Kenmerk: RD233-14

Datum: 30 september 2014

Buildsight® Prognose

Update, september 2014

De ontwikkeling van de bouwconjunctuur wordt doorlopend gevolgd door Buildsight. In het tweede kwartaal groeide de Nederlandse economie mede dankzij positieve

ontwikkelingen in de bouwsector, maar de kwetsbare conjunctuur dreigt met name de utiliteitsbouw parten te gaan spelen. Lees hieronder meer.

Pagina 1 van 7

Bron: CBS

Bron: CBS

-45

-40

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

-45

-40

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

20

08

janu

ari

20

08

ma

art

20

08

me

i20

08

juli

20

08

sep

tem

be

r20

08

novem

ber

20

09

janu

ari

20

09

ma

art

20

09

me

i20

09

juli

20

09

sep

tem

be

r20

09

novem

ber

20

10

janu

ari

20

10

ma

art

20

10

me

i20

10

juli

20

10

sep

tem

be

r20

10

novem

ber

20

11

janu

ari

20

11

ma

art

20

11

me

i20

11

juli

20

11

sep

tem

be

r20

11

novem

ber

20

12

janu

ari

20

12

ma

art

20

12

me

i20

12

juli

20

12

sep

tem

be

r20

12

novem

ber

20

13

janu

ari

20

13

ma

art

20

13

me

i20

13

juli

20

13

sep

tem

be

r20

13

novem

ber

20

14

janu

ari

20

14

ma

art

20

14

me

i20

14

juli

20

14

sep

tem

be

r

Consumenten- en producentenvertrouwen

Consumentenvertrouwen gem. saldo pos. en neg. antw. Producentenvertrouwen %

0

20

40

60

80

100

120

140

Indexcijfer omzet algemene B&U-bouw (2010=100)

2011 2012 2013 2014

1. Conjunctuur

De Nederlandse economie is in het tweede kwartaal van dit jaar gegroeid. Uit de eerste

raming van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in augustus was dat al duidelijk.

Nu de tweede uitgebreidere raming gemaakt is, blijkt dat deze groei in eerste instantie

enigszins onderschat is. De groei ten opzichte van het eerste kwartaal bedroeg 0,7

procent en niet 0,5 procent. Het verschil kan verklaard worden uit een kleine opwaartse

bijstelling van de investering en de consumptie. Ten opzichte van het eerste kwartaal

bleek de krimp van de investeringen dus iets mee te vallen. Dat geldt ook voor de

investeringen in woningen. De terugval van de bouwproductie in het tweede kwartaal

blijkt volgens de meest recente raming mee te vallen (-2,9 procent). Dankzij het herstel

van de renovatieproductie is de bouwproductie in het tweede kwartaal iets gegroeid (0,3

procent) ten opzichte van het tweede kwartaal van 2013. De economie als geheel

groeide in het tweede kwartaal met 1,1 procent vergeleken met een jaar eerder. De

economische groei is vooral te danken aan de export en dan met name de wederuitvoer.

De binnenlandse conjunctuur blijft zwak. Vanaf de zomer van 2013 tot het voorjaar van

dit jaar, toonde de conjunctuur in Nederland verbeteringen. In de zomer verbetert het

conjunctuurbeeld niet langer. Vooral de vertrouwensindicatoren staan onder druk. Zowel

consumenten als producenten maken zich zorgen over de huidige economische

ontwikkelingen. De handelsoorlog met Rusland en de zorgen over de strijd met het

terrorisme in Syrië en Irak spelen daarbij een grote rol. De economie binnen de eurozone

is in het tweede kwartaal gestagneerd, waarop de Europese Centrale Bank (ECB) haar

rentetarieven verder heeft verlaagd in de strijd tegen de deflatie die na Spanje,

Pagina 2 van 7

Bron: EIB (t/m juni 2014)

Bron: CBS

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

5,00

5,25

5,50

5,75

6,00

6,25

6,50

6,75

7,00

me

i-10

au

g-1

0

no

v-10

feb

-11

me

i-11

au

g-1

1

no

v-11

feb

-12

me

i-12

sep-1

2

de

c-12

mrt

-13

jun

-13

okt-

13

jan

-14

ap

r-14

Conjunctuurmeting bouwnijvheidmaanden orderportefeuille woningbouw

maanden orderportefeuille utiliteitsbouw

percentage bedrijven met gebrek aan orders woningbouw

percentage bedrijven met gebrek aan orders utiliteitsbouw

-20

-15

-10

-5

0

5

10

Economische groei (BBP) in Nederland (jaar-op-jaar ontwikkeling)

Bruto binnenlands product (%) Bouwnijverheid (%)

Griekenland, Portugal en Italië ook België heeft getroffen. De deflatie is een grote

bedreiging voor het economisch herstel in de eurozone.

Terwijl het vertrouwen in de economie onder druk staat, zijn de Nederlandse

binnenlandse bestedingen in juli gegroeid. Dat geldt voor de consumptie en voor de

investeringen. Ook over de arbeidsmarkt zijn de laatste berichten positief. Steeds meer

mensen vinden de laatste maanden een baan. Zelfs in de bouwsector lijkt het dieptepunt

bereikt. Volgens de conjunctuurmeting van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB)

stijgen de orderportefeuilles van de aannemers binnen de burgerlijke- en utiliteitsbouw in

de eerste helft van 2014. Voor de woningbouwers groeide de werkvoorraad met een hele

maand van 5,5 maand eind 2013 tot 6,5 maand eind juni 2014. Utiliteitsbouwers zagen

hun orderboekjes gemiddeld een halve maand groeien van 5,5 maand naar 6 maanden.

Ook het aantal faillissementen binnen de bouwsector neemt af. Deze afname is groter

dan voor het hele Nederlandse bedrijfsleven. In de 12 maanden tot en met augustus

2014 gingen er ongeveer net zoveel bouwbedrijven failliet als in 2009. Begin 2013 waren

dat er bijna 1,5 keer zoveel. Ook worden er weer meer bouwvergunningen geregistreerd.

In 2014 is er zowel voor de woningbouw als voor de utiliteitsbouw een duidelijke

verbetering zichtbaar. Vanaf mei is er echter wel een einde gekomen aan de stijgende lijn

waar de utiliteitsbouw in zat.

De verbeteringen van de bouwconjunctuur leiden dit najaar tot een herstel van de

nieuwbouwproductie. Eerder was het herstel van de bouwproductie vooral het gevolg van

meer werk op de woningrenovatiemarkt. Deze markt krijgt een steuntje in de rug van de

regering, omdat nog tot juli 2015 het lage BTW-tarief gehanteerd mag worden voor de

arbeidskosten van woningverbouwingen.

Pagina 3 van 7

2. Woningbouw

De vooruitzichten voor de woningbouwproductie in Nederland blijven zich

verbeteren dit jaar. Terwijl de conjuncturele ontwikkeling enigszins stagneert,

blijft de woningmarkt aantrekken. Het aantal verkopen van bestaande woningen

blijft maand op maand toenemen. In augustus wisselden volgens het Kadaster

12.328 woningen van eigenaar. Dat waren er ruim 1.500 minder dan in juli,

maar wel ruim 23 procent meer dan in augustus 2013. Behalve in Drenthe

steeg het aantal verkochte bestaande woningen in alle provincies ten opzichte

van augustus 2013. Van alle woningtypen werden er meer verkocht. Het aantal

verkochte appartementen liet de grootste stijging zien (30 procent). De stijging

van aantal verkochte 2-onder-1-kapwoningen steeg het minst, maar nog altijd

met 15,6 procent. Ook de woningprijzen blijven stijgen. In augustus waren

bestaande koopwoningen 1,7 procent duurder dan een jaar eerder. Met deze

stijging is het prijsniveau van de gemiddelde verkochte bestaande koopwoning

in Nederland nu gelijk aan het niveau van mei 2003.

De lage (en dalende) hypotheekrente is een belangrijke stimulans voor de

koopwoningmarkt. Zeker nu de huren sneller mogen stijgen. Omdat een

verhuizing vaak aanleiding is om te verbouwen, is ook de verlaging van het

BTW-tarief een stimulans voor de bestaande koopwoningmarkt. Ten slotte

speelt ook de tijdelijk verruimde schenkingsvrijstelling een positieve rol. De

gematigd positieve ontwikkeling van de woningprijzen, lijkt er op te wijzen dat

het prijsopdrijvende effect van de verruimde schenkingsvrijstelling mee valt. Het

negatieve effect van het spoedig aflopen van de verschillende

stimuleringsmaatregelen op de ontwikkeling van de koopwoningmarkt, lijkt mee

te kunnen vallen door de positieve invloed van de nog altijd lage prijzen, de

lage hypotheekrente en de instroom van nieuwe kopers vanuit de huursector.

Uit onderzoek van het CBS blijkt dat vooral ouderen (65-plussers) veel

bijdragen aan het stijgende aantal verkopen. Vergeleken met 5 jaar geleden

kocht deze groep in het tweede kwartaal van dit jaar 133 procent meer

bestaande koopwoningen. Mensen tot 25 jaar kochten in dezelfde periode bijna

een kwart minder woningen. Jongeren krijgen moeilijker toegang tot de

woningmarkt, terwijl de ouderen mobieler zijn op deze markt, omdat ze vaak

veel overwaarde hebben. Ouderen kiezen in toenemende mate voor

appartementen, wat de populariteit van dit woningtype verklaart.

Volgens de projectontwikkelaars worden er dit jaar ook meer

nieuwbouwwoningen verkocht. Het herstel van de markt voor nieuwbouw

koopwoningen is belangrijk voor het herstel van de bouwproductie als geheel.

Vooral omdat de vooruitzichten voor woningnieuwbouwproductie voor de

huursector minder positief zijn. Dit beeld komt ook naar voren uit de

ontwikkeling van de afgegeven bouwvergunningen voor nieuwbouwwoningen.

Vooral het aantal te bouwen koopwoningen laat een stijging zien. Dat geldt voor

alle verschillende opdrachtgevers. In juni en juli van dit jaar verkregen zelfs

woningcorporaties voor meer nieuwe koopwoningen een bouwvergunning. Het

aantal vergunde koopwoningen na de eerste zeven maanden van dit jaar ligt op

12.843. In dezelfde periode van 2013 was dit niet meer dan 7.644. Vooral de

bouwers voor de markt doen het goed met 108 procent meer vergunde

koopwoningen. Ook voor andere particuliere opdrachtgevers werd de bouw van

meer nieuwe koopwoningen vergund (26 procent), terwijl woningcorporaties 29

procent nieuwe koopwoningen minder doen. Ook het aantal huurwoningen dat

woningcorporaties van plan zijn te bouwen neemt af, blijkt uit de

vergunningverlening in 2014. Ondanks dat er iets meer huurwoningen gebouwd

gaan worden door de bouwers voor de markt (+14 procent meer huurwoningen

Pagina 4 van 7

vergund in de eerste zeven maanden van 2014), zal de nieuwbouw voor de

huursector blijven dalen als gevolg van de krimp bij de woningcorporaties.

Het is te vroeg om te spreken van een omslag bij de woningcorporaties, maar

het feit dat ze in juli voor meer nieuwbouwwoningen een bouwvergunning

hebben verkregen dan in dezelfde maand een jaar eerder is bemoedigend.

Misschien is binnen de corporatiesector nu voldoende financiële zekerheid om

weer de investeringsplannen uit de kast te halen. De huurstijgingen die het

nieuwe woningmarktbeleid van de regering heeft mogelijk gemaakt, zijn

belangrijk voor (het herstel van) de financiële gezondheid van de

corporatiesector. Ook met de verkoop van woningen wordt daar de komende

jaren aan bijgedragen.

Pagina 5 van 7

Bron: CBS/Kadaster Bron: CBS

Bron: DNB Bron: CBS

3,30

3,70

4,10

4,50

4,90

5,30

5,70

Rente alle nieuwe woninghypotheken in Nederland (Gemiddelde rentepercentage)

Gemiddelde alle woninghypotheken (%) Gemiddelde > 10 jaar rentevast (%)

100.000

110.000

120.000

130.000

140.000

150.000

160.000

170.000

180.000

190.000

200.000

210.000

-10

-9

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

20

08

janu

ari

20

08

juli

20

09

janu

ari

20

09

juli

20

10

janu

ari

20

10

juli

20

11

janu

ari

20

11

juli

20

12

janu

ari

20

12

juli

20

13

janu

ari

20

13

juli

20

14

janu

ari

Verkoopprijzen bestaande koopwoningen en aantal verkochte woningen (12 maanden vrts.)

Jaar op jaar ontwikkeling woningprijzen % (linker as) Aantal verkochte woningen stuks voortschrijdend

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

2010 januari

2010 f

ebru

ari

2010 m

aart

2010 a

pril

2010 m

ei

2010 juni

2010 juli

2010 a

ugustu

s2010 s

epte

mber

2010 o

ktobe

r2010 n

ove

mber

2010 d

ece

mber

2011 januari

2011 f

ebru

ari

2011 m

aart

2011 a

pril

2011 m

ei

2011 juni

2011 juli

2011 a

ugustu

s2011 s

epte

mber

2011 o

ktobe

r2011 n

ove

mber

2011 d

ece

mber

2012 januari

2012 f

ebru

ari

2012 m

aart

2012 a

pril

2012 m

ei

2012 juni

2012 juli

2012 a

ugustu

s2012 s

epte

mber

2012 o

ktobe

r2012 n

ove

mber

2012 d

ece

mber

2013 januari

2013 f

ebru

ari

2013 m

aart

2013 a

pril

2013 m

ei

2013 juni

2013 juli

2013 a

ugustu

s2013 s

epte

mber

2013 o

ktobe

r2013 n

ove

mber

2013 d

ece

mber

2014 januari

2014 f

ebru

ari

2014 m

aart

2014 a

pril

2014 m

ei

2014 juni

Aantal nieubouwwoningen, 12-maanden voortschrijdend

vergunningen koop gereedgekomen koop

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

2010 januari

2010 febru

ari

2010 m

aart

2010 a

pril

2010 m

ei

2010 juni

2010 juli

2010 a

ugust

us

2010 s

epte

mber

2010 o

ktober

2010 n

ove

mber

2010 d

ece

mber

2011 januari

2011 febru

ari

2011 m

aart

2011 a

pril

2011 m

ei

2011 juni

2011 juli

2011 a

ugust

us

2011 s

epte

mber

2011 o

ktober

2011 n

ove

mber

2011 d

ece

mber

2012 januari

2012 febru

ari

2012 m

aart

2012 a

pril

2012 m

ei

2012 juni

2012 juli

2012 a

ugust

us

2012 s

epte

mber

2012 o

ktober

2012 n

ove

mber

2012 d

ece

mber

2013 januari

2013 febru

ari

2013 m

aart

2013 a

pril

2013 m

ei

2013 juni

2013 juli

2013 a

ugust

us

2013 s

epte

mber

2013 o

ktober

2013 n

ove

mber

2013 d

ece

mber

2014 januari

2014 febru

ari

2014 m

aart

2014 a

pril

2014 m

ei

2014 juni

Aantal nieuwbouwwoningen, 12-maanden voortschrijdend

vergunningen huur gereedgekomen huur

Pagina 6 van 7

Bron: CBS

Bron: CBS

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

20

10

janu

ari

20

10

apri

l

20

10

juli

20

10

okt

ober

20

11

janu

ari

20

11

apri

l

20

11

juli

20

11

okt

ober

20

12

janu

ari

20

12

apri

l

20

12

juli

20

12

okt

ober

20

13

janu

ari

20

13

apri

l

20

13

juli

20

13

okt

ober

20

14

janu

ari

20

14

apri

l

20

14

juli

Nieuwbouwwaarde budgetsector in mln. euro, 12-maandentotaal

vergunningen productie

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

5.500

20

10

janu

ari

20

10

apri

l

20

10

juli

20

10

okt

ober

20

11

janu

ari

20

11

apri

l

20

11

juli

20

11

okt

ober

20

12

janu

ari

20

12

apri

l

20

12

juli

20

12

okt

ober

20

13

janu

ari

20

13

apri

l

20

13

juli

20

13

okt

ober

20

14

janu

ari

20

14

apri

l

20

14

juli

Nieuwbouwwaarde marktsector in mln. euro, 12-maandentotaal

vergunningen productie

3. Utiliteitsbouw

De ontwikkelingen binnen de utiliteitsbouw zijn altijd een goede afspiegeling van de

ontwikkeling van de algemene conjunctuur. Zoals de stagnatie die zichtbaar is in

de conjuncturele ontwikkeling, doet ook de utiliteitsbouw in de zomer van 2014 een

pas op de plaats. Dat geldt met name voor de ontwikkeling van de

vergunningverleningen voor de bouw van nieuwe utiliteitsgebouwen. Na een sterk

begin van het jaar, laat de vergunningverlening vanaf februari een veel meer

matigde ontwikkeling zien. Tussen januari en augustus waren er twee maanden

waarin de vergunningverlening voor nieuwe utiliteitsgebouwen (gemeten in

bouwsommen) kromp (met meer dan 24 procent). Over de eerste zeven maanden

van 2014 is sprake van een stijging van slechts 15 procent (gemeten in

bouwsommen) ten opzichte van dezelfde periode in 2013. Gezien het erg lage

niveau in 2013 is deze stijging enigszins teleurstellend.

Het is de vraag of het herstel van de utiliteitsbouw op korte termijn aan kracht zal

winnen, nu met name voor de producenten in de agrarische en foodsector de

winstgevendheid onder druk staat. De boycot van voedsel uit het westen en het al

oudere importverbod voor varkensvlees hebben de afzetprijzen sterk doen dalen.

Daarnaast lijdt de pluimveesector onder de te lage eierprijzen. Onder deze

omstandigheden is het niet gek dat veel bedrijven in deze sectoren hun

investeringsbeslissingen uitstellen. Op de langere termijn blijven de vooruitzichten

voor deze – in Nederland – hoogontwikkelde sectoren echter positief. De meeste

investeringen die uitgesteld worden, zullen daarom niet worden afgesteld.

Pagina 7 van 7

4. Actualiteit

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) waarschuwt in haar rapport

‘Balans van de Leefomgeving 2014. De toekomst is nu’ en een bijbehorend

persbericht voor te veel nieuwbouwwoningen de komende jaren. De vrees is dat

de vraag naar nieuwbouwwoningen de komende jaren zal afnemen door de

vergrijzing. Ouderen zouden namelijk minder mobiel zijn op de woningmarkt.

Bovendien zullen er volgens het PBL het komende decennium een stijgend

aantal bestaande koopwoningen op de markt komen, omdat er steeds meer

oude mensen niet meer thuis kunnen blijven wonen of komen te overlijden. Door

dit stijgende aanbod, zou er een overschot aan woningen ontstaan; vooral in de

krimpregio’s. Er zou daarom volgens het PBL meer aandacht uit moeten gaan

naar de bestaande woningvoorraad. Dit persbericht kwam het PBL, niet

onverwacht, op kritiek te staan uit de bouwsector. Daarbij wordt gewezen op het

aantal huishoudens in Nederland dat ook volgens de laatste

bevolkingsprognoses tot na 2020 zal blijven stijgen. Ook blijft er volgens de

bouwers de komende jaren nog veel behoefte aan vervangende nieuwbouw,

waardoor er een nieuw hoofdstuk is toegevoegd aan de lopende discussie over

keuze voor sloop-vervangende nieuwbouw of renovatie. Deze discussie zal

daarom nog wel even gevoerd blijven worden. Uiteindelijk zal het er op

neerkomen dat van gebied tot gebied bepaald moet worden welke oplossing

gekozen zal worden. Daarom zullen vervangende nieuwbouw én renovatie de

komende jaren toe blijven nemen. Dat geldt ook voor de sloop van woningen (al

dan niet gevolgd door vervangende nieuwbouw). De conclusies van het PBL

worden bovendien gedeeltelijk onderuit gehaald door het recente onderzoek van

het CBS over de leeftijd van de huidige kopers van bestaande koopwoningen,

waaruit blijkt dat de markt wordt aangevoerd door 65-plussers. De huidige

ouderen lijken dus mobieler te zijn op de woningmarkt dan de ouderen uit het

verleden. Met een verhuizing naar een appartement bereiden ze zich voor op

een toekomst waarin een verhuizing vanuit de eigen eengezinswoningen naar

het verzorgingshuis niet langer vanzelfsprekend is.

Terwijl al jaren door de overheid wordt gewerkt aan een Nationale Hypotheek

Instelling (NHI), hebben drie pensioenfondsen besloten om daar niet op te

wachten en zich direct te melden op de Nederlandse hypotheekmarkt. Het gaat

om het Pensioenfonds Metaal & Techniek (PMT), het Pensioenfonds

Hoogovens en het Pensioenfonds PGB. Samen hebben ze een budget van 2

miljard euro bijeen gebracht waaruit hypotheken zullen worden verstrekt onder

de naam Munt Hypotheken. De verwachting is dat nog meer (middelgrote)

pensioenfondsen zich bij dit initiatief aan zullen sluiten. Het is niet bekend wat

de gevolgen zullen zijn voor de NHI, maar de rol die de NHI zou kunnen gaan

spelen op de hypotheekmarkt is hiermee wel verkleind. Nu ook de SNS-bank

weer terrein terug wil winnen op de Nederlandse hypoheekmarkt, wordt

huizenkopers steeds meer keuze geboden. Hierdoor zal een stijging van de

hypotheekrentes nog langer worden uitgesteld, waardoor de koopwoningmarkt

makkelijker op zou kunnen bloeien.

Over de overheidsbegroting werden de regeringspartijen en de bevriende

oppositiepartijen het in augustus al snel eens en traditiegetrouw waren er al veel

details rondom de nieuwe begroting uitgelekt, waardoor het nieuws op

Prinsjesdag zeer beperkt was. Ook de daarop volgende Algemene Beschouw-

ingen leverden weinig nieuwswaarde en brachten het kabinet niet in de

problemen. Het verwijt dat de nodige belastinghervorming te lang op zich laat

wachten, kon het kabinet gemakkelijk naast zich neerleggen. De bouwlobby kon

zich op de borst kloppen, omdat de verlaging van het BTW-tarief voor de arbeid

bij woningverbouwingen nog eens werd verlengd. Dit keer met een half jaar.