Op zoek naar digitale DNA-sporen

SLIMOntwerpen invirtuele wereld

Slim 6-7

Van Kalmthoutklaar voordebuut inIndyCar

Sport 8VRIJDAG 13 MAART 2020

➜ Slim 2-3: Smartphone als digitale vingerafdruk

FOTO HIELCO KUIPERS

◆N

ico

van

Str

aale

n

Bij mijn cursus voor Hovo-studen-ten deze week besprak ik de evolu-tie van samenwerking. Welkesoorten samenwerking zien we inde natuur en kunnen we daarvanleren om samenwerkingsverban-den in de menselijke maatschappijsoepel te laten lopen? Het Hovo-onderwijs is gericht op ’ouderen’maar zeg het niet te hard want demeeste 50-plussers die in de zaalzitten zijn schrander genoeg omoriginele, ook vaak eigenwijze,maar soms ook wijze opmerkingente maken.

Veel mensen denken dat het inde natuur gaat om concurrentie,het recht van de sterkste en mee-dogenloos egoïsme. Dat beeld iserg versterkt door mensen dieCharles Darwins principe van de’overleving van de sterkste’ zien alsde belangrijkste drijvende kracht.Maar er is ook heel veel samenwer-king in de natuur. Hoe past dat inde evolutie?

Als voorbeeld besprak ik derelatie tussen schimmels en plan-ten. Veel schimmels gaan een ver-band aan met plantenwortels,waarbij ze profiteren van de sui-kers die de plant met zijn blad-groenkorrels gemakkelijk kanmaken. Als tegenprestatie levert deschimmel zouten uit de bodem,met name fosfaat, waar de plantmoeilijk aan kan komen. Dezesamenwerking (biologen sprekenvan een symbiose) komt voor bijniet minder dan tachtig procentvan de plantensoorten en is al heelvroeg in de evolutie ontstaan,zodra er planten het land op gin-gen. Waarom bestaat die samen-werking al zolang? Het zou tocherg makkelijk zijn voor een schim-mel om wel de suikers uit de plan-tenwortel te ontvangen maar geenfosfaat terug te geven. En de plantzou gemakkelijk het fosfaat indankbaarheid kunnen accepterenmaar geen suikers teruggeven. Hoevoorkom je dat zich tussen degoedwillende partners een bedrie-ger verschuilt?

Uit de economie weten we datzo’n ruilhandel tussen twee goede-ren heel gemakkelijk leidt totspecialisatie. Het loont om je tespecialiseren op één van de goede-ren, degene waar je het beste inbent, en de andere van de part-ner te verkrijgen door ruilhan-del. Twee bedrijven die zichelk specialiseren op éénonderdeel kunnen samenmeer bereiken dan elkbedrijf alleen. De meer-waarde zit in de taakver-deling met ruilhandel.Precies hetzelfde geldtvoor de symbiose vanschimmels met planten-wortels: de schimmel isgoed in fosfaatopname,de plant in het makenvan suikers. Elk heeft eenvoordeel bij de symbiosewant samen kunnen ze betergebruik maken van de be-schikbare bronnen.

Maar nu was het de beurtaan mijn eigenwijze seniorenin de zaal. „Bij de Spoorwegenbleek dat niet te werken, me-neer.” Op een gegeven momentging de NS allerlei taken aftsto-

ten om die onder te brengen inafzonderlijke bedrijven. Die bedrij-ven konden zich dan specialiserenop één taak en volgens de theoriezou je dan door samenwerking toteen hogere productie kunnenkomen. Maar dat gebeurde nietaltijd omdat de stimulus voor deafzonderlijke bedrijven om goedekwaliteit na te streven wegviel. Zebegonnen inferieure spullen televeren. De productie ging achter-uit in plaats van vooruit.

En toen kwam de aap uit demouw. De natuur voorziet in dezesituatie. Uit onderzoek blijkt datde plant de schimmel kan ’straffen’als hij niet genoeg fosfaat levert.Schimmels die niet meewerkenkrijgen geen suikers. Bovendienkan de plant aan de goede schim-mels een stofje meegeven dat giftigis voor dieren in de bodem diegraag aan schimmels knabbelen.Slechte schimmels krijgen datstofje niet.

De natuur heeft de oplossing albedacht. In een goede samenwer-king moet ook een strafbepalingzitten: iets waardoor je in de gatenkunt houden of de partner wellevert en een systeem om bedrie-gers te weren. De cirkel was ronden de Hovo-cursisten waren over-tuigd. Kijken naar de natuur kanhelpen om onze maatschappijduurzaam in te richten.

Samenwerking kanniet zonder straf

Meerwaarde zit inde taakverdelingmet ruilhandel

LDN 34 ◆

2 vrijdag 13 maart 20202 Slim

Neem nou de smartphone. Hetapparaat houdt van alles bij enslaat van alles op, staat vol metsuperpersoonlijk materiaal. Het iseen digitale vingerafdruk vooropsporingsdiensten. Of zoals HansHenseler zegt: ’het nieuwe DNA’.

Henseler - lector Digital Foren-sics & E-Discovery bij HogeschoolLeiden en organisator van hetsymposium ’E-Discovery 2020, debetekenis van digitale sporen’ - wasin 1992 de eerste expert op hetgebied van digitale opsporing bijhet Gerechtelijk Laboratorium(tegenwoordig Nederlands Foren-sisch Instituut). Internet stond nogin de kinderschoenen, de smart-phone bestond niet eens.

De ontwikkelingen op dat ge-bied zijn razendsnel gegaan. Enhet einde is nog lang niet in zicht.

,,De verwachting is dat de we dekomende tien jaar net zoveel ver-anderingen en nieuwe ontwikke-lingen zullen meemaken op datgebied, als de afgelopen dertigjaar’’, zegt Henseler. Hij heeft hetover exponentiële groei, net als bijhet aantal coronapatiënten. ,,Hetbegint heel klein maar ineens is degroei niet meer te stuiten. Tegen-woordig is zo ongeveer iedereen opde wereld online. De hoeveelheidinformatie die wordt opgeslagenen bijgehouden is oneindig. En zalalleen nog maar groeien.’’

RevolutieIn de rechtszaal spelen die digitalesporen bij strafzaken een steedsgrotere rol. Er is een revolutie vandigitaal bewijs gaande, Wat erallemaal aan bewijsmateriaal is teverzamelen op smartphones, com-puters en andere apparaten, is hetonderwerp van de presentatie vanHenseler op het symposium. Hijlegt het uit aan de hand van eenpaar strafzaken waar de verdachtenbij hoog en bij laag ontkenden.Onder andere de moord op KoenEverink, waarbij de verdachte - devoormalige tenniscoach Mark de J.- in hoger beroep tot 20 jaar gevan-genisstraf werd veroordeeld.

Mark de J. had - zo bleek uit hetopsporingsonderzoek na de moordop de zakenman - zoektermen op

zijn iPad ingevoerd als 'halsslag-ader', 'messteken' en ’hartplek'.Zulke zoekslagen duiden op eenuitgedacht moordplan. De verdach-te beweerde bij hoog en bij laag datde zoekmachine woorden hadingevuld. Maar in het zoeklogbe-stand van de iPad, die voor hetopsporingsonderzoek werd onder-zocht, worden zoekwoordsugges-ties helemaal niet opgeslagen.Bewijs dat hij er zelf naar hadgezocht.

Scenario’sHenseler: ,,De tenniscoach beweer-de ook dat hij was ontvoerd en dathij ten tijde van de dood van KoenEverink in een auto zat. Maar opde stappenteller op zijn telefoonzie je activiteit. Hij heeft op datmoment gelopen.’’ Zulke digitalesporen worden in strafzaken vaakaangevoerd als steunbewijs, zezeggen iets over de waarschijnlijk-heid van hypotheses en scenario’sdie door het openbaar ministerieworden opgevoerd.

Henseler voert ook de ’moord opde Bûterwei’ op als sprekend voor-beeld. In dat onderzoek naar degewelddadige dood van Tjeerd vanSeggeren in juli 2017 was de digita-le bewijslast heel belangrijk. Devrouw van het slachtoffer - eerstniet in beeld als verdachte - werduiteindelijk schuldig bevonden aan

moord. Het moordwapen is nooitgevonden, de vrouw ontkende inalle toonaarden. Maar de rechtbankvond bewijzen door de digitalesporen in de telefoons van verdach-te en slachtoffer te combineren.

LocatievoorzieningenGoogle houdt - als de locatievoor-zieningen op een telefoon zijningeschakeld - een nauwkeurige

tijdlijn bij, mét de exacte plekkenwaar de telefoon is geweest. Diegegevens waren strijdig met haareigen verklaringen waar ze in denacht van de moord was geweest.De telefoons van het slachtoffer enzijn vrouw waren op het momentvan zijn dood binnen 20 meter vanelkaar verwijderd. Haar telefoonstond op een gegeven moment ookuit. Omdat de batterij leeg was,aldus de vrouw. Maar uit het logbe-stand van de telefoon bleek dat erop het moment dat de telefoonuitging nog voldoende batterijca-paciteit was. En zo was er nog eenaantal bewijzen.

,,Telefoons zijn heel persoonlijk.Ze gaan open met een vingeraf-druk of met gezichtsherkenning.Er is tegenwoordig niemand meerdie zijn telefoon uitleent’’, zegtHenseler. ,,Er staat heel veel infor-matie in. De apps die erop staan,zijn constant met de cloud in ver-binding en laten hun sporen na. Bijfoto’s zijn vaak tijdstippen enlocaties opgeslagen. En wat tedenken van de time trackers diesinds 2018 op Android - DigitalWellbeing - en iPhone - ScreenTime - zitten. Als je ziet wat daarallemaal wordt bijgehouden...’’

De andere kant van het verhaalis, dat het moeilijk is om in dieenorme stromen dataverkeer - nietalleen van de mobieltjes - juist die

dingen eruit te pikken die vanbelang zijn. Steeds vaker doencomputers het werk. Henseler: ,,Ikdenk niet dat computers heel snelintelligenter zullen worden dan demens, maar ze kunnen wel heelsnel structuren leren herkennen ende dingen eruit pikken die vanbelang zijn. Ik zeg dan: je kuntmet een schepje gaan graven. Maarals je een hele sloot moet graven,dan is de graafmachine een beteridee.’’

Annet van Aarsen

Lector Hans Henseler van de Hogeschool Leiden. FOTO HIELCO KUIPERS

Het mobieltje vertelt precies waar ie-mand is geweest en ook wat hij deed.

BEELDBEWERKING MEDIAHUIS

Smartphone als digitale

vingerafdrukHet is nauwelijks voor

te stellen: in 2020zullen naar verwachting zo’n 20tot 30 miljard apparaten metelkaar verbonden zijn in het’Internet of Things’ (IoT). Ditmaakt het leven op vele manie-ren makkelijker. Maar al dieapparaten laten met elkaar ookeen enorme hoeveelheid digitalesporen na.

’Niemand leenttegenwoordig zijntelefoon meer uit’

◆UitgesteldE-Discovery 2020

Het lectoraat Digital Forensics& E-Discovery van HogeschoolLeiden heeft gisteren beslotenhet symposium ’E-Discovery2020; de betekenis van digitalesporen’ uit te stellen vanwegede nieuwe richtlijnen terbestrijding van de coronacrisis.Houd de website vanHogeschool Leiden in de gatenvoor een nieuwe datum. Tijdenshet symposium gaanverschillende deskundigen inop de interpretatie van dezedigitale sporen. Welk verhaalvertellen ze digitaal incombinatie met fysiek bewijs?

◆

LDN 35◆vrijdag 13 maart 2020 3Slim 3

◆Einstein Bende van Baekelandt

Ludovicus Baekelandt wilde maaréén ding: snel en veel geld ver-dienen. Hij begon in1801 een roversbende inVlaanderen en maaktedaarmee lange tijd deomgeving onveilig. Destrooptochten eindigdenvoor de meeste bendele-den op het schavot.