Ontspoorde mantelzorg:Waarop let je, wat zijn signalen en hoe leg je die vast?

Nico van Oosten – senior adviseur Movisie

Inhoud lezing

Ontspoorde mantelzorg: waarover hebben het dan?

Waar let je op: wat zijn signalen bij wie?

Instrumenten voor (para)medische beroepsgroepen

Hoe leg je signalen vast?

Ontspoorde mantelzorg……

Wanneer spreken we hiervan?????

… al het onbedoeld handelen ... … of … het nalaten van handelen

..ten opzichte van een oudere persoon…

… door degenen die in een persoonlijke relatie met d ie oudere staan …

… waarbij er sprake is van gedeeltelijke of volledig e afhankelijkheid,

… waardoor de oudere (herhaaldelijk) lichamelijke, psychische en/of materiële schade lijdt …

Definitie ontspoorde mantelzorg

Voorbeelden van ontspoorde mantelzorg?

- Een zoon van 40 bindt zijn dementerende moeder vast aan de stoel, omdat hij even een boodschap moet doen en zij anders gevaarlijke dingen kan gaan doen.

- Wanneer een oudere niet meewerkt trekt of duwt de mantelzorger wel eens.

- Een vrouw doet als haar man erg onrustig is extra medicijnen in zijn glas.

- Een schoonzoon pint wel eens wat extra’s voor zichzelf met de pas van zijn schoonmoeder, want wat niet weet wat niet deert.

Een typerend voorbeeld

Mevrouw Bosch was altijd actief, plotseling wordt ze ziek en heeft ze veel verschillende medicijnen nodig. Meneer Bosch neemt de zorg op zich, mevrouw Bosch wil niet door vreemden worden verzorgd. Meneer Bosch is al op leeftijd en de belasting valt hem zwaar. Hij vindt alle medicijnen die zijn vrouw nodig heeft verwarrend. Hij geeft haar soms verkeerde of teveel medicijnen waardoor mevrouw Bosch regelmatig versuft is.

Vormen van ontspoorde mantelzorg

Ontspoorde mantelzorg kan zich op zes verschillende manieren uiten:Psychisch: bijvoorbeeld schelden door overbelasting. Dit is de meest voorkomende vorm.Lichamelijk: bijvoorbeeld het verkeerd toedienen van medicijnen uit onwetendheid.Verwaarlozing: bijvoorbeeld niet de juiste voeding geven.Schending van rechten: de zorgvrager niet meer betrekken bij besluiten over zijn of haar leven.Financieel: zoals het toe-eigenen van spullen zonder instemming van de betrokkenen.Seksuele grensoverschrijding: als een mantel-zorger onbedoeld over de seksuele grenzen heen gaat, bijvoorbeeld door miscommunicatie.

Wat feiten op een rij

Ruim 100.000 ouderen krijgen in Nederland krijgen jaarlijks te maken met ontspoorde zorg/mishandeling

Van dementerende ouderen komt 1 op de 3 in aanraking met ontspoorde zorg/mishandeling.

In de meeste gevallen zijn volwassen (pleeg)kinderen en (ex-) partner de pleger van zowel intentionele als niet-intentionele mishandeling (VT-registratiecijfers en bevolkingsonderzoek laten verschillende cijfers zien over plegerschap)

Kindermishandeling kan uitlopen op ontspoorde zorg/mishandeling

In 25% van de situaties is er sprake van letsel

Risicofactoren ontspoorde mantelzorg

Slachtoffer:• Sekse (vrouwen worden vaker slachtoffer)• Leeftijd (boven de 80)• Ziektebeeld met gedrags- en/of persoonlijkheidsveranderingen, zoals

dementie of beroerte• Familiegeschiedenis met geweld• Toenemende afhankelijkheid van zorg• Sociaal isolement (overbelasting dreigt)

Pleger• Familiegeschiedenis met geweld• Inwonend en daardoor afhankelijk• Overbelasting• Alcohol/ drugsverslaving of psychische problemen

Vraag:

Hoe komen jullie in aanraking met ontspoorde mantelzorg?

Welke signalen zien jullie?

Welke signalen ervaar je bij jezelf?

Een basisoefening in signaleren

Vorm tweetallenJe hebt elk een beurt

Je gaat als volgt te werk.Ga tegenover elkaar zitten. Hardop kijk je de ander aan en zeg je vijf keer het volgende:• Ik zie…….• Ik denk……• Ik voel……..Daarna wisselen

Elkaar feedback geven op de observaties, gedachten en gevoelens

Wat doe je met signalen?

• Zo objectief mogelijk (zintuiglijk) waarnemen: o Wat zie ik in de omgeving?o Wat ruik ik?o Wat zie/hoor ik aan reacties (lichaamstaal, intonatie etc.)o Wat hoor ik aan reacties (wat zegt de ander?)o Welke tegenstrijdigheden neem ik waar tussen verbale en non-verbale

communicatie

• Noteer je observaties

• Probeer je niet-pluis/onderbuik-gevoel woorden te geven

• Koppel je observaties en niet-pluis gevoelens los van interpretaties

Duidelijke versus minder duidelijke signalen

Wat zijn volgens jullie duidelijke signalen?

Wat zijn volgens jullie minder duidelijke signalen?

Duidelijke signalen bij het slachtoffer

Psychische mishandeling en financiële uitbuiting• Oudere is extreem gespannen/angstig t.o.v. bepaalde personen of i.h.a.• Oudere is extreem somber/suffig/apathisch• Oudere geeft aan dat er veel mis is, maar wil er niet over praten• De koelkast is leeg

Lichamelijke mishandeling• Letsel dat niet lijkt te kloppen bij het verhaal• Tegelijkertijd oud en nieuw letsel hebben• Symmetrische verdeling van verwondingen• Inconsistente uitleg over ontstaan letsel of klachten• Vertraging in zoekproces naar zorg, zonder acceptabele uitleg• Inadequate reactie familie/verzorger• Letsel past niet bij levensfase of problematiek

N.B. ouderen zijn soms te lang op zoek naar bewijs voor het feit dat de mishandeling opzettelijk is voordat ze het als mishandeling benoemen!

Niet pluis gevoel – huisbezoek

Jij hoeft niet te bewijzen dat het wel/geen ontspoorde mantelzorg is

� Doorloop de stappen van de meldcode� Maak je zorgen en de redenen daarvan duidelijk� Stel open vragen! (wie, wat wanneer, hoe, hoe laat

etc.)

Minder duidelijke signalen

• Onregelmatig medicijngebruik• Niet (meer) op controle komen (uitstel van melding ziekte of

verwonding)• Oudere maakt een depressieve en/of angstige indruk (ten opzichte

van bepaalde personen omdat z/hij ze niet meer herkent)• Oudere ziet er onverzorgd en/of vermagerd uit, en/of de huishouding

is verwaarloosd• Problematiek wordt gebagatelliseerd of verhuld of op observaties

komen ‘smoezen’

Deze signalen kunnen ook duiden op vergeetachtigheid/geestelijke achteruitgangOok hier is het advies: - Maak je zorgen en de redenen duidelijk- Stel open vragen aan zowel de oudere als de mantelzorger

Duidelijke signalen bij de mantelzorger

• Mantelzorger geeft signalen dat hij zwaar belast is• Afwijkend gedrag t.o.v. de oudere:

• mantelzorger laat zich negatief uit over oudere/ de situatie of staat er onverschillig tegenover

• Schelden en schreeuwen in aanwezigheid van een professional• Te laat hulp erbij roepen• De oudere krijgt geen gelegenheid om alleen met een professional te

praten• Pogingen professionele hulp buiten de deur te houden• Problematiek wordt verhuld

Ook hier:- Maak je zorgen duidelijk en de redenen daarvan- Stel open vragen- Biedt ondersteuning aan

Meldcode: wat te doen met signalen?

1. In kaart brengen van signalen en het netwerk (wie verleent of verlenen mantelzorg?)

2. Collegiale consultatie (andere betrokken hulpverleners,aandachtsfunctionaris of Veilig Thuis; zo nodig een deskundige op het terrein van letselduiding of direct stap 5 (voor vrijwilligers)

3. Gesprek met de cliënt

4. Wegen van het geweld of de mishandeling. Verplicht advies bij Veilig Thuis in alle gevallen van twijfel.

5. Beslissen: hulp organiseren of melden

Aandachtspunten

Overleg met collega (eigen aandachtsfunctionaris) of leidinggevende

Ga in gesprek met cliënt en de mantelzorger (als het kan); ga ook naast de mantelzorger staan en biedt ondersteuning!

Maak gebruik van de advies- en verwijsfunctie van Veilig Thuis

Wegen (na signaleren en bespreekbaar maken)

Het wegen van de ontsporing:

a. Er is geen sprake van ontspoorde mantelzorg

b. Twijfel over ontspoorde mantelzorg blijft bestaan

c. Er is sprake van ontspoorde mantelzorg, maar betrokkenen willen geen hulp

d. Er is sprake van ontspoorde mantelzorg en betrokkenen willen hulp

Ontspoorde mantelzorg Wat kun je doen?Tijdig signaleren van overbelasting - bv mantelscan of 3 minuten

check

Ondersteuning en respijtzorg

(Informeel) netwerk versterken

Uit de taboesfeer halen van dementie (dementievriendelijke

gemeenten)

Inzetten van hulp

Ontspoorde zorg:• Ondersteuning mantelzorger: \

• Lokaal team/ SMZ / WMO loket• Inzetten van respijtzorg• Informatie en tips:https://tijdvoorjezelf.mezzo.nl/tijd-voor-jezelf-testhttps://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/2018-04/Meetinstrument-belasting-CSI-met-instructie.pdf

Bij dementie:• Alzheimer cafe’s: www.alzheimer-nederland.nl

Zie ook: http://www.markant.org/thema/producten-en-diensten-voor-professionals/om-te-gebruiken/toolkit-als-mantelzorg-ontspoort/

Zijn er nog vragen?