bij

de aanvraag geven we aan met welke

interventie we die structurele oplossing

kunnen bieden, want het gaat om de

vraag: hoe blijft die persoon vervolgens

uit de schulden blijft. Het kan zijn dat

zo iemand ook geestelijke verzorging

nodig heeft.” in sommige gevallen is

verandering van gedrag noodzakelijk.

overigens is bMW de enige dienst bij

Defensie die de aanvragen indient; de

dienst geestelijke verzorging draagt

dit over aan bMW. Je kunt als individu

weliswaar rechtstreeks een aanvraag

bij een van de fondsen indienen,

maar het fonds zal je voor de sociale

adviesrapportage doorverwijzen naar

bMW. Voor veteranen verloopt de

aanvraag via Maatschappelijk Werk van

De basis. Mocht het traject bij bMW

en een sociaal fonds geen uitkomst

bieden, dan klopt bMW weer bij de

gemeente aan; de Wet Gemeentelijke

Schuldhulpverlening is dan het laatste

vangnet.

NazorgDe begeleiding gaat nog even door

nadat de schuld is afbetaald. “opeens

zijn de maandelijkse afbetalingen

voorbij, heeft men weer zeggenschap

over het eigen inkomen en wordt snel

vermogen opgebouwd omdat men de

afgelopen drie jaar heeft geleerd op een

houtje te bijten. Dan moeten we ze in de

begeleiding niet meteen loslaten, maar

houden we het nog een paar maanden

in de gaten." bij de grotere fondsen zijn

sociaal adviseurs toegevoegd aan het

bestuur. zij geven de bestuurders over-

wegend inhoudelijk advies, Van Tilburg:

“Hij moet ook over een gezonde dosis

argwaan beschikken.” Want reken maar

dat mensen met verwijtbaar gedrag

als een gokverslaving een dergelijke

ontstaansgeschiedenis van de schuld

behendig proberen te maskeren.

Geen exacte aantallenexacte aantallen defensiemedewerkers

met schuldproblematiek die met hun

probleem bij DCbMW aankloppen kan

deze dienst niet geven. een reden is dat

behalve bedrijfsmaatschappelijk werkers

ook geestelijk verzorgers en psycholo-

gen ermee te maken krijgen en er soms

meerdere problemen tegelijk spelen, de

zogenoemde multiproblematiek. Dan

is er naast een schuld ook een ander

probleem, zoals bijvoorbeeld een gok-

verslaving of een familie die geld inpikt.

Majoor Hendrik-Jan van Tilburg: “ik heb

een paar jaar geleden de percentages

laten meten in ons registratiesysteem en

toen bleek dat er bij DCbMW twee men-

sen fulltime met materiële problematiek

bezig zouden kunnen zijn.”

Check je financiële gezondheid

»Gezond financieel gedrag bestaat uit drie

onderdelen die vrijwel los van elkaar staan:

management van geld, financieel plannen en het

bewust kiezen van financiële producten. Goed, het

vergelijken van financiële producten is nog redelijk

overzichtelijk dankzij de vele vergelijkingssites.

Maar hoe weet je of je management op orde is? En

hoe plan je je financiële toekomst? Dat valt niet zo

1-2-3 te vertellen, maar kijk voor de aardigheid eens

op www.wijzeringeldzaken.nl. Neem bijvoorbeeld

de menuknop Per onderwerp. Hier zijn diverse

checklists te vinden over omgaan met geld, sparen,

pensioenen en nog veel meer.

Check je recht op toeslagen!Ook kan het erg handig zijn om na te gaan of er recht

is op een van de volgende toeslagen:

» Huurtoeslag

» Zorgtoeslag

» Kinderbijslag

» Kindgebonden budget

» Kinderopvangtoeslag

» TOG Gehandicapte kinderen

» Tegemoetkoming lesgeld

» Scholieren 18 -30 jaar

» Heffingskortingen

» Bijzondere bijstand (langdurigheidstoeslag.

Individuele bijzondere bijstand)

Reken zelf uit waar je recht op hebt: www.nibud.nl/

berekenuwrecht

»Meer weten? Kijk op www.nibud.nl en/of op

www.wijzeringeldzaken.nl

“het gaat om de vraag: hoe blijft iemand uit de schulden’


AFMP/FNV UITZENDCERTIFICAAT

Vraag uw uitzendcerti fi caat aan. Hiermee heeft u grati s de volgende dekking voor de duur van uw uitzending:

• € 2.500 bij overlijden als gevolg van een ongeval;• € 5.000 bij algeheel blijvende invaliditeit als gevolg

van een ongeval; • In geval van gedeeltelijke blijvende invaliditeit door

een ongeval een evenredig percentage van € 5.000.

Foto

: AV

DD

Waar vraagt u uw certi fi caat aan?• Surf naar www.afmp.nl en klik op Uitzend-

certi fi caat;• Mail naar [email protected] o.v.v. Ik word uitgezonden.

Geef hierin uw persoonsgegevens, naam uitzending, vertrek- en terugkeerdatum van uw uitzending;

• Bel met 040 20 73 100 (kies 4).

Ook voor plaatsing in de West, mits korter dan een jaar, kunt u het uitzendcerti fi caat aanvragen!

DFD stuurt u het bewijs van dekking en zal u verder informeren.

U bent lid van de AFMP/FNV en wordt uitgezonden?

Zeker op uitzending

110225 Advertentie AFMP Uitzendcertificaat ACE.indd 1 10-3-2011 12:54:16


De ervaringssessie tinnitus voor militairen vindt plaats op:

datum vrijdag 28 maart

tijdstip 10.30 tot 13.00 uur

locatie De Randhoeve 221, 3995 GA Houten

Meer lezen over dit waardevolle project?

Zie www.nvvs.nl/ervaringskennis

werk en inkoMen

oPlinie nu ook oP iPAd!h Vanaf 21 december is OpLinie ook te lezen op jouw iPad! En nog een paar dagen eerder dan dat het papieren blad op de mat valt! De AFMP heeft een app ontwikkeld voor de App Store waarmee het verenigingsblad makkelijk te lezen is. Met deze OpLinie-app heb je altijd toegang tot de laatste editie en veel eerdere nummers. Blijf op de hoogte op het gebied van werk en inkomen, jouw rechtspositie, belangenbehartiging, leden-voordelen en uiteraard de vereniging. De App is nu gratis te downloaden, voorlopig alleen in de App Store , onder de naam ‘OpLinie’.De OpLinie-app is uitsluitend bestemd voor leden en relaties van de AFMP/FNV. Met uw lidnummer kunt u makkelijk eenmalig inloggen. Uw lidnummer kunt u vinden op uw ledenpas of op de verpakking van het verenigingsblad dat in papieren vorm bij u op de mat valt. Bent u een zakelijke relatie van de AFMP/FNV, neem dan contact op met de redactie voor uw eigen inlogcode.

»De AFMP en de Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden

(NVVS) werken samen om gehoorschade te voorkomen en beleid te

maken om militairen met tinnitus (oorsuizen) zo goed mogelijk te onder-

steunen. De NVVS zoekt militairen met tinnitus voor ervaringssessies.

De NVVS verzamelt in het project Ervarings-kennis de ervaringen en tips

van (en voor) mensen met een hooraandoening. We willen alle hooraan-

doeningen en vele thema’s gedurende het project aan bod laten komen.

Daarom staat er nu een Ervaringssessie voor de groep militairen, waaron-

der veteranen en oud-militairen, op de agenda.

Wat houdt de sessie in?In een kleinschalige sessie van maximaal 8 deelnemers wordt gesproken

over uw eigen ervaringen, oplossingen, tips & tricks. Hiermee kunnen we

anderen weer verder helpen. De sessie wordt professioneel begeleid, uw

reiskosten (ov 2e klasse/ 0,19 ct per km) worden vergoed, er is ringleiding

en er is een schrijftolk. Heeft u gehoorschade en/of tinnitus opgelopen tij-

dens uw werk bij Defensie, meld u dan aan. Voor aanmeldingen of vragen

kunt u terecht bij Lara Laurens, [email protected].

Tinnitus:

Deel je ervaringen!

Discriminatie: Minister op het matje

»De minister van Defensie moet

op het matje komen bij minister

Plasterk van Binnenlandse Zaken

en Koninkrijksrelaties. Werkgever

Defensie zal in dat gesprek worden

gemaand een uitspraak van het College

voor de Rechten van de Mens na te

komen. Aanleiding is een door de

AFMP aangespannen zaak wegens

discriminatie bij de uitvoering van het

Verplaatsingskostenbesluit.

Het College voor de Rechten van de

Mens oordeelde op 13 november 2012

dat de minister van Defensie verboden

onderscheid op grond van burgerlijke

staat heeft gemaakt bij de uitvoering

van het Verplaatsingskostenbesluit

(VKBM). Het AFMP-lid om wie de zaak

draait woont bij zijn vader. Omdat hij

geen eigen huishouding voert moet hij

betalen voor de legering en heeft hij

geen recht op een tegemoetkoming in

de kosten van de maaltijden. Verder

ontvangt hij maar tweemaal per 4

weken een tegemoetkoming in de

reiskosten. De AFMP legde de zaak met

succes voor aan het College voor de

Rechten van de Mens.

Op 18 december 2012 liet de minister

van Defensie naar aanleiding van het

oordeel van het College weten met

de centrales te overleggen over het

VKBM. Op 30 mei berichtte Defensie

het College het bezwaar van de militair

ongegrond te hebben verklaard (op 9

januari 2013). Maar volgens het College

is er ook na aanpassing van het VKBM

geen sprake van structurele opvolging

van het oordeel. Er hadden structurele

maatregelen moeten worden getrof-

fen waardoor de regeling niet langer

verboden onderscheid op grond van

burgerlijke staat maakt.

Minister Plasterk is de aangewezen

bewindsman om het corrigerende

gesprek te voeren aangezien zijn minis-

terie een ‘beheersministerie’ is.

Een brief van het College voor de Rechten van de Mens aan minister Plasterk staat op www.afmp.nl


veTerAnen- sTATus voor inZeT Bij ‘de PunT’h Militairen die betrokken waren bij de beëindiging van de treinkaping bij De Punt en de gijzeling van een school in Bovensmilde in het voorjaar van1977 krijgen de veteranen-status. Dat heeft minister Hennis van Defensie aan de Tweede Kamer toegezegd. Eerder was een speciaal draaginsigne aan-gekondigd, maar dat stuitte op veel weerstand. Onduidelijk is nog welke militairen voor de veteranenstatus in aanmerking komen en of de inzet bij andere Zuid-Molukse acties ook op deze wijze gehonoreerd wordt. De minister gaat in een brief aan de Tweede Kamer de zaak toelich-ten. fl

veterAnenberichtenTeKST linDe Van DeTH, freD larDenoye en JanKe rozeMuller

‘Beeld generaal Spoor bijstellen’

»Uit een eind vorig jaar opgedoken nota van

het ministerie van Buitenlandse zaken blijkt

dat generaal Simon Spoor een eigen verborgen

oorlog tegen de Indonesische republiek voerde. Dat

beweert historicus Fredrik Willems. Hij werkt aan

een biografie over Raymond Westerling en vond de

nota tijdens zijn onderzoek. Volgens hem moet het

beeld van de opperbevelhebber van de Nederlandse

troepen in Nederlands-Indië bijgesteld worden

omdat de generaal grenzen heeft overschreden.

Spoor sloot tijdens de politionele acties een verbond

met de islamitische verzetsbeweging Darul Islam

en de communistische strijdgroep Bambu Runcing.

Hij voorzag de bewegingen van wapens en geld

op voorwaarde dat zij mee zouden vechten tegen

het republikeinse leger. Hij deed dit zonder dat de

Nederlandse regering en zijn eigen staf daarvan af

wisten. lvd

Generaal b.d. Govert Huijser overleden

» Generaal b.d. Govert Huijser is op zondag 5 janu-

ari overleden. De oud-voorzitter van de Stichting

Dienstverlening Veteranen (SDV), de voorganger van het

Veteraneninstituut, is 82 jaar geworden. Huijser werd geboren

in Soerabaja in toenmalig Nederlands-Indië en bracht tijdens

de Tweede Wereldoorlog enkele jaren van zijn jeugd door in

een jappenkamp. Hij begon zijn militaire loopbaan in 1949 aan

de Koninklijke Militaire Academie. Na diverse bevorderingen

werd hij in 1983 benoemd tot chef Defensiestaf, waarbij hij

verantwoordelijk was voor de militaire operaties in het bui-

tenland. Na zijn functioneel leeftijdsontslag bleef hij actief in

diverse bestuursfuncties waarin hij zich met name voor vete-

ranen heeft ingezet. Huijser was zelf drager van onder meer

het Nieuw-Guinea Herinneringskruis met gesp 1962. jr

fo

To

: Ma

rT

in r

oe

Me

rS

veTerAAn MeT ereschuld- uiTkering BehoudT BijsTAndh Veteranen die een

ereschulduitkering krijgen,

worden niet gekort op hun

bijstandsuitkering. Dat heeft

staatssecretaris van Sociale zaken

Jetta Klijnsma toegezegd in een

brief aan de nationale ombuds-

man alex brenninkmeijer. zij zal

daarvoor de regeling van de

Wet werk en bijstand aanpassen.

Veteranen die te veel vermogen

hebben door het ontvangen van

een ereschulduitkering kunnen

zo toch hun bijstandsuitkering

behouden. De maatregel geldt

met terugwerkende kracht.

De ombudsman had aangedron-

gen op aanpassing van de regels

nadat hij een klacht had ontvan-

gen van een libanonveteraan.

Die had via de regeling ereschuld

eenmalig 25.000 euro gekre-

gen als compensatie voor zijn

chronische psychische proble-

men. Hierdoor kwam zijn eigen

vermogen ineens boven de grens

van 5.795 euro uit, waardoor hij

geen recht meer had op een

bijstandsuitkering. De gemeente

arnhem had hierop zijn uitkering

stopgezet. jr

De Nationale om-budsman, tevens Veteranenom-budsman, Alex Brenninkmeijer.

fo

To

: Ja

Cq

ue

lin

e D

e H

aa

S

fo

To

: niM

H

Generaal b.d. Govert Huijser bij de opening van het Vete-raneninstituut, 10 mei 2000.

Generaal Spoor.


»Hoewel de onthulling van de

bronzen buste op de eindejaarbij-

eenkomst van het Veteranen platform

(Vp) geen verrassing was voor luitenant-

generaal b.d. Ted Meines, toonde hij zich

wel ontroerd. De inmiddels 92-jarige

erevoorzitter van het Vp was met familie

bij de onthulling aanwezig. Hij kreeg het

eerbetoon vanwege zijn verdiensten

voor het verbeteren van het maatschap-

pelijk draagvlak en de voorzieningen

voor veteranen. Het borstbeeld werd

onthuld in het bijzijn van tal van autori-

teiten, onder wie de inspecteur-Generaal

der Krijgsmacht, generaal Ton van ede,

en directeur frank Marcus van het

Veteraneninstituut. De zichtbaar emotio-

nele Meines werd ook nog verrast door

een brief van koning Willem-alexander,

die hem persoonlijk dank wilde zeggen.

‘Met mijn grootvader prins bernhard

heeft u een warme band onderhouden

en als kleinzoon voel ik diezelfde warme

band en verbondenheid. uw inzet voor

vrede en veiligheid en voor het welzijn

van onze veteranen verdient een blij-

vende blijk van waardering.’

Particulier initiatiefHet initiatief voor het borstbeeld was

afkomstig van de bond van Wapen-

broeders en werd onmiddellijk omarmd

door het Vp en het Veteraneninstituut.

Via onder meer een brief bij het vete-

ranenmagazine Checkpoint werd par-

ticulier geld van veteranen ingezameld

waarmee de kosten voor dit eerbetoon

aan Meines zijn bekostigd.

De carrière van de oud-generaal laat

zich nauwelijks in een paar woorden

samenvatten. Hij was actief in het verzet

en werd voor zijn hulp aan joodse

vluchtelingen in 1992 geëerd met de

israëlische yad Vashem-onderscheiding.

Meines meldde zich na de oorlog aan

als oorlogsvrijwilliger en werd uitge-

zonden naar nederlands-indië. in 1950

was hij met steun van prins bernhard

oprichter van het Veteranen legioen

nederland dat later zou opgaan in de

bond van Wapenbroeders. Meines was

ook een van de initiatiefnemers van het

Vp en was negen jaar lang voorzitter

daarvan. ondanks zijn hoge leeftijd is hij

nog steeds actief in de veteranenwereld.

Vrijwilligers voor veteranenop dezelfde bijeenkomst in Doorn

kreeg Gerrit Vink (83) van het

Veteraneninstituut de Ted Meines prijs

omdat hij zich als vrijwilliger al zo’n twin-

tig jaar onvermoeibaar inzet voor vetera-

nen. De prijs wordt één keer in de twee

jaar uitgereikt en bestaat uit een bedrag

van duizend euro. op de bijbehorende

oorkonde staat vermeld: ‘Wegens

zijn uitzonderlijk voorbeeld voor alle

nederlandse veteranen, zijn nimmer

aflatende inzet ondanks zijn hoge leef-

tijd, zijn dossierkennis waardoor voor

alle veteranen belangenbehartiging is

gegarandeerd en zijn inzet gericht op de

nazorg van de uitgezonden veteraan.’

een dag later kwamen in Doorn maar

liefst 140 zogeheten nuldelijnsvrijwil-

ligers bijeen die zich inzetten voor

veteranen. zij maken deel uit van een

landelijk netwerk van veteranenhelpers

dat wordt opgezet door het Vp met

steun van het vfonds. eind 2015 moet

het netwerk volwassen zijn met zo’n

vijfhonderd gecertificeerde veteranen-

helpers. zij moeten in staat zijn om op

een verantwoorde en laagdrempelige

wijze veteranen met een hulpvraag op

te vangen en zo nodig de weg te wijzen

naar het landelijk zorgsysteem voor

Veteranen. fl

‘Veteranengeneraal’ krijgt borstbeeld Tijdens de eindejaarsbijeenkomst van het Veteranen Platform in Doorn op 13 december werd een borstbeeld onthuld van luitenant-generaal b.d. Ted Meines. De inmiddels hoogbejaarde oud-generaal was zelf aanwezig en kreeg dit eerbetoon vanwege zijn inzet voor veteranen. Koning Willem-Alexander liet een brief met zijn felicitaties voorlezen.


creATieve FoTocollAgeh Veel mensen zetten hun digitale

fotocollectie op een cd, en halen die

alleen nog maar uit de kast om de

foto’s af en toe te bekijken. er zijn

echter ook mensen die het leuk vin-

den om creatief met hun foto’s aan

de slag te gaan. een leuk programma

daarvoor is Shape Collage. Met dit

gratis programma kan een kind de

was doen. en razendsnel bovendien:

binnen een minuut kun je met een

paar muisklikken al een mooie col-

lage maken.

Je geeft het aantal foto’s aan dat

je wilt gebruiken (en eventueel

welke), de grootte van deze foto’s

en de ruimte tussen de verschil-

lende afbeeldingen. Het programma

gaat dan voor je aan de slag. De

achtergrond en de kleur van de

achtergrond van de collage kun je

naderhand nog aanpassen. als je

tevreden bent kun je het resultaat

opslaan als één afbeelding en in

verschillende formaten. eventueel

kun je het daarna nog in een fotobe-

werkingsprogramma aanpassen. Het

is zelfs mogelijk om je collage in een

bepaalde getekende vorm te gieten,

zoals bijvoorbeeld een smiley.

Shape Collage is geheel gratis te

downloaden voor Windows, Mac

en linux en daarnaast is er ook een

versie voor de ipad (dan kost het

€ 1,79, via de app store). downloaden: www.shapecollage.com/

download

coMputerhoekTeKST WiM Van Den burG

FilMPjes downloAdenh Er komen steeds meer gratis program-ma’s om filmpjes van video-sites te plukken en op je eigen computer te bewaren. xVideo-ServiceThief is weer zo’n programma, maar wel een hele goede. Ten eerste werkt het op alle belangrijke videosites. Dus niet alleen op YouTube, maar er is ook een enorme lijst van andere internationale archieven met filmpjes.Met het programma kun je de filmpjes van al die sites downloaden en in het gewenste formaat op je computer opslaan. Dat kan in het FLV-formaat (oftewel Flash Video, het formaat waarop ze ook op de meeste sites staan), maar ook als AVI, WMV, MPEG, 3GP (mobiele telefoon) of MP4 (iPod). Vervolgens

kun je die video’s ook zonder internetverbin-ding bekijken op je computer, mediaspeler of telefoon.Downloads kunnen gepauzeerd worden en je kunt ze op een bepaalde tijd automatisch laten starten, dus op momenten dat andere applicaties er geen last van hebben. Ook niet onbelangrijk is dat het programma open source software is. Met andere woorden: het is gegarandeerd gratis en vrij van recla-me. Het programma is beschikbaar voor Windows, Linux en Mac.

downloaden http://xviservicethief.sourceforge.net

Snelle virusscan

» Bescherm je computer met het

Antivirus programma Panda

Cloud. Dit is een gratis virusscanner

die zijn analyse voor een groot deel

via internet uitvoert. Dat heeft grote

voordelen. Zo belast de virusscan je

computer veel minder dan andere scan-

ners. Doordat veel van het rekenwerk

door de servers van Panda wordt uitge-

voerd, kan de systeembelasting wel 50

procent lager liggen. Dat betekent dat

je goed kunt doorwerken terwijl er een

scan plaatsvindt, en dat Panda Cloud

Antivirus ook goed op trage computers

draait.

Een ander voordeel is dat je als gebrui-

ker altijd gebruik maakt van de laatste

virusgegevens. Deze staan immers op

internet en hoeven niet eerst op je com-

puter geïnstalleerd te worden. Panda

Cloud Antivirus haalt zijn virusinforma-

tie van internet af, maar verwar het pro-

gramma niet met een online virusscan.

Het is serieuze antivirus software die

als programma op je computer gestart

wordt en continu je pc beschermt

tegen virussen en andere narigheid. Dit

gebeurt zonder dat je er iets van merkt. downloaden www.cloudantivirus.com/

en/#!/free-antivirus-download


verenigingSnieuwS

Dhr. J.L. van de Vorenbegoniastraat 315241 aT rosmalen2 oktober 2013 (79)

Dhr. M.P. Vlottes VisserVan brakellaan 1846981 Jn Doesburg12 oktober 2013 (80)

Dhr. J. RosVan Maanenstraat 85652 rG eindhoven30 oktober 2013 (72)

Dhr. M. van Luijknieuwe onnastraat 1248331 MC Steenwijk27 november 2013 (82)

Dhr. A.G.M. Gunsingzaaren 1805122 GD rijen30 november 2013 (80)

Dhr. B.J. OudendijkMoerikestrasse 2126789 leer3 december 2013 (65)

Dhr. J. de BruinCitroenberg 1034707 Da roosendaal7 december 2013 (97)

Dhr. B. PlatjouwChopinplein 514102 CV Culemborg9 december 2013 (86)

Dhr. M. BroereDoniastrjitte 359044 ne bitgum10 december 2013 (84)

Dhr. W.M.A. Füchtennazarethstraat 525683 ap best15 december 2013 (80)

Dhr. J. CornelisseKoeweide 46931 We Westervoort16 december 2013 (66)

Dhr. G. JongsmaJelle van Dijkstrjitte 2 - a8857 bV Wijnaldum18 december 2013 (64)

Mevr. G. Muller-KoningMonnickskamp 2381273 Jx Huizen25 december 2013 (83)

Dhr. J. BootsmaDekemastraat 34 - 0088804 ra Tzum28 december 2013 (97)

Dhr. S. VogelGebroeders Gootjesstraat 2 - 1-119953 pW baflo30 december 2013 (86)

Mevr. J. de Graaf-Otterradboudlaan 1 - 6047415 Va Deventer1 januari 2014 (84)

Dhr. P. CornelissenCapellerhof 60 - K1105408 bK Volkel3 januari 2014 (88)

Dhr. W. Spijkeraria 58265 rp Kampen3 januari 2014 (86)

Dhr. J.J.H. LeveringMeidoornlaan 201829 ea oudorp nH4 januari 2014 (74)

Dhr. H.J. van Maarenanna van den Vondelstr 301054 Gz amsterdam7 januari 2014 (99)

Dhr. W.D. ThoenSchoolstraat 594661 JK Halsteren8 januari 2014 (81)

Overleden

datum plaats PA-groep aanvang locatie adres telefoon sectorhoofd PA

13 mrt Dordrecht Rijnmond 13.30 u Cultureel Centrum ‘Sterrenburg’ Dalmeyerplein 10 078-6171778 peter Verwoerd

17 mrt lijnden Kennemerland 13.30 u Dorpshuis De Vluchthaven Schipholweg 649 023-5551692 peter Verwoerd

20 mrt Den Helder Noord-Holland-Noord 14.00 u de MooC Spoorstraat 56 0223-612896 peter Verwoerd

25 mrt Harderwijk NO-Veluwe 14.00 u zalencentrum ‘De Kiekemure’ Tesselschadelaan 1 0341-434749 Gerard Dillerop

25 mrt uden Brabant Noord-Oost 14.00 u Café Moeke oude udenseweg 10 0413 262102 bert Weeren

26 mrt rijen Rijen 10:30 u Café ’t de Heeren van rijen Stationstraat 1 0161-226850 bert Weeren

26 mrt breda De Baronie 13.30 u Café ‘De Toerist’ Teteringsedijk 145 076-5215473 bert Weeren

31 mrt Weert Poort van Limburg 10.00 u Dienstencentrum ‘De roos’ beekstraat 29 0495-520580 bert Weeren

31 mrt eindhoven De Kempen 13.30 u zalencentrum ‘ambassadeur’ l.napoleonplein 21 040-2520673 bert Weeren

2 april blomberg Blomberg 11.00 u Café ‘bei Heini’ neue Torstrasse 38 05235-6070 Gerard Dillerop

2 april Schaarsbergen ZO-Veluwe 13.30 u pMT ‘De landing’ Schaarsbergen Deelenseweg 28 026-4430487 bert Weeren

3 april Heerlen Zuid-Limburg 13.30 u Café d’r Klinge pancratiusweg 47 045-5741441 bert Weeren

7 april Steenwijk Steenwijk 14.00 u Verenigingsgebouw ‘De Klincke’ Kerkstraat 16 0521-513429 Gerard Dillerop

7 april nijmegen Rijk van Nijmegen 13.30 u Wijkcentrum Dukenburg zaal 003 Meijhorst 7039 024-3448963 bert Weeren

9 april Wezep IJsselland 14.00 u Dorpshuis zuiderzeestraatweg 500b 038-372716 Gerard Dillerop

10 april zeven-brauel Seedorf 11.00 u Gasthof ‘zur linde’ Wallweg 2 04281-3913 Gerard Dillerop

10 april Voorburg Haaglanden 14.00 u Hotel ‘Mövenpick’ Stationsplein 8 070-3373737 peter Verwoerd

10 april rosmalen De Meijerij 10.00 u perron 3, zaal Spoorboom Hoff van Hollantlaan 1 073-8507550 bert Weeren

10 april Tilburg Hart van Brabant 13.30 u postelse Hoeve Dr. Deelenlaan 10 013-4636335 bert Weeren

PA-bijeenkomsten

grATis BelAsTing- service: de AFMP koMT nAAr u Toeh Ook dit jaar kunt u weer gratis uw belastingopgave laten invullen door één van onze belastingdeskundigen. Dat kan in Nederland via de belasting-service van de FNV. In Bronbeek kan dat op 27 maart. In het buitenland kunt u terecht op de volgende locaties en dagen:De West: 3 t/m 11 maartMünster: 11 en 12 maartRamstein: 11 maartOp de locatie zelf wordt aan-gekondigd waar u zich kunt aanmelden of opgeven. Voor Ramstein kunt u contact opne-men met sectorhoofd Ron Segers, 06 – 53 52 60 83.


Verzekeren • Hypotheken • SparenTel: (040) 20 73 100 • E-mail: [email protected] • www.dfd.nl

Uw hypotheek onze zorg!

Ook voor onafhankelijk hypotheekadvies kunt u bij ons terecht! DFD is al 20 jaar de specialist op het gebied van verzekeringen voor (ex) militairen en hun gezinsleden. Om u nog beter van dienst te zijn, werkt DFD samen met De Hypotheker, de grootste onafhankelijke hypotheekadviesketen van Nederland met zo’n 160 vestigingen. De Hypotheker adviseerde inmiddels één miljoen Nederlanders succesvol bij de grootste en leukste aankoop van hun leven: hun huis.

Onze samenwerking biedt u zorgeloos woongenot en voordeel door:De expertise en zorg van twee specialisten;Ook hypotheken aan te bieden voor militairen met een FPS fase-1 of fase-2 contract;Echt onafhankelijk en persoonlijk advies;Maximale zekerheid, ook voor de toekomst;Duidelijkheid en transparantie, u weet hoeveel en waarvoor u betaalt;De optimale hypotheek met de scherpste tarieven;Gezamenlijk alles voor u te regelen.

•••••••

Interesse in onze gezamenlijke dienstverlening op het gebied van hypotheekadvies? Bezoek onze site www.dfd.nl of bel met (040) 20 73 100.

Jazeker!

Kort Nieuws Oplinie KMar Hypothe1 1 14-1-2014 12:51:05

coluMn

De bankzitter

Sneu gedoe

» Best mogelijk dat ik mensen met

wat nu volgt op het hart trap. Wat

moet, dat moet. Zo zijn mijn wetten. Ik

lees zelden overlijdensannonces. Je

moet het lot niet tarten. Maar pasge-

leden kreeg ik toch een schok. Ik las

dat Kees Vellekoop het tijdelijke voor

het eeuwige heeft verwisseld. Niet zo

oud geworden. In ’52 geboren, op 4

december 2013 overleden. Wat mij trof

was de enige kwalificatie die Kees in

de annonce heeft meegekregen. Ik zou

elke specifieke eigenschap, persoons-

kenmerk, kwalificatie of beroep kunnen

verzinnen. Het moet bij de nabestaan-

den echter heel diep hebben gezeten,

om Kees Vellekoop aan te duiden als

politiek dienstweigeraar. Meer niet. Als

je niet beter wist, zou dit wel een erg

armzalige omschrijving zijn waarmee

Kees het heel zijn leven heeft moeten

doen. Ik had liever gezien dat men in de

annonce heel simpel Google had aan-

bevolen om zo iets meer van het leven

en werken van Kees te weten te komen.

200 jaar Landmacht9 januari 2014. Journaal, acht uur.

Onze Koning neemt een defilé af van

een aantal nog niet wegbezuinigde

Landmachteenheden. De Koninklijke

Landmacht bestaat precies 200 jaar.

Deze parade vormt de start van de vie-

ring 200 jaar KL. Nog niet zo lang gele-

den telde de KL zo’n 67.000 mensen.

Nu, begin januari 2014, nog ongeveer

17.000 personeelsleden. Het kan snel

gaan. Het defilé duurde iets meer dan

een uur. Ik dacht, terwijl ik toekeek: zeg

Willem Alexander, schiet nou op. In dat

uur zou de KL wel weer mensen moeten

ontslaan. Je houdt bitter weinig over!

Generaal de Kruif, de ceremoniemeester

in een terzijde interviewtje over de sterk-

te: ‘de bodem is wel bereikt. We kunnen

nog wel meedoen, maar dan heb je het

wel gehad’ of woorden van gelijke strek-

king. Waar heb ik dat meer gehoord? Zelf

zie ik nu al enkele decennia generaals

voorbij komen. En ze beweren allemaal,

zonder uitzondering en in het volle

bewustzijn van hun functie dat de rek

eruit is, de bodem bereikt, internationaal

niet meer voor vol aangezien, enzo-

voorts. Wat een sneu gedoe toch.


horiZonTAAl1 deel van de week - hoofddeksel2 belevenis- en anderen - gelooide huid- voorzetsel3 een paard besturen - klimaatsoort - scheepsstuur4 meer in Amerika - eren - deel v.e. Franse ontkenning - oude lengtemaat - windrichting5 listig - begrijpen - theaterrang6 viering - muziekterm - muzieknoot - bijbeldeel7 gemeen - talud - trekdier8 voortreffelijk - bevloeïng9 hijswerktuig - zoete stof - sloom - telwoord10 kluns - bittere stof - biljartstok - deel van een camera11 oorlogsgod - monnikskleed - verlaagde toon - ter herinnering - titel - halfbloed12 plaats in Utrecht - ontevredenheid - ondernemingsraad13 mannelijk rund - bloembed - steeg - indien14 vordering - deuntje - steel15 cijfer - schande - (ex) Russische volksvertegenwoordiging16 insect - glansverf

verTicAAl1 rijwiel - afwezig2 samenspraak - eiland in de Indische oceaan3. meetinstrument - metaal - begrip4 dyne - natuurkundige - vogel - pers. vnw.5 gast - kerkboek - stimulerend middel - oeverplant6 stormloop - dommerik - gemeenschappelijk bouwlandstreep - tapijt7 slachtoffer - stroomspanning - drukte8 geur - land in Azië - adviesorgaan - een zekere9 geleerd - riskant - vreemde munt10 job - veel - schaaldier11 deel van een tekst - bloem - nobel - drie (in samenstellingen)12 schaden - postuur - juiste13 vogel - drager van erfelijkheid - gulden- boom- ook14 med. specialist - deel v.d. voet15 destijds - werpen - bananenmerk - familielid16 huidvlekje - voeler - weekdier

puzzelDoor Dirry KooManS


Uw hypotheek onze zorg!

Ook voor onafhankelijk hypotheekadvies kunt u bij ons terecht! DFD is al 20 jaar de specialist op het gebied van verzekeringen voor (ex) militairen en hun gezinsleden. Om u nog beter van dienst te zijn, werkt DFD samen met De Hypotheker, de grootste onafhankelijke hypotheekadviesketen van Nederland met zo’n 160 vestigingen. De Hypotheker adviseerde inmiddels één miljoen Nederlanders succesvol bij de grootste en leukste aankoop van hun leven: hun huis.

Onze samenwerking biedt u zorgeloos woongenot en voordeel door:De expertise en zorg van twee specialisten;Ook hypotheken aan te bieden voor militairen met een FPS fase-1 of fase-2 contract;Echt onafhankelijk en persoonlijk advies;Maximale zekerheid, ook voor de toekomst;Duidelijkheid en transparantie, u weet hoeveel en waarvoor u betaalt;De optimale hypotheek met de scherpste tarieven;Gezamenlijk alles voor u te regelen.

•••••••

Interesse in onze gezamenlijke dienstverlening op het gebied van hypotheekadvies? Bezoek onze site www.dfd.nl of bel met (040) 20 73 100.

Jazeker!

Kort Nieuws Oplinie KMar Hypothe1 1 14-1-2014 12:51:05

De letters in de gekleurde vlakken vormen achter elkaar geplaatst de oplossing van deze doorloper.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Boncadeau!Stuur uw oplossing

van de puzzel vóór

24.02.2014 naar:

redactie opliniePostbus 1573440 ad woerden of stuur een e-mail naar:

[email protected]

Vergeet niet uw adres te

vermelden, want onder

de juiste inzendingen

verloten wij een

Boncadeau t.w.v. 25 euro! uit de oplossingen

van de puzzel uit het

vorige nummer trokken

wij dhr. s. reuzenaar uit

stiens.


contActpAginA

SectorhoofdenLandmachtElze Mulder mobiel 06 – 53 51 00 73e-mail [email protected]

MarineLizet Wolters mobiel 06 - 23 89 55 07e-mail [email protected]

Luchtmacht Ron Segersmobiel 06 – 53 52 60 83e-mail [email protected]

Postactief regio Noord/OostGerard Dilleropmobiel 06 – 41 55 85 54e-mail [email protected]

Postactief regio WestPeter Verwoerdmobiel 06 – 53 52 60 84e-mail [email protected]

Postactief regio ZuidBert Weerenmobiel 06 – 53 52 60 79e-mail [email protected]

Kantoor Den HelderWiebe Herweijer van de afdeling Individuele Belangenbehartiging bemant het kantoor. adres Kerkgracht 3 1782 GJ Den Helder telefoon 0223 – 693 522fax 0223 – 693 515 (b.g.g. 0348 – 487 050)

Sluitingsdatum kopijOplinie 02 - 2014 sluit op 24.02.2014 en verschijnt 20.03.2014.

Algemene adresgegevensbezoekadres Steinhagenseweg 2-C 3446 GP Woerdenpostadres Postbus 157 3440 AD Woerdentelefoon 0348 – 487 050fax 0348 – 707 411e-mail [email protected] www.afmp.nlrekeningnr 1933098openingstijden maandag t/m vrijdag van 8.30 tot 17.00 uur

Afdeling Individuele Belangenbehartiging (IB)telefoon 0348 – 707 433fax 0348 – 487 056e-mail [email protected]

Ledenadministratietelefoon 0348 – 707 432e-mail ledenadministratie@ afmp.nl

opzegging van het lidmaatschap kan geschieden door middel van een brief gericht aan AFMP/FNV, t.a.v. Ledenadministratie, Postbus 157, 3440 AD Woerden, of per e-mail: [email protected]. Houd rekening met de opzegtermijn van 2 volle kalendermaanden. Voorbeeld: u zegt 15 januari op, het lidmaatschap wordt dan beëindigd per 1 april.

adreswijzigingen kunnen door-gegeven worden via onze website www.afmp.nl of gezonden aan:

AFMP/FNVt.a.v. LedenadministratiePostbus 1573440 AD Woerden

Bureau Ledenservice *telefoon 0348 – 487 058e-mail [email protected]

* Voor het doorgeven van ambtsjubilea, leeftijdontslag, opname in ziekenhuis, uitzendingen etc. Ook voor vragen over het lidmaatschap, ledenbenefits en verzekeringen.

Uitgave van FNV Veiligheid onder verantwoordelijkheid van de Algemene Federatie van Militair Personeel

aangesloten bij•Algemene Centrale van

Overheidspersoneel (ACOP)•Federatie Nederlandse

Vakbeweging (FNV)•EUROMIL (Europese

organisatie van militaire belangenverenigingen)

redactieAlex Groothedde, Dick Harte, Fred Lardenoye, Jos van Nieuwenhuizen, René Schilperoort, Anne-Marie SnelsredactieadresPostbus 1573440 AD Woerdentelefoon 0348 707 [email protected]

ontwerp & vormgevingMWMargo Witte

De inhoud van oplinie valt onder de verantwoordelijkheid van het afMp/fnV algemeen bestuur, behoudens artikelen op naam en de inhoud van de opgenomen advertenties. De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden artikelen te weigeren of te redigeren. niets uit deze uitgave mag worden over-genomen zonder vooraf gaan de toestemming van de redactie.

oplage 20.700

internetwww.afmp.nl

[email protected]

drukSenefelder Misset

Colofon


Schulden Tekst: Johan de Rooij Tekeningen: Erwin Suvaal


DFD is klaar voor uw toekomst!


DFD-abonnementHelder, zeker en gemakkelijk

Samenwonende militair zonder kinderen met huurwoningSchadeverzekering en overige

kostenverzekerde som en

bijzonderhedendit betaalt u nu

per jaardit betaalt u bij

een abonnementverzekeringen

Huurders- of eigenarenbelang € 7.500 € 7,44 € 6,24

Inboedel € 50.000 € 153,00 € 114,72Aansprakelijkheid € 1.250.000 € 50,04 € 37,56Rechtsbijstand twee modules € 175,80 € 140,64Ongevallen overlijden en invaliditeit € 100.000 € 339,96 € 288,96Doorlopende reis inclusief annulering € 96,90 € 72,48Autoverzekering gemiddeld € 600,00 € 480,00Totale verzekeringspremie € 1,423,14 € 1.140,60

overige kostenDFD-servicevergoeding 2014 € 100,32DFD-abonnement € 313,56

Totaal per jaar € 1.523,16 € 1.454,16premies, DFD-servicevergoeding en DFD-abonnement zijn inclusief assurantiebelasting

Uw voordeel ...

Als militaire professional wilt u zekerheid en duidelijkheid over al uw militaire- en privérisico’s. DFD biedt dit. Zoals u als militair wereldwijd onze veiligheid garandeert, zo biedt het DFD-abonnement in combinatie met het DFD MaatwerkPakket de zekerheid dat uw verzekeringen en overige financiële zaken altijd en overal in orde zijn. Alles onder één dak!

Het DFD-abonnement biedt u de zekerheid van:Onafhankelijk persoonlijk adviesAdvies bij u thuis, ook ‘s avonds en in het weekendEén aanspreekpunt, 24/7 bereikbaarMaatwerk oplossingen voor uw beroeps- en privérisico’sSchadeverzekeringen zonder provisieGeen verrassingen. U weet precies hoeveel en waarvoor u betaaltEen vlotte schadeafwikkelingGemak. U en uw thuisfront hebben er geen omkijken naar.

••••••••

DFD Advertentie Abonnement Oplin1 1 14-1-2014 12:49:57

Oplinie01 totaal lr

Documents

Transcript of Oplinie01 totaal lr