Opgroeien in een meertaligecontext

Omgaan met taal bij Roma kleutersg j

Kirsten SchraeyenLessius Antwerpen

Multidisciplinair Centrum LessiusKirsten.schraeyen@lessius.eu

mdcl@lessius.eu

1

Outline

• Theoretische achtergrond• Definitie meertaligheid• Definitie meertaligheid• Verwevenheid taal en cultuur• Types meertaligheidyp g• Cruciale omgevingsfactoren

• Karakteristieken van een tweede taalverwervingKarakteristieken van een tweede taalverwerving

• Omgaan met meertalige kinderen in de klassituatie• Beïnvloedende factoren t a v schoolsucces• Beïnvloedende factoren t.a.v. schoolsucces• Tips voor de schoolse omgeving

• Discussie• Discussie

Definitie meertaligheid

Perfecte beheersing van de verschillende talen

Het afwisselend kunnen gebruiken van meer dan één taal

ten behoeve van de interactie b o a d amet relevante gesprekspartners

(Penninx, 1998)

Het kunnen gebruiken van de verschillende talen

3

Verwevenheid taal en cultuur

• Het leren van een nieuwe taal impliceert meestal ook het zich leren integreren in een nieuwe cultuurook het zich leren integreren in een nieuwe cultuur

• Cultuurverschillen

Cultuur A

Cultuur BA B

Cultuur C

Cultuur D

Verwevenheid taal en cultuur

ROMABasiswaarden

o.a. trouw, eer, reinheid, geloof, respect

Variëteit landen van herkomst

• Discriminatie• Gebrek aan respect• Gebrek aan respect

• Gebrek aan acceptatie

Planning op korte termijn/Overleven hier en nu/ zeer sterk groepsgevoel

Types meertaligheid

Simultane taalverwerving

• Bilingual first language acquisition• Tweetalige Eerste Taalverwerving• Ta en Tα

Successieve taalverwerving

• Early second language acquisition• Vroege Tweede Taalverwerving• T1 en T2• Meerderheidstaal en minderheidstaal

6

Types meertaligheid: Simultane taalverwerving

F1: Brabbelen in prelinguale fase

Taalspecifiek: afhankelijk van conversatiepartner Bv. Engels - Nederlands

<1;0

F2: Eenwoorduitingen in vroeglinguale fase1;0-1;06

Bv. Look / Kijk

F3: Tweewoordzinnen

Woorden uit één en/of beide talen worden samengevoegd Bv. play auto

1;06-2;06

F4: Meerwoordzinnen

g g

> 3;0Meer complexere zinnen met woorden uit

één of beide talen Bv. Ik ga naar de market

> 3;0

7

Types meertaligheid: Simultane taalverwerving

Mijlpalen op elfde leeftijd als eentalige kinde en • Mijlpalen op zelfde leeftijd als eentalige kinderen per taal

• Interindividuele verschillen

Types meertaligheid: Successieve taalverwerving

• T2 wordt geleerd nadat er een basis is in T1

Niveau van de moedertaal is mede bepalend voor niveau pvan de tweede taal

• Naast de verdere ontwikkeling van T1 start ontwikkeling T2

• T1 minderheidstaal of meerderheidstaal?

Types meertaligheid: Successieve taalverwerving

F1: Gebruik T1

Gebruik van T1 wegens te weinig kennis over T2 Duur: intervariabel

F2: Nonverbale periode

Start interactie en communicatie

Receptieve kennis breidt uitmet name gebruik gebaren

Duur: intervariabel en leeftijdsafhankelijk

F3: Telegramstijl – Formule-analyse fase

Imitatieve uitingen / éénwoorduitingen Vaste uitdrukkingen/ formule-achtigeuitdrukkingen bv “hoelaatisut”; “kweetutniet”

F4: Productief taalgebruik

uitdrukkingen bv. hoelaatisut ; kweetutniet

F4: Productief taalgebruik

Volwaardige zinnen met vast begin/einde bv. “ik wil …”10

Types meertaligheid

Romanes

Euro-Aziatische verwantschap aan Sanskriet (Indië) en Punjabi p ( ) j(Punjab, Pakistan)

MAARZeer sterke diversiteit /variaties

Verschillende groepen

INDO-EUROPEES

• Verschillende dialectische invloeden a.g.v. ziguneunerbestaan:Combinatie van woorden uit Slavische talen , Hongaars, Roemeens, Duits, Italiaans, Armeens, Iraans, Grieks,..

• Overname van taal gastland (bv. Rudari Roemeens; M h/Si ti N d l d ) f F l t d t l

11

Manouch/Sinti Nederlands) of Frans als tweede taal

• Spreektaal / geen schriftelijke traditie / geen onderwijstaal

Types meertaligheid

Romanes

•Opbouw van de taalp• Transparante taal• Fonologisch /lexicaal:

• Geaspireerde consonanten kh, ph (Armeens),th,chhp , p ( ), ,(distinctieve kenmerken)

• perel (vallen) – pherel (verzamelen)

• Morfosyntaxis:•gebruik lidwoorden• Verschillende verbuigingen (8) (geslacht/getal)

• Phral (broer)• phrala: broers als onderwerp (nominatief)• phralenge: naar de broers (datief)

12

Types meertaligheid

Romanes

•Morfosyntaxis:• Zelfstandige nw: verbuiging afh. van oorsprong (eigen vs. g g g p g ( gleenwoord); gebruik verkleinwoorden• Werkwoorden: inf/verbuiging (mv, enk) verschillende tijden• Negatiewoord: kerav (ik doe); nakerav (ik doe niet)• “hebben” bestaat niet: bezit wordt uitgedrukt door woordstructuur

T lijki lijkl d t N d• Trappen van vergelijking gelijklopend met Ned;• Vy (u) en ty (jij)

13

Cruciale omgevingsfactoren

Roma

• Twee groepen:• Simultane taalverwervers:

d l d l h l– Romanes-variant en Nederlands als thuistaal

• Successieve taalverwervers:– Romanes – variant als thuistaal– Nederlands op school

T1 is minderheidstaalsoms nog bijkomende thuistaal(bv. Frans)

14

(bv. Frans)

BELANG TAAL? Cruciaal voor T2

Cruciale omgevingsfactoren

• Het horen van een taal is onvoldoende om een taal te lerente leren

• Cruciale rol TAALAANBODu a o O

Koppeling persoon-taal-

Aangepast aan het

persoon-taal-situatie

Gestructureerd aanbod

g pniveau en aansluiten op belevingswereld

Voldoende aanbod

Types meertaligheid

Roma

• Taalaanbod• Versnipperd door gemeenschapsleven• Niveau? Model?

• Laag SES; Geen onderwijscultuur- geen onderwijsverleden• Nut onderwijs ~ Belang taal

• Negatieve ervaringen ook vaak in land van herkomst

• Taaldominantie, taalkeuze ?

16

Karakteristieken bij een tweedeKarakteristieken bij een tweedetaalverwerving

Taalverschil vs. TaalstoornisCodewisselingInterferentie

Andere

17

Codewisseling (simultaan/successief)

• Het gebruik van elementen uit beide talen in éénzelfde uiting of in opeenvolgende uitingen éénzelfde uiting of in opeenvolgende uitingen binnen dezelfde conversatie

Intra utterance: binnen eenzelfde uitingIntra utterance: binnen eenzelfde uiting

• Je schoenen zijn kazlo (Ned./Romanes)

Inter utterance: in opeenvolgende uitingen

• Doe jij de deur even open? Your father is waiting (Ned./ Engels)

• Codewisseling is een • Normaal verschijnsel

Engels)

j• Natuurlijk verschijnsel

Interferentie (vooral bij successieve)

Ontwikkelingsfouten

• Geen beïnvloeding van T1• Zelfde soort fouten als moedertaalverwervers

Bv overgeneralisatie en simplificatie morfologie: loop loopte en Bv. overgeneralisatie en simplificatie morfologie: loop-loopte en schip-schippen

• T2-ontwikkelingsfouten die enkel T2-ers makenBv. weglaten van voorzetsels in de Nederlandse tussentaal van tweedetaalverwervers - ‘zet de koffie tafel’

Transferfouten

• Beïnvloeding van T1• Beïnvloeding van T1

19

Interferentie (vooral bij successieve)

Transferfouten

• Bv. fonologie: Arabisch T1 moeilijkheden met auditieve discriminatie ‘fee’-’vee’ wegens afwezig zijn van foneem /v/fee vee wegens afwezig zijn van foneem /v/

• Bv. morfologie: ‘Dat mooie vrouw’ i.p.v. ‘Dat is een mooie vrouw’ wegens ontbreken van ww “zijn” in Arabisch

• Bv. fonologie: Pools T1 verwarring in de zin ‘Iedereen moest vluchten voor de bomen’ → Slavische talen maken geen onderscheid tussen lange en korte klinkers ‘boom’ vs. ‘bom’

• Bv. lexicaal: Turks T1 misverstand wegens gebruik van het woord ‘üniversite’ waarmee in Turks alle soorten hoger onderwijs bedoeld üniversite waarmee in Turks alle soorten hoger onderwijs bedoeld worden dus net zo goed specialisatiejaar beroeps

• Bv. syntaxis: T1 Turks: woordorde in uitdrukking ‘erkek kitap okuyor’ (man boek leest) omdat onderwerp eerst moet staan in TurksB t i T1 T k d d i itd kki ‘ i bi l t’ • Bv. syntaxis: T1 Turks: woordorde in uitdrukking ‘yeni bir palot’ (nieuwe een jas) omdat het adjectief voor het substantief moet staan 20

Andere beïnvloedende factoren

• Sociolinguïstisch• Blootstelling?• Blootstelling?• Contact?• Familiale achtergrond?g• Leeftijd?

h f• Linguïstische factoren• Interferenties T1 → T2• Taal kunnen leren en gebruiken• Taal kunnen leren en gebruiken• Kennis en kunde T1

Andere beïnvloedende factoren

• Culturele factoren• Nood T2 in functie omstandigheden• Nood T2 in functie omstandigheden• Perceptie T2• Academisch slageng• Identiteitsverwarring• Land en regio van herkomst

• Pyschosociale factoren• Bezorgdheid• Bezorgdheid• Motivatie (Appel & Vermeer, 1996 volwassenen vs. kinderen)

• Zelfvertrouwen• Aanpassing werk/school• Socio-economische status

Andere beïnvloedende factoren

Roma

• Onderwijsfactoren• Opleidingsniveau ouders• Visie onderwijs• Onderwijsverleden

• Immigratie en familiale factoren• Moment aankomst• Reden emigratie• Tussenervaringen

h l d h k• Leven in het land van herkomst

Conclusie

Additieve subtractieve TWT

• T1 wordt gevoed terwijl T2 zich ontwikkelt• Goede cognitieve en linguïstische voordelen

Subtractieve TWTSubt act e e

• T1 wordt niet gevoed terwijl T2 zich ontwikkelt• T1 wordt vervangen door T2• Taalverlies in T1• Academisch falen door gebrekkige kennis T1 en T2•Academisch falen door gebrekkige kennis T1 en T2

24

Taalverlies T1

• Context: allochtone gezinnen waar verwerving van T2 start bij aanvang schoolT2 start bij aanvang school

T1 T2T1

B R P l

T2

d l d• Bv. Roemeens, Pools, Romanes, Frans …

• Thuistaal

• Nederlands

School• Thuistaal• Binnen eigen

gemeenschap

• School• Leeftijdsgenoten op

school

Taalverlies T1

• Realiteit: verlies van de minderheidstaal T1 tijdens de verdere ontwikkeling van T2de verdere ontwikkeling van T2

Belang T1 Belang T2g

• Roemeens, Pools, Romanes, Frans

g

• NederlandsFrans …

• Emotioneel: deel van de gemeenschap

• Kind moet zich integreren in taal én cultuur T2

• Wens om opgenomen te gemeenschap • Bewaren van de identiteit

Wens om opgenomen te worden in de meerderheids-gemeenschap

• Afwezigheid schoolse ondersteuning T1ondersteuning T1

Taalverlies T1

• Realiteit: verlies van de minderheidstaal T1 tijdens de verdere ontwikkeling van T2de verdere ontwikkeling van T2

• Emotionele problemen: Verbinding taal en emotie

Belang T1g

• Minder goede ontwikkelingT2

d blij d b d

• Roemeens, Pools, Romanes, Frans …

goed en blijvend aanbodT1 is cruciaal!

• Emotioneel: deel van de gemeenschap

• Bewaren van de identiteit• Bewaren van de identiteit

Taalverlies T1

Oplossing: ouders en kinderen en volwassenen overtuigen van belang van behoud T1overtuigen van belang van behoud T1

Belang T1 Belang T2=Belang T1

• Bv Roemeens Pools

Belang T2

• Nederlands

=• Bv. Roemeens, Pools,

Romanes, Frans …

• Stimulering taalaanbod T1

• Nederlands

• Ouders en kinderen overtuigen van belang

Omgaan met meertaligeOmgaan met meertaligekinderen in een klassituatie

Beïnvloedende factoren t.a.v. schoolsucces

29

Beïnvloedende factoren t.a.v. schoolsucces

taalaanbod

G b l d Niet Gebalanceerde TWH

• Goed niveau in

Niet gebalanceerde

TWH

• Goed niveau in

Semi-TWH

• Zwak in beide • Goed niveau in beide talen

• Goed niveau in de ene taal maar niet in de andere taal

• Zwak in beide talen

↓DATCAT

Beïnvloedende factoren t.a.v. schoolsucces

DAT CATDAT

BICS

• Dagelijks Algemeen

CAT

CALP

• Cognitieve Abstracte • Dagelijks Algemeen Taalgebruik

• Basic InterpersonalCommunicative Skills

• Cognitieve Abstracte Taalvaardigheid

• Cognitive AcademicLanguage Proficiencyg g y

31

Beïnvloedende factoren t.a.v. schoolsucces

DAT CATDAT

BICS

I f l

CAT

CALP

F l• Informeel• Dagelijks taalgebruik• Veel context, concreet

V i

• Formeel• School en academisch

taalgebruik• Weinig context abstract• Verwerving:

• T1: 5à6 jaar• T2: 2-3 optimaal TA

• Weinig context, abstract• Verwerving:

• T1: gelijklopend• T2: 5 7 jaar onderwijs en • T2: 5-7 jaar onderwijs en

verdere ontwikkeling32

Voorbeeld DAT vs. CAT

1. Elke zaterdag ga ik met de fiets naar het voetbalveld, want dat heb ik een wedstrijd Ik speel in de C2 Het liefst sta ik in de spits Soms ik een wedstrijd. Ik speel in de C2. Het liefst sta ik in de spits. Soms spelen we uit, soms thuis. Als we thuis spelen organiseert onze club de wedstrijd. Als we uit spelen regelt onze coach het vervoer. Als het heel erg heeft geregend, of het vriest heel hard, dan wordt de wedstrijd afgelast omdat het veld anders kapot gaat. Mehmet

2 Derving door diefstal en onzorgvuldig gebruik kun je voorkomen 2. Derving door diefstal en onzorgvuldig gebruik kun je voorkomen. Dat doe je door het maken van goede afspraken met de andere personeelsleden. Deze afspraken zorgen ervoor dat iedereen weet aan welke regels hij zich moet houden. We noemen dit gedragsregels. Je k d l i l d kl l h l kunt ze verdelen in regels voor de klant en regels voor het personeel. Het opstellen van deze gedragsregels noem je organisatorische maatregelen.Tendens, handel en verkoop

33

Tendens, handel en verkoop

Conclusies

• Tweetalige blootstelling is geen risicofactor voor de taalontwikkeling

• Het aangereikte taalaanbod is beslissend in welke talen het kind goed zal beheersen.

• Code wisseling mag nooit gezien worden als een taalvertraging of • Code wisseling mag nooit gezien worden als een taalvertraging of –stoornis: het is een communicatief hulpmiddel en normaal!

– Kan nooit gaan om· Teken van verwarring· Een indicator van taalstoornis· Een indicator van arme woordenschat

• Iedereen die met een meertalig kind in contact komt heeft de plicht • Iedereen die met een meertalig kind in contact komt, heeft de plicht de eigen identiteit van het kind te versterken, het kind te beschermen tegen uitdagingen die gepaard gaan met het anders zijn, en strategieën aan te bieden die hen helpen om deze uitdaging aan te gaanaan te gaan.

Conclusies

• Iedereen die met een meertalig kind in contact komt, moet de andere cultuur positief benaderen en affiniteit vertonen met deze cultuur, zeker indien het gaat over een minderheidscultuur.

• De meeste meertalige kinderen zullen de sociale normen verwerven, di i i it ti l ld d tijd iti nodig in een nieuwe situatie, als er maar voldoende tijd en positieve

ondersteuning wordt geboden

• Geef het kind de tijd de talen te verwerven; trek GEEN voorbarige • Geef het kind de tijd de talen te verwerven; trek GEEN voorbarige conclusies

Omgaan met meertaligeOmgaan met meertaligekinderen in een klassituatie

Tips voor de schoolse omgeving

36

Ouders

Communicatieverbetering

kindSchoolBemiddelaars

Hulpverlening

Schoolse omgeving

• Zorg voor een positieve houding t.o.v. T1 en T2

• Kinderen die nog niet helemaal geïntegreerd zijn in de meerderheidsgemeenschap moeten ondersteuning krijgen om sociale vaardigheden te ontwikkelen• Laat de kinderen iets vertellen over hun cultuur (wek

verwondering op bij de andere kinderen)

W ki d i T2 k f k l d • Wanneer kinderen met tegenzin T2 spreken of enkel antwoorden met eenwoorduitingen, moet je goed nagaan hoe vaak en in welke mate het reeds is blootgesteld aan T2 vooraleer te denken dat het kind een taalstoornis heeftkind een taalstoornis heeft• Zorg voor een open communicatie met de ouders (via

bemiddelaars)

Schoolse omgeving

• De snelheid van verwerving hangt mede af van de schoolse omgeving/ contacten van het kind:• Het uitbreiden van de WS kan het best ervaringsgericht:

vertellen van weekendtaferelen,… beter dan thematisch te werken (niet alle kinderen hebben zelfde achtergrond)

• Schenk aandacht aan ieders cultuur: dit lokt spreken uitp• Waak ervoor dat kinderen (met verschillende taalachtergronden)

interageren

B f h d i l i k i d l l• Bestraf het code wisselen niet, ook niet op de speelplaats

Schoolse omgeving

• Geef het kind de tijd de talen te ontwikkelen: leg de lat niet te hoog doch wees realistisch: bevraag tijdig de ouders hoe de T1-ontwikkeling verloopt.

• Stuur het kind NOOIT door naar speciaal onderwijs zonder een logopedist met kennis van zaken geraadpleegd te hebben

↓↓Twijfels?

Contacteer (via de ouders) een logopedist

Schoolse omgeving

• Tips naar taalstimulatie • Tips naar taalstimulatie Methodes:

· Kaleidoscoop (www.kaleidoscoop.nl)· Puk en Ko (www pukenko nl)· Puk en Ko (www.pukenko.nl)· Taallijn (www.detaallijn.nl)· Piramide, Startblokken en basisontwikkeling(http://www cedgroep nl/kinderopvang en vve/training en(http://www.cedgroep.nl/kinderopvang-en-vve/training-en-

begeleiding/vveprogrammas/piramide.aspx)· Knoop het in je oren Laat wat van je horen

Schoolse omgeving

Taalaanpak- Inventariseer de taalstappen heb oog voor details eigen aan een Inventariseer de taalstappen, heb oog voor details eigen aan een

meertalige ontwikkeling:- Inzicht + acceptatie van stille periode / add vs subtr / DAT vs

CAT / interferentie / CW- Betrek het kind vanaf het begin bij alles, ook al spreekt het

niet integreer bv. klankspellen , impliciete manier van spreken, met taal bezig zijn.

- Zorg voor een optimaal taalaanbod: - Ervaringsgericht- Gericht op leefwereld kind

- Gebruik de vangmethode als correctiemiddel

Schoolse omgeving

- Persisterende fouten kunnen op termijn expliciet verbeterd worden.

- Zorg voor een positieve sfeer in de klas t.o.v. verschillende talen. Geef ook de verschillende thuistalen een plaats (bv. tijdens vertelmoment,…)

- Verwoord de handelingen die in de klassituatie gebeuren:• Bv. ik leg het boek weg (terwijl je het boek weglegt)• Bv. We drinken allemaal melk (terwijl de kinderen melk aan het

drinken zijn)– Indien dit voldoende herhaald wordt, zal het kind spontaan

deze zaken oppikkendeze zaken oppikken· Klassituaties: de jas aantrekken /veters strikken/fruit

eten/…

- Correct taalgebruik! ~model staan– Bv. Zeg niet “ jij boek lezen” maar “wil jij een boek lezen”

Schoolse omgeving

Eigen taalgebruik

- Langzaam spreektempo en duidelijke articulatie

- Zinsbouw: gebruik van korte zinnen.

- Accentuering: benadrukken van belangrijke woorden in een zin d t d d ht h t ki d d t kk dtzodat de aandacht van het kind daarop getrokken wordt

• Bv. Wil jij mélk of wáter?

W dk b ik di d- Woordkeuze: gebruik eenvoudige woorden• Bv. boek i.p.v. prentenboek / kraan i.p.v. hijskraan

Schoolse omgeving

- Ondersteuning met mimiek, gebaren, handelingen en materialen: wijs dingen aan, laat plaatjes zien en doe veel voor.

- Herhalen en anders verwoorden: herhaal een zin als het kind je niet begrijpt of formuleer de zin anders. • J: “Wat ben je aan het tekenen?” • K: “Wat?” • J: “Hier, wat teken je?”

Schoolse omgeving

Houding t.o.v. ouders

- Zorg dat je de meertalige opvoeding bespreekbaar maakt met de ouders: toon je positiviteit t.o.v. van de verschillende talen

- Betrek de ouders sterk bij het schoolleven via de bemiddelaars

D h lijk t d lijkh id l h l - Draag een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid als school samen met de ouders/bemiddelaars

Besef dat het leren van een nieuwe taal voor het kind “vermoeiend” - Besef dat het leren van een nieuwe taal voor het kind vermoeiend kan zijn, samen met de nieuwe indrukken die het sowieso al opdoet

Conclusie

Meertalige kinderen moeten ondersteund worden, l ff ti f l t lk di zowel affectief als taalkundig,

om beide talen goed te leren en te onderhouden. Continue,consequente en voldoende blootstelling aan

beide talen is hiervoor nodig.

Er moet een samenwerking zijn g jtussen

ouders, de school en eventuele hulpverleners waaronder ook bemiddelaarsook bemiddelaars

DANK VOOR UW AANDACHTCorrespondentie:

Kirsten.schraeyen@lessius.eu