Op Stap in de Middeleeuwen Web

7/26/2019 Op Stap in de Middeleeuwen Web

1/25


2/25

Dit is het verhaal van Enna en Edgar. Zij zijn broer en zus. Enna

is 6 lentes oud en Edgar al tien zomers. Samen met hun familiewonen zij op een boerenerf, in de vroege middeleeuwen. Kijk

maar over de heg, daar kun je het rieten dak van de boerderij al

zien.

Hand in hand lopen Enna en Edgar het pad af naar het erf. Wat

een lekker weer met het zonnetje op je gezicht! Ze slenteren

lekker langzaam om er langer van te kunnen genieten.

Ze komen net van de schapenwei. Daar hebben ze hungrote broer Wigerd brood, kaas en bier gebracht voor het

middagmaal. Wigerd zorgt voor alle dieren op de boerderij.

H Ho! Papa Folkhard wordt enthousiast begroet door het

tweetal. Hij is aan het houtsnijden in de Sibbeschuur. Folkhard

kan hele mooie dingen maken van hout, soms snijdt hij er zelfs

dierenfiguren uit! Zoals de vis op het hok van de geitenbok, of

het gezicht op de Sibbeschuur.

De moestuin is net gewied en ook de akker staat er netjesbij, kijk maar om je heen. Dat is Olgas taak, de grote zus van

Enna en Edgar. Nu is ze in het bos takken aan het verzamelen

voor het stoken van de oven, want vanmiddag wordt er brood

gebakken.

Enna en Edgar dralen een beetje rond, als oma Hildegard of

Olga ze zouden zien lopen, moeten ze vast komen helpen met

het een of het ander. Daar heb je het al!.

Komen jullie binnen? Kunnen jullie me even helpen? vraagtmama Britta. Er zijn wat klusjes voor jullie..... Enna kijkt Edgar

aan, en geeft een zucht. Daar gaat onze vrije middag! Maar

erg vinden ze het niet. Als ze opschieten is er straks nog tijd

om te spelen.

In de middeleeuwen ziet alles er heel anders uit dan nu en ook

de mensen doen andere dingen.

Help je ook mee met de klusjes op het boerenerf?

Op stap in de middeleeuwen!

Op een mooie namiddag


3/25

De Bergkamp

Met deze op stap-mand kan uw gezin het leven in de vroege

middeleeuwen ontdekken. U gaat op stap samen met Enna en Edgar.

Dit zijn twee kinderen die op het vroegmiddeleeuwse erf De Bergkampwonen en u alles vertellen over hun leven in 800 na C.

De op stap-mand bevat leuke en leerzame opdrachten en spelletjes

voor kinderen en volwassenen, verdeeld over vijf themas: leven, wonen,

werken, dieren en eten.

Elk thema begint met een voorleesverhaal over Enna en Edgar. Daarna

volgen de opdrachten en spelletjes voor uw kinderen. Op de achterzijde

van elk blad vindt u de antwoorden bij de opdrachten en wat extra

informatie voor volwassenen over het thema.

U kunt zelf per thema een plek zoeken op het erf om de opdrachten

uit te voeren. Bij slecht weer kunt u terecht in de woonboerderij of het

Sibbehuis.

Welkom op De Bergkamp en veel plezier op stap in de middeleeuwen!

U kunt na afloop de op stap-mand inleveren bij de balie van het Centrum

voor Natuur- en Milieu Educatie.

12+


4/25

Lekker warm

Binnen in de boerderij brandt het vuur. Boven de vuurplaatshangt de grote zware pan aan een ketting. Het ruikt lekker.

Britta is al druk bezig om soep te maken voor vanavond. Ze

stookt het vuur hoger op, het hout knettert en sist omdat het

vochtig is.

Enna steekt haar handen er naar uit en wriemelt met haar

vingers om ze weer warm te krijgen. Lekker warm hier, merkt

ze na een poosje, en trekt haar wollen tuniek uit. Poeh! En

laagje kleren is hier wel warm genoeg!

Enna en haar familie dragen verschillende lagen kleren over

elkaar om warm te blijven in de winter. In de zomer dragen

ze alleen de onderste laag van hun kleren. Die is gemaakt van

linnen en blijft daarom lekker koel.

Wollen en linnen stoffen worden allemaal zelf gemaakt, wat

veel moeite en tijd kost. Ook maken de mensen kleding van

dierenvacht of leer, dat is dierenvel. Zo heeft Edgar een lerenpetje.

Leven


5/25

Hoe blijven de vroege middeleeuwers warm?

Het maken van kleding kost veel moeite en handigheid. Linnen

bijvoorbeeld, wordt gemaakt van vlas, een moeilijk en tijdrovend proces.

Na het winnen van de vezel moeten er draden van gesponnen worden.

Die draden weef je daarna tot een stof, waar je een kledingstuk van kunt

naaien.

Voor een tuniek, een soort hemd met lange mouwen, heb je al gauw 3

kilometer gesponnen draad nodig.

Naast kleding zijn er natuurlijk ook andere bronnen van warmte. In het

huis wordt vuur gestookt op de vuurplaats. Hier wordt gekookt en kan je

je verwarmen.

Veilig stoken is mogelijk omdat er alleen vuur was op een centrale,

verhoogde plaats in de boerderij. Boven het vuur hangt een dierenhuid

om de vonken op te vangen, zodat deze niet per ongeluk naar het rieten

dak kunnen dwarrelen en een brandje veroorzaken.

De dieren die in de aangrenzende stal staan, geven ook warmte af. Zeker

in de winter is dat erg aangenaam. Wij vinden dat de dieren een beetje

ruiken, maar de vroege middeleeuwers vinden dat heel gewoon.

12+


6/25

Opdracht

Weet jij hoe de kleren er in de vroege middeleeuwen uit zien en

hoe ze voelen?Kijk in de buidel en neem de sleutel eruit.

In de boerderij staat een kist die je er mee open kunt maken.

4-7 jaar

In de kist zitten allemaal kleren die je mag passen:

Een tuniek en broek voor de jongens en een jurk voor de

meisjes.

Welke vind jij mooi?

8-12 jaar

Zie je verschillen met je eigen kleren?

Heb je gezien dat er geen zakken in de kleren zitten? Die

kennen de vroege middeleeuwers nog niet. Ze dragen alles in

buidels, een soort zakjes, aan hun riem.

Kun jij herkennen welke kleren van linnen en welke van wollen

stof gemaakt zijn?

Ruim je alles weer netjes op in de kist voor de volgende

kinderen?


7/25

Antwoord

Wollen draad is vrij grof en maakt een heel warme stof. Het wordt

gemaakt van de vacht van schapen. Linnen wordt gemaakt van een plant,die heet vlas en de daarvan gemaakte stof heeft veel dunnere draden dan

wol.


8/25

Wollen draden

Heb je niets meer te doen? Vraagt oma Hildegard aan Edgarals hij binnenkomt. Je kunt Enna wel helpen spinnen met de

wol voor haar omslagdoek.

Enna en Edgar hebben leren spinnen toen ze heel jong waren.

Omas vingers gaan als vanzelf bij het spinnen. Ze hoeft niet

eens te kijken wat ze doet! Soms loopt ze er zelfs een rondje

mee over het erf en meestal staat ze erbij te kletsen.

De naam spinnen, komt van het ronddraaien van de wol om ereen draad van te maken. Door het alsmaar ronddraaien naar

n kant, wordt de draad sterk omdat de korte haren elkaar

stevig vasthouden.

Werken


9/25

Zuinig en hardwerkend

In de middeleeuwen moeten de mensen in hun eigen levensonderhoud

voorzien. Er wordt graan verbouwd, er is een goed gevulde moestuin en er

zijn huisdieren: runderen, schapen, zwijnen, geiten en kippen.

Soms vindt er handel plaats met het overschot van de oogst. Zo kopen de

mensen bijvoorbeeld gereedschappen die ze niet zelf kunnen maken of

materialen die ze niet in de natuur in hun eigen omgeving hebben.

De meeste gebruiksvoorwerpen, zoals kleding of aardewerk, worden zelf

gemaakt. Dit kost niet alleen veel werk, maar ook veel vaardigheid.

Om in hun eigen onderhoud te kunnen voorzien, beheersen de

vroege middeleeuwers vaak meerdere technieken en hebben ze veel

materiaalkennis.

De mensen zijn erg zuinig op hun spullen. Ze worden goed onderhouden.

Als er bijvoorbeeld iets aan kleding kapot gaat, wordt het steeds opnieuw

zorgvuldig hersteld. Het is een hele klus om van schapenwol een nieuwe

jurk of tuniek te maken.

Kinderen dragen dezelfde vorm kleding als de volwassenen. Liever iets te

groot, zodat ze er in kunnen groeien. Past de kleding niet meer, dan gaat

het over op een kleinere broer of zus.

12+


10/25

OpdrachtZullen we ook proberen om wol te spinnen?

Kijk in de buidel en neem het stokje eruit.

In de boerderij staat een grote mand vol met wol, daar heb je

een beetje van nodig.

4-7 jaar

Stap 1:Pak een dot haar die je makkelijk vasthoudt in n hand.

Met de andere hand trek je er een plukje uit.Let op, het plukje moet steeds aan de dot vast blijven zitten!

Stap 2: Dit plukje rol je, steeds dezelfde kant op, tussen je

handen tot een draad. Of rol het van je af over je bovenbeen,

dat gaat ook goed.

Stap 3:Heb je een mooi stukje draad?

Wind het dan om het stokje en begin van voren af aan.

8-12 jaarIn dit stripje zie je hoe je kunt spinnen met een spintol, net

als oma Hildegard. Als je wilt, kun je het proberen! Het is

best moeilijk, hoor. Als het niet lukt, kun je altijd de manier

gebruiken die hierboven in drie stapjes is uitgelegd.

Het stukje wollen draad dat je hebt gemaakt, mag je mee naar

huis nemen. Het stokje en de spintol gaat terug in de buidel en

de rest van de wol terug in de mand.Alles netjes opgeruimd? Dan gaan we verder!


11/25

Gereedschappen zijn duurzaam en simpel, maar wel doeltreffend. Veel

ontwerpen zijn nu nog altijd in gebruik. Zo is de vorm van de schaar door

de eeuwen heen maar weinig veranderd.

Alle tijd wordt productief ingezet en ook in de middeleeuwen geldt: vele

handen maken licht werk. Iedereen helpt bijvoorbeeld met het spinnen

van wol voor kleding.

Natuurlijk kennen de mensen ook ontspanning en is er tijd voor spelletjes;

daar komen we later op.

12+


12/25

De grote boerderij

Bijna klaar, zegt hij. Goed vasthouden, anders gaan wescheef! Enna houdt de plank stevig vast, terwijl Folkhard de

schaaf gebruikt. Straks gaan we samen de plank ophangen in

de boerderij. Onder de voorraadkast, dan is er weer meer plek

voor alle potten en pannen.

Alle houten dingen in de boerderij zijn door papa gemaakt.

Soms met hulp natuurlijk. Toen hij jong was, heeft hij zelfs

meegeholpen de boerderij te bouwen waar we nu wonen.

Zie je de akker achter de boerderij? Dat was eerst bos. Het houtvoor onze boerderij komt van de bomen die daar stonden.

In de vroege middeleeuwen wonen op een erf als De Bergkamp

redelijk grote families bijeen. Naast het gezin wonen er

bijvoorbeeld ook een oma en opa of een broer of zus met hun

gezin.

Niet alleen de boerderij, maar ook de andere gebouwen op

het erf worden veel gebruikt. De mensen werken ook heel veelbuiten.

Uit de natuur worden veel bouwmaterialen gehaald. Uit de

grond wordt leem gehaald, een soort klei. Deze vermeng je

met stro en koeienpoep. Dit mengsel smeer je op de muren,

die gemaakt zijn van gevlochten takken. Zo krijg je mooie

gladde muren. Kijk maar bij de spieker (een

soort voorraadhok op poten) die dienst doet als

kippenhok.

Wonen


13/25

Duurzaam wonen

De familie op De Bergkamp leeft een eenvoudig bestaan op het ritme

van de seizoenen. Voor het bouwen gebruiken zij natuurlijke materialen,bijvoorbeeld bouwhout uit het bos en voor het dak wordt riet gebruikt, van

de oever van een rivier.

De gebruikte materialen en technieken zorgen voor een duurzame

constructie. De levensduur van een boerderij kan daardoor oplopen tot

wel honderd jaar. Er wordt regelmatig onderhoud verricht, waarbij ze

bijvoorbeeld een muur opnieuw besmeren met leem. Of het rieten dak

opnieuw dekken.

De plek waar gebouwd wordt, hangt af van verschillende factoren.

Voornamelijk of er goede landbouwgrond, weides en schoon water zijn

en hoge, droge grond om het huis op te bouwen. Daarnaast hangt veel

af van de beschikbare materialen. Er is natuurlijk veel hout nodig. Je ziet

ook dat als bepaalde dingen niet voorhanden zijn, de middeleeuwers naar

andere oplossingen zoeken. Een dakbedekking van plaggen bijvoorbeeld,

in plaats van riet of stro.

Het bouwen van een boerderij of schuur duurt een aantal weken. En man

kan in twee maanden een schuur bouwen.

12+


14/25


15/25

Antwoord

De vuurplaats is een heel belangrijke plek in de boerderij.

De mensen in 800 na C. slapen in de bedden vlakbij het vuur. Zo blijven

ze s nachts lekker warm. De dieren staan niet voor niets s nachts onder

hetzelfde dak: ook zij zorgen voor warmte.

Koken doen de mensen op hetzelfde vuur. Ze gebruiken de grote tafel om

groenten te snijden en brooddeeg te kneden. Voor het maken van soep

hangen ze een ijzeren ketel aan de ketting die boven het vuur hangt. Voor

het bakken van brood gebruiken ze de broodoven die naast de boerderij

staat.

Er is geen w.c. in de boerderij. De mensen doen hun behoefte buiten in de

open lucht, boven een gat in de grond.

De mensen krijgen licht omdat ze kaarsen en olielampjes gebruiken.

Natuurlijk geeft het vuur ook veel licht. De boerderij heeft geen ramen

omdat daar veel warmte door zou verdwijnen.


16/25

Graan malen

Edgar moet bijna elke dag graan malen op de maalstenen.Meestal voor koeken in de pan, of voor pap. Maar vandaag

is het om brood mee te bakken, dus het meel moet mooi fijn

gemalen worden. Olga zal straks het deeg maken en Edgar

gaat dan de oven stoken met takkenbossen.

Ksst, Ksst Edgar jaagt de kippen weg, die een graantje mee

proberen te pikken. Gauw de deksel weer op de pot met graan!

Langzaam draait hij de maalsteen in het rond. Hij veegt het

grove meel bijeen en maalt het nog een keer. Zwaar werk hoor,maar hij kan het goed.

De huisdieren in de vroege middeleeuwen zijn er niet zomaar

voor de gezelligheid. Ossen bijvoorbeeld, zijn heel sterk en

kunnen een ploeg trekken of een kar. Een hond gaat mee als

schapendrijver en bewaakt het erf. Alle dieren hebben een taak,

of zorgen voor eten: de geit voor melk en kaas, kippen voor de

eieren.Andere dieren worden gehouden om op te eten. In de vroege

middeleeuwen is niemand vegetarir. Slachten gebeurt niet

zomaar, alleen als het nodig is: een dier is oud, of als er in de

winter niet genoeg te eten is voor alle dieren op de boerderij.

Het hele lichaam van het dier wordt gebruikt. Vlees om te eten.

De vacht om kleren van te maken. Zelfs de botten gebruik je!

Hiervan maak je gebruiksvoorwerpen, zoals een naald of een

pin voor in je haar. Of een spelletje zoals bikkelen.

Eten


17/25

Eten van vroeger

In de middeleeuwen leven de mensen van de natuur. Ze hebben heel veel

kennis over de planten, bomen en gewassen. Sommigen zijn om te eten

en andere worden gebruikt om je beter te maken als je ziek bent. Maar

planten worden ook gebruikt om wol en linnen mee te verven.

In de moestuin en op de akker vind je oude plantenrassen. Helaas zijn

niet alle oude soorten bewaard gebleven door de eeuwen heen. Sommige

groenten zijn vergeten of uit de gratie geraakt. Wie kookt nog met linzen,

pastinaak, rammanas, etc....

Het bereiden van eten neemt veel tijd in beslag. Daarom staat er

gedurende de hele dag wel een pan bij het vuur. Er worden veel granen en

erwtensoorten gegeten. Vaak wordt het tot een soort stoofpot verwerkt.

Vlees eet je ook, maar niet vaak. Dit was afhankelijk van het seizoen, in

het najaar wordt er geslacht.

Hoeveel maaltijden de mensen per dag eten, weten we niet precies. Maar

niet zoveel als wij nu gewend zijn. Ook brood wordt niet zoveel gegeten

als we zouden verwachten. Het stoken van de oven kost veel hout en

het malen van het graan veel tijd. Daarom denken we dat er veel meer

pannenkoeken worden gegeten.

12+


18/25

Opdracht 4-7 jaar

In de boerderij vind je de maalstenen. Hier wordt graan

gemalen tot meel. Wil jij het ook uitproberen?

Naast de stenen staat een potje metgraan. Dek je het potje wel weer af,

anders eten de muizen of de kippen

het graan op!

Neem een half handje graan en doe

dit in het gaatje in het midden. Pak

het handvat vast en draai langzaam

maar stevig met de klok mee. Na

een poosje komt er meel uit de

zijkant.

Is het nog te grof? Veeg het bij

elkaar en maal het nog een keer.

Opdracht 8-12 jaar

In de buidel vind je een spelletje met vijf kootjes.

Dit heet bikkelen. Het is gemaakt van botjes.

Je speelt het zo:

1.Leg de vijf bikkels op de grond.

2.Pak er n op, dit is de boer, en gooi hem in de lucht.

3.Pak snel een bikkel van de grond.

4.Vang met dezelfde hand de opgegooide bikkel.

5.Pak je nieuwe bikkel in je andere hand en begin opnieuw.

Dit gaat zo door tot alle bikkels zijn opgeraapt.Laat je een bikkel, of de boer vallen, dan is je beurt voorbij.

Je kunt het spel moeilijker maken door twee bikkels op te rapen

en daarna drie.

Of je gooit met twee boeren. Probeer het maar!


19/25


20/25

Dieren

De geitenbok en zijn dames

Vorige maan zijn er kleine geitjes geboren. Ze slapen in de stal.Als Wigerd er niet is, dan moet Edgar kijken of alles goed met

ze gaat. Vers water neerzetten en de andere geiten voeren.

In de stal is het altijd een beetje donker, maar Edgar kent

de weg op zijn duimpje. Aan de ene kant in de stal is het

zwijnenhok, aan de andere kant staan de geiten. Hij herkent de

dieren aan hun geluiden en aan hun geur! De geitenbok kun je

heel goed ruiken.

Groink! Groink! Knorrrr, Nee helaas, zegt Edgar lachendtegen de zwijnen, Jullie hebben al eten gehad!

Dieren in de vroege middeleeuwen zien er anders uit dan nu.

Ze zijn vaak veel kleiner. Er zijn ook andere soorten.

Nu proberen we dieren te veranderen zodat we er meer aan

hebben. Zodat de koe meer melk geeft per dag en meer vlees

dan vroeger.

Dieren zijn een kostbaar bezit. Alleen een middeleeuwsehandelaar of een smid was rijk genoeg om een paard te

hebben.


21/25

Dieren voor de mensen

Op dit middeleeuws erf krijg je een indruk hoe mensen en dieren samen

leven en afhankelijk zijn van elkaar. Met het leven van de dieren en wat zij

aan producten kunnen opleveren, springen zij zorgvuldig om.

Dieren worden in de middeleeuwen veel meer ingezet naar de kwaliteiten

en kenmerken die ze hebben. In de moderne samenleving is dat niet meer

nodig. We hebben andere oplossingen. Zo is de os voor de kar vervangen

door de tractor.

Hoewel de dieren vroeger en nu nog steeds de mens dienen, worden

er nu hele andere eisen gesteld. De dieren worden aangepast aan de

wensen van de mens. Door deze verandering in de relatie met dieren, zijn

ook de diersoorten veranderd. Bepaalde eigenschappen zijn doorgefokt,

sommige rassen komen helemaal niet meer voor. Een moderne koe is een

stuk groter dan een vroegmiddeleeuwse koe en geeft ook veel meer melk.

Daarnaast houden mensen de dieren nu ook veel meer voor het plezier.

Bijna ieder huishouden heeft wel een huisdier, maar dit zijn andere

soorten dan de landbouw huisdieren van vroeger.

12+


22/25

Opdracht 4-7 jaar

Kun jij net als Edgar alle dieren op het erf herkennen?

Ook met je ogen dicht?

In de buidel vind je allemaal stukjes dierenvacht.Probeer te voelen welk dier het is, zonder stiekem te kijken!

Op de achterkant van de vachten vind je de antwoorden.

Opdracht 8-12 jaar

Dieren herken je niet alleen aan hoe ze er uit zien, hun vacht

of geluid, maar ook aan hun poepjes! Als je de stal moet

schoonmaken, dan kom je die tegen. Of in het kippenhok, of in

de wei.

In de buidel vind je een doosje met 5 soorten poepjes.

Van welke dieren zijn ze?

Leg de dierenplaatjes op de goede plaats op het doosje. Draai

daarna de plaatjes om en je kunt zien of je het goed hebt!


23/25

Antwoord

De poepjes van dieren kun je herkennen, wanneer je kijkt naar wat de

dieren eten. Een kip bijvoorbeeld eet veel graan, daarom is zijn poepje eenbeetje wit.

Je kunt natuurlijk ook kijken naar hoe groot de poepjes zijn.

Hoe groter het dier, hoe groter het poepje!


24/25

Al je klusjes af, Enna?, vraagt Edgar. Kom dan gaan we

Wigerd ophalen, mama zegt dat het eten zo klaar is. Samenlopen ze door het hek, richting het pad. Het is nog lekker weer

voor een korte wandeling. Kom, wie het eerst bij die grote

boom is daar, zegt Enna. Lachend gaat het tweetal er vandoor.

Als je door het hek gaat, het erf af, ben je weer terug in de

moderne tijd. Wat vond je van de vroege middeleeuwen? Heb

je veel ontdekt? Wat vond je leuk om uit te proberen?

Er is altijd weer wat nieuws te zien op het erf. Kom je nog eens

op bezoek?

Dan kun je weer op stap in de middeleeuwen.

Tot ziens!

Tot ziens!


25/25

Tot de volgende keer!

Als u klaar bent met de gezinsactiviteit, levert u deze weer in bij de balie

van het Centrum voor Natuur- en Milieu Educatie. Daar krijgt u uw borg

weer retour.

Voor een klein bedrag is er een brochure beschikbaar over het

middeleeuwse erf. Deze vertelt u alles over de bouw van de boerderij en

het wonen, leven, werken, eten en de dieren in de vroege middeleeuwen.

Op speciale dagen in het jaar zijn er mensen die wonen en leven zoals in

de vroege middeleeuwen. Zij brengen de geschiedenis tot leven en tonen

de kleding en ambachten van toen.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Centrum voor

Natuur- en Milieu- Educatie Landgoed Schothorst. Schothorsterlaan 21,

3822 NA Amersfoort.

Tel.: 033-4695200 of kijk op cnme.amersfoort.nl

Wij hopen dat u heeft genoten van uw bezoek aan De Bergkamp en zien u

graag weer terug.

Tot de volgende keer!

Dit is een uitgave van de Gemeente Amersfoort

Centrum voor Natuur en Milieu Educatie

Schothorsterlaan 21

3822 NA Amersfoort

Vormgeving: Maaike de Laat

Illustraties: Henk t Jong Historisch Adviesbureau tScapreel

Tekst: Annemarie Pothaar Heritage Education & Interpretation

Fotografie: archief CNME

Eindredactie: Anne de Feijter

Drukwerk: Grafifors

Materiaal: Bert Weggelaar, de Bergkamp SibbeDecember 2004

12+

Op Stap in de Middeleeuwen Web

Documents

Transcript of Op Stap in de Middeleeuwen Web