De middeleeuwen 2 - Het christendom in Europa

Levensbeschouwing en de Middeleeuwen

Het Christendom in Europa

www.jurgenmarechal.nl


Jezus van Nazareth wordt door sommige mensen gezien als de stichter van het Christendom, maar hij wilde geen nieuwe wereldreligie stichten. Jezus wilde alleen maar zijn eigen geloof, het Jodendom, zuiveren.


De twee griekse letters CHI (X) en RHO (P), dooreen gevlochten vormen de beginletters van de titel CHRistus die in de Bijbel aan Jezus van Nazareth gegeven wordt en aan wie het Christendom zijn naam ontleent.


Het Christendom is een wereldgodsdienst, 2000 jaar geleden, in Israël, uit het Jodendom ontstaan.


Jezus van Nazareth


Jezus’ jeugdJezus was de oudste zoon van Jozef en Maria, geboren tussen 7 en 4 vóór Chr. Tijdens de regeerperiode van Herodes de Grote. Zoals zo vaak bij religiestichters wordt ook zijn geboorte aangekondigd met een wonderbaarlijk verhaal: Het kerstverhaal.


Mogelijk had Jezus vier broers: Jacobus, Jozes, Judas en Simon en enige zusters. Zijn ouders leefden in het stadje Nazareth in Galilea. Daar heeft hij het grootste deel van zijn leven doorgebracht. Waarschijnlijk is hij daar ook geboren, hoewel Matteüs en Lucas hem uit Bethlehem laten stammen om het profetenwoord, dat de Messias, de Christus in Bethlehem geboren zou worden, in vervulling te laten gaan.

Er moet een duidelijk verschil gemaakt worden tussen de historische Jezus van Nazareth en de levensbeschouwelijk verkondigde Jezus Christus.


Reeds jong schijnt hij zich te hebben beziggehouden met religieuze zaken en schijnt hij een grondige kennis te hebben verworven van de geschriften van de Tenach. Ook al is de vertelling over de twaalfjarige Jezus in de tempel misschien niet geheel overeenkomstig de werkelijkheid, toch bevat zij in poëtische vorm een element van waarheid.


Jezus’ jeugdDaar veel joden in die tijd vervuld waren van de gedachte, dat de wereld spoedig zou vergaan, ligt het ook voor de hand dat Jezus een belangstelling koesterde voor deze ideeën. Toen Johannes, de zoon van Zacharia, bij de Jordaan verscheen en het spoedige, dreigende oordeel van God profetisch aankondigde, trok ook Jezus naar hem toe. Al weten we niets over het concrete feit hoe Jezus met Johannes in contact is gekomen, feit is dat Jezus’ doop door Johannes de Doper het eerste belangrijke historische aanknopingspunt is dat we over de persoon Jezus hebben.


Johannes de Doper doopt Jezus


Jezus treedt op in de openbaarheidVolgens Lucas was Jezus ongeveer dertig jaar toen hij in het openbaar ging optreden. Zijn openbare optreden schijnt slechts één, of iets langer te hebben geduurd. Een verbazingwekkend korte tijd, gezien de diepgaande gevolgen die het gehad heeft.

In deze periode trok Jezus met zijn leerlingen en volgelingen door Galilea. In tegenstelling tot de onheilsprofetie van Johannes de Doper had Jezus een veel positiever verhaal.

De boodschap van Jezus was een “eu-angelion” (evangelie), “een goed bericht, een “blijde boodschap”. “Godsheerschappij is nabij gekomen”, zo luidt de kern van Jezus zijn boodschap.


Het Evangelie


Jezus’ optreden moet een diepe indruk hebben achtergelaten. Het contact met hem deed sommigen besluiten hem direct te volgen met achterlating van eigen bezittingen.


‘Ik zal U vissers van mensen maken’


Jezus genas zieken, dreef demonen uit en verrichtte wonderen, aldus het Nieuwe Testament uit de Bijbel.


Jezus’ komst naar Jeruzalem


Jezus’ komst naar JeruzalemWaarom Jezus zijn rondtrekkend bestaan in Galilea opgaf om “naar Jeruzalem te gaan” is – historisch gezien – vol vragen. Volgens de Bijbelse overlevering zou hij argwanend hebben gestaan tegenover het succes dat zijn persoonlijke optreden kende in contrast met de geringe mate waarin de inhoud van zijn verkondiging door de toehoorders begrepen werd.

Het zou echter naïef zijn om te denken dat Jezus – die immers op de hoogte moet zijn geweest van de moord op Johannes de Doper door Herodes – geen verband zou hebben gelegd tussen het optreden van Johannes en zijn eigen optreden. Uit de moord op Johannes de Doper wist hij, dat het zwaard van Herodes ook hem boven het hoofd hing.


Hoe dit ook zij: Jezus’ komst naar Jeruzalem, met in zijn gezelschap ex-zeloten, zijn provocerende uitspraken over de functie van de tempel en zijn voorspelling dat de tempel zou worden verwoest, hadden kwaad bloed gezet bij verschillende joodse groeperingen.


Zijn leer over het op handen zijnde koninkrijk van God, kwam ook de Romeinen als provocerend voor.

Zij wisten van de opstand in Galilea hoestaatsgevaarlijk dergelijke uitingen konden zijn.


Ter gelegenheid van het joodse paasfeest kwam Jezus naar Jeruzalem. Toen grepen de joodse autoriteiten de kans hem een proces aangaande godslastering aan te doen. In twee zittingen van het Sanhedrin, blijven allerlei twijfels bestaan over de vraag of Jezus wel veroordeeld kon worden op grond van Deuteronomium 17,12: “Wie eigenmachtig optreedt en niet luistert naar de dienstdoende priester of niet luistert naar de rechter, verdient de doodstraf”.


Toch komen de verschillende joodse groeperingen in elk geval tot één gemeenschappelijke conclusie: laat de Romeinen zelf beslissen. Pontius Pilatus, de Romeinse stadhouder, geeft toestemming Jezus te kruisigen.


Terwijl Jezus onder verschrikkelijke pijnen zijn dood tegemoet ging “viel er duisternis over het gehele land.”


Hoewel in de christelijke levensvisie Jezus’ opstaan uit de dood op de derde dag het kernpunt is, zal men in de Bijbelse verhalen tevergeefs zoeken naar een verslag van deze opstanding zelf. Wel vinden we bij alle evangelisten het verhaal over de vrouwen die op paasmorgen het graf leeg aantreffen. En ook de verhalen over Jezus’ verschijning aan zijn leerlingen.


De verkondiging van de opstanding van Jezus uit de dood is de kern en het fundament van de christelijke levensvisie. Voor miljoenen geldt het als een waarborg, dat ook zij zelf door God eens uit de dood verlost zullen worden.

Paulus, de eerste en grootste verkondiger van het Christendom vat het als volgt samen:

“Want als de doden niet worden opgewekt, is ook Christus niet opgewekt. En als Christus niet is opgewekt, is uw geloof van geen enkele waarde.”

(1. Kor. 15, 16-17)


Een beknopte geschiedenis van het Christendom


Het Edict van Milaan (het tolerantie-edict)dat in 313 werd uitgevaardigd, is een decreet van Licinius en Constantijn de Grote (zie afb.), de twee heersers van het Romeinse Rijk, waarin staat dat de Romeinse burgers vrij zijn zelf hun religie te kiezen en te belijden. Hiermee kwam een eind aan de christen-vervolgingen en kreeg men godsdienstvrijheid.

313 Het Edict van Milaan


Het concilie van Nicea werd in 325 bijeen geroepen door de Romeinse keizer Constantijn de Grote. Het was een kerk-vergadering met 318 bisschoppen. Hier werd de officiële leer (geloofsbelijdenis) van de toenmalige Kerk en van de latere Rooms-Katholieke en Oosters-orthodoxe Kerken vastgelegd.

325 Concilie van Nicea


De geloofsbelijdenis van het concilie van Nicea (325) is de tekst waarin voor de eerste keer de fundamentele leer van het Christendom werd vastgesteld:

1. de leer van de incarnatie/menswording van God in de persoon van Jezus Christus en

2. de Triniteitsleer (er bestaat maar één God, maar deze manifesteert zich in drie personen).

325 Concilie van Nicea


380 Het Christendom wordt staatsgodsdienst In 380, in het edict Cunctos populos (‘alle volken’), verklaart Theodosius I het Christendom tot staatsgodsdienst.

In 381 verklaarde Theodosius I op het Concilie van Constantinopel de geloofsbelijdenis van Nicea uitsluitend geldig.


354 – 430 Augustinus van HippoAurelius Augustinus, ook wel Augustinus van Hippo genoemd (354 – 430), bestreed voornamelijk de in zijn ogen ketterse Arianen (Pelagianisme).

Zijn bekering tot het christendom in 386 ziet hij als een keerpunt in zijn leven. Hij beschreef dit in zijn boek Confessiones (Belijdenissen).

De orde en eenheid van de schepping is voor hem het teken dat God bestaat. Dit was zeer Platoons: De oorsprong van deze orde ligt niet in de zintuiglijke dingen maar in de ideeën.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f4/Augustine_of_Hippo.jpg


496 De doop van ClovisDe Frankische krijgsheer Clovis zou in 496 in een veldslag met een andere Germaanse stam in nood de God van zijn christelijke vrouw hebben aangeroepen. Na zijn overwinning liet hij zich met duizenden krijgers dopen. De sensationele overwinningen die volgden, legden de basis voor het christelijke Frankenrijk.

De bekering van Clovis tot het Christendom is van groot politiek belang. Daar waar alle Germaanse vorsten heidens zijn, maakt dit hem tot de held van de katholieke bevolking.

Clovis werd gedoopt door de heilige Remigius of St. Remi.


De doop van Clovis, 496 n. Chr., legde

de basis voor het christelijke Frankenrijk


Benedictus van Nursia De heilige Benedictus van Nursia (480-547) wordt algemeen beschouwd als vader van het kloosterleven in de Latijnse Kerk. De enorme invloed van Benedictus is vooral toe te schrijven aan zijn kloosterregel, de Regula Benedicti. Volgens Benedictus moesten de monniken drie geloften afleggen: armoede, kuisheid en gehoorzaamheid aan de abt. De monniken moesten zich toeleggen op "ora et labora", waarmee het bidden en de handenarbeid bedoeld wordt. Het bidden werd gedaan door acht maal per dag deel te nemen aan het koorgebed. Ten slotte moesten de monniken zich bezighouden met de lectio divina, het mediterend lezen van de Bijbel en de Kerkvaders. De regel van Benedictus is een afgewogen ritme van acht uur bidden, acht uur werken en acht uur rusten.


480-547 Benedictus van Nursia


Opkomst IslamBelangrijk is de opkomst van de islam in Arabië. Deze religie is gebaseerd op de openbaring van de koran aan de profeet Mohammed (570-632). Aan het einde van de zevende eeuw hebben de Arabieren het hele zuidelijke gedeelte van de Middellandse zee veroverd. De aanvankelijk christelijke bevolking in deze gebieden gaat grotendeels geleidelijk, al of niet onder dwang, over tot de islam.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ca/Siyer-i_Nebi_151b.jpg


658 – 739 WillibrordusDe Angelsaksische monnik en missionaris Willibrordus stak in 690 van Brittannië over naar de Lage Landen om de stamverwante Friezen te bekeren en te “verchristelijken” (= kerstenen). Vanuit Utrecht trok hij dopend en kerken stichtend rond. Maar hij was erg afhankelijk van Frankische bescherming. Zodra de Friezen de kans kregen, verjoegen ze hem.


675-754 Bonifatius Bonifatius was een van de belangrijkste missionarissen en kerkhervormers in het Frankische rijk, bisschop, martelaar en heilig verklaard. Hij wordt ook de Apostel van de Duitsers genoemd.

Meer nog dan missionaris was hij de inrichter van de kerkelijke structuren in het gebied van het huidige Duitsland en, wat evenzeer cruciaal is geweest, de binding daarvan aan de Heilige Stoel. Bonifatius werd zo de architect van het christelijke West-Europa, omdat hij een groot aandeel had in de grondvesting van de kerk van Rome en in de groei naar culturele eenheid van West-Europa. Bonifatius werd in Dokkum door de Friezen in 754 vermoord.


675 - 754 Bonifatius


732 De slag bij Poitiers Tijdens de slag bij Poitiers in 732 versloeg de Frankische hofmeier Karel Martel een islamitisch leger onder Emir Abd el Rahman. De uitkomst van deze veldslag bracht de noordwaartse expansie van de islam uit Spanje tot staan.


689 - 741Karel MartelKarel Martel (zie afb.) sloeg in 732 de islam terug bij Poitiers, maar zijn kleinzoon Karel de Grote stelde pas de overwinning van het Christendom bij de Friezen en Saksen zeker.


? – circa 775 LebuïnusDe missionarissen, Bonifatius en Willibrordus, hadden nooit voor gedwongen bekeringen gevoeld, maar hun opvolger Lebuïnus (zie afb.) dreigde de Saksen dat Karel de Grote hun gebied zou verwoesten als ze zich bleven verzetten tegen een bekering tot het christelijke geloof.


742 – 814 Karel de GroteNadat ze in 772 Lebuïnus’ kerk in Deventer in brand hadden gestoken, viel Karel de Grote (zie afb.) inderdaad aan. De definitieve overwinning behaalde Karel de Grote in 804, toen hij de Saksische leider Widukind versloeg. Hij liet Widukind leven op voorwaarde dat hij zich liet dopen.


De Cluniacensers

De tiende eeuw wordt een duistere eeuw genoemd. In tachtig jaar tijd volgen 24 pausen elkaar op. Paus Johannes XII, die op 17-jarige leeftijd paus wordt, leidt een zeer zedeloos leven.

Er is sprake van ernstige mistoestanden: • Simonie komt voor, het verhandelen door middel van koop, verkoop of ruilhandel van geestelijke zaken/ambten. • De investituur wordt problematisch. • Tenslotte zijn er vragen over het priesterhuwelijk.

In deze eeuw ontstaat vanuit de kloosters hervorming en opleving. In Cluny ten noorden van Lyon sticht abt Berno van Cluny, in 910, de orde van de Cluniacensers. Doel is de hervorming van het vervallen kloosterleven.


910 Stichting Abdij van Cluny De abdij van Cluny

is een benedictijner klooster, gelegen bij

de plaats Cluny, in Frankrijk. De abdij was het middelpunt van een belangrijke hervormings-

beweging.


956 – 1015 Vorst Vladimir I van Kiev


956 – 1015 Vorst Vladimir I van KievIn de Slavische gebieden stuitte het westerse Christendom op het oosterse Christendom, dat na nederlagen tegen de islam aan een opmars bezig was. Bulgarije werd vanaf de 9e eeuw tot het Byzantijnse Christendom bekeerd, Rusland vanaf 988, toen Vorst Vladimir I van Kiev zich met zijn volk liet dopen.


988 ‘De doop van Rusland’


1054 Oosters Schisma Het Oosters Schisma is de scheuring binnen de christelijke Kerk tussen de Oosters-orthodoxe Kerken aan de ene kant en de Rooms-katholieke Kerk aan de andere kant. Hoewel de breuk gewoonlijk gedateerd wordt in 1054, toen Paus Leo IX en patriarch Michaëlis Caerularius van Constantinopel elkaar wederzijds excommuniceerden, was het oost-west schisma feitelijk het eindresultaat van een voorafgaande eeuwenlange periode van vervreemding tussen de twee Kerken.


1054 Oosters Schisma Oost en west zagen zichzelf nog als onderdeel van één christenheid, maar waren door eeuwen van scheiding uit elkaar gegroeid:

• Ze verstonden elkaar zelfs letterlijk niet meer, want in het westen was de kennis van het Grieks, de taal van de Byzantijnse kerk, verloren gegaan.

• Bovendien was de paus uitgegroeid tot de onbetwiste leider van de westerse kerk, terwijl in het oosten de keizer en de patriarch van Constantinopel de eerste plaats innamen.

Toen de paus eiste dat hij ook in Byzantium werd gehoorzaamd, kwam het in 1054 tot een breuk (Het eerste schisma), die nooit meer is geheeld.


InvestituurBij de ambtsaanvaarding ontving een bisschop in de middeleeuwen van de keizer de investituur (bekleding), die bestond uit een ring voor zijn geestelijk werk en een staf voor zijn wereldlijke arbeid.


1073-1085 InvestituurstrijdDe Investituurstrijd was een machtsstrijd tussen de Duitse keizer en de paus tijdens de 11e en 12e eeuw. De twistvraag ging steeds over de benoeming van hogere geestelijken (rijks-bisschoppen) en de abten en abdissen van rijksabdijen (geestelijke instellingen onder voogdij van de keizer).

De strijd kwam echt tot uitbarsting in 1075 tussen Hendrik IV en paus Gregorius VII. Enerzijds bemoeide de paus zich met de Saksische oorlogen, waardoor het koninklijk gezag werd ondermijnd, anderzijds was de benoeming van een bisschop van Milaan door Hendrik IV de druppel die de emmer deed overlopen.


1020/1025 – 1085 Paus Gregorius VII

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Gregor7_g.jpg


InvestituurstrijdDe elfde eeuw wordt, naast het Oosterse Schisma, ook beheerst door de investituurstrijd. Hendrik III (1039-1056) is een krachtige hervormer uit het Frankische huis. Het pausdom en de kerk staan circa tien jaren onder zijn invloed. Hij benoemt een aantal pausen. Hij zet ze ook af. In 1059 komt er een kentering. Het conclaaf van kardinalen kiest uit haar midden een paus.

In 1073 wordt Gregorius VII de nieuwe paus. Hij is een krachtige figuur en verbiedt de lekeninvestituur, waardoor hij in botsing komt met Hendrik IV. Gregorius excommuniceert Hendrik in 1075. Deze gaat naar Canossa en verkrijgt in 1077 van Gregorius absolutie. Dit is werkelijk een hoogtepunt van de pauselijke suprematie.

In deze periode ontwikkelt de Kerk instrumenten om te straffen:

• Het ‘Interdict’ (rechten ontnemen, zonder uitsluiting)• Het ‘In de Ban doen’ ofwel ‘excommunicatie’ = uitsluiting van de geloofsgemeenschap)


1050 – 1106 De Duitse koning Hendrik IV


Tocht naar CanossaDe koning Hendrik IV organiseerde een samenkomst van bisschoppen, waarbij paus Gregorius VII werd afgezet. In antwoord daarop excommuniceerde Gregorius VII de koning, evenals zijn medestanders. Dit bracht Hendrik IV in een moeilijke positie, omdat een aantal Duitse bisschoppen zich tegen hem keerde en sommige vorsten hetzelfde dreigden te doen. Hierop ondernam Hendrik IV een boetetocht naar Canossa (1077), waar de paus op dat ogenblik verbleef bij Mathilde van Toscane. Hendrik IV toonde zich bereid om zich aan de paus te onderwerpen, maar deze wilde Hendrik IV aanvankelijk niet ontvangen. Pas na hem drie dagen te laten wachten werd de koning uiteindelijk ontvangen.


Tocht naar CanossaKeizer Hendrik IV werd tijdens de investituurstrijd in 1075 in de ban gedaan. Op weg naar Canossa smeekt hij zijn bemiddelaars, Mathilde van Toscane en abt Hugo van Cluny, om hun ondersteuning tegenover de paus, teneinde opheffing van de ban te verkrijgen.


De tweezwaardenleerDe tweezwaardenleer is genoemd naar een idee van paus Gelasius I (492-496). Hij stelde dat de wereld verdeeld is in twee machtssferen: een geestelijke en een wereldlijke. Elk van beide kon rechtspreken binnen zijn eigen gebied. Het zwaard staat symbool van het uitoefenen van de macht. De twee machten moesten niet tegen elkaar vechten, maar elkaar versterken. In de investituurstrijd leek men juist het tegenovergestelde te doen.

Gelasius ontleende zijn idee van de tweezwaardenleer aan het Nieuwe Testament, waarin door Jezus wordt gezegd: "Geef de keizers des keizers en de heer des heren."

• De wereldlijke macht gaat volgens Gelasius over zaken tussen personen, zoals diefstal, rechten, plichten enz.

• De geestelijke macht daarentegen gaat over het christelijke geloof.


Gelasius I (492-496).


1095 -1271 De kruistochten


1095 -1271 De kruistochten In 1094 vraagt Keizer Alexius I van Byzantium aan Paus Urbanus II om huurlingen tegen de Turken. Wanneer de Byzantijnse ambassadeurs aankomen, is Urbanus bezig met de voorbereiding van het Concilie van Clermont. Daar, voor een grote massa mensen, preekt de paus op 26 november 1095 voor het eerst de kruistocht. De aanwezigen reageren enthousiast.

De kruistochten waren een aantal militair christelijke ondernemingen tussen 1095 en 1271 met de volgende redenen:

• Bevrijding van Jeruzalem en het Heilige land. • De islamitische macht buiten Europa houden.• De Oosterse Kerk herenigen met de Rooms- katholieke Kerk.• Uitbreiding van de wereldse macht naar het oosten (economisch).


1095 -1271 De kruistochten De allereerste kruistocht werd door Paus Urbanus II in gang gezet op het concilie van Clermont in 1095.

http://www.wereldorientatie.net/htm/middeleeuwen/images/Paus%20Urbanus%20II%20spreekt%20over%20de%20kruistochten_jpg.jpg


1095 -1271 De kruistochten Paus Urbanus II (1035 of 1042 - 1099) predikte op het concilie van Clermont, in 1095, de eerste kruistocht. Hij zei: "Deus lo Volt! (God wil het!)". Deze uitspraak werd de strijdkreet van de kruisvaarders.


1095 -1271 De kruistochten Een belangrijk keerpunt in de periode van de

kruistochten was de herovering van Jeruzalem

door de beroemde islamitische veldheer Saladin

in 1187.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/Saladin2.jpg


1137 – 1193 Saladin Saladin deed in 1187

een grote aanval op het

koninkrijk Jeruzalem.

1187 vond de Slag bij

Hattin plaats. Een groot

leger van Christenen

(meer dan 20,000

soldaten) aangevoerd

door Reinoud van

Châtillon en Guy de

Lusignan werd

vernietigend verslagen

door Saladin.


1137 – 1193 Saladin


1225 - 1274 Thomas van AquinoThomas van Aquino wordt dé grote leraar (Scholastiek: de filosofie (en

theologie) van de school) van de rooms-katholieke Kerk.

Hij schreef onder meer "Tegen de heidenen" (Summa contra gentiles) en "Summa Theologiae". Dit laatste is het grootste theologische werk van deMiddeleeuwen. Hij was vooral gericht opAristoteles.


1309 tot 1376 Babylonische ballingschapDe veertiende eeuw wordt de eeuw van de ‘Zwarte Dood’. Een derde van de bevolking van India tot IJsland sterft aan de pest.

Tussen 1337 en 1453 woedt de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk.

De Franse koning Filips IV wist de paus Clemens V in 1309 ervan te overtuigen dat het verstandig was in Avignon te gaan wonen, in verband met de verwarde toestand in Rome. Deze periode betekende een dieptepunt in het prestige van de pausen. Zij maakten zich geheel afhankelijk van de Franse koning.In 1309 verhuist paus Clemens V (1305-1314), de vroegere aartsbisschop van Bordeaux, naar Avignon. Van 1309 tot 1376 verblijven de pausen in Avignon onder toezicht van de Franse Koning. Dit wordt de Babylonische ballingschap genoemd.


Het ‘Palais des Papes’ in Avignon


1378 –1417 Het Westers Schisma In 1376 verhuist paus Gregorius XI terug naar Rome. Na zijn dood kiezen de kardinalen onder druk van de bevolking Urbanus VI tot paus. Dertien Franse kardinalen betwisten de omstandigheden van deze verkiezing en kiezen een tegenpaus Clemens VII die naar Avignon terugkeert. De periode 1378 –1417 noemt men het Westers schisma. Gedurende veertig jaar zijn er twee pausen. Aan dit schisma wordt een einde gemaakt tijdens het concilie van Konstanz wanneer de pausen van dat moment worden afgezet en een nieuwe paus Martinus V wordt gekozen. Hij werd de eerste erkende paus na het Westers Schisma.


Tot slot: Enkele ‘wegbereiders’ van de Reformatie John Wycliffe (1330 – 1384) is een belangrijk theoloog in Oxford. Hij stelt dat de mensheid alleen kan gered worden door het lijden van Christus. Hij en zijn volgelingen vertalen de bijbel in het Engels.

Jan Hus (1371 – 1415) uit Bohemen verwerpt de aflaten en stelt dat Christus het hoofd is van de kerk en niet de paus. In 1415 wordt hij veroordeeld tot de brandstapel tijdens het concilie van Konstanz.

Savonarola (1452 –1498) verzet zich in Florence tegen de misbruiken in de Kerk en legt de nadruk op de autoriteit van de Schrift. Hij wordt ter dood veroordeeld.

Erasmus (1467 - 1536) legt met zijn humanistische beweging de basis van de tolerantiegedachte.


Einde van de Middeleeuwen Maarten Luther wordt in 1483 geboren

De middeleeuwen 2 - Het christendom in Europa

Education

Transcript of De middeleeuwen 2 - Het christendom in Europa