ONZE OK MEEKIJKEN MET PARVATHI VAN URK … 01-2017.pdfMASTERCLASS ANESTHESIE OVER TERRORISME OP 22...

Magazine voor operatieassistenten en anesthesiemedewerkers

NR. 1 / maart 2017 / JA ARGANG 12

> TEKORT AAN OPERATIEASSISTENTEN

> ’S NACHTS ERUIT? BEPERK DE SCHADE

> NIEUW INSTRUMENT VOOR FASCIOTOMIE

ONZE OK MEEKIJKEN MET PARVATHI VAN URK VAN HET OOGHEELKUNDIG MEDISCH CENTRUM ZAANDAM

OKO0117.indd 1OKO0117.indd 1 2/17/17 10:56 AM2/17/17 10:56 AM

Optipac®

The proven1, 2 closed vacuum mixing system, pre-packed

with bone cement

Proven Clinical data since 2008 1, 2 and based

on more than 20 years’ experience

with the Optivac Technology.

Strong Mixing and collection under vacuum,

improving cement fatigue life3

Safe SoftPac Technology - No breaking of

glass ampoules and minimised exposure

to monomer fumes4

1. Maiken Stilling et. al., Bone Cement with Initial Slow-Curing Increases Stability of Tibial Trays in TKR , RSA study, Aarhus University Hospital presented at DOS congress Copenhagen 2012

2. Registered in the Swedish Hip Arthroplasty Register since 2008

3. Wang J-S, Kjellson F. Bone Cement Porosity in Vacuum Mixing Systems, Bone Cements and Cementing Technique 2001, Walenkamp, Murray (Eds). Springer Verlag.

4. Report from SP Technical Research Institute of Sweden (2007 08 13). Airborne methyl methacrylate monomer during the use of different bone cement mixing systems.

All content herein is protected by copyright and trademarks owned by or licensed to Zimmer Biomet. This material is only intended for health care professionals and the Zimmer Biomet sales force. For complete product information, including indications, contraindications, precautions, and potential adverse effects, see the package insert and www.zimmerbiomet.com.

©2017 Zimmer Biomet


NR 1, 2016 / OK OPERATIONEEL 3

colofon

OK OPERATIONEEL WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:

OK Operationeel is het vakblad voor operatie-assistenten en anesthesiemedewerkers. Het wordt gemaakt door uitgeverij Y-Publicaties in samenwerking met de LVO (Landelijke Vereniging van Operatieassistenten) en verspreid onder alle LVO-leden. Verdere verspreiding vindt plaats onder alle OK-afdelingen in Nederlandse ziekenhuizen, particuliere klinieken en opleidingscentra.

RedactieHoofdredacteur: Menno Goosen, [email protected]ördinator LVO: Hennie Mulder, [email protected]

UitgeverijY-PublicatiesPostbus 102081001 EE Amsterdam020-520 60 [email protected] ook op onze website www.oknieuws.nl

Uitgever: Ralf BeekveldtEindredacteur: Marloes van HoornBeeldredacteur: Menno GoosenTekstcorrector: Marijn MostartOntwerp: Annelies van TurnhoutOpmaak: Thomson DigitalOpmaakbegeleiding: impaginator.nlDruk: BalMedia

AdvertentiesCross Media Nederland BV010-742 19 [email protected]

AbonnementenSP AbonneeservicePostbus 1052400 AC Alphen a/d Rijn0172-476 [email protected]

Toezending van OK Operationeel is voor LVO- leden onderdeel van hun lidmaatschap. Voor niet-leden gelden de volgende abonnements-prijzen: jaarabonnement € 65,50; los nummer € 8,50; abonnement buiten Nederland € 82,50. Alle prijzen zijn inclusief btw en ver-zendkosten. Prijswijzigingen voorbehouden. Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk twee maanden voor afloop van de abonnements periode. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

© 2017 OK OperationeelNiets uit deze uitgave mag worden gerepro-duceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich aanbevolen.

ISSN 1872-6712

en verder 4 REDACTIONEEL

4 NIEUWS

14 LVO-NIEUWS

35 BOEKEN

36 STUDIEKOSTENBEDING

39 COLUMN PIETER POORTMAN

TEKORT AAN OK-PERSONEEL Er dreigt een tekort aan ope-

ratieassistenten. Hoe kan dit

worden opgevangen? Daarover gingen

zorgprofessionals onlangs met elkaar

in debat. Een verslag.

HERSTELLENNA NACHTWERKBereikbaarheidsdiensten

verstoren het bioritme.

Dat kan geestelijke en lichamelijke

klachten veroorzaken. Hoe houd je de

gevolgen beperkt?

FASCIOTOOM MET WEEFSELPROTECTIEEen fasciotomie met het

nieuwe instrument Fas-

cioMax lijkt gebruiksvriendelijk, veilig

en effectief. Het instrument heeft een

speculum- en een fasciotoomdeel.

SOFT SKILLS STEEDS TRAINENDe Noordwest Ziekenhuis-

groep werkt met structu-

rele trainingen in ‘crew resource

management’. Vaardigheden als

communicatie en leiderschap staan

daarbij centraal.

16

20

24

30

inhoud


1505_4335_AZ_PALACOS_Produkt_OK_Operationeel_215x285_NL.indd 1 06.05.15 10:40

4 OK OPERATIONEEL / NR 1, 2017

VAN DE REDACTIE

Zo om de vijf jaar is het onderwerp weer helemaal in. Het tekort aan operatieassistenten. Eind

2011 reageerde minister Schippers nog op Kamer-vragen over het invliegen van operatieassistenten uit India. Die vragen werden mede gesteld door de kritische opstelling van de LVO en een pittig artikel in OK Operationeel over alle miscommunicatie en cultuurverschillen die de patiëntveiligheid niet ten goede kwamen. Op dit moment hoor je hier bijna niemand meer over, maar het personeelstekort staat wel weer hoog op de agenda. Zeker nadat het Capaciteitsorgaan met een alarmerend rapport kwam waarin de enorme tekorten aan operatie-assistenten en anesthesiemedewerkers bespro-ken werden. (Capaciteitsplan 2016, deelrapport 8, FZO-beroepen.) OK Operationeel was daarom aanwezig bij de debatavond ‘Alarmerend tekort aan OK-personeel dreigt!’.

Verder in deze OK Operationeel: bereikbaarheids-diensten vormen een aanslag op je biologische klok. Wat zijn de gevolgen daarvan en hoe kun je zo snel mogelijk weer herstellen?

Ook interessant: De OK-medewerkers van de Noord-west Ziekenhuisgroep krijgen structureel training in ‘crew resource management’. Ook op andere afde-lingen wordt de training nu uitgerold. Hoe hebben ze dit aangepakt? We wensen je veel leesplezier!

Menno GoosenHoofdredacteur OK [email protected]

Hennie MulderRedactiecoördinator [email protected]

nieuws

Het UMCG zet sinds januari technisch geneeskundigen in op de afdelingen

Kinder Intensive Care en Hepato-pancreato-biliaire chirurgie. Het gaat om

zogenoemde fellowships in samenwerking met de Universiteit Twente, waar-

bij twee technisch geneeskundigen in het ziekenhuis verder worden opge-

leid in de patiëntenzorg.

Op de afdeling Hepato-pancreato-biliaire chirurgie worden patiënten be-

handeld met lever-, galweg- en alvleesklieraandoeningen. De technisch

geneeskundige wordt hier ingezet bij een minder belastende, effectieve be-

handeling van patiënten met leverkanker. Bij deze behandeling wordt met

een naald de tumor aangeprikt en met microgolven verhit. De naald wordt

zeer nauwkeurig ‘gestuurd’ door een robotarm, die gebruikmaakt van scan-

beelden van de tumor.

Chirurg Koert de Jong: ‘De technisch geneeskundige helpt ons om de hit-

tebehandeling nog beter te maken. We verwachten dat de combinatie van

dokter en technologisch expert een grote meerwaarde zal opleveren, waar

de patiënt uiteindelijk baat bij heeft.’

In 2003 is de Universiteit Twente gestart met de opleiding Technische Ge-

neeskunde. Aanleiding was de constatering dat de oprukkende technologie

in de gezondheidszorg vraagt om professionals die diepgaande kennis van

technologie en geneeskunde weten in te zetten voor de verbetering van de

zorg voor patiënten. Om de kwaliteit van technisch geneeskundigen in de

klinische praktijk te waarborgen, is het noodzakelijk om technisch genees-

kundigen na hun studie op te leiden tot zorgprofessional als onderdeel van

het behandelteam in een specifiek klinisch domein.

UMCG ZET TECHNISCH GENEESKUNDIGEN IN BIJ HITTEBEHANDELING LEVERKANKER

Foto

: Sh

utt

erst

ock

Tekst: Menno Goosen


Hoogwaardigheid in moderne cementeringstechniek

De snelle en eenvoudige weg naar optimaal botcement

Bewezen PALACOS® R+G ready-to-mix voor standaard primaire gewrichtsvervangende ingrepen

Veilige en contactvrije hantering van de cementbestanddelen

Tijdsbesparend mengen

PA

LACOS ®

PALACOS ®

DE G

OU

DEN STANDAARD

www.heraeus-medical.com

1505_4335_AZ_PALACOS_Produkt_OK_Operationeel_215x285_NL.indd 1 06.05.15 10:40OKO0117.indd 5OKO0117.indd 5 2/17/17 10:57 AM2/17/17 10:57 AM

Voor het eerst is er een goede, drie-

dimensionale atlas beschikbaar van

de ontwikkeling van een menselijk

embryo. Iedereen kan deze online

bekijken. De atlas ruimt een aantal

misverstanden over de ontwikke-

ling van het menselijk embryo uit

de weg, en biedt daardoor een nieu-

we kijk op aangeboren afwijkingen.

Dat blijkt uit onderzoek van het

Academisch Medisch Centrum in

Amsterdam, dat onlangs is versche-

nen in Science.

Zeven jaar lang hebben 75 (bio)

medische studenten van de Uni-

versiteit van Amsterdam aan de

atlas gewerkt. Zij hebben foto’s

gedigitaliseerd van meer dan vijf-

tienduizend coupes van embryo’s

in de leeftijd van vijftien dagen

tot twee maanden. De embryo’s

komen uit de historische Carnegie-

collectie in de Verenigde Staten.

Onder leiding van promovenda

Bernadette de Bakker en hoogleraar

Antoon Moorman van de afdeling

Anatomie, Embryologie & Fysiolo-

gie zijn interactieve reconstructies

gemaakt op basis van de digitale

beelden. Vervolgens is een unieke

wetenschappelijke database aange-

legd waarmee de groei en positie

van elk orgaan van dag tot dag kan

worden gevolgd.

Wetenschappelijk gezien levert

de embryologieatlas veel nieuwe

perspectieven op. De huidige leer-

boeken blijken namelijk vooral ge-

baseerd te zijn op verouderde sche-

matische tekeningen van muizen- en

kippenembryo’s. Die zijn gaandeweg

de standaard geworden voor het

embryologieonderwijs aan toekom-

stige artsen, terwijl niet meer te

controleren is waar de oorspronke-

lijke informatie vandaan komt. Ook

de – verklaarbare – schaarste van

menselijke embryo’s hindert de we-

tenschappelijke bestudering van de

ontwikkeling.

De atlas is gratis te downloaden via

de website www.3dembryoatlas.com.


MASTERCLASS ANESTHESIE OVER TERRORISME OP 22 APRILDe jaarlijkse masterclass Anesthesie van ‘de Amster-

damse School’ gaat dit jaar over terrorisme. Het is im-

mers eerder de vraag wannéér dan óf er in Nederland

een terroristische aanslag komt. De organiserende

anesthesiemedewerkers van de verschillende Am-

sterdamse ziekenhuizen hebben specialisten uit de

urgentiegeneeskunde bereid gevonden om aandacht

te schenken aan klassieke thema’s als blast injuries

en PTSS. Ook stressmanagement van hulpverleners

tijdens crisissituaties komt aan bod, evenals de vraag

hoe zenuwgassen werken, hoe je snel herkent welk

soort stoffen gebruikt is bij een toxische aanval,

wat de opvangmogelijkheden in Nederland bij een

aanslag zijn en hoe de gewondenspreiding verliep

tijdens de grote aanslagen van de laatste jaren in de

ons omringende landen.

Als locatie is dit jaar opnieuw gekozen voor de Beurs

van Berlage in Amsterdam. Aanmelden kan via de

website van de NVAM.

UNIEKE 3D-ATLAS VAN GROEIEND EMBRYO

HEEFT U [email protected]

HET ACTUEELSTE OK-NIEUWS:www.oknieuws.nl

@@

Foto

: Sh

utt

erst

ock


Sinds 2004 werken de operatiekamerafdelingen

van alle universitair medische centra in Nederland

samen in ‘Benchmarking OK’. Het doel van deze

benchmark is het verbeteren van de bedrijfsvoering

van OK’s. Elizabeth van Veen-Berkx heeft de bench-

mark geëvalueerd voor haar proefschrift Benchmar-

king Operating Room Performance in Dutch University

Medical Centers. ‘Benchmarking OK blijkt een vrucht-

bare methode als het gaat om het identificeren van

verbeterpotentieel en het delen van kennis’, aldus

Van Veen-Berkx. De benutting van OK-tijd in acade-

mische centra blijkt te verbeteren. Dit is met name

mogelijk aan het begin én aan het eind van de dag

en door het reduceren van de planningsafwijking.

Voor een vermindering van afgezegde operaties en

een betere OK-workflow zou de anesthesietijd reëler

kunnen worden gepland. Ook blijkt dat multidis-

ciplinair teamwork

vóór een operatie leidt

tot een betere benut-

ting van en tot meer

stabiliteit en voorspel-

baarheid in het OK-

planningsproces.

BENUTTING OK’S KAN EFFICIËNTER

Bij tot een derde van de patiënten die klach-

ten hebben van galblaasstenen wordt de

galblaas onnodig verwijderd. Na de opera-

tie verdwijnen de klachten niet. Wél heb-

ben zij risico gelopen op een complicatie

en heeft dit geleid tot onnodige zorgkos-

ten. Arts en onderzoeker Mark Lamberts

van het Radboudumc onderzocht voor zijn

promotieonderzoek welk type patiënt met

galblaasstenen baat heeft bij een cholecyst-

ectomie en welk type niet. Patiënten met

een goede gezondheid en buikpijnaanval-

len die maximaal een jaar aanwezig zijn

hebben er het meeste baat bij.

‘Om patiënten te selecteren die waarschijn-

lijk baat zullen hebben bij een galblaasver-

wijdering,’ concludeert Lamberts in zijn

proefschrift, ‘kunnen we vooralsnog het

best kijken naar patiëntfactoren die voor

de operatie aanwezig zijn. Maar ook moe-

ten de voor- en nadelen van een afwach-

tend beleid worden meegenomen.’ Een

benadering op basis van deze criteria bleek

volgens onderzoek van Lamberts ook het

meest kosteneffectief te zijn.

Galstenen worden vaak bij toeval gevon-

den tijdens een buikscan. De chirurg moet

vervolgens beoordelen of bij een patiënt

met buikpijn de klachten worden ver-

oorzaakt door de galstenen of door iets

anders. Dit kan erg moeilijk zijn. Tot een

derde van de patiënten met klachten van

galstenen die in de

galblaas zitten heeft

na een cholecystec-

tomie nog dezelfde

klachten.

Een deel van de resul-

taten van het proef-

schrift van Lamberts

zijn inmiddels opge-

nomen in de herziene

Nederlandse richtlijn

voor galsteenlijden. In de dagelijkse prak-

tijk is de variatie in keuze voor behande-

ling (operatie of afwachten) nu nog groot,

zowel tussen landen als tussen regio’s bin-

nen één land.

CHOLECYSTECTOMIE VAAK NIET EFFECTIEF


nieuws

Foto

: Sh

utt

erst

ock

Tekst: Menno Goosen

Het aantal geriatrische patiënten met

een heupfractuur neemt snel toe. Om

hen zo goed mogelijk te behandelen

heeft het Admiraal de Ruyter Zieken-

huis (ADRZ) een Geriatrische Trauma

Unit (GTU) ingericht. Dankzij deze

afdeling neemt de kwaliteit van zorg

toe, daalt het aantal complicaties en

overlijden minder oudere patiënten na

een heupfractuur. Op de GTU worden patiënten behandeld door een

multidisciplinair team. Dit bestaat uit de traumachirurg of orthopeed,

een geriatrisch team, (transfer)verpleegkundigen, verpleeghuisartsen

en fysiotherapeuten. Speciaal ontwikkelde protocollen zorgen voor

een gestroomlijnd proces van opname en ontslag. Voor een succesvol

herstel wordt gewerkt met de nieuwste technieken en procedures.

De operaties worden alleen uitgevoerd door gespecialiseerde trauma-

chirurgen of traumaorthopeden. In het ADRZ wordt gebruikgemaakt

van een elektronisch zorgpad, waarbij de zorg zo veel mogelijk is ge-

standaardiseerd. Een belangrijk onderdeel van de behandeling van pa-

tiënten met een heupfractuur is de screening op osteoporose. Adequate

behandeling van osteoporose kan tot wel de helft van de volgende bot-

breuken voorkomen. Uit landelijke data blijkt dat met name de oudere,

kwetsbare patiënt niet op osteoporose wordt gescreend. Gijs de Klerk,

traumachirurg en oprichter van de GTU, promoveert in januari 2017 op

het optimaliseren van de screening op osteoporose. Voor een snel her-

stel stromen patiënten uit het ADRZ snel door naar een vervolginstel-

ling of – indien mogelijk – naar huis.

ADMIRAAL DE RUYTER ZIEKENHUIS OPENT GERIATRISCHE TRAUMA UNIT

Foto

: Sh

utt

erst

ock



NIEUWE TECHNIEK ALS ALTERNATIEF VOOR PIJNSTILLING VIA RUGGENPRIK BIJ BUIKOPERATIEEen nieuwe techniek voor pijnstilling na een buikoperatie blijkt

even goed te werken als de traditionele epidurale pijnstilling.

Dat blijkt uit een studie van het Academisch Medisch Centrum

(AMC) die is gepubliceerd in medisch tijdschrift The Lancet

Gastroenterology & Hepatology. Bij de nieuwe techniek plaatst

de chirurg tijdens de operatie een katheter net naast de wond,

onder het buikvlies, waardoor de pijnstilling gedurende enkele

dagen wordt toegediend. Op deze manier komt er minder pijn-

stilling in de bloedbaan van de patiënt en hoeven patiënten niet

langer een ruggenprik te krijgen.

Momenteel is epidurale pijnstilling in de meeste ziekenhuizen

de standaardmethode voor pijnstilling na een ingreep in de

buik. Het plaatsen van een katheter in de rug voorafgaand aan

de operatie wordt door de patiënt vaak als zeer onprettig erva-

ren en geeft een (zeer klein) risico op ernstige complicaties. Daar-

bij is daling van de bloeddruk een reëel risico, waarvoor medi-

cijnen gegeven moeten worden. Al deze nadelen komen minder

voor bij de nieuwe wondkatheter-techniek. Deze techniek wordt

al langer in Engeland en de Verenigde Staten gebruikt maar is in

Nederland nog nauwelijks bekend.

Het onderzoek werd uitgevoerd door het AMC Amsterdam met

medewerking van het OLVG Amsterdam. Verschillende Neder-

landse ziekenhuizen hebben interesse getoond in de nieuwe

techniek.

Foto

: Sh

utt

erst

ock

Bijna een derde van alle lichamelijke letsels

op de SEH zijn hand- of polsletsels. Diverse

behandelaars op de spoedeisende hulp heb-

ben echter – nog steeds – onvoldoende ken-

nis om acute hand- en polsletsels adequaat

te behandelen. Dat constateren de Neder-

landse Vereniging voor Plastische Chirurgie

(NVPC) en de Nederlandse Vereniging voor

Handchirurgie (NVvH) op basis van een ana-

lyse van schadeclaims van hand- en polslet-

sels. Het gaat daarbij om schadeclaims die

in de periode van 2008 tot en met 2014 zijn

ingediend bij MediRisk, een verzekeraar

voor medische aansprakelijkheid waarbij

70 procent van de Nederlandse ziekenhui-

zen is aangesloten.

Uit de analyse blijkt dat in de afgelopen ja-

ren – ondanks eerdere maatregelen om de

kennis van behandelaars te verhogen – het

aantal erkende claims niet is afgenomen.

Een verkeerde diagnose of behandeling

kan de herstelperiode van de patiënt

onnodig verlengen en zelfs leiden tot per-

manente schade en blijvende arbeidsonge-

schiktheid. Daarnaast kosten traumatische

hand- en polsletsels de maatschappij jaar-

lijks honderden miljoenen aan zorgkosten

en verlies van arbeidsproductiviteit.

Voor de periode 2008-2014 zijn de erkende

claims in 83 procent van de gevallen te

wijten aan een gebrek aan kennis bij de be-

handelaar, bijvoorbeeld door onvoldoende

of verkeerd beoordeeld onderzoek op de

SEH. Plastisch chirurg Michiel Zuidam,

namens de NVPC betrokken bij het onder-

zoek: ‘Dit is helaas een herkenbaar beeld.

Als plastisch chirurgen zien we veel hand-

en polsletsels die eerder op de SEH behan-

deld zijn. Vaak gaat het om problemen die

bij een adequate eerste behandeling voor-

komen hadden kunnen worden.’

De NVPC stelt dat de behandeling van

hand- en polsletsels op de SEH deels kan

worden verbeterd door beter gebruik te

maken van de in het ziekenhuis aanwezige

specialisten. Het gaat dan om plastisch

chirurgen, orthopeden en traumatologen

die zich bekwaamd hebben op het gebied

van de hand- en polspathologie. ‘Naast

het verbeteren van de kennis van het be-

handelend personeel op de SEH kunnen

deze specialisten ook een rol spelen in het

bieden van adequate zorg. Laagdrempelig

verwijzen of overleg met deze hand- en

polschirurgen zal de kans op gemist of

foutief behandeld letsel ook kunnen ver-

minderen’, aldus Michiel Zuidam.

Nog steeds onvoldoende kennis over hand- en polsletsels op SEH

nder pijn-

nten niet

nhuizenn

p in de

and aan

tig erva-

es. Daar-

Het onderzoek werd uitgevoerd door het AMC Amsterdam met

medewerking van het OLVG Amsterdam. Verschillende Neder-

landse ziekenhuizen hebben interesse getoond in de nieuwe

techniek.



OPERATIEKAMER-PLANNING: IMPLEMENTATIE MULTIDISCIPLINAIRE TEAMSVoordat een patiënt de operatiekamer inge-

reden kan worden, is er veel overleg en veel

informatie-uitwisseling nodig. Dit moet uiter-

aard efficiënt verlopen, met waarborging van

volledige samenwerking en coördinatie van

alle betrokken disciplines. Justin Bitter gaat in

zijn proefschrift ‘Improving Multidisciplinary

Teamwork in Preoperative Scheduling’ in op

de impact van de implementatie van multidis-

ciplinaire teams in de preoperatieve fase van

de operatiekamerplanning, in termen van

benutting.

Multidisciplinaire teams zijn een essentieel

onderdeel van de perioperatieve processen

voordat patiënten het ziekenhuis binnenko-

men voor een operatie, omdat het de patiën-

ten de beste voorbereiding zonder onnodige

vertragingen en zonder onzekerheid tijdens

hun operatieve behandeling garandeert, en

werknemers lijden minder stress veroorzaakt

door verstoringen die interfereren met hun

focus op de patiënt.

Bitter (1978) behaalde in 2011 zijn master-

diploma Bedrijfskunde aan de Radboud Uni-

versiteit. In 2012 startte hij als buitenpromo-

vendus met bovenstaand onderzoek in het

Radboudumc en later in Bernhoven te Uden.

Sinds juli 2016 werkt Bitter in Bernhoven als

bedrijfsleider Inter-

ventie Zorgstraten,

waar hij verant-

woordelijk is voor

het geïntegreerde

proces van opna-

me, operatie, her-

stel en ontslag uit

het ziekenhuis.

nieuwsTekst: Menno Goosen

De gastric sleeve is voor veel patiënten

met overgewicht een goed alternatief

voor de gastric bypass, die nu nog als

gouden standaard wordt beschouwd.

Dat blijkt uit het proefschrift van Pim

van Rutte van het Catharina Ziekenhuis.

De sleeve is een bariatrische operatie

waarbij 80 procent van de maag wordt

weggehaald. Anders dan bij een bypass

worden de dunne darm en de maagklep

intact gelaten. Op de langere termijn

geeft de sleeve minder complicaties,

zoals vitaminetekort en inwendige ver-

draaiing van de darm. Bovendien wordt

hetzelfde resultaat bereikt op gewichts-

verlies en verbetering van bijkomende

ziekten als diabetes, hoge bloeddruk en

hoog cholesterol.

In het Catharina Obesitascentrum, met

meer dan duizend procedures per jaar

het op één na grootste centrum van

Nederland, wordt bij de helft van de pa-

tiënten met morbide obesitas een sleeve-

behandeling uitgevoerd. De andere helft

komt in aanmerking voor de bypass. Het

centrum is daarmee het grootste sleeve-

centrum van Nederland, met de meeste

ervaring en kennis van deze behandel-

techniek.

Van Rutte heeft de sleeve-procedure

verder ontwikkeld, samen met de ba-

riatrisch chirurgen, het operatieper-

soneel, anesthesisten, endocrinologen

en klinisch chemici van het Catharina

Ziekenhuis en productontwerpers van

de TU Delft. Zo heeft hij met behulp

van gestructureerde videoregis-

tratie de valkuilen van de ope-

ratie onderzocht, zoals het

gebruik van de verkeerde

instrumenten. Door de

wanddikte van de maag te

meten kon de juiste maat

nietjes worden bepaald voor

het dichtnieten van de maag.

Copromotor en chirurg dr. Simon

Nienhuijs geeft aan dat met de komst

van de sleeve een patiënt met obesitas

meer op maat geholpen kan worden.

‘Voor patiënten met bijvoorbeeld dia-

betes én een hoog cholesterolgehalte is

een gastric bypass vaak een beter alter-

natief. Maar als er geen harde redenen

zijn om voor een bypass te moeten gaan,

zien we dat veel patiënten voorkeur uit-

spreken voor een sleeve.’

Uit het onderzoek van Van Rutte blijkt ook

dat de behandeling van morbide obesitas

dient te worden beschouwd als een pro-

ces. Een operatie zoals de sleeve is volgens

hem maar een klein – maar essentieel

– onderdeel daarvan. ‘De fase na de ope-

ratie vind ik zelf de belangrijkste. Hierin

staat de inzet van de patiënt centraal. Die

dient zich namelijk levenslang bewust te

zijn van het feit dat hij een operatie voor

overgewicht heeft ondergaan. Alleen dan

wordt blijvend resultaat geboekt.’

Gastric sleeve goed alternatief voor bypass

Promovendus: Justin Bitter



ONZEOK

WIE: Parvathi van UrkWAT: operatieassistent derde deskundigheid oogheelkunde en praktijkassistentWAAR: Oogheelkundig Medisch Centrum, Zaandam

OPROEPJullie OK in deze rubriek? Stuur dan een mailtje aan [email protected].

Wij zijn trots …… dat ons kleine team van operatieassisten-

ten het zo goed redt. Er werken hier twee

operatieassistenten derde deskundigheid

en één operatieassistent eerste deskundig-

heid. We zorgen heel goed voor onze OK.

Er zitten nergens jodiumvlekken op de

vloer. Van de onderhoudsdienst krijgen we

vaak complimenten over de apparatuur:

‘Wat ziet jullie Stella er nog netjes uit!’, bij-

voorbeeld. Stella is ons phacoapparaat. We

hebben het een naam gegeven omdat ze zo

belangrijk voor ons is. Zonder Stella, geen

staaroperaties.

Patiënten komen ook naar onze OK voor …… hoornvliesoperaties. Voor hoornvlies-

transplantaties komen patiënten zelfs

helemaal uit Suriname en Curaçao. Dat is

volgens mij best wel uniek. Ze krijgen hier de voorcontroles, ver-

blijven in een hotel en worden een tijd later hier geopereerd. Soms

gaan ze tussendoor naar het land van herkomst omdat er bijvoor-

beeld nog geen donor is.

Mensen kunnen hier ook terecht bij plastisch chirurgen, een low-

visionspecialist, een orthoptist, een optometrist en een contact-

lensspecialist. Het OMC biedt alle oogheelkundige zorg aan. We

proberen het zo te plannen dat alle onderzoeken en consulten op

één dag plaatsvinden.

Operatiepatiënten melden zich aan de balie. Ze hoeven niet nuch-

ter te zijn en krijgen koffie of thee aangeboden. Een gastvrouw

brengt hen naar de voorbereidingsruimte van de verkoever. Daar

krijgen ze OK-kleren aan.

Op de verkoever …… werken wij of een praktijkassistent met een speciale opleiding.

Druppelen doen we zelf. Andere verdovingen – altijd lokaal – doet

de oogarts. Patiënten worden in een veredelde tandartsstoel naar

de OK gereden en daarin ook geopereerd. Van óp de OK tot ván de

OK duurt dertig minuten met de voorbereiding erbij. Soms is ie-

mand na al vijftien minuten klaar.

Praktijkassistent …… ben ik ook één dag in de week. Zo ben

ik hier twee jaar geleden begonnen. Daar-

voor had ik administratieve banen, en

dáárvoor was ik anesthesiemedewerker.

Een praktijkassistent zit aan de balie en

telefoon, bij polispreekuren en maakt con-

sultverslagen. Dat scheelt de arts veel tijd.

Sommigen staan ook op de verkoever. Ik

verwijder daarnaast hechtingen en doe

Tekst: Marloes van Hoorn

Foto’s (inclusief cover): Jos Heijnen

Meekijken met Parvathi van Urk van het Oogheelkundig Medisch Centrum in Zaandam



eens wat mee voor de snoeppot in de koffie-

of planningskamer.

Een speciale briefing…… hebben we niet. We bespreken een dag

van tevoren al wat we gaan doen en zor-

gen dat alles aanwezig is. We doen wel

een time-out.

Werkoverleg …… hebben we één keer in de twee maanden

voor de OK. We proberen dit te plannen na

een OK die niet al te lang duurt. Daarnaast

hebben we één keer in de zoveel tijd OMC-

breed overleg.

Bestellen …… doet de allrounder. Hij bestelt wekelijks

onder andere de phacopakketten bij de le-

verancier. Als ‘hoofd OK-medicatie’ – haha-

ha – vult hij ook de bestellijst in voor de

medicatie en de injectievloeistoffen. Die

gaan naar degene die de apotheek beheert.

De CSA-medewerker – we hebben een klei-

ne CSA voor het micro-instrumentarium –

bestelt overige OK-zaken zoals jassen, spui-

ten en gazen. Ze kijkt in de berging wat we

missen.

Onze sfeer …… is heel goed. Dit is echt een leuk bedrijf.

We vormen een hecht team met álle mede-

werkers. Het is niet superhiërarchisch en

we kunnen elkaar aanspreken op fouten.

Iedereen voelt zich serieus genomen, wordt

betrokken bij vernieuwingen. Ik zeg thuis

‘bij ons in het OMC’. Dat betekent wel iets,

toch?

In de toekomst …… gaat er vast nog van alles veranderen.

Dat maakt het ook leuk. Onlangs zijn we

overgestapt op een nieuw EPD, met vaste

templates. Dat scheelt veel tijd. We hebben

ook een nieuw telefoonsysteem met terug-

belfunctie, waardoor onze bereikbaarheid

is toegenomen. Binnenkort starten we een

hoornvliescentrum. We zijn altijd bezig

met de logistieke en patiëntenstromen. Dit

bedrijf is continu in beweging, net als ik! ■

de voorbereidingen voor het FAG-onderzoek, een fluoronderzoek

van de vaten in het netvlies. Toen ik hier als praktijkassistent be-

gon mocht ik al snel op de OK invallen als omloop vanwege mijn

anesthesieachtergrond. Vervolgens ben ik de post-mbo-opleiding

OK-vaardigheden met als specialisatie oogheelkunde gaan doen

aan de Amstel Academie. Nu heb ik de ideale werkplek: admini-

stratie én zorg.

Als derde deskundige …… doen we in principe hetzelfde als de eerste deskundige, de all-

rounder. Alleen doet hij ook hoornvliesoperaties omdat die hoog-

complex zijn en ooglidcorrecties omdat dat formeel een ander

specialisme betreft dan oogheelkunde.

De patiëntenplanning … … maken we in een team van drie: mijn collega-derde deskundige,

een fulltimeplanner en ik. Mijn collega plant ons in op de OK. Dat

gaat per maand maar is vrij standaard, want we werken vaste da-

gen in de week. Er moeten altijd twee operatieassistenten aanwezig

zijn. Soms is dat een oproepkracht.

We blijven bij door …… congressen van het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap.

Daarnaast leren we van de artsen en houden we de literatuur bij.

Er worden ook klinische lessen gegeven voor het hele bedrijf. Als

operatieassistent hoef je geen accreditatiepunten te halen.

Oogheelkunde …… is helemaal niet saai! De oogartsen met wie ik werk zijn erg en-

thousiast over hun vakgebied en steken ons allemaal aan. Geen oog

en geen staar is hetzelfde. Soms lijkt een staar zacht, maar hoor

je tijdens de operatie aan het phacoapparaat dat hij toch hard is.

Bij hoornvlieshechtingen is het fascinerend hoe na een positiever-

andering weer een mooie cirkel van lichtjes op het oog verschijnt

door de keratoscoop. Ik houd ook erg van het contact met de pa-

tiënten. Omdat de verdovingen lokaal zijn kunnen we hen door

de hele ingreep heen praten. Soms houd je als omloop steeds hun

hand vast.

Lunchen … … doen we zodra het ochtendprogramma klaar is. Aflossen doen

we niet. Er is één koffiekamer voor alle dertig OMC-medewerkers.

We eten wat we zelf hebben meegebracht. Iedereen neemt ook wel

WE ZORGEN HEEL GOED VOOR ONZE OK


Congrescentrum De ReeHorst, Ede

In samenwerking met:

LVO Congres

’On the move’

2017Donderdag 9 maart en vrijdag 10 maart

Congressecretariaat

Postbus 24285202 CK ’s-HertogenboschTel 073 - 700 35 [email protected] meer informatie: www.lvocongres.org



LVO-INFORMATIE

Hennie Mulder, vice-voorzitter, penningmeester en redactie-

coördinator OK Operationeel [email protected] en

[email protected] Stuart, secretaris en bestuurslid Opleiding & Scholing

[email protected] en [email protected] Dreessen, bestuurslid Beroepsbelang Kwaliteit & Veilig-

heid [email protected] de Kort, bestuurslid Congres, [email protected] Jongbloed projectleider communicatie [email protected]

Lid worden van de LVO?https://lvo.nl/lidmaatschap/

inschrijven

Lidmaatschap opzeggenDit dient voor 1 oktober te

gebeuren.

https://lvo.nl/lidmaatschap/

opzeggen

[email protected]

Tijdens de komende algemene ledenvergadering zal het LVO-bestuur Ger Creemers voordragen als voorzitter. De kandidaat-voorzitter introduceert zichzelf alvast.

Beste LVO-collega’s,In 1989 heb ik na het behalen van mijn diploma verpleegkun-

dige A de overstap gemaakt naar de dynamische OK-wereld. In

1992 behaalde ik mijn diploma operatieassistent. Hierna heb

ik zeven jaar als zodanig gewerkt in het Sint-Josephziekenhuis

en het Máxima Medisch Centrum Veldhoven/Eindhoven.

In de periode 2003-2016 heb ik naast mijn functie in het

ziekenhuis als operatieassistent gewerkt bij Defensie. Na een

opleiding voor civiel medisch personeel aan de Koninklijke

Militaire Academie in Breda ben ik drie keer uitgezonden

geweest. In 2005 heb ik humanitaire hulp verleend in Paki-

stan (aardbevingsramp, tentenhospitaal in het Himalayage-

bergte). In 2009/2010 en in 2012 heb ik deelgenomen aan een

oorlogsmissie in Afghanistan. De afgelopen zeventien jaar

heb ik in diverse leidinggevende functies in het OK-complex

van het Máxima Medisch Centrum gewerkt. Een leerzame en

plezierige tijd. Sinds juni 2016 werk als manager OK/CSA in

kliniek ViaSana. Dit is een ambitieuze zelfstandige orthope-

dische kliniek in Mill (Noord-Brabant).

De LVO is al bijna veertig jaar dé vereniging voor en door

operatieassistenten. Zij vertegenwoordigt bijna de helft van

de beroepsgroep. Het is mijn ambitie om nog meer leden aan

de LVO te binden. Hierdoor kunnen we nog beter en georga-

niseerder belangrijke thema’s bespreken en daarbij richting

geven aan de toekomst van ons vak.

De functie van operatieassistent en het werken in de operatie-

kamer zijn in veertig jaar tijd aanmerkelijk veranderd. Dit

vergt van de LVO in het algemeen en van operatieassistenten

in het bijzonder een continue aanpassing. De LVO heeft hier-

op geanticipeerd, en met name in het laatste decennium is er

al veel bereikt op het gebied van kwaliteit, veiligheid, scholing

en belangenbehartiging. Hieraan wil ik graag een steentje bij-

dragen door deze thema’s van aandacht te blijven voorzien.

De zorg in de Nederlandse ziekenhuizen en klinieken is vol-

op in beweging. Door regionale samenwerking, innovatie,

financiële kaders, nieuwe richtlijnen, verschuiving van zorg

en focus op kwaliteit zal ons vak nog meer gaan veranderen.

Graag wil ik samen met de LVO een platform bieden om hier-

over van gedachten te wisselen.

Ger Creemers

Even voorstellen: Ger Creemers



lvo-nieuws

Het wordt op steeds meer plekken in Nederland voelbaar dat er tekorten zijn aan operatieassistenten; vacatures worden niet meer opgevuld. Er lijkt een steeds snellere golfbeweging te zijn van een tekort aan gespecialiseerd personeel naar een overschot. Het is de hoogste tijd om de bezetting van operatie-assistenten structureel aan te pakken en ervoor te zorgen dat de uitstroom van goed opgeleide zorgprofessionals niet hoger is dan de instroom.

Door de dubbele vergrijzing – relatief meer ouderen, die ook re-

latief ouder worden – is er steeds meer sprake van comorbiditeit

en chroniciteit. De daardoor toenemende zorgvraag dwingt zorg-

instellingen tot verdergaande innovatie van zorgprocessen. Daar-

voor is hoger gekwalificeerd personeel nodig. Een eerste stap is een

betere selectie van studenten, die structureel bij- en nageschoold

worden. En dan niet als reactie op een probleem of tekort maar

proactief. Deze goed opgeleide operatieassistenten moeten worden

ingezet voor werkzaamheden waarvoor ze zijn opgeleid.

Taakverschuivingen en technologische ontwikkelingen maken dat

operatieassistenten steeds meer taken overnemen van specialisten.

Brandbrief LVO over tekort aan operatieassistenten

Kwaliteit en veiligheid van operatieve zorg moet worden gewaarborgd

Illu

stra

tie:

Sh

utt

erst

ock

IN MEMORIAM

Ons bereikte het droevige nieuws van het

overlijden van Rob Nagtegaal.

Rob was in het verleden dagvoorzitter

van het LVO-congres, en hij had zit-

ting in een denktank van de LVO.

Wij wensen zijn familie en

zakenpartner veel sterkte

met dit verlies.

Namens de LVO,

Hennie Mulder

Dit kan voordelige financiële gevolgen hebben, maar heeft ook

invloed op de Wet BIG. Het beroep operatieassistent is zodanig

aan veranderingen onderhevig dat daarop zal moeten worden ge-

reageerd. Een verplichte registratie en accreditatie zou een belang-

rijke stap zijn, ook om de kwaliteit en veiligheid van de operatieve

zorg te borgen of te verbeteren. In Engeland bestaat een verplicht

register voor verpleegkundigen en voor operatieassistenten. In

Nederland kan iemand die in het zuiden van het land een grove

fout maakt, weer gewoon als operatieassistent werken in het wes-

ten. Patiënten, specialisten en collega-zorgprofessionals moeten

erop kunnen vertrouwen dat de operatieassistent daadwerkelijk

bevoegd en bekwaam is.

De kern van het beroep operatieassistent is in de praktijk uitgekris-

talliseerd, maar in de nabije toekomst zal een steeds groter beroep

worden gedaan op zelfstandigheid van handelen en belangrijke al-

gemene hbo-competenties, zoals als professionaliteit en innovatie-

vermogen. Daarom zijn titelbescherming en een tuchtrechtelijke

regeling op langere termijn noodzakelijk. Naar de mening van de

LVO moeten operatieassistenten worden opgenomen in artikel 3

van de Wet BIG, waarin registratie en titelbescherming zijn ge-

regeld.

Lees meer over het tekort aan operatieassistenten op pagina 16.



Tekst: Ingrid Lutke

Schipholt

Foto’s: Shutterstock

Het tekort aan operatieassistenten wordt nijpend, zeker over vijf jaar. Hoe dat opgevangen kan worden, bespraken professionals uit de zorg medio januari in Schaarsbergen bij Arnhem. Een eenduidige oplossing is er nog niet, maar er kwamen wel interessante ideeën naar voren.

Tussen dit jaar en 2022 moeten er jaar-

lijks 643 operatieassistenten bij ko-

men. Dit heeft het Capaciteitsorgaan

berekend, dat ramingen maakt voor beroeps-

groepen in de zorg. Volgens het beroepsveld

moeten er zelfs 697 assistenten bij komen,

wil er over vijf jaar geen tekort zijn. Het komt

erop neer dat er drie keer zo veel mensen

moeten worden opgeleid om over vijf jaar

voldoende operatieassistenten te hebben.

LVO-bestuurslid Nicole Dreessen van de

LVO-commissie Beroepsbelangen beaamt

tijdens bovengenoemde debatavond over

de tekorten dat de situatie penibel wordt.

Bovendien: ‘Door de dubbele vergrijzing –

relatief meer ouderen worden relatief ouder

– is er steeds meer sprake van comorbiditeit

en chroniciteit. De daardoor toenemende

zorgvraag dwingt zorginstellingen tot ver-

dergaande innovatie van zorgprocessen, en

daarvoor is hoger gekwalificeerd personeel

nodig.’

De veranderingen in de ziekenhuiszorg zijn talrijk. Er is een ver-

schuiving zichtbaar door de voortgaande terugloop van de lig-

duur en de toegenomen productiviteit; technische ontwikkelin-

gen en innovatie volgen elkaar snel op. De taken en benodigde

kennis van operatieassistenten zijn complexer en gespecialiseer-

der geworden. Daarnaast krijgen zij steeds meer verantwoor-

delijkheden; door taakverschuivingen en technologische ont-

wikkelingen nemen operatieassistenten steeds meer taken over

van specialisten. De lateralisatie en specialisatie van zorg heeft

effect op het beroep operatieassistent. Hierbij wordt de trend ge-

volgd van specialisten die werken met een eigen team (dedicated

teams). Last but not least is het een feit dat steeds meer ziekenhui-

zen fuseren.

GOEDE BORGINGDe opleiding tot operatieassistent wordt ook besproken in Schaars-

bergen. De kern van het beroep operatieassistent is in de praktijk

uitgekristalliseerd, maar in de nabije toekomst zal een steeds gro-

ter beroep worden gedaan op zelfstandigheid van handelen en

belangrijke algemene hbo-competenties als professionaliteit en in-

novatievermogen. Daarom zijn titelbescherming en een tuchtrech-

telijke regeling op langere termijn noodzakelijk. Naar de mening

Debat over dreigend tekort aan OK-personeel

‘SELECTEER LEERLINGEN GOED’



studeren en hebben een studentenleven,

terwijl zij werken en een onveilige werk-

sfeer ervaren.

De jonge mensen op de OK hebben te ma-

ken met een oude cultuur. Dat wil nog wel

eens botsen. Zo zegt een van de aanwezi-

gen: ‘Ik hoorde laatst een gesprek tussen

een leerling en een oudere operatieassis-

tent. De leerling werd verweten dat ze de

chirurg aansprak met “jij” in plaats

van “u”. Terwijl de leerling bui-

ten de OK ook “jij” tegen de

dokter zegt.’

Nu worden er allerlei

voorbeelden genoemd.

Begrippen als ‘getto-

vorming’ komen ter

tafel. ‘Vind je het gek als

jongeren zeggen dat de OK

“hun ding” niet is?’ Een ander

zegt: ‘We zijn slecht in staat om

van de LVO, verwoord in een brandbrief (zie pagina 15), moeten

operatieassistenten worden opgenomen in artikel 3 van de Wet

BIG, waarin registratie en titelbescherming zijn geregeld. Deze

geluiden klinken in Schaarsbergen ook: meer taken en meer ver-

antwoordelijkheden moeten goed worden geborgd voor zowel de

professional als de patiënt.

HARDE OK-CULTUUR Dat er te weinig operatieassistenten zijn, komt

volgens de deelnemers van de bijeenkomst

doordat er te veel leerlingen uitvallen. De

aanwezigen waren vrij unaniem over de

reden: de cultuur op de OK. Leerlingen

ervaren deze als hard, mede door de di-

rectieve manier van communiceren. Dit

is voor mensen die net van de havo of

het vwo komen een onveilig opleidings-

klimaat, waardoor leerling-operatieassi-

stenten nogal eens afhaken. Hun vrien-

den van de middelbare school gaan



onze leerlingen goed op te vangen. Als ze

iets niet goed doen, worden ze afgebrand.’

Zijn collega beaamt dat: ‘De relaties tussen

mensen in sommige dedicated teams zijn

zo klef dat er geen goed opleidingsklimaat

meer kan zijn. Elke nieuwkomer wordt als

indringer gezien.’

Nicole Dreessen heeft andere ervaringen:

‘Wij werken ook met dedicated teams en

bij ons worden de studenten wel goed op-

gevangen. Het hangt van de cultuur af, en

hoe je die vormgeeft. Maar ik denk wel dat

je van een speciaal soort moet zijn om je te

handhaven op de OK.’

Gelukkig vertellen meer debatdeelnemers

dat er in hun ziekenhuis

geen sprake is van

een harde of on-

veilige situatie

op de OK. ‘Wij

hebben kleine

dedicated teams

waar de leer-

lingen plezierig

kunnen leren en

werken. Er wordt

goed op ze gelet.’

INSERVICE ERUITVolgens dagvoorzitter Jacques Henkelman, manager van onder

meer de operatiekamers in het ziekenhuis van Winterswijk, moet

de overheid een rol gaan spelen in de promotie van het vak. Ook

merkt hij op dat er weinig onderzoek is gedaan naar manieren om

het tekort aan operatieassistenten op te lossen.

Aangezien operatieassistenten steeds meer taken overnemen van

specialisten lijkt het tijd voor een vernieuwing van de opleiding

tot operatieassistent. De oude inserviceopleiding zou een revisie

moeten ondergaan. Hiermee is een aantal opleidingscentra al be-

zig. Een verplichte registratie en accreditatie zou een belangrijke

stap zijn, ook om de kwaliteit en veiligheid van operatieve zorg te

borgen of te verbeteren.

Er ontstaat een discussie over de vraag of het vak niet te tech-

nisch is geworden, waardoor leerling-operatieassistenten afha-

ken. Een enkeling vindt van wel, het merendeel vindt het wel

meevallen. Nicole Dreessen: ‘Het vak is wel degelijk technisch.

Bij de hbo-verpleegkunde gaan ze eerst op de afdeling werken

en daarna op de OK. Daar missen ze het patiëntencontact dat ze

eerst hadden. Daarom willen ze niet op de OK werken. Dus selec-

teer leerlingen goed en bereid ze goed voor op wat ze kunnen

verwachten.’

Er gaan stemmen op om de inserviceopleiding te wijzigen in

een hbo-opleiding. Nu kunnen mensen met een mbo 4-, havo- of

vwo-diploma starten met de opleiding tot operatieassistent. Maar

misschien, zo oppert een van de aanwezigen, moeten we daarvan

af. ‘Inservice eruit, hbo erin. Tien

jaar geleden was dat nog onbe-

spreekbaar, want je zou

veel te weinig prak- tijkervaring

opdoen en je

bent niet in dienst

van het ziekenhuis. Ik

denk dat we het over vijf

jaar gewoon gaan doen.’

Een ander denkt ook dat het

die kant opgaat: ‘Als we een

slag willen maken, dan geven

we de hbo-operatieassistent een

goede stageplek. Ze vergaren daar-

naast veel bagage om hun vak mee

uit te kunnen oefenen. Ze nemen per

slot van rekening steeds meer taken over

van de arts.’

GENOEG GELDOpleidingsgeld zou het probleem niet moeten

kunnen zijn. Per leerling krijgt het ziekenhuis



CONCLUSIEEr is deze avond geen pasklare oplossing

gevonden voor het alarmerende tekort

aan OK-personeel dat dreigt. Maar wel is

men het erover eens dat het opleidings-

klimaat goed bekeken moet worden om

uitval te voorkomen. Verder is het nood-

zakelijk om de opleiding innovatiever te

maken. De LVO heeft aangekondigd dat

zij de opleidingsinstituten van NVZ en

NFU wil uitnodigen voor een gesprek om

deze zaken te bespreken. ■

namelijk 48.500 euro per jaar, en per gediplomeerde komt daar

nog eens 96.900 euro bij. Niels Oerlemans, senior beleidsadvi-

seur van de NVZ, legt uit dat er genoeg subsidie is voor het oplei-

den van nieuwe operatieassistenten. Het blijkt dat deze subsidie

vaak niet wordt aangevraagd. Er is slechts 110 miljoen euro ge-

bruikt van de 130 miljoen die beschikbaar is. Het opleidingsbud-

get kent een zogenoemde openeinderegeling: er is geen limiet

aan het aantal mensen dat wordt opgeleid.

Het is gissen waarom er 20 miljoen op-

leidingsgeld over is. Er bestaat veel

onduidelijkheid over bij de aanwe-

zigen. De grote vraag wordt

verwoord door een gast:

‘Waarom leiden we niet

maximaal op als de vergoeding

zo goed is?’ Een ander merkt op

dat er in haar ziekenhuis wordt

gezegd dat er geen geld is om

nieuwe operatieassistenten op

te leiden. Weer een ander zegt

dat er bij haar op de afdeling

niet genoeg assistenten zijn om

leerlingen op te leiden. Een der-

de spreekt het vermoeden uit dat

er misschien wel geld is ontvangen,

maar dat dit geld misschien een ande-

re bestemming binnen het ziekenhuis krijgt.

Niemand weet de antwoorden.

VARKENSCYCLUSEen tekort aan operatieassistenten is niet nieuw. Er

is duidelijk een varkenscyclus te zien bij de beroeps-

groep. In 2009 werd een aantal kunstgrepen toegepast,

waarna er weer genoeg assistenten waren. Daarna was

er echter sprake van een terugval.

Er werden destijds meer operatieassistenten opgeleid én assisten-

ten ingevlogen uit het buitenland, waaronder India. Dit was geen

succes. De NVZ, zo zegt Oerlemans, zal er dit jaar werk van maken

om meer assistenten op te leiden. In maart beschikt iedere regio

over een afgestemd geaccordeerd opleidingsplan. Daarin staat

welk ziekenhuis hoeveel operatieassistenten gaat opleiden.

Volgens het Capaciteitsorgaan zijn er nu nét voldoende operatie-

assistenten. Maar kijkend naar de toekomst zal er in 2022 een

tekort zijn als er niets verandert. Tussen nu en 2019 moeten er zo-

als gezegd jaarlijks 643 leerlingen worden opgeleid. 2019 wordt

genoemd omdat de opleiding drie jaar duurt. Wil je in 2022 vol-

doende operatieassistenten hebben, dan moet de lichting in 2019

al groot genoeg zijn.



BIORITME: BEPERK DE SCHADE BIJ BEREIKBAAR-HEIDSDIENSTENBereikbaarheidsdiensten vormen een aanslag op je biologische klok. Wat zijn de gevolgen daarvan en hoe kun je zo snel mogelijk weer herstellen?

Bereikbaarheidsdiensten hebben vaak veel meer invloed op

onze gezondheid dan wij ons realiseren. Ze verstoren name-

lijk het bioritme, wat geestelijke en lichamelijke klachten

kan veroorzaken. Voor mijn afstudeerscriptie heb ik onderzocht

wat de gevolgen kunnen zijn van het draaien van bereikbaarheids-

diensten en hoe je er zo snel mogelijk weer van kunt herstellen.

De resultaten heb ik een jaar geleden mogen presenteren op het

LVO-congres, waar ik ook de Van Straten Medical Young Profes-

sional Award voor mijn scriptie heb mogen ontvangen.

Iedereen heeft een eigen bioritme of biologische klok. Eigenlijk

zijn er meerdere biologische klokken: een centrale biologische

klok in de hypothalamus, die vooral wordt beïnvloed door licht, en

biologische ‘bijklokken’ elders in het lichaam, die worden aange-

stuurd door de centrale klok en metabole signalen. De centrale bio-

logische klok reguleert onder andere het slaap-waakritme en de

variatie in eetlust. Het slaap-waakritme duurt ongeveer 24 uur en

wordt behalve door licht ook beïnvloed door factoren als lichaams-

temperatuur, stress, slaap en voeding.

LICHT Mensen zijn wakker en vitaal bij daglicht en slaperig wanneer het

donker is. Dit komt door het hormoon melatonine. Melatonine

wordt geproduceerd in de glandula pine-

alis, een klier achter de derde hersenven-

trikel. Hoe meer lichtinval, hoe lager de

melatonineconcentratie en hoe actiever

je wordt. En andersom: hoe minder licht-

inval, hoe hoger de melatonineconcen-

tratie en hoe slaperiger. De melatonine-

concentratie neemt ook af door het onder-

nemen van activiteiten. Als je tijdens een

bereikbaarheidsdienst acuut aan de slag

moet, zal de melatonineconcentratie door

het vele licht en de (acute) arbeid direct

afnemen.

Het moment waarop de melatoninecon-

centratie piekt verschilt bij ochtend- en

avondmensen. Bij ochtendmensen is er

relatief vroeg in de avond een piek te zien.

Zij zullen dus eerder vroeg naar bed gaan.

Bij avondmensen vindt deze piek later op

de avond plaats. Dit is genetisch bepaald.

Je kunt je melatonineconcentratie ver-

hogen door een donkere omgeving te creë-

Tekst: Lisanne van

Dijk, operatieassistent,

Waterlandziekenhuis,

Purmerend

Foto’s: Shutterstock



ren en niet te veel achter een beeldscherm te zitten. Ook zou je

voedingsmiddelen met tryptofaan kunnen eten. Die stimuleren de

melatonineaanmaak. Tot deze groep behoren producten als fruit,

vis, zuivel, ei en noten.

LICHAAMSTEMPERATUUR Ook de lichaamstemperatuur beïnvloedt het slaap-waakritme. Bij

een lagere lichaamstemperatuur is het lichaam minder actief. De

lichaamstemperatuur neemt in de loop van de ochtend toe wan-

neer het lichaam actief moet worden en neemt in de loop van de

avond weer af. De temperatuur neemt bij avondmensen pas later in

de ochtend toe, waardoor zij zich nog niet wakker en alert voelen

in de vroege ochtend en de neiging hebben om langer uit te slapen.

STRESS Naast licht en lichaamstemperatuur heeft

ook het stresshormoon cortisol invloed op

het slaap-waakritme. Cortisol wordt aange-

maakt in de bijnierschors en verhoogt de

hartslag, de suikeropname door de spieren

en de algehele activiteit in het lichaam. Het

verbetert op korte termijn het humeur en

de stemming. Kortom: cortisol laat je pres-

teren in stressvolle situaties.

Evenals de melatonineconcentratie en li-

chaamstemperatuur varieert de cortisol-

concentratie gedurende de dag. Zij stijgt

in de ochtend om het lichaam voor te be-

reiden op de dag en actiever te worden en

daalt in de avond, zodat het lichaam in de

ruststand komt. Ochtendmensen hebben

de piekconcentratie vroeg en avondmen-

sen later in de ochtend.

Wanneer je in een bereikbaarheidsdienst

’s nachts gebeld wordt voor een acute in-

greep, neemt de cortisolconcentratie in

het lichaam direct toe door de stress die

het lichaam op dat moment ondervindt.

Dit zorgt ervoor dat je goed kunt presteren

ondanks het vermoeide gevoel door de

hoge melatonineconcentratie.

VICIEUZE CIRKEL Een hoge cortisolconcentratie in het bloed

kan op langere termijn problemen geven.

Dit kan komen doordat de concentratie

met enige regelmaat continu hoog is van-

wege stress die je ’s nachts tijdens een be-

reikbaarheidsdienst ondervindt. Dan krijgt

de cortisolconcentratie niet de kans om

voldoende te dalen, zoals tijdens een nor-

male nacht. Ook geeft de gebroken nacht

zelf stress, waardoor er een vicieuze cirkel

ontstaat: je ervaart stress door de acute in-

greep en de gebroken nacht, de gebroken

nacht veroorzaakt stress de dag erna en die

stress zorgt weer voor een slechte nacht-

rust. Het is dus zaak die vicieuze cirkel te

doorbreken.

Stress kan ernstige gevolgen hebben voor

lichaam en geest. Denk aan een verhoog-

de bloeddruk, geheugen- en concentra-

tieproblemen, depressie, onderdrukking

van het immuunsysteem, uitputting,

afbraak van spieren, overgewicht, hart-



en vaatziekten, diabetes mellitus, versnelde veroudering en/of

darmklachten.

Cortisol stabiliseren

Er zijn manieren om de concentratie cortisol weer naar beneden

te krijgen en zo de vicieuze cirkel te doorbreken. Deze zijn zowel

direct na de dienst toe te passen als dagen later. Je kunt sporten,

lachen, muziek luisteren, ontspanningsoefeningen doen, sociale

activiteiten ondernemen en/of bepaalde voeding nuttigen. Zodra

de cortisolconcentratie daalt, zul je merken dat het makkelijker

wordt om in slaap te vallen en dat de stress

vermindert.

Voedingsmiddelen die helpen bij het sta-

biliseren van de cortisolconcentratie in

het lichaam zijn producten die vitamine

B en C en foliumzuur bevatten: fruit en

groenten met name. Ook omega 3-vetzu-

ren helpen bij het stabiliseren. Deze zitten

in vette vissoorten, noten en lijn- of kool-

zaadolie. Ook pure chocolade – met meer



dan 80 procent cacao – zou stabiliserend werken op het cortisol-

gehalte in het lichaam.

SLAAP Grote wisselingen in bedtijd kunnen het slaap-waakritme versto-

ren, evenals te lang uitslapen. Deze verstoringen kunnen leiden

tot vermoeidheid. Het is daarom te adviseren om op regelmatige

tijden naar bed te gaan en op te staan. Slaap liever niet langer uit

dan anderhalf uur – de lengte van één slaapcyclus – en maak ge-

bruik van kortdurende slaapjes (powernaps). Deze verstoren het

slaap-waakritme minder dan uitslapen.

De kwaliteit van de slaap is belangrijker dan de hoeveelheid. Per

nacht doorloop je normaal gesproken drie tot vijf slaapcycli. Tij-

dens de eerste twee cycli herstel je het meest en worden je erva-

ringen het best verwerkt.. Tijdens die cycli wakker gebeld worden

is veel schadelijker voor de kwaliteit van je nachtrust dan tijdens

een van de laatste cycli. Een slaapcyclus duurt 90 tot 120 minuten.

Na vier of vijf uur slaap is de basis voor geestelijk en fysiek herstel

gelegd, ook al zal niet altijd een uitgerust gevoel overheersen.

Vermoeidheid is gevaarlijk. Als je vermoeid bent, ben je minder

waakzaam, is het moeilijker om taken goed uit te voeren en boven-

dien lastiger om duidelijk en logisch na te denken en adequaat te

reageren. Bij erge vermoeidheid kan het automatic behavior syndrome

ontstaan. Daarbij doe je microslaapjes van twee tot vijftien secon-

den. Deze onderbreken het denken en handelen, wat kan leiden tot

fouten op de weg of op het werk.

Tekenen van vermoeidheid zijn onder andere: slaperigheid, gapen,

verlies van zicht of wazig zien, prikkelbaarheid, teruggetrokken

gedrag, concentratieverlies, vergeetachtigheid en/of verlies van

motivatie.

Onderzoek heeft aangetoond dat werknemers die onregelmatig

werken twee tot zes keer meer risico lopen op een aan vermoeid-

heid gerelateerd verkeersongeluk.

VOEDING Hiervoor is al besproken hoe voeding de concentratie melatonine

en cortisol kan beïnvloeden, en daarmee het slaap-waakritme. Voe-

ding beïnvloedt de biologische klok ook nog op andere manieren.

Er kunnen bijvoorbeeld problemen ontstaan als je ’s nachts voe-

ding nuttigt. Dan komen de signalen van de centrale biologische

klok – die gevoelig is voor licht – namelijk niet overeen met die van

de biologische bijklokken, die gevoelig zijn voor energie.

Overdag is het lichaam ingesteld op voedselinname en ’s nachts

op energieverbruik. Het lichaam is ’s nachts dus minder goed in-

gesteld op het innemen van voedsel. Mocht je ’s nachts toch willen

eten, dan is voedsel zonder vetten en koolhydraten aan te raden.

Vetten en koolhydraten zijn ’s nachts lastig te verteren.

CONCLUSIE Concluderend kan ik de volgende aanbevelingen formuleren.

Het helpt om zo veel mogelijk ritme en regelmaat aan te hou-

den, ondanks de bereikbaarheidsdiensten.

Door je eigen ritme zo veel mogelijk te

herpakken, beperk je de schade aan je bio-

ritme. Slaap niet te lang uit. In ieder geval

niet langer dan anderhalf uur, de lengte

van ongeveer één slaapcyclus. Doe bij erge

vermoeidheid liever powernaps. Deze zijn

vele malen effectiever en minder schade-

lijk voor je slaap-waakritme. Maak gebruik

van manieren om je melatonineconcen-

tratie te laten stijgen door een donkere

ruimte te creëren en geen beeldschermen

te gebruiken voor het slapen gaan. Verlaag

je cortisolgehalte door ontspanning te zoe-

ken en zo de vicieuze cirkel te voorkomen

of te doorbreken. Wees je bewust van de

nadelen van ’s nachts voedsel nuttigen.

Neem voeding die licht verteerbaar is en/

of een positieve werking heeft op de me-

latonine- of cortisolconcentratie. Tot slot:

wees alert op signalen van stress en/of ver-

moeidheid om erger te voorkomen.

Deze tips hebben mij geholpen om na een

dienst bewuster te herstellen. Lang niet al-

tijd overheerst er een uitgerust gevoel na

een vermoeiende nacht. Maar wellicht helpt

het je om je wat vitaler te voelen en sneller

te kunnen genieten van je vrije dag! ■

BRONNEN • Boivin D.B., Boudreau P. (2014). Impacts

of shift work on sleep and circadian

rhythms.

Pathologie Biologie, 62(5), 292-301.

• Eekelen A. van. Goedenacht. Verrassende

informatie en bruikbare tips over nacht-

arbeid. Stichting Arbeidsmarkt Zieken-

huizen. Te downloaden via http://www.

staz.nl/wp-content/uploads/2016/08/een-

goedenacht.pdf

• Graaff M.J. de, Buijs R.M., Hoekstra J.B.L.,

Fliers E. en Holleman F. (2006). Melatoni-

ne: fysiologische en pathofysiologische

aspecten en mogelijke toepassingen. Ned

Tijdschr Geneeskd, 150, 1971-5.

• Lassche K. (2012). Eten en de biologische

klok. Voeding & Visie, 25(1), 9-10. Te

downloaden via http://www.voeding-vi-

sie.nl/artikel/pdf/V&V_2012-1_p9-11.pdf

• Wormer, P. (2009). Vitaal werken vitaal

leven. Houten: Spectrum.



Tekst: J.A. de Bruijn,

arts-onderzoeker

algemene heelkunde;

A.P.M. van Zantvoort,

arts-onderzoeker alge-

mene heelkunde; M.B.

Winkes, aios algeme-

ne heelkunde; L. Raay-

makers, instrumen-

tenmaker; M. van der

Cruijsen-Raaijmakers,

sportarts; A.R. Hooge-

veen, sportarts; allen

Máxima Medisch Cen-

trum, Veldhoven; M.R.

Scheltinga, chirurg;

Máxima Medisch Cen-

trum en Maastricht

University

Een fasciotomie met het nieuwe instrument FascioMax lijkt gebruiksvriendelijk, veilig en effectief. Dit is onderzocht bij patiënten met een chronisch inspanningsgebonden compartimentsyndroom van het tibialis-anteriorspiercompartiment in het onderbeen. Het instrument heeft een speculum- en een fasciotoomdeel.

Eén van de acht jongere mensen met

inspanningsgebonden onderbeen-

pijn heeft een chronisch inspan-

ningsgebonden compartimentsyndroom

(CECS).27 On der atleten en militairen is dit

percentage mogelijk nog hoger.8 Vaa k erva-

ren patiënten inspanningsgebonden pijn

die verdwijnt na een periode van rust.4,39

A ndere symptomen zijn een strak gevoel,

kramp, spierzwakte en een veranderde

huidsensibiliteit.14,25 Een CECS van het on-

derbeen komt meestal voor in het anterieu-

re (ant-CECS) of in het diepe-flexorencom-

partiment (dp-CECS).10,28

BEHANDELOPTIESEen c onservatieve behandeling is bij ant-

CECS de eerste keuze, dus rust, aanpassing

van trainingsarbeid, pijnstilling en/of een

alternatieve looptechniek. Dit heeft bij een

deel van de patiënten echter onvoldoende

resultaat. Daarom wordt veelal voor een

operatieve behandeling gekozen.7,45 Ti jden s

de ingreep wordt de fascie van het aange-

dane spiercompartiment gekliefd (fasciotomie) of soms deels ver-

wijderd (fasc iectomie).1,3,6

Vroeger werd tijdens een fasciotomie een grote lengtesnede ge-

maakt om onder direct zicht de fascie over de gehele lengte te

kunnen klieven.23 Door de introductie van de fasciotoom volgens

Due en Nordstrand werd de benodigde huidincisie gereduceerd tot

2 à 3 centimeter.11 Een fa sciotoom is in essentie een metalen pook

met op het uiteinde een klein verticaal mesje om de fascie onder-

huids te klieven. Omdat er tijdens het klieven geen direct zicht is

op het mesje, wordt deze techniek ook wel ‘semiblind’ genoemd.

Soms worden complicaties van deze techniek gerapporteerd, zoals

schade aan de nervus peroneus superficialis.

BESTAANDE ONDERZOEKENCijfers over de effectiviteit en complicaties van de operatieve be-

handelingen van ant-CECS zijn erg wisselend. Succespercentages

in een groot aantal onderzoeken variëren van 63 tot 100 pro-

cent.1,9,13,15,17, 22,29,30,34,37,41,45,47 Het complicatiepercentage inclusief

spieren zenuwschade varieert van 5 tot 17 procent. Het merendeel

van deze studies is retrospectief, waardoor er een hoge kans op bias

is en deze percentages de werkelijke situatie waarschijnlijk roos-

kleurig inschatten.

Wanneer men de huidige technieken voor de operatieve behan-

deling van ant-CECS beschouwt, is er mogelijk dus ruimte voor ver-

FASCIOTOOM MET WEEFSELPROTECTIE

Een nieuw instrument voor de operatieve behandeling van een chronisch inspanningsgebonden compartimentsyndroom van het onderbeen



via de holle buis opgevoerd, wat het risico

op schade aan het omliggende weefsel be-

perkt.

FASCIOMAX-PROCEDUREOp de dag van operatie kregen de patiën-

ten in ons onderzoek 1 à 2 uur voor de

operatie 2500 IU laagmoleculair heparine

subcutaan toegediend. Dit is standaard-

zorg in ons ziekenhuis om het risico op

veneuze trombo-embolieën te verkleinen.

De anesthesist had in een eerdere fase in

samenspraak met de patiënt gekozen voor

algehele anesthesie of spinaalanesthesie.

De contouren van de musculus tibialis

anterior werden afgetekend op de huid. Er

werd geen tourniquet gebruikt.

Na steriel afdekken werd er een 2 à 2,5

centimeter lange longitudinale incisie over

de buik van de spier gemaakt. Deze is gelo-

betering. Wij hebben daarom een studie uitgevoerd met als doel

een nieuwe techniek te beschrijven en deze te onderzoeken op

haalbaarheid en veiligheid. Deze techniek – met het zogeheten Fas-

cioMax-systeem – is mogelijk een waardevolle aanvulling op de hui-

dige bestaande operatietechnieken, of zelfs een beter alternatief.

FASCIOMAX-SYSTEEM: SPECULUM EN FASCIOTOOMHet FascioMax-systeem bestaat uit twee onderdelen: een speculum

en een fasciotoom (figuur 1). Het speculum is een roestvrijstalen

instrument met een handvat en twee stevige semicirculaire bla-

den. Tegen elkaar geplaatst vormen deze bladen een holle buis van

30 centimeter lang en 5 millimeter wijd (binnendiameter). Deze

wordt via een kleine incisie over de fascie geschoven en dient als

beschermhuls voor de fasciotoom. De uiteinden van de bladen zijn

stomp om weefselschade te voorkomen. De bladen gaan van elkaar

als het handvat wordt gemanipuleerd.

Het tweede onderdeel, de fasciotoom, is ook van roestvrij staal en

bestaat uit een dunne pook met aan het uiteinde een verticaal ge-

plaatst mesje. In essentie is dit onderdeel een dunnere versie van

de fasciotoom volgens Due en Nordstrand.11 De fasciotoom wordt

Afbeelding 1 De twee delen van het FascioMax-systeem: een beschermend speculum en de daadwerkelijke fasciotoom.



kaliseerd 2 à 3 centimeter lateraal van de

tibiarand, ongeveer halverwege de lijn van

het fibulakopje naar de laterale malleolus

(figuur 2a).

De oppervlakkige crurale fascia werd ver-

volgens stomp vrijgelegd. Met een prepa-

reerschaar werd direct op de crurale fascie

al spreidend naar proximaal en distaal een

2 centimeter brede subcutane tunnel gecre-

eerd (figuur 2b). Identificatie van de nervus peroneus superficialis

is nooit noodzakelijk aangezien deze zich altijd latero-inferieur

van deze tunnel bevindt. Na het maken van een 1,5 à 2 centimeter

lange longitudinale incisie in de fascie (figuur 2c) werd het specu-

lum ingebracht (figuur 2d). Daarbij werd zorgvuldig één blad net

subfasciaal opgevoerd terwijl het andere suprafasciaal (subcutaan)

volgt. Met een minimaal scheppende beweging werd het speculum

gelijkmatig opgevoerd tot nagenoeg het einde van het spiercom-

partiment. Het speculum werd tot maximaal 5 centimeter distaal

Afbeelding 2 Perioperatief overzicht van de procedure. In alle afbeeldingen is de knie gelokaliseerd aan de linkerzijde.

a. Halverwege de lijn van het fibulakopje naar de laterale malleolus en 2 à 3 centimeter lateraal van de tibiarand wordt een 2 centimeter lange longitudinale

huidincisie gemaakt.

b. Via de huidincisie wordt een subcutane tunnel gemaakt.

c. Incisie van 1,5 à 2 centimeter in de fascia cruris.

d. Het speculum wordt ingebracht. Een blad wordt gepositioneerd direct subfasciaal; het andere blad suprafasciaal in de subcutane tunnel.

e. De fascie wordt stevig gefixeerd door de sluiting van het handvat, waarna de positie van het uiteinde wordt gecontroleerd met transcutane palpatie.

f. De fasciotoom wordt geïntroduceerd in de holle buis.

g. De beschermende huls kan voor een klein gedeelte worden geopend om de positie van de fasciotoom ten opzichte van de crurale fascie te visualiseren.

h. Richting de enkel wordt de crurale fascie met een schaar onder direct zicht geopend.

i. Het resultaat van de fasciotomie wordt gecontroleerd door het palperen van de laterale fascieranden via de huidincisie.



daarna. Wanneer de drukken boven afge-

sproken afkapwaarden uitkomen spreken

we van verhoogde drukken en CECS.26,35,40

De effectiviteit van de ingreep is bepaald

door de vermindering van klachten te

bestuderen. Elke geïncludeerde patiënt

heeft daartoe net voor de drukmeting en

5 en 21 maanden na de operatie een vra-

genlijst ingevuld. Mogelijke complicaties

door weefselschade, zoals hematomen,

sensibiliteitsstoornissen door letsel van

de nervus peroneus superficialis en wond-

infecties werden beoordeeld door de ope-

rateur op de poli twee weken na de ope-

ratie. Alle patiënten werden hierna mini-

maal eenmalig, meestal na zes tot acht

weken postoperatief, nogmaals telefo-

nisch gecontroleerd.

RESULTATEN EN DISCUSSIEDe fasciotoom presteerde zoals verwacht.

Het technisch succes, vastgesteld door

perioperatieve palpatie via de incisie van

de wijkende fascieranden, was 100 pro-

cent. De gemiddelde operatieduur was

10 minuten per been. Introductie in de

subcutane tunnel en het opvoeren door

de tunnel verliepen elke keer soepel. Het

klieven van de fascie lukte in één keer in

alle patiënten. Het was niet noodzakelijk

het instrument voor een tweede maal in te

brengen of additionele huidincisies te ma-

ken. Het instrument kon in alle gevallen

soepel worden verwijderd en er werden

geen klinisch relevante bloedingen waar-

genomen. Deze bevindingen laten zien

dat het instrument gebruiksvriendelijk

en effectief is.

Alle patiënten werden twee weken post-

operatief gezien voor identificatie van

potentiële complicaties. Er is één opper-

vlakkige wondinfectie succesvol behandeld

met antibiotica. Het complicatiepercentage

was dus 3,6 procent (1/28 benen). Er bleken

bij geen enkele patiënt aanwijzingen voor

ernstige complicaties zoals hematomen,

diepe wondinfecties of zenuwschade. In de

literatuur worden zoals eerder genoemd

complicatiepercentages tot 17 procent ge-

rapporteerd na chirurgische behandeling

van ant-CECS.

van het fibulakopje opgevoerd om eventueel letsel van de nervus

peroneus communis te voorkomen. Als het handvat wordt ge-

slo ten zit de fascie stevig opgesloten tussen de bladen. Nadat een

correcte positionering was geverifieerd met transcutane palpatie

(figuur 2e), werd de fasciotoom geïntroduceerd (figuur 2f) en opge-

voerd door de holle buis die wordt gevormd door de twee bladen

van het speculum (figuur 2g). Op deze manier werd de fascie zeer

gecontroleerd gekliefd. Na verwijdering van het instrument werd

de fascie naar distaal (4 à 5 centimeter richting de enkel) onder di-

rect zicht gekliefd met een schaar (figuur 2h). Nadat met palpatie

de volledigheid van de fasciotomie was bevestigd werd de huid in

één laag gesloten.

Patiënten werden dezelfde dag ontslagen met compressiekousen

voor de eerste veertien dagen. Er werd aangeraden zo snel mogelijk

weer te starten met dagelijkse activiteiten, maar gedurende de eer-

ste veertien dagen niet te sporten.

ONDERZOEKSMETHODEBij alle patiënten is voorafgaand aan de procedure de aanwezig-

heid van een ant-CECS vastgesteld door de afdeling Sportgenees-

kunde van Máxima Medisch Centrum, een nationaal referentiecen-

trum voor patiënten met sportgerelateerde aandoeningen. Hier

werden in het eerste halfjaar van 2013 123 patiënten geëvalueerd

met onderbeenklachten suggestief voor CECS. Van hen voldeden

14 patiënten aan onze inclusiecriteria. Alle patiënten vertoonden

inspanningsgebonden onderbeenklachten en verhoogde spier-

drukken. De spierdrukken zijn gemeten met een dynamische spier-

drukmeting. Bij deze meting wordt de spierdruk gemeten in rust,

direct na een uitlokkende test op de loopband, en 1 en 5 minuten

Figuur 1 Symptomen in patiënten preoperatief (n = 14), na 5 maanden

(korte termijn, n = 13) en na 21 maanden (lange termijn, n = 13). Sympto-

men geassocieerd met CECS zijn gescoord als zeer ernstig (4 punten), hevig

(3 punten), matig (2 punten), mild (1 punt) of geen symptomen (0 punten).

Staven geven de gemiddelde waarden weer; foutstaven geven de stan-

daarddeviatie weer. * Significante reductie vergeleken met de gemiddelde

preoperatieve score.



Symptomen geassocieerd met CECS bleken

5 en 21 maanden postoperatief significant

gereduceerd (figuur 1). Verder waren alle

patiënten weer in staat te sporten.

BEPERKINGEN VAN HET ONDERZOEKDe huidige studie heeft een aantal beper-

kingen. Ten eerste is de dynamische spier-

drukmeting gebruikt om de diagnose CECS

te bevestigen. In recente literatuur wordt

de absolute diagnostische waarde van deze

metingen ter discussie gesteld.16,31 Wij heb-

ben deze metingen echter alleen ter beves-

ti ging gebruikt; alle patiënten vertoonden

ook karakteristieke klachten. Ten tweede

zijn alle patiënten preoperatief en postope-

ratief gezien door de chirurg die betrokken

is geweest bij het ontwikkelen van de Fas-

cioMax, alle operaties heeft uitgevoerd en

postoperatief de complicaties heeft geregis-

treerd. Hoewel de chirurg altijd integer en

correct heeft gehandeld heeft dit mogelijk

bias geïntroduceerd. Ten derde is de huidi-

ge studie puur observationeel en is er niet

vergeleken met een controlebehandeling.

CONCLUSIEAl met al concluderen wij dat de beschre-

ven techniek gebruiksvriendelijk, veilig en

effectief is bij de operatieve behandeling

van patiënten met een chronisch inspan-

ningsgebonden compartimentsyndroom

van het anterieure spiercompartiment in

het onderbeen. De uitkomst van de hui-

dige studie was dusdanig bemoedigend

dat er een randomized controlled trial

is gestart. Deze vergelijkt de FascioMax-

techniek met fasciotomie volgens Due en

Nordstrand. ■

Bronnen1. Almdahl SM, Samdal F. Fasciotomy for chro-

nic compartment syndr o me. Acta Orthop Scand

1989;60(2):210-211.

2. Aweid O, Del Buono A, Malliaras P, et al. Sys-

tematic review and recommendations for intra-

compartmental pressure monitoring in diagnosing

chronic exertional compartment syndrome of the

leg. Clin J Sport Med 2012;22(4):356-370. doi:10.1097/

JSM.0b013e3182580e1d.

3. Bell S. Repeat compartment decompression with partial fasciectomy. J Bone

Joint Surg Br 1986;68(5):815-817.

4. Blackman PG. A review of chronic exertional compartment syndrome in the

lower leg. Medicine & Science in Sports & Exercise 2000;32(3 Suppl):S4-10.

5. Bocklisch F, Bocklisch SF, Krems JF. Sometimes, often, and always: exploring the

vague meanings of frequency expressions. Behav Res Methods 2012;44(1):144-157.

doi:10.3758/s13428-011-0130-8.

6. Bong MR, Polatsch DB, Jazrawi LM, Rokito AS. Chronic exertional compartment

syndrome: diagnosis and management. Bull Hosp Jt Dis 2005;62(3-4):77-84.

7. Brennan FH, Kane SF. Diagnosis, treatment options, and rehabilitation of

chronic lower leg exertional compartment syndrome. Curr Sports Med Rep

2003;2(5):247-250.

8. Clanton TO, Solcher BW. Chronic leg pain in the athlete. In: Foot and Ankle

Injuries.Vol 13. Clinics in Sports Medicine; 1994:743-759.

9. Fijter WM de, Scheltinga MR, Luiting MG. Minimally invasive fasciotomy in

chronic exertional compartment syndrome and fascial hernias of the anterior

lower leg: short- and long-term results. Mil Med 2006;171(5):399-403.

10. Detmer DE, Sharpe K, Sufit RL, Girdley FM. Chronic compartment syndrome:

diagnosis, management, and outcomes. American Journal of Sports Medicine

1985;13(3):162-170.

11. Due J, Nordstrand K. A simple technique for subcutaneous fasciotomy. Acta

Chir Scand 1987;153(9):521-522.

12. Edmundsson D, Toolanen G, Sojka P. Chronic compartment syndrome also

affects nonathletic subjects: A prospective study of 63 cases with exercise-induced

lower leg pain. SORT 2007;78(1):136-142. doi:10.1080/17453670610013547.

13. Edmundsson D, Toolanen G. Chronic exertional compartment syndrome

in diabetes mellitus. Diabet. Med. 2011;28(1):81-85. doi:10.1111/j.1464-5491.

2010.03158.x.

14. Fraipont MJ, Adamson GJ. Chronic exertional compartment syndrome. J Am

Acad Orthop Surg 2003;11(4):268-276.

15. Fronek J, Mubarak SJ, Hargens AR, et al. Management of chronic exertional

anterior compartment syndrome of the lower extremity. Clin Orthop Relat Res

1987;(220):217-227.

16. Hislop M, Batt ME. Chronic exertional compartment syndrome testing: a

minimalist approach. British Journal of Sports Medicine 2011;45(12):954-955.

doi:10.1136/bjsports-2011-090047.

17. Howard JL, Mohtadi NG, Wiley JP. Evaluation of outcomes in patients follo-

wing surgical treatment of chronic exertional compartment syndrome in the leg.

Clin J Sport Med 2000;10(3):176-184.

18. Hutchinson MR, Bederka B, Kopplin M. Anatomic structures at risk during

minimal-incision endoscopically assisted fascial compartment releases in the leg.

American Journal of Sports Medicine 2003;31(5):764-769.

19. Knight JR, Daniels M, Robertson W. Endoscopic compartment release for

chronic exertional compartment syndrome. Arthrosc Tech 2013;2(2):e187-90.

doi:10.1016/j.eats.2013.02.002.

20. Leversedge FJ, Casey PJ, Seiler JG, Xerogeanes JW. Endoscopically assisted fas-

ciotomy: description of technique and in vitro assessment of lower-leg compart-

ment decompression. American Journal of Sports Medicine 2002;30(2):272-278.

21. Lohrer H, Nauck T. Endoscopically assisted release for exertional compart-

ment syndromes of the lower leg. Arch Orthop Trauma Surg 2007;127(9):827-834.

doi:10.1007/s00402-006-0269-4.



41. Turnipseed W, Detmer DE, Girdley F. Chronic

compartment syndrome. An unusual cause for clau-

dication. Ann. Surg. 1989;210(4):557-62- discussion

562-3. doi:10.1177/0363546511417171.

42. Turnipseed WD. Clinical review of patients trea-

ted for atypical claudication: a 28-year experien-

ce. Journal of Vascular Surgery 2004;40(1):79-85.

doi:10.1016/j.jvs.2004.02.034.

43. Brand JGH van den, Werken C van der, Verleisdonk

EJMM, T N. The Diagnostic Value of Intracompartmen-

tal Pressure Measurement, Magnetic Resonance Ima-

ging, and Near-Infrared Spectroscopy in Chronic Exer-

tional Compartment Syndrome: A Prospective Study

in 50 Patients. American Journal of Sports Medicine

2005;33(5):699-704. doi:10.1177/0363546504270565.

44. Zoest W van, Hoogeveen A, Scheltinga M, Sala

H, Mourik J van, Brink P. Chronic Deep Posterior

Compartment Syndrome of the Leg in Athletes: Post-

operative Results of Fasciotomy. Int J Sports Med

2008;29(5):419-423. doi:10.1055/s-2007-965365.

45. Verleisdonk EJ, Helder CJ van den, Hoogendoorn

HA, Werken C van der. Good results of fasciotomy

in chronic compartment syndrome of the lower leg.

Ned Tijdschr Geneeskd 1996;140(50):2513-2517.

46. Verleisdonk EJMM, Schmitz RF, Werken C van

der. Long-term results of fasciotomy of the anterior

compartment in patients with exercise-induced pain

in the lower leg. Int J Sports Med 2004;25(3):224-229.

doi:10.1055/s-2003-45255.

47. Wallensten R. Results of fasciotomy in patients

with medial tibial syndrome or chronic anterior-

compartment syndrome. J Bone Joint Surg Am

1983;65(9):1252-1255.

48. Winkes MB, Hoogeveen AR, Houterman S, Gies-

berts A, Wijn PF, Scheltinga MR. Compartment pres-

sure curves predict surgical outcome in chronic deep

posterior compartment syndrome. Am J Sports Med

2012;40(8):1899-1905. doi:10.1177/0363546512449324.

49. Winkes MB, Luiten EJT, Zoest WJF van, Sala HA,

Hoogeveen AR, Scheltinga MR. Long-term results

of surgical decompression of chronic exertional

compartment syndrome of the forearm in moto-

cross racers. Am J Sports Med 2012;40(2):452-458.

doi:10.1177/0363546511425647.

50. Wittstein J, Moorman CT, Levin LS. Endoscopic

compartment release for chronic exertional compart-

ment syndrome. J Surg Orthop Adv 2008;17(2):119-121.

51. Wood ML, Almekinders LC. Minimally invasive

subcutaneous fasciotomy for chronic exertional

compartment syndrome of the lower extremity. Am

J. Orthop. 2004;33(1):42-44.

22. Micheli LJ, Solomon R, Solomon J, Plasschaert VF, Mitchell R. Surgical treat-

ment for chronic lower-leg compartment syndrome in young female athletes.

American Journal of Sports Medicine 1999;27(2):197-201.

23. Mubarak SJ, Owen CA. Double-incision fasciotomy of the leg for decompres-

sion in compartment syndromes. J Bone Joint Surg Am 1977;59(2):184-187.

24. Ota Y, Senda M, Hashizume H, Inoue H. Chronic compartment syndrome of the

lower leg: a new diagnostic method using near-infrared spectroscopy and a new

technique of endoscopic fasciotomy. Arthroscopy 1999;15(4):439-443.

25. Paik RS, Pepple DA, Pepples D, Hutchinson MR. Chronic exertional compart-

ment syndrome. BMJ 2013;346(jan15 2):f33-f33. doi:10.1136/bmj.f33.

26. Pedowitz RA, Hargens AR, Mubarak SJ, Gershuni DH. Modified criteria for the

objective diagnosis of chronic compartment syndrome of the leg. American Jour-

nal of Sports Medicine 1990;18(1):35-40.

27. Qvarfordt P, Christenson JT, Eklöf B, Ohlin P, Saltin B. Intramuscular pressure,

muscle blood flow, and skeletal muscle metabolism in chronic anterior tibial

compartment syndrome. Clin Orthop Relat Res 1983;(179):284-290.

28. Reinking MF. Exercise Related Leg Pain (ERLP): a Review of The Literature. N

Am J Sports Phys Ther 2007;2(3):170-180.

29. Rorabeck CH, Bourne RB, Fowler PJ. The surgical treatment of exertional com-

partment syndrome in athletes. J Bone Joint Surg Am 1983;65(9):1245-1251.

30. Rorabeck CH, Fowler PJ, Nott L. The results of fasciotomy in the management

of chronic exertional compartment syndrome. American Journal of Sports Medi-

cine 1988;16(3):224-227.

31. Roscoe D, Roberts AJ, Hulse D. Intramuscular Compartment Pressure

Measurement in Chronic Exertional Compartment Syndrome: New and Im-

proved Diagnostic Criteria. Am J Sports Med 2014:0363546514555970.

doi:10.1177/0363546514555970.

32. Schep G, Bender MHM, Tempel G van de , Wijn PFF, Vries WR de, Eikelboom BC.

Detection and treatment of claudication due to functional iliac obstruction in top

endurance athletes: a prospective study. Lancet 2002;359(9305):466-473.

33. Schepsis AA, Gill SS, Foster TA. Fasciotomy for exertional anterior compart-

ment syndrome: is lateral compartment release necessary? American Journal of

Sports Medicine 1999;27(4):430-435.

34. Schepsis AA, Martini D, Corbett M. Surgical management of exertional com-

partment syndrome of the lower leg. Long-term followup. American Journal of

Sports Medicine 1993;21(6):811-7- discussion 817.

35. Slimmon D, Bennell K, Brukner P, Crossley K, Bell SN. Long-term outcome of

fasciotomy with partial fasciectomy for chronic exertional compartment syn-

drome of the lower leg. American Journal of Sports Medicine 2002;30(4):581-588.

36. Stein DA, Sennett BJ. One-portal endoscopically assisted fasciotomy for exertio-

nal compartment syndrome. Arthroscopy 2005;21(1):108-112. doi:10.1016/j.arthro.

2004.09.023.

37. Styf JR, Körner LM. Chronic anterior-compartment syndrome of the leg. Results

of treatment by fasciotomy. J Bone Joint Surg Am 1986;68(9):1338-1347.

38. Sudmann E. The painful chronic anterior lower leg syndrome. A prospective

clinical and experimental study. Acta Orthop Scand 1979;50(5):573-581.

39. Touliopolous S, Hershman EB. Lower leg pain. Diagnosis and treatment

of compartment syndromes and other pain syndromes of the leg. Sports Med

1999;27(3):193-204.

40. Tucker AK. Chronic exertional compartment syndrome of the leg. Curr Rev

Musculoskelet Med 2010;3(1-4):32-37. doi:10.1007/s12178-010-9065-4.



Tekst: Babette van

Wijngaarden Lindhout,

CRM-instructeur en

operatieassistent,

NWZ-Alkmaar.

De OK-medewerkers van de Noordwest Ziekenhuisgroep krijgen structureel training in ‘crew resource management’. Structureel, aangezien het draait om bewustwording van het eigen handelen. Herhaling is dan essentieel. Ook op andere afdelingen wordt de training nu uitgerold. Hoe hebben ze dit aangepakt?

De afgelopen jaren is de patiënt-

veiligheid verbeterd, hebben we

kunnen lezen in de vorige OK Ope-

rationeel. De wetenschappelijke en beroeps-

verenigingen hebben richtlijnen opgesteld,

waardoor professionals nu handvatten

hebben om de kwaliteit en veiligheid te

waarborgen. De opleidingen en de accom-

modaties zijn goed, evenals de richtlijnen

en protocollen.

En toch gaat het niet altijd goed; in som-

mige gevallen loopt de patiënt schade op.

Vaak spelen hierbij menselijke factoren

een rol. Menselijk gedrag is immers niet

te ondervangen in een richtlijn of proto-

col. Alle zorgverleners zijn zich hiervan

bewust. Maar hoe beïnvloed je het gedrag

van de individuen in een team zorgver-

leners zodanig dat fouten in de zorgver-

lening tijdig worden herkend en hersteld?

SOFT SKILLS STEEDS OPNIEUW TRAINEN

Structureel ‘crew resource management’ bij Noordwest Ziekenhuisgroep

CRM-training met als scenario ‘spoedsectio met een “can’t intubate, can’t

ventilate”-probleem’.



En hoe versterk je de natuurlijke manier

waarop teamleden al adequaat op elkaar

reageren? Hier biedt crew resource manage-

ment (CRM) kansen. CRM is een hulpmid-

del om een effectievere samenwerking te

realiseren door niet uitsluitend te kijken

naar wat misgaat maar vooral ook naar

de reden waarom zaken goed gaan. Een

toenemend aantal ziekenhuizen en ope-

ratieafdelingen is zich bewust van de kan-

sen die CRM biedt en wil een stap hoger

komen op de cultuurladder. Zo ook de

Noordwest Ziekenhuisgroep (NWZ), een

topklinisch ziekenhuis met vestigingen in

Alkmaar en Den Helder.

In de NWZ wordt structureel CRM-training

gegeven. Eerst was het de beurt aan de

circa 180 medewerkers van het OK-com-

plex inclusief de snijdend specialisten, aios

en anesthesiologen, maar inmiddels heeft

CRM zich over diverse afdelingen verspreid.

Uiteindelijk zal het hele ziekenhuis ermee

gaan werken.

Centraal binnen CRM staan de niet-tech-

nische vaardigheden of soft skills, zoals com-

municatie, besluitvorming en leiderschap

(zie het kader). Deze vaardigheden zijn –

alleen of gecombineerd – in ongeveer 70

procent van de incidenten en ongelukken

beslissend voor een fatale afloop.1 Want

wat zijn de menselijke factoren die ten

grondslag liggen aan medische fouten?

Miscommunicatie, tunnelvisie, gebrek aan

leiderschap en goede volgers, vermoeid-

heid, afleiding, te laat ingeschakelde hulp.

Ook hiërarchie kan een belemmering zijn

voor de communicatie. Gelijkwaardigheid

is immers essentieel voor een goede samen-

werking. Deze belangrijke punten worden

bij CRM bespreekbaar gemaakt.

BLOED, ZWEET EN TRANENBewustwording van het eigen handelen

heeft tijd nodig. Herhaling is het devies. De

niet-technische vaardigheden worden daar-

om jaarlijks uitgediept onder leiding van

getrainde CRM-instructeurs.

Aan deze training nemen per keer ongeveer

twaalf personen deel. Er wordt geoefend in

een compleet operatieteam. Iedere deel-

nemer heeft zijn eigen functie en de team-

De simulatorpop wordt bediend door operators Ludmilla Garmers (anesthe-

sioloog en CRM- instructeur) en Jaap van Heugten (reanimatiecoördinator

en CRM-instructeur).

Ludmilla Garmers (anesthesioloog en CRM-instructeur) geeft uitleg aan de

deelnemers.

Een discussie tussen de anesthesie en de chirurgie. Aan beide kanten is er

een actief probleem.



samenstelling is willekeurig. Dit komt

overeen met de dagelijkse praktijk. De OK-

trainingen vinden bovendien plaats op de

eigen werkplek; een van de operatiekamers

wordt hiervoor beschikbaar gesteld. Dit

maakt de trainingen zeer realistisch.

Elke trainingssessie start met een uitleg over CRM. Vervolgens

wordt de speciaal voor deze training aangeschafte simulator

geïntroduceerd. Dit is een pop die kan bloeden, tranen, zweten,

praten, knipperen et cetera; het is nog net geen échte patiënt. De

pop wordt door een van de CRM-instructeurs bediend in een aparte

ruimte, vanachter een laptop via wifi.

Daarna wordt het operatieteam gebrieft over de casus die het gaat

spelen. Te denken valt aan een scenario dat start op de verkoever-

kamer en daarna in een spoedsituatie op de OK terechtkomt en

vice versa. Bij een dergelijke training, in carrouselvorm, worden

vier scenario’s doorlopen. De scenario’s worden door de CRM-in-

structeurs bedacht en moeten zeer realistisch zijn. De medische

achtergrond, de status, de actuele bloeduitslagen, de röntgenfoto’s

van de patiënt: alles moet kloppen.

Als de briefing is gedaan, start het scenario. Een aantal deelnemers

observeert wat er gebeurt. Ze letten ieder op een specifiek CRM-

kernpunt, zoals leiderschap, communicatie, samenwerking of

werklastverdeling.

Tijdens de debriefing wordt het gebeurde uitgebreid nabesproken

en reflecteert iedereen op zijn eigen handelen. De CRM-instruc-

teurs stellen open vragen: hoe adequaat handelde het team, hoe

verliepen de communicatie en de samenwerking, was er sprake van

goed leiderschap, wat had beter gekund en wat ging juist goed? Dit

levert altijd een interessante discussie op. Een veilige setting is voor

een debriefing erg belangrijk, dus alles wat er is gezegd en gedaan

blijft binnen de groep.

HELE LOCATIE GETRAINDCRM is begin 2014 in de NWZ ingevoerd op initiatief van een an-

esthesioloog. Sommige CRM-kernpunten werden toen al toegepast

De simulator ligt in zijligging klaar voor een scenario met een collumfrac-

tuur. Dit is vlak voordat de deelnemers binnenkomen.

Na de geboorte van de baby bij een sectio.

Kernprincipes van crew resource management1. Ken de werkplek

2. Anticipeer en plan vooruit

3. Vraag om hulp in een vroeg stadium

4. Toon leiderschap en volgzaamheid

5. Verdeel de werkbelasting

6. Mobiliseer alle mogelijke hulp

7. Communiceer effectief

8. Gebruik alle beschikbare gegevens

9. Voorkom en hanteer mogelijke tunnelvisie

10. Check en dubbelcheck

11. Gebruik cognitieve hulpmiddelen

12. Evalueer continu

13. Maak gebruik van goed teamwork

14. Concentreer je aandacht op een verstandige manier

15. Stel prioriteiten dynamisch

Uit: Rall M., Gaba D.M. (2005). Human Performance and

Patient Safety. In R. Miller (red.), Miller’s Anesthesia

(pp. 3021-72). Philadelphia: Elsevier Churchill Livingstone.


Proefschrift toont waarde CRM aanDe waarde van crew resource manage-

ment (CRM) is onlangs aangetoond in

een proefschrift. Chirurg en piloot Marck Haerkens conclu-

deert in Human Factors and Team Performance, waarmee hij pro-

moveerde aan het Radboudumc, dat er op hoogrisicoafdelin-

gen in het ziekenhuis een verband bestaat tussen CRM en

een verbeterd veiligheidsklimaat.

CRM bleek samen te hangen met een vermindering van ern-

stige complicaties en sterfte op de intensivecareafdeling.

Ook werd het veiligheidsklimaat bij de zorgverleners er-

door verbeterd. Op de spoedeisende hulp verbeterde het

veiligheidsklimaat bij zorgverleners ook, maar nam de

verblijfsduur van patiënten toe. Ook op zeventien andere

hoogrisicoafdelingen in het ziekenhuis werd een verband

tussen CRM en een verbeterd veiligheidsklimaat gevonden.

Haerkens concludeert dat CRM zeer waardevol kan zijn

voor de medische zorg en opleidingen. Hij beschrijft in zijn

proefschrift ook de factoren die een rol spelen bij het succes

dan wel falen van de invoering van CRM en de benodigde

forse inspanningen.


alleen al op de OK, ongeveer twintig trai-

ningen op jaarbasis gegeven.

In Den Helder is dit jaar een prachtige

simulatieruimte geopend, waar ook video-

opnames worden gemaakt. Deze video-op-

names worden tijdens de debriefing ge-

bruikt om de gang van zaken te analyseren.

Voor locatie Alkmaar is een aanvraag voor

eenzelfde type ruimte ingediend. Daar-

naast wordt gewerkt aan een mobiel came-

rasysteem dat op alle trainingslocaties kan

worden ingezet.

CRM is wat ons betreft niet meer weg te

denken uit het onderwijsprogramma bin-

nen de zorg. Werken aan patiëntveiligheid

– met communicatie als cruciaal onder-

deel – is een continu proces van verbeteren.

Kwaliteit is immers nooit af. ■

BRON1. Kohn L.T., Corrigan J.M., Donaldson M.S.

(red.). (2000). To Err is Human. Building a

Safer Health System. Washington DC: Na-

tional Academy Press.

bij de trainingen Advanced Life Support. Enkele operatie- en anes-

thesieassistenten, een verkoeververpleegkundige, een psycholoog

en een reanimatiecoördinator werden opgeleid tot CRM-instruc-

teur. Drie personen uit deze groep zijn zich, naast het geven van

de trainingen, actief gaan bezighouden met het opzetten van CRM

binnen de NWZ.

In november 2014, tijdens de landelijke week van de Patiëntvei-

ligheid, vonden de eerste trainingen plaats op het operatiekamer-

complex van het toenmalige Medisch Centrum Alkmaar. In 2015

werd de hele locatie Den Helder getraind. De eerste week waren de

complexe afdelingen aan de beurt (SEH, IC, OK en Acute Opname

Afdeling), de tweede week de verpleegafdelingen. Dit heeft een ver-

volg gekregen in 2016, met een uitbreiding naar de MDL-functie-

afdeling, de OK en de kinderafdeling in locatie Alkmaar.

Uit evaluaties bleek dat de deelnemers de trainingen als zeer zinvol

hadden ervaren, waardoor besloten werd CRM groter en gestructu-

reerder aan te pakken.

NIET MEER WEG TE DENKENInmiddels wordt op diverse afdelingen van beide NWZ-locaties struc-

tureel CRM-training gegeven, waaronder dus de operatiekamers.

De groep instructeurs wordt binnenkort fors uitgebreid met onder

meer een SEH-arts en verpleegkundigen van diverse afdelingen.

De training is ondertussen geaccrediteerd door de verschillende be-

roepsverenigingen. Binnen de NWZ is er een verplicht karakter aan

deze scholing gegeven. Iedereen komt dus aan de beurt. Er worden,

CRM-instructeurs betrokken bij de organisatie en implementatie van

CRM binnen de NWZ. Van links naar rechts: Jaap van Heugten (rea-

nimatiecoördinator en CRM-instructeur), Martine Remmerswaal (ope-

ratieassistent en CRM-instructeur), Babette van Wijngaarden Lindhout

(operatieassistent en CRM-instructeur) en Ilse Mooij (anesthesieassistent

en CRM-instructeur).


MET HART EN ZIEL VOOR DE ZORG.

Zorgtotaal is hét platform voor professionals werkzaam in de intra- en extramurale zorg. Hier vindt u alles wat u nodig heeft om de zorg voor uw patiënten en cliënten te verbeteren.

Drie inspirerende dagen volop inhoud en beleving. Maak kennis met de

laatste oplossingen, neem deel aan lezingen, demonstraties en simulaties en

ontmoet uw vakgenoten. Registreer nu voor gratis toegang op zorgtotaal.nl

14 - 16 MAART 2017JAARBEURS | UTRECHTZORGTOTAAL.NL

Bezoek ook gratis Zorg & ICT. Zorgtotaal wordt gelijktijdig georganiseerd met Zorg & ICT, het kennisplatform voor mensgerichte zorginnovatie. Meer info: zorg-en-ict.nl

Uhhh... dze... bluhh...

Scheve mond? Verwarde spraak? Lamme arm?

hartstichting.nl

Herkent u één van deze signalen? Sla direct alarm. Bel 112 om hersenbeschadiging te voorkomen.



boeken

PROBLEEMGEORIËN-TEERD DENKEN IN DE ANESTHESIOLOGIE

Auteurs: D.G. Snijdelaar, G.B. Eindhoven,

G.J. Scheffer en S.F. van den Heuvel

Uitgeverij: De Tijdstroom

ISBN: 9789058982872

Prijs: € 48,00

In 2008 verscheen de eerste druk

van Probleemgeoriënteerd denken in

de anesthesiologie. Al snel was dui-

delijk dat dit boek voorzag in een

behoefte. Na zeven jaar was het

echter toe aan een ingrijpende

herziening en werd besloten deze

geheel herziene, tweede druk te

maken. Een gedegen kennis van de

anesthesiologie is nodig voor een

optimale zorg rondom de patiënt

op de operatiekamer, de spoed-

eisende hulp, de intensive care

en de pijn(poli)kliniek. Probleem-

georiënteerd denken in de anesthesio-

logie is bestemd voor specialisten

en arts-assistenten die zich bezig-

houden met de diverse aspecten

van de anesthesiologie. Ook voor

anesthesiemedewerkers is dit

boek van belang. De probleem-

georiënteerde benadering sluit

aan bij de wijze van onderwijs die

vandaag de dag wordt gebruikt in

de opleiding tot arts en specialist.

Aan de hand van praktijkgevallen

worden veelvoorkomende anes-

thesiologische problemen behan-

deld en bediscussieerd. Dit boek

hoopt bij te dragen aan een betere

kennis van de anesthesiologie en

daarmee aan een betere zorg voor

de patiënt.

SPOEDBROEDERAuteur: Dinand Reiling

Uitgeverij: Birdy & Dino

ISBN: 9789082483604

Prijs: € 14,99

Spoedbroeder beschrijft wat

zich allemaal afspeelt op de

afdeling Spoedeisende Hulp.

De lezer krijgt een indruk van

de mensen, gebeurtenissen,

belevenissen, ervaringen en ge-

voelens op die afdeling. Naast

de dagelijks gang van zaken

komen indrukken, gevoelens

en situaties gerelateerd aan de

afdeling Spoedeisende Hulp

aan bod. Het boek is leerzaam,

emotioneel, verhalend, be-

levend, persoonlijk, grappig en

licht filosofisch. Gevoelens wor-

den geprikkeld. Ooit is vrijwel

iedereen een keer patiënt op

de afdeling Spoedeisende Hulp.

Zou dit boek jouw verwachting

en beleving in de toekomst

kunnen beïnvloeden?

JE MOOIE MOTORAuteur: Johannes Von Borstel

Uitgeverij: Luitingh-Sijthoff

ISBN: 9789024572168

Prijs: € 17,99

Hoe houd je je belangrijkste

orgaan gezond? Ons hart- en

vaatstelsel, en alles wat ermee

samenhangt, is het onderwerp

van Je mooie motor, een leuk boek

vol kennis, grapjes en goede

raad. Hoe kun je je hart fit hou-

den? Waar moet je op letten en

waarom? Ook neemt de jonge

arts Johannes Von Borstel feiten

en mythes onder de loep: kun

je doodgaan aan een gebroken

hart? Of doordat je een miljoen

wint? Is seks echt goed voor je

(en hoe vaak dan)? Kan iedereen

reanimeren? Je mooie motor leest

als De mooie voedselmachine van

Giulia Enders, maar dan over

het hart.

PATIËNTVEILIGHEIDAuteurs: Rob Dillmann, Cordula Wagner, Jan

Klein, Marjo Jager, Tom van der Grinten en

Wim Schellekens

Uitgeverij: De Tijdstroom

ISBN: 9789058983060

Prijs: € 48,00

Stap voor stap bouwen aan patiëntvei-

ligheid is een reis die nooit eindigt.

Iedereen die met medisch-specialisti-

sche zorg te maken heeft, draagt daar-

aan op zijn eigen, unieke wijze bij:

medisch specialisten, verpleegkundi-

gen, leidinggevenden, stafmedewer-

kers, bestuurders en toezichthouders.

Allen zijn zij immers specialist op het

eigen terrein, en samen zorgen zij

voor een omgeving waar de patiënt

kan rekenen op de juiste zorg op het

juiste moment door de juiste zorgver-

lener. De afgelopen tien jaar zijn forse

vorderingen geboekt bij het verbete-

ren van patiëntveiligheid. Dat komt

in dit boek aan de orde. Tegelijkertijd

zijn verdere stappen nodig en moge-

lijk. Hoe zorgen we ervoor dat veilig-

heid intrinsiek is ingebouwd in het

ontwerp en de uitvoering van onze

zorg? Hoe kan veiligheid gekoppeld

worden aan professioneel handelen,

zonder overmatig uit te gaan van con-

trole achteraf? Don Berwick, oprich-

ter van het Institute for Healthcare

Improvement, schreef ooit: ‘Improving

patient safety is not for the faint hearted.’

Het vergt een open cultuur binnen

complexe professionele organisaties

om te kunnen zien en benoemen hoe

het beter kan. Aan die cultuur wil

dit boek een bijdrage leveren. Onze

patiënten mogen verwachten dat we

die handschoen opnemen.

In deze rubriek vind je boeken op het gebied

van chirurgie en daarmee samenhangende

vakgebieden en van gezondheidszorg in het

algemeen. Persberichten over nieuwe uitgaven

kunnen naar: [email protected],

recensie-exemplaren naar:

OK Operationeel, Postbus 10208,

1001 EE Amsterdam.


Tekst: Nicole

Arendsen, arbeids-

rechtadvocaat, Holla

Advocaten

Foto: Shutterstock

Werkgever en werknemer kunnen in of bij de arbeidsovereenkomst een studiekostenregeling afspreken. In de arbeidsovereenkomst voor operatieassistenten wordt vaak een studiekostenbeding opgenomen voor de opleiding tot operatieassistent. Wanneer is een studiekostenbeding geldig? En moet de werknemer de kosten altijd volledig terugbetalen als dat is afgesproken?

Het studiekostenbeding creëert

een terugbetalingsverplichting

voor de werknemer wanneer de

arbeidsovereenkomst wordt beëindigd tij-

dens de opleiding of binnen een bepaalde

periode na de opleiding. Vaak zal er in het

beding ook zijn afgesproken dat de werk-

nemer de studiekosten moet terugbetalen

wanneer hij of zij de opleiding niet met

succes afrondt. In deze regeling maken zij

afspraken over de studie en onder andere

het doel van de opleiding, studieverlof en

opleidingskosten.

Voor het studiekostenbeding bestaat geen

wettelijke regeling, maar er zijn wel regels

ontwikkeld in rechterlijke uitspraken. Een

geldig studiekostenbeding dient daarom

aan bepaalde voorwaarden te voldoen wil

de werkgever zich daarop met succes kun-

nen beroepen.

VOORWAARDEN TERUGBETALEN STUDIEKOSTENIn het arrest Muller/Opzeeland uit 1983

heeft de Hoge Raad uitgelegd welke eisen

worden gesteld aan het aangaan en de in-

houd van het studiekostenbeding, en wat

de grenzen zijn bij het inroepen ervan. Op

hoofdlijnen zijn dat drie eisen.

• Allereerst moet het terugbetalen van

de studiekosten voorafgaand, tijdens of

direct na afloop van de studieperiode worden overeengekomen.

• Ook moet de tijdspanne zijn vastgesteld waarin de werkgever

vindt dat hij baat moet hebben van de verworven kennis en vaar-

digheden die de werknemer via zijn studie heeft opgedaan.

• Daarnaast moet zijn vastgelegd dat de werknemer naar rato min-

der hoeft terug te betalen naarmate de tijd verstrijkt. Dit wordt

de ‘glijdende schaal’ genoemd: is de helft van de tijd verstreken,

dan hoeft ook slechts de helft van de studiekosten te worden

terugbetaald.

Naast deze drie eisen mag het studiekostenbeding niet in strijd zijn

met andere wettelijke bepalingen (zoals de Wet minimumloon).

Ook moet de regeling voor het terugbetalen van de studiekosten

duidelijk zijn voor de werknemer. De Hoge Raad stelt daaraan niet

de eis dat dit schriftelijk moet, maar vermoedelijk doelt de Hoge

Raad daar wel op. Zoals wel vaker geldt ook hier dat het natuurlijk

verstandig is om afspraken schriftelijk vast te leggen zodat deze

afspraken ook kunnen worden bewezen.

STUDIEKOSTEN TERUGBETALEN BIJ ONTSLAG?Ook een geldig overeengekomen studiekostenbeding kan onder

omstandigheden door de werkgever niet afdwingbaar zijn. Wan-

neer de werknemer wordt ontslagen – of wanneer zijn arbeids-

overeenkomst voor bepaalde tijd niet wordt verlengd – kunnen

de redelijkheid en billijkheid zich tegen het terugbetalen van de

studiekosten verzetten. De werkgever kan de werknemer dan vaak

niet houden aan zijn terugbetalingsverplichting.

Zelfs in de situatie dat de werknemer zelf het dienstverband op-

zegt om bijvoorbeeld ergens anders te gaan werken is het niet

altijd zeker dat de werkgever de studiekosten bij de werknemer

kan terugvorderen. Wanneer de werknemer bijvoorbeeld zelf een

STUDIEKOSTENBEDING: WEL OF NIET TERUGBETALEN?




CONCLUSIEDe werkgever kan met de werknemer af-

spreken dat wanneer de werknemer een

bepaalde opleiding volgt op kosten van de

werkgever en/of in de tijd van de werkgever,

hij een bepaalde tijd daarna in dienst moet

blijven. Zo kan de werkgever zijn inves-

tering ‘te gelde maken’. Vertrekt de werk-

nemer eerder, dan mag hij in beginsel aan

het studiekostenbeding worden gehouden.

Afhankelijk van alle feiten en omstandig-

heden kan de werknemer echter ontkomen

aan de verplichting om de kosten terug te

betalen. Heeft u een studiekostenbeding en

maakt de werkgever aanspraak op terugbe-

taling van studiekosten? Laat u dan juridisch

adviseren. Lang niet in alle gevallen kan de

werknemer worden gehouden aan terugbe-

taling van de (volledige) studiekosten. ■

andere baan aanneemt omdat de situatie op het werk onzeker is –

bijvoorbeeld door een geplande reorganisatie – kan hij vaak niet

worden gehouden aan het studiekostenbeding. De kantonrechter

kan in die gevallen beslissen dat de redelijkheid en billijkheid zich

verzet tegen handhaving van het studiekostenbeding. De werk-

nemer hoeft in dat geval de studiekosten dus niet terug te betalen.

Bij de beoordeling of de werknemer de studiekosten moet terug

te betalen, dient rekening gehouden te worden met alle feiten en

omstandigheden, zoals de vraag of de studie door de werknemer is

gevolgd op verzoek van de werknemer of op verzoek van de werk-

gever en of de studie verplicht is voor het uitvoeren van de werk-

zaamheden. Daarnaast kan ook gekeken worden naar de door de

werkgever gedane investering en het profijt dat de werkgever zelf

heeft gehad bij het volgen van de opleiding door de werknemer.

Verder dient te worden gekeken naar de verhouding tussen de

terug te vorderen kosten en de werkelijke door de werkgever ge-

maakt kosten. Ook zal de rechter rekening houden met de financi-

ele impact voor de werknemer, waarbij de persoonlijke omstandig-

heden worden meegewogen.


De Brother TD-2130N thermische labelprinters z n speciaal ontworpen voor medische professionals en bieden de mogel kheid om vanuit het geheugen stand-alone een grote verscheidenheid aan labels te printen. Deze veelz dige en volledig mobiele modellen kunnen worden ingezet op elke gewenste plek of in elke situatie, waardoor deze b uitstek geschikt z n voor het labelen van injectiespuiten en spuitpompen voor de OK en anesthesie afdeling.

Stand-alone printoplossing

www.brother.nl

Professionele labels op maat

Met één druk op de knop

LABELS PRINTEN

www.eurosteriel-medical.nl

voor OK en anesthesie

De labelprinters worden geleverd met professionele labelontwerp software waarmee op maat injectie-doseringslabels ontworpen kunnen worden, die later naar het geheugen van de printer worden overgedragen. Nieuwe labels of eventuele w zigingen z n snel en exibel door te voeren. Met ondersteuning van de meeste barcode protocollen z n deze labelprinters tevens zeer geschikt voor diverse andere labeltoepassing binnen de medische sector.

Geef Fabian zijn vrijheid terug.Fabian zit 40 uur per week vast aan een enorm dialyseapparaat. Dat houdt hem in leven, maar is loodzwaar. Voluit leven met zijn gezin zit er niet in. Daarom zet de Nierstichting alles op alles voor de draagbare kunstnier. Draag ook bij en geef Fabian zijn vrijheid terug.

Sms NIER naar 4333 of geef via nierstichting.nl

Met 1 SMS doneert u eenmalig € 2,- (exclusief telefoonkosten).


Opvlammen of uitdoven

PIETER POORTMANChirurg in het Waterland Ziekenhuis in Purmerend

Onlangs ging op het documentairefestival IDFA Burn-

ing Out in première. De film laat zien hoe een ope-

ratieafdeling van een ziekenhuis in het hart van Pa-

rijs ten onder gaat. De documentairemaker mocht twee jaar

lang meelopen op de operatiekamers en laat de conflicten

zien die ontstaan als het management het contact met de

werkvloer kwijtraakt. Op papier zouden er voldoende perso-

neel en middelen moeten zijn om het operatieprogramma

dagelijks soepel te laten verlopen, maar in de praktijk blijkt

dit niet het geval en lopen de gemoederen hoog op. Het per-

soneel moet dagelijks onder hoge druk topprestaties leveren

zonder dat het gefaciliteerd en gemotiveerd wordt door de

leiding. Geleidelijk aan zie je chirurgen en anesthesisten

steeds meer ruziemaken. Schijnbaar tegenstrijdige belan-

gen worden uitvergroot en uitgevochten.

De crux van het probleem is dat er met nét iets te weinig

personeel in nét iets te weinig tijd te veel operaties verricht

moeten worden. De arbeidsvreugde vloeit weg van de ope-

ratieafdeling en een zekere apathie maakt zich meester

van het personeel. De bekende vicieuze cirkel ontstaat en

de eerste tekenen van een burn-out worden zichtbaar bij

een aantal chirurgen en anesthesisten. Het management

ziet het gebeuren en laat een audit houden. Na maanden

van onderzoek is de conclusie dat het allemaal wat effici-

enter zou kunnen en dat er in ieder geval op tijd begonnen

moet worden met de operaties. Het management is dan

nog steeds niet op de operatieafdeling zelf geweest om eens

poolshoogte te nemen. De conclusies zijn tot stand geko-

men na analyses van spreadsheets en Excel-files.

Uiteraard dient zich de vraag aan of we in Nederland met

dezelfde problemen kampen. Nieuwsuur besteedde aan-

dacht aan de documentaire en interviewde een chirurg

en een uroloog met de vraag of zij zich herkenden in de

documentaire. En ja, er waren wel parallellen te trekken.

Ook in Nederland wordt in de ziekenhuizen fors bezuinigd.

De ziektekostenverzekeraars hebben van de politiek het

mandaat gekregen om de kosten in de zorg te beteugelen

met het argument dat als het zo doorgaat de zorg in de toe-

komst niet meer betaalbaar is. In de onderhandelingen met

de ziekenhuizen proberen de verzekeraars steeds meer het

marktdenken te introduceren, waarbij er voor minder geld

meer prestaties geleverd moeten worden. Het rendements-

denken heeft ook in de zorg zijn intrede gedaan. De patiënt

is te vergelijken met een mobiele telefoon of een auto: hoe

meer je ervan produceert, hoe goedkoper het product. Ge-

leidelijk aan hebben technocraten de leiding gekregen in

ziekenhuizen. Als er onder de streep maar een positief saldo

overblijft.

Dat laatste is ook wel heel begrijpelijk, maar kostenbespa-

ringen mogen nooit ten koste gaan van de kwaliteit en de

veiligheid. Ook ziekenhuisbestuurders moeten op een ge-

geven moment aan de verzekeraars duidelijk maken dat de

verregaande bezuinigingen in de zorg hun grens bereikt

hebben. Uit onderzoek is gebleken dat in veel Nederlandse

ziekenhuizen de werkdruk als zeer hoog wordt ervaren en

dat burn-outverschijnselen onder artsen meer voorkomen

dan onder andere beroepsgroepen. Juist ook op de opera-

tiekamers worden onder soms hoge druk grote prestaties

geleverd die het uiterste vergen van het personeel. Als je

dan met net te weinig mensen in kortere tijd meer produc-

tie moet leveren, raken mensen op een gegeven moment

gefrustreerd.

Juist in de huidige tijd is er veel aandacht voor het fit to per-

form. Het is ook de verantwoordelijkheid van de ziekenhuis-

bestuurders om dit in de gaten te houden. Dit kunnen ze

niet aflezen aan Excel-files en spreadsheets. Daarvoor moe-

ten ze in gesprek met de mensen die dagelijks op de werk-

vloer de zorg leveren waarvoor een ziekenhuis bedoeld is.

De documentaire Burning Out zouden de medewerkers van

de operatiekamers en de mensen van het management sa-

men moeten bekijken. Dat zou een mooi gesprek kunnen

opleveren over onze diepste beweegredenen om in de zorg

te werken en de voorwaarden die ervoor nodig zijn om goe-

de zorg te kunnen leveren.

column



Elektrochirurgiemet maximaal comfortWij geloven, dat een chirurgisch team niet afgeleid moet

worden door technische details. Keuzes dienen gemaakt

te worden op basis van gewenst chirurgisch resultaat. Met

dynamische pictogrammen die een indicatie geven, bieden

wij de keuze voor een chirurgisch effect.

Overige voordelen:

1) overzicht van alle instrumenten en modi. All-in one View

2) instrumenten worden weergegeven door pictogrammen, overzichtelijk!

3) uniek universeel stekker concept, verkeerd aansluiten wordt voorkomen

4) advies bij aansluiten van instrumenten via StepGuide

5) geïntegreerde gebruikshandleiding, altijd overeenkomstig de software versie

6) chirurgisch gezien: onze beste dissector – coagulator ooit, ervaar het zelf!

ERBE Nederland B.V. 0183 509755 erbe-nederland.com

VIO® 3plug and operate


ONZE OK MEEKIJKEN MET PARVATHI VAN URK … 01-2017.pdfMASTERCLASS ANESTHESIE OVER TERRORISME OP 22...

Documents

Transcript of ONZE OK MEEKIJKEN MET PARVATHI VAN URK … 01-2017.pdfMASTERCLASS ANESTHESIE OVER TERRORISME OP 22...