Onderzoeksrapport: Gedrag & Regeldruk - ActalU staat op het punt het onderzoeksrapport te gaan lezen...

Onderzoeksrapport: Gedrag & Regeldruk

Regeldruk voorkomen met de kennis van gedrag

Den Haag, Februari 2017

© 2016 Deloitte The Netherlands

Begrijpen hoe en waarom ondernemers regeldruk ervaren

Voorwoord

1Rapport: Gedrag en Regeldruk

Het mandaat van Actal

Doel van dit onderzoek

• Om een constant veranderende wereld in goede banen te leiden is de overheid genoodzaakt continu nieuwe regelgeving te ontwikkelen. De overheid heeft met het introduceren van beleid een duidelijk doel en streeft naleving (i.e., compliance) na, echter ervaren bedrijven, burgers en beroepsbeoefenaars ook een druk voor het na kunnen en willen leven van de regel (i.e., regeldruk).

• Actal is geïnteresseerd of gedragswetenschappelijke inzichten kunnen helpen (een deel van) de ervaren regeldruk te verklaren. Indien dit het geval is, is het goed om bij het opstellen van nieuwe weten regelgeving reeds rekening te houden met de gedragseigenschappen van de betreffende doelgroep. Deloitte is als partner aangehaakt om een theoretisch raamwerk te ontwikkelen en te toetsen op basis van casestudies met als doel het identificeren van aspecten die de ervaring van regeldruk in de hand werken. Het doel van deze inzichten is om in de toekomst vooraf voorspelbare regeldruk te voorkomen

• Het is een verkennend onderzoek waarbij de casestudies dienen als context en niet als onderwerp. Dit onderzoek is absoluut geen evaluatie van de gekozen casestudies. De casestudies zijn zo geselecteerd dat een breed beeld kan worden ontwikkeld van aspecten van regels die een effect hebben – zowel positief als negatief – op merkbare regeldruk bij ondernemers.

• Er is begrip voor de wetgever die verschillende afwegingen moet maken in het opstellen van regels. Dit rapport heeft als doel om de wetgever hierbij een handvat te geven op basis van de behavioural ecconomics.

U staat op het punt het onderzoeksrapport te gaan lezen dat is geschreven in opdracht van Actal.

Actal heeft als taak om regering of beide Kamers der Staten-Generaal te adviseren over:• het systeem waarmee de regering de aandacht voor regeldruk in Nederland heeft geborgd (Regeldrukaudit);• de gevolgen van voorgenomen weten regelgeving voor de regeldruk, indien die gevolgen naar verwachting

omvangrijk zijn; • strategische vraagstukken op het terrein van regeldruk, mede op basis van signalen uit de samenleving.


Project introductie

Kader en doelstelling



Kader van het project


Wetgever DoelgroepRegels Reactie

Figuur 1 Weergave van het kader van het project. De pijlen geven het traject van regelgeving aan, startend bij de oorsprong (wetgever) en eindigend bij de doelgroep (ondernemers) die hierop hun reactie hebben.

Het kader richt zich op de regulering door de wetgever. De traditionele visie hierop is dat er een wetgever is (of een gezaghebbend orgaan) die regels ontwikkelt gericht op een specifieke doelgroep die zelf een reactie hebben op deze regel (zie figuur 1).

In het huidige onderzoek is de oorsprong van de regels de overheid. Het onderzoek is niet toegespitst op specifieke regels of departementen binnen de overheid. Het is op geen enkele wijze een be-/veroordeling van bepaalde regels of beleidsmakers. Het onderzoek heeft als doel om vanuit de gedragseconomie de reacties van de doelgroep (hier: ondernemers) op nieuwe regels te kaderen. Welke aspecten van regels dragen in bepaalde situaties bij aan de merkbare regeldruk en welke aspecten verlagen de merkbare regeldruk?

De “reacties” van de doelgroep op regels wordt opgesplitst in twee soorten reacties, namelijk de merkbare ervaring van regeldruk aan de ene kant en hun (intentie tot) opvolging van de regel aan de andere kant. Centraal in het onderzoek staat de merkbare regeldruk en de (intentie tot) opvolging van de regel wordt wel meegenomen maar staat niet centraal in dit onderzoek.


Genereren van gedragswetenschappelijke inzichten die bijdragen aan het merkbaar verminderen van regeldruk

Doel van het onderzoek


Wetgever DoelgroepRegels Reactie

Bij het definiëren van het doel wordt de traditionele redenering van regelgeving en reactie omgedraaid (zie figuur 2) en is het startpunt juist de reactie van de doelgroep. Specifiek is het doel van dit onderzoek om mechanismes die merkbare regeldruk beïnvloeden te onderkennen en herkennen zodat onnodige merkbare regeldruk, die vooraf voorspelbaar is met de gedragswetenschappelijke inzichten, kan worden vermeden en voorkomen.

Om dit te bepalen wordt gebruik gemaakt van een gedragseconomisch analysekader gebaseerd op het duaal-proces model. Gedragseconomie is de studie naar menselijk gedrag, hoe individuen informatie verwerken en beslissingen maken op basis van een brede verzameling van verschillende disciplines, waaronder psychologie, cognitieve wetenschappen, (gedrags)economie, speltheorie en statistiek.

Het duaal-proces model is een van de leidende gedragseconomische theorieën over menselijke besluitvorming en bij uitstek geschikt om verschillende mechanismen te duiden binnen de doelgroep omdat er binnen de theorie de achtergrond en ervaringen van de doelgroep worden meegenomen in functie van initiële (systeem 1) en latere (systeem 2) mechanismen welke we kunnen relateren aan merkbare regeldruk.

Figuur 2 Weergave van het doel van het onderzoek waarbij vanuit de reactie wordt geredeneerd en deze herleid wordt aan eigenschappen van de doelgroep en van de regel

Onderzoeksvraag:In hoeverre kunnen publieke belangen met behulp van gedragswetenschappelijke inzichten op een zodanige

manier worden geborgd dat daardoor de regeldruk merkbaar vermindert?


Het belang van een gegrond gedragseconomisch analysekader

Overheidsprogramma's op basis van het klassieke model laten veelal krachtige onbewuste drijvers van gedrag buiten beschouwing


Traditioneel werd er in gedragsonderzoek van uit gegaan dat mensen rationele beslissingen maken, gebruik makende van alle beschikbare informatie om tot maximale lange termijn winst te komen. Vaak wordt regelgeving ontworpen vanuit deze traditionele visie van rationaliteit, waarbij complexiteiten, stress en andere barrières worden genegeerd.

Echter, sinds het onderzoek van Nobel laureaat Daniel Kahneman en Amos Tversky en daarmee de introductie van gedragseconomie, wordt duidelijk dat mensen vaak niet rationeel beslissingen nemen, maar er (onbewust) gebruik wordt gemaakt van allerlei heuristieken of shortcuts (system 1, zie inzet). Door gebruik te maken van het uitgebreide corpus aan onderzoek op het gebied van bounded rationality en judgement under uncertainty kunnen de heuristieken en de daaruit volgende biases gebruikt worden om te begrijpen en te voorspellen hoe regelgeving gepercipieerd wordt en hoe hierop geanticipeerd kan worden. Een populair vervolg op dit onderzoek is gebaseerd op zogenaamde nudges, kleine positieve stimuleringen en indirecte suggesties om vrijwillige naleving van regelgeving te maximaliseren.

System 1Thinking Fast

Autonomic, WYSIATIBiases and Heuristics (Cognitive Shortcuts)

System 2Thinking SlowConscious, EffortfulCritical Analysis

We willen Systeem 2 gebruiken, maar Systeem 1 is dominant

Korte introductie verschillende processen in besluitvorming


Analysekader

Theoretisch raamwerk



Het duaal-proces model stelt dat mensen vaak niet rationeel beslissingen nemen, maar dat twee systemen menselijke besluitvorming beïnvloeden.

Introductie van gedragseconomie


Systeem 1

“Thinking fast”

• Systeem 1 wordt in elke situatie automatisch geactiveerd. Hierdoor is Systeem 1 in staat om met zeer hoge snelheid nieuwe informatie te registreren, verwerken, interpreteren en te integreren met interne informatie zoals stereotypen of bestaande kennis (Evans & Stanovich, 2013).

• De snelle en automatische activatie van Systeem 1 komt door het gebruik van cognitieve scripts en heuristieken die de mens in staat stellen om aangeboren en aangeleerde handelingen uit te voeren (Bozeman & Kacmar, 1997; Chen & Chaiken, 1999; Evans, 2006; Kahneman & Frederick, 2002). Cognitieve scripts worden gevormd op basis van leren/ervaringen, cognitief geheugen speelt hierbij een rol.

• Door gebruik te maken van cognitieve scripts en heuristieken doet Systeem 1 weinig tot geen beroep op het werkgeheugen en cognitieve energie. Dit geeft aan dat Systeem 1 buiten de controle van het individu opereert, automatisch wordt geactiveerd en een hoge verwerkingscapaciteit heeft door het kunnen uitvoeren van parallelle processen (Evans, 2008; Evans & Stanovich, 2013).

• De uitkomst van Systeem 1 processen worden gelabeld als “intuïtie” en kunnen bestaan uit onder andere gedragsimpulsen, reacties, gedachten, impressies en oordelen (Tversky & Kahneman, 1974). Deze intuïtie is gebaseerd op aangeleerde associaties van de stimulus (zoals een regel) met verschillende factoren waaronder relevantie, ambiguïteit, uitvoerbaarheid, relatie tot eigen doelstellingen en eigen verwachtingen, huidige emotie (Kahneman, 2003).

• De reacties op basis van heuristieken is in het algemeen niet 100% correct maar veelal voldoende. Dit doordat bij een lastige vraag of situatie we er voor kiezen om een andere – gemakkelijkere –vraag te beantwoorden (Kahneman & Frederick, 2002; Tversky & Kahneman, 1974).


Het duaal-proces model stelt dat mensen vaak niet rationeel beslissingen nemen, maar dat twee systemen menselijke besluitvorming beïnvloeden.

Introductie van gedragseconomie


• Systeem 2 omvat bewuste processen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van het werkgeheugen wat cognitieve energie vereist (Evans, 2008; Muraven & Baumeister, 2000).

• De processen die vallen onder Systeem 2 zijn langzaam in hun activatie, vragen veel cognitieve energie en omvatten doelbewuste processen die een lagere verwerkingscapaciteit hebben vergeleken met Systeem 1 (Evans, 2008).

• Systeem 2 kan niet functioneren zonder input vanuit Systeem 1. Hierbij zorgt Systeem 1 voor o.a. het verwerken van informatie. (Evans, 2008; Tversky & Kahneman, 1974).

• De eerste functie van Systeem 2 is het uitvoeren van zeer complexe cognitieve operaties die een hoge mate van controle of bewustzijn vereisen.

• De tweede functie van Systeem 2 is het monitoren van impulsen die gegenereerd worden door systeem 1 en deze bevestigen, corrigeren of onderdrukken en vervangen. De actie is afhankelijk van de wenselijkheid van de intuïtie in een specifieke situatie en de mate waarin deze impuls bijdraagt aan het behalen van iemands individuele doelstellingen (Evans, 2008; Kahneman & Frederick, 2002; Stanovich, 1999).

• De uitkomsten van Systeem 2 processen zijn gedachten, oordelen of gedragingen die gestuurd worden door het individu. Hierdoor zijn deze onder invloed van normatieve / sociale regels en doordacht handelen (Sloman, 1996).

Systeem 2

“Thinking slow”


Mensen maken dagelijks enorm veel keuzes & besluiten, slechts een enkele daarvan wordt bewust gemaakt (cf. Systeem 2)

De interactie tussen Systeem 1 en Systeem 2


De mens is ontworpen om “energie besparend” te bestaan

Het overgrote merendeel van de keuzes en besluiten op een dag worden gemaakt op basis van intuïtie (Systeem 1) en geaccepteerd / gedoogd door Systeem 2 omdat deze passen in de situatie.

Dit is mogelijk omdat initieel moeilijke & onbekende handelingen migreren van Systeem 2 naar Systeem 1 wanneer we deze vaker uitvoeren en beter leren beheersen (bijvoorbeeld: autorijden, typen, etc.)

Wanneer een door Systeem 1 gegenereerde intuïtie geaccepteerd wordt door Systeem 2 merken we daar in gedrag niets van (i.e., er is immers geen interventie). Echter, wanneer er een interventie is – hetzij aanpassing van het gedrag, hetzij het onderdrukken en vervangen – dan is er een gedragsmatig patroon waarbij de initiële reactie duidelijk door Systeem 1 is geïnitieerd en langzaam wordt overgenomen door Systeem 2 (Pryor et al., 1999; Pryor et al., 2004; Rinck & Becker, 2006).

Cognitieve uitputting (Muraven & Baumeister, 2000)

• Systeem 2 is nodig voor monitoring van intuïties en ingrijpen indien nodig, maar we gebruiken het liever niet, ook niet als we weten dat het wel nodig is. Bijvoorbeeld: Het constant monitoren en opvolgen van veranderende snelheidsbeperkingen i.p.v. een zelfde snelheid hanteren.

• Als Systeem 2 wordt ingeschakeld om intuïtief gedrag te voorkomen en/of veranderen levert dat een soort “vermoeidheid” op, die vergelijkbaar is met vermoeidheid van spieren.

• Als de cognitieve energie voorraad uitgeput raakt schakelt het organisme terug naar Systeem 1 en de bijbehorende shortcuts. Systeem 2 wordt dan nóg moeilijker aangesproken waardoor intuïtief gedrag vrij spel krijgt. Bijvoorbeeld, na een lange werkdag het opzij leggen van de pensioenbrief, die is belangrijk maar ingewikkeld, daarvoor moet je wel de energie hebben.


Definitie regeldruk op basis van het theoretische raamwerk

Het theoretisch raamwerk


Confrontatie

Herkenbaarheid

Relevantie

Ambiguïteit

Uitvoerbaarheid

Doelstellingen

Verwachtingen

Emotie

Intuïtie GedragIntuïtie ok

Intuïtie niet ok

Merkbare regeldruk

Emotie gepaard met intuïtie

(+/-)

Emotie gepaard met interventie

(+/-)

Systeem 1

Thinking fast

Systeem 2

Thinking slow

Activatie /Interventie

Hier onder staat een schematische weergave van de duaal-proces theorie in de context van merkbare regeldruk. Van links naar rechts is er de eerste confrontatie van de ondernemer met de regel. De regel wordt direct verwerkt door Systeem 1 processen op basis waarvan een intuïtie wordt geformuleerd. Deze intuïtie bestaat uit een gedragsimpuls en een emotie die invloed heeft op de merkbare regeldruk. De gedragsimpuls wordt vervolgens door Systeem 2 gemonitord en bevestigd indien de intuïtie ok is of gecorrigeerd of onderdrukt en vervangen wanneer de intuïtie niet ok is. Een interventie gaat gepaard met een emotie die invloed heeft op de merkbare regeldruk. De twee routes na Systeem 2 zijn exclusief en kunnen niet tegelijk voorkomen (zie voorbeelden).


Hypothese 1: Directe verwerking regel door Systeem 1



Confrontatie

Herkenbaarheid

Relevantie

Ambiguïteit

Uitvoerbaarheid

Doelstellingen

Verwachtingen

Emotie

Intuïtie GedragIntuïtie ok

Merkbare regeldruk


(+/-)

Systeem 1

Thinking fast

Systeem 2

Thinking slow

Voorbeeld

Een regel wordt door Systeem 1 verwerkt en kan intuïtief voldoende worden behandeld. Bijvoorbeeld, een regel die direct kan worden geclassificeerd als één die de accountant moet oppakken. Intuïtie van Systeem 1 is de regel doorsturen naar de accountant wat door Systeem 2 als wenselijk wordt beoordeeld.


Hypothese 2: Interventie door Systeem 2



Confrontatie

Herkenbaarheid

Relevantie

Ambiguïteit

Uitvoerbaarheid

Doelstellingen

Verwachtingen

Emotie

Intuïtie Gedrag

Intuïtie niet ok

Merkbare regeldruk


(+/-)

Emotie gepaard met interventie

(+/-)

Systeem 1

Thinking fast

Systeem 2

Thinking slow

Activatie /Interventie

Voorbeeld

Een regel wordt door Systeem 1 verwerkt en kan niet intuïtief behandeld worden. Systeem 2 moet worden geactiveerd om de intuïtieve reactie aan te passen. Bijvoorbeeld een regel die frustratie oplevert en intuïtief opzij wordt geschoven ondanks de hoge boete voor het niet opvolgen. Systeem 2 wordt geactiveerd om de regel toch beter te onderzoeken en na te leven.


Referenties


Abelson, R. P. (1981). Psychological status of the script concept. American Psychologist, 36, 715-729. doi:10.1037/0003-066x.36.7.715

Amodio, D. M., & Devine, P. G. (2006). Stereotyping and evaluation in implicit race bias: Evidence for independent constructs and uniqueeffects on behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 91, 652-661. doi:10.1037/0022-3514.91.4.652

Baumeister, R. F., Bratslavsky, E., Muraven, M., & Tice, D. M. (1998). Ego depletion: Is the active self a limited resource? Journal of Personality and Social Psychology, 74, 1252-1265. doi:10.1037/0022-3514.74.5.1252

Bozeman, D. P., & Kacmar, K. M. (1997). A Cybernetic model of impression management processes in organizations. OrganizationalBehavior and Human Decision Processes, 69, 9-30. doi:10.1006/obhd.1996.2669

Chen, S., & Chaiken, S. (1999). The heuristic-systematic model in its broader context. In S. Chaiken & Y. Trope (Eds.), Dual-processtheories in social psychology (pp. 73-96). New York: Guilford Press.

Evans, J. S. B. T. (2006). The heuristic-analytic theory of reasoning: Extension and evaluation. Psychonomic Bulletin & Review, 13, 378-395. doi:10.3758/bf03193858

Evans, J. S. B. T. (2008). Dual-processing accounts of reasoning, judgment, and social cognition. Annual Review of Psychology, 59, 255-278. doi: 10.1146/annurev.psych.59.103006.093629

Evans, J. S. B. T., & Stanovich, K. E. (2013). Dual-process theories of higher cognition: Advancing the debate. Perspectives on PsychologicalScience, 8, 223-241. doi: 10.1177/1745691612460685

Kahneman, D. (2003). A perspective on judgment and choice: Mapping bounded rationality. American Psychologist, 58, 697-720. doi:10.1037/0003-066x.58.9.697

Kahneman, D., & Frederick, S. (2002). Representativeness revisited: Attribute substitution in Intuitive judgment. In T. Gilovich, D. Griffin, & D. Kahneman (Eds.), Heuristics and biases (pp. 49-81). New York: Cambridge University Press.

Muraven, M., & Baumeister, R. F. (2000). Self-regulation and depletion of limited resources: Does self-control resemble a muscle? Psychological Bulletin, 126, 247-259. doi: 10.1037/0033-2909.126.2.247

Sloman, S. A. (1996). The empirical case for two systems of reasoning. Psychological Bulletin, 119, 3-22. doi:10.1037/0033-2909.119.1.3

Stanovich, K. E. (1999). Who is rational?: Studies of individual differences in reasoning. Mahwah, NJ: Elrbaum.

Tversky, A., & Kahneman, D. (1974). Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Science, 185, 1124-1131. doi:10.1126/science.185.4157.1124


Methode



Vijf centrale aspecten van het onderzoek

Exploratief onderzoek


1

2

3

4

5

Algemene richting en processenDe opzet van het onderzoek staat toe om algemene inzichten te generen die richting aangeven in de processen die bijdragen aan de ervaring van regeldruk. Dit geeft een basis om een conclusie te trekken over hoe onnodige regeldruk wordt veroorzaakt.

Niet exhaustief Het onderzoek is niet opgesteld om harde bewijzen te leveren of om bepaalde processen uit te sluiten. De processen beschreven in dit onderzoek zijn een eerste aanzet om een beter begrip te krijgen van hoe ondernemers regels beoordelen en verwerken.

Kwalitatief onderzoekDe kwalitatieve methode gehanteerd in dit onderzoek beperkt het leggen van directe relaties tussen ondernemers en de reacties op de regels. Daarnaast zijn ondernemers ondervraagd over regels waarvan zij soms het doel niet duidelijk hadden, dit kan zorgen voor een bias in de bevindingen.

Beperkte steekproefDe beperkte steekproef aan geïnterviewde ondernemers heeft de mogelijkheden om bepaalde processen en bevindingen te valideren sterk beperkt. Wij adviseren dan ook om de uitkomsten van het onderzoek als inzicht mee te nemen in de ontwikkeling van beleid.

Focus op ondernemersDit onderzoek richt zich op het ervaren van regeldruk door ondernemers en daarom is enkel deze doelgroep geïnterviewd. De huidige praktijk in het opstellen van regels en/of specifieke afwegingen gemaakt in de casussen zijn buiten beschouwing van de doelstelling en daarom niet onderzocht.


Casus selectie

Onderzoeksopzet


4 thema’s voor de structuur van het interview

Achtergrond ondernemer & onderneming

Globale effecten van regel op onderneming

Eerste kennismaking met de regel

Behandeling van de regel

Om de ervaring van regeldruk door ondernemers terug te relateren aan eigenschappen van regels gesteld door de overheid is er gekozen voor een kwalitatief onderzoek. Vijf unieke casussen zijn door Actal aangedragen als onderwerp voor de interviews.

5 specifiek geselecteerde casussen

Werkkostenregeling

Participatiewet

Wet Werk & Zekerheid

Innovatiesubsidie

Milieu-investeringsaftrek

Casus selectie

In dit onderzoek is gekozen voor 5 casussen verspreid over de verschillende ministeries. De keuze voor 5 casussen is gemaakt omdat dit een grote diversiteit aan regel-eigenschappen en reacties van ondernemers kan blootleggen. Door de verschillen tussen de casussen en de diversiteit aan eigenschappen en reacties is er voor gekozen om de resultaten te aggregeren op het casus-niveau.

Interview opzet

De interviews kende een semigestructureerd format, wat inhoudt dat de structuur van de interviews vooraf vast stond en verdiepende vragen tot op zekere hoogte mogelijk waren. De structuur van de interviews werd bepaald door 4 thema’s die gekozen zijn om een volledig beeld te schetsen van de initiële reactie op de regel van eerste kennismaking tot het daaropvolgende gedrag.


Doelgroep selectie

Onderzoeksopzet


7 interviews over de Participatiewet

4 interviews over de Wet Werk en Zekerheid

2 interviews over de Innovatiesubsidies

3 interviews over de Werkkostenregeling

1 interview over de Milieu-investeringsverplichting

Bron: KvK & CBS (2014) & Europese Commissie (2016)

Bedrijven in het MKBVan alle Nederlandse bedrijven vallen in de MKB categorie96%Werknemers in het MKBVan de werkzame personen in Nederland werkt in de MKB70%

Een tweede reden om enkel voor het MKB te kiezen is de aanname dat grote bedrijven minder regeldruk ervaren (ceteris paribus) dan het MKB door de aanwezigheid van expertise. Regels worden door experts gezien als ‘business as usual’ en creëren daardoor minder druk. Tevens geeft deze mate van expertise de ondernemer de kans om de regel (inhoud en verwerking) intern uit te besteden zonder daar zelf mee bezig te zijn.

Doelgroep selectieIn de selectie van de doelgroep is gekozen voor ondernemers in het MKB segment en het grootbedrijf buiten beschouwing te laten. Twee hoofdredenen om het onderzoek te richten op ondernemers uit het MKB segment.

Spreiding doelgroep over de casussenVerschillende ondernemers uit het MKB zijn geïnterviewd over de casussen. Een criterium was dat de ondernemer direct met de regel in aanraking moet zijn gekomen. Een tweede criterium was dat de regel de bedrijfsvoering moet hebben beïnvloed. Verschillen in aantal interviews per casus is te wijten aan hoe algemeen / specifiek een casus is en aan de random sampling van ondernemers.


Resultaten



Mechanismen die van invloed zijn op de merkbare regeldruk


Identiteit Vooroordelen Beoordeling Reflectie

Verwantschap & zelfperceptie

Verwachtingen Invloeden Framing Tijdsvervorming Barrières en katalysatoren

Ervaring

Richt zich op de zelfperceptie van een ondernemer, zowel individueel, professioneel als sociaal.

De aannames en vooroordelen die mensen meenemen uit eerdere ervaringen.

De sociale normen en waarden en de culturele achtergrond van een persoon.

De manier waarop de regels worden gepresenteerd richting de ondernemer.

Het heden wordt overgewaardeerd, de toekomst is lastig in te schatten en herinneringen zijn zeer selectief.

Hindernissen en stimulansen maken het deels (on)mogelijk om een regel uit te voeren.

De structuur, volgordelijkheid,en feedback die terug komt tijdens een interactie.

Het betreft hier het gevoel en idee van de ondernemer rondom de vragen ‘wie ben ik’ en “wie wil ik zijn”.

Verwantschap en zelfperceptie is van belang omdat Systeem 1 toetst in welke mate de regels inspelen op de waarden en doelstellingen van de persoon. Wanneer regels zelfbeelden faciliteren of juist ondernemers verhinderen om hun zelfbeeld te realiseren, zal dit leiden tot waargenomen regeldruk.

Deze eerdere ervaringen hebben invloed op de weg die mensen kiezen om te bewandelen.

De verwachtingen die men heeft worden getoetst onder Systeem 1. Wanneer deze afwijken treed er in dit stadium regeldruk op. Daarnaast moeten de verwachtingen waargemaakt worden onder Systeem 2, anders ontstaat er regeldruk.

Deze achtergronden sturen de manier waarop mensen keuzes maken.

Wanneer Systeem 1 of Systeem 2 beoordeelt dat de regel niet binnen iemands sociale normen en waarden past, zal deze persoon regeldruk ervaren.

Het taalgebruik, de volgorde en de context van een regel bepalen de keuze en actie.

Een slechte framing zal in Systeem 1 onduidelijkheid, onzekerheid en een gebrek aan keuze activeren en in Systeem 2 leiden tot interventies gericht op het verlagen van onzekerheid.

Men is vooral bezig met wat een regel nu moeilijk maakt en niet met wat een regel eventueel straks kan opleveren.

De mentale vervormingen door tijd activeren verschillende effecten bij de confrontatie met een nieuwe regel. De oude manier van werken wordt overgewaardeerd, men onderschat de mate waarin zal worden aangepast aan de nieuwe situatie.

Deze barrières en katalysatoren kunnen een fysiek, praktisch en mentaal karakter hebben.

Onder Systeem 1 kan in de eerste beoordeling van een regel een mentale barrière worden opgeworpen. Tevens kunnen grote procedurele hindernissen de merkbare regeldruk verhogen onder Systeem 2.

De ervaring en feedback tijdens een actie helpt mensen om de gewenste keuze succesvol uit te voeren.

Onder Systeem 2 kan feedback leiden tot een verhoging of verlaging van de regeldruk.

© 2016 Deloitte The Netherlands 20Rapport: Gedrag en Regeldruk

Werkkosten-regeling

Participatiewet Wet werk en zekerheid Innovatie-subsidies Milieu-investeringsaftrek/ Willekeurige afschrijving milieu-investeringen

Systeem 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2

Verwantschap & zelfperceptie

✔ ✔ ✔

Verwachtingen✔

Invloeden ✔

Framing ✔ /

Tijdsvervorming ✔

Barrières en katalysatoren

✔ /

Ervaring

Door ondernemers geuite factoren die een verhoogde merkbare regeldruk en/of ongewenst gedrag tot gevolg hebben gehad

✔ Door ondernemers geuite factoren die een verlaagde merkbare regeldruk en/of gewenst gedrag tot gevolg hebben gehad

Overzicht van de mechanismen die per casus de merkbare regeldruk en daarmee het gedrag van de ondernemer beïnvloeden


1. WerkkostenregelingDe werkkostenregeling regelt de belastingvrije ruimte waarbinnen personeel bepaalde vergoedingen en verstrekkingen mag ontvangen van de werkgever. Dit betekent dat een werkgever tot een bepaald percentage van de totale loonsom additionele zaken belastingvrij kan verstrekken aan het personeel. Hierbij kan gedacht worden aan personeelsfeesten op een externe locatie of een mobiele telefoon van de zaak. Verstrekkingen die buiten de werkkostenregeling vallen worden zwaar belast.


Disclaimer: Uit de beschrijving van enkele individuele ervaringen kan geen conclusie worden getrokken over de merkbare regeldruk die in deze casus wordt veroorzaakt. De beschrijving dient slechts om de mechanismen te duiden waarin de merkbare regeldruk ontstaat. Daarbij gaat het om mechanismen die de merkbare regeldruk kunnen verhogen en die merkbare regeldruk kunnen verlagen. Alle individuele ervaringen worden weergegeven en gerelateerd aan de mechanismen. Het feit dat in deze casus enkel mechanismen worden gerapporteerd die de merkbare regeldruk verhogen wil zeggen dat enkel deze mechanismen aan bod zijn gekomen in de interviews en is in geen geval een waardeoordeel over de regel.


Werkkostenregeling: Mechanismen die merkbare regeldruk verhogen


Systeem 1

“De WKR is oneerlijk en komt over als complex en tijdrovend. Tevens vind ik de regel risicovol en heb ik daarom een voorkeur voor de oude regeling.”

Verwantschap & zelfperceptie• Dwingt me om anders te zijn• Oneerlijk ten opzichte van mij als

ondernemer• Ik houd me niet bezig met deze regels

Barrières en katalysatoren• Verhoogt onzekerheid• Tijdrovend• Onlogisch en complex

Tijdsvervorming• Voorkeur voor oude regeling

Systeem 2

“In deze context is het belangrijk om risico’s te voorkomen. Daarom ga ik af op mijn intuïtie en zoek ik naar bevestiging.”

Barrières en katalysatoren• Hoge administratieve belasting• Onpraktisch• Niet eenduidig• Complex

Gedrag:

“Ik ga op zoek naar het verhogen van de zekerheid en verkleinen van het risico.”

• Omwegen en mazen in wet zoeken (‘alternatief boekhouden’)

• Beleid aanpassen zodat risico wordt geminimaliseerd (geen personeelsfeesten etc.)

• Overlaten aan experts

Welke factoren in Systeem 1 en Systeem 2 worden getriggerd door de werkkostenregeling, verhogen de merkbare regeldruk en dragen niet bij aan acceptatie van de regel door de ondernemer?


Barrières en katalysatorenDe ondernemer voorziet dat de regel complex zal gaan worden en leidt tot onzekerheid en financiële risico’s.

TijdsvervormingDe ondernemer vond de oude manier van werken beter.

Verwantschap & zelfperceptieDe regel komt op de ondernemer over als indruisend tegen zijn waarden. De regel zal het bijvoorbeeld moeilijker maken om zijn personeel te bedanken.

Werkkostenregeling: Systeem 1 processen & reacties


“Je wilt toch je personeel belonen met een kerstpakket. Dat valt dan ook weer in een werkkostenregeling, dat is eigenlijk van de zotten dat dat soort dingen er ook invallen”

“Wat ik een heel rare kronkel vind, is dat je wel met je personeel hier een barbecue kan houden, maar ik niet naar een horecagelegenheid kan gaan om daar een barbecue te verzorgen. Dat gaat er bij mij niet in. Daarmee benadeel je die horeca ondernemer.”

“Dus, ik vond het normaal wat ze hadden voor de WKR. Mensen moeten een bonnetje administreren en krijgen het vervolgens vergoed. Anders krijg je het niet vergoed. […] Dat is toch heel eerlijk, dat is toch heel normaal.”

“Het werd voor mij wel duidelijk dat er allemaal haken en ogen aan zitten. Je moet wel heel veel bij gaan houden om helder te krijgen hoe je hiermee om moet gaan.”

Systeem 1 & elementen van waargenomen regeldruk

“Wij lunchen hier gezamenlijk, dat vinden wij belangrijk. Wij moeten iets inhouden op het salaris omdat anders de lunch loon in natura is en dan zouden ze over de lunch loonheffing moeten betalen. Ik begrijp het niet meer.”

“Je bent de hele tijd met de accountant bezig. ‘Pas op dat je niet over de WKR grens heen gaat (accountant)’. Ik weet niet eens wat die grens is…Wanneer is het goed? Echt heel bizar!”

“En uiteindelijk weet je aan het eind van het jaar pas: dit mag ik besteden, omdat je dan pas je loonstrook definitief hebt.”

“Ik ben daar niet van, ik zou me hier al een keer in moeten verdiepen. Ik zou zo de accountant moeten vragen hoe het zit. Hoe het door ons ervaren wordt, wat we ermee kunnen en tegen welke grenzen we aanlopen.”


Werkkostenregeling: Systeem 2 processen en gedrag


Barrières en katalysatorenDe ondernemer begrijpt wat er van hem/haar wordt verwacht, maar rationaliseert dit weg en bevestigt de barrières die worden opgeworpen door Systeem 1.

Omwegen en mazen in wet zoeken (‘alternatief boekhouden’)

Beleid aanpassen zodat risico’s geminimaliseerd worden / overlaten aan experts

“De tijd die je eraan kan besteden is te minimaal om die regeling goed te doorgronden. Je moet het doen met flarden die je opvangt en advies van de accountant”

“Omdat je dingen moet gaan splitsen, breuken moet gaan toepassen op allerlei uitgaven. Je moet een boekhouding naast een boekhouding gaan voeren, wil je het inzichtelijk houden.”

“Eigenlijk zou je moeten zeggen: er zal nog eens een keer een heldere uitleg nodig zijn om dit precies te snappen.”

Systeem 2 Gedrag

“Ik kan er niets mee en nu doen we maar wat […] We zoeken weer, we spelen er weer een beetje tussendoor…”

“Ook gezien de belastingdruk die erachteraan komt. Je kunt niet zeggen, we doen maar een dotje en straks gaan we schuiven. Je probeert continu daar voorzichtig mee om te gaan.”

“Je kan dat oplossen door op een bepaalde manier in te gaan kleden. Heel veel ondernemers zijn bezig met bepaalde kosten zo in te kleden dat ze niet onder de werkkosten vallen. Er zijn heel veel work-arounds gekomen.”

“Ik wil dat zo en zo doen [de werknemers standaard een kleinigheid geven bij een nieuw huis], jullie [accountants] moeten dat regelen.”


2. ParticipatiewetDe participatiewet moet ervoor zorgen dat meer mensen, met en zonder beperking, werk vinden bij een ‘gewone’ werkgever. Bedrijven die meer dan 25 werknemers in dienst hebben, moeten onder de participatiewet een bepaald percentage mensen met een ‘afstand tot de arbeidsmarkt’ in dienst nemen.


Disclaimer: Uit de beschrijving van enkele individuele ervaringen kan geen conclusie worden getrokken over de merkbare regeldruk die in deze casus wordt veroorzaakt. De beschrijving dient slechts om de mechanismen te duiden waarin de merkbare regeldruk ontstaat. Daarbij gaat het om mechanismen die de merkbare regeldruk kunnen verhogen, en die merkbare regeldruk kunnen verlagen. Alle individuele ervaringen worden weergegeven en gerelateerd aan de mechanismen.


Participatiewet: Mechanismen die merkbare regeldruk verlagen


Systeem 1

De participatiewet sluit aan bij mijn zelfbeeld als sociale ondernemer, vraagt weinig extra werk en is financieel aantrekkelijk

Verwantschap & zelfperceptie• Eerlijk & Sociaal

Framing• Persoonlijke introductie & direct contact• Direct duidelijk dat werk uit handen wordt

genomen

Invloeden• Ervaring in de familie

Systeem 2

Het contact verloopt goed en ik merk dat veel zorgen uit handen worden genomen. Ik ben een sociaal ondernemer en kan mijn keuze om deel te nemen achteraf extra rationaliseren

Barrières en katalysatoren• Ondersteunende organisaties

Tijdsvervorming• Post-rationalisatie

Gedrag:

Als ondernemer neem ik deel aan de participatiewet en wordt ik in een bepaalde mate ambassadeur van de wet

• Contact opnemen met ondersteunende instanties

• Ambassadeur worden van de participatie gedachten.

• Financiële voordelen en sociale impact maximaliseren

Welke factoren in Systeem 1 en Systeem 2 worden getriggerd door de participatiewet, verlagen de merkbare regeldruk en dragen bij aan acceptatie van de regel door de ondernemer.


Participatiewet: Systeem 1 processen & reacties



FramingDe regel wordt persoonlijk gepresenteerd en/of komt in de vorm van een persoon die de sleutelfiguur is in het opvolgen van de regel

InvloedenDe achtergrond van de ondernemer bepaalt voor een deel zijn reactie

Verwantschap & zelfperceptieDe regel sluit aan bij de ondernemer als persoon en/of het zelfbeeld dat deze heeft als sociale ondernemer.

“het is een nobel streven om ook die mensen te betrekken bij de werkmaatschappij en een doel te geven om na te leven. Om een stukje eigenwaarde te creëren[…] het is heel prettig om hen daarmee te helpen”

“Het sociaal aspect [van deze wet] is een goed iets.”

“als ondernemer heb je ook het vader in je. En moet je ook gewoon proberen om het goede te zoeken voor een ander.”

“Ik ken iemand die bij VWS werkt. Die zat bij een business bijeenkomst het verhaal te vertellen en gaf een presentatie waarbij hij een aantal kandidaten voorstelde […] Het is duidelijker als je direct contact hebt met iemand in plaats va een briefje: kijk dit is waar je je aan moet houden.”

“ik heb dat [de wet] nooit gelezen. Ik heb iemand nodig, ik weet dat ik bij het UVW moet zijn.”

“Ik zeg: stel het zou je kind zijn, vind je niet dat die werk moet hebben. Nou ja als het mijn kind is wel. Ik zeg nou ja: dit is het kind van een ander. Het meest kostbare wat er is. ”

“Mijn zoon is deels beperkt […] Ik zeg niet dat ik deze actie niet zou hebben gedaan als ik dat niet zou hebben. Maar het idee om er iets mee te doen heeft er wel mee te maken. Ik kan niet zeggen: ik ga aan de zijlijn toekijken.”

“We waren al 18 jaar sociaal ondernemer. Nu durven we er serieus voor uit te komen. Dat was niet logisch voor de participatiewet”

“Ik doe dat vanuit mijn maatschappelijke betrokkenheid, alleen die maatschappelijke betrokkenheid die is er altijd al geweest, hoor!”

“1 op de zoveel mensen in het personeelsbestand, moeten in ieder geval een arbeidshandicap hebben. Zo werd het eerst gebracht. Ik vond het helemaal prima. Ik dacht bij mezelf: nou, dat zou ik eerder gedaan moeten zijn. Ik ben daar heel positief over zeker omdat ik zelf ook voor 80% ben afgekeurd geweest.”

“Ik denk ook dat dat het sociale is dat wij hebben, dat wij iedereen wel een kans willen geven. Het moet alleen wel verantwoord blijven [gezien onze financiële situatie]”




Barrières en katalysatorenDe grote katalysatoren zijn de instanties die zorg dragen voor het gehele proces. Ze zijn toegankelijk, makkelijk bereikbaar en ontzorgen de ondernemer.

Systeem 2

“VWS heeft duidelijk uitgelegd, hoe zit het in elkaar. Hoe kunnen we daar een goede invulling aan geven. Hoe gaan we die procedure in gang zetten voor het solliciteren naar die functie. Ze hebben dat goed in de smiezen. Je hebt daar geen extra handelingen voor nodig. ”

“Dat had ook te maken met het feit dat je een probleem hebt, een situatie hebt waarvan je zegt: zou fijn zijn als je dat op een andere manier kunt invullen.”

“We waren er onderbewust maatschappelijk en vanuit financieel oogpunt mee bezig, en toen kwamen we in contact met [organisatie] en die zei: je kan er veel meer mee. Direct met de wetgeving hebben we minder te maken, [organisatie] informeert voor ons.”

“We hadden op een gegeven moment een nieuwe iemand nodig. Ik zei bel maar met Annelies van het UVW, die heeft misschien iemand. Jef werkt hier nu. Hij is 47 en zo’n [duim omhoog] peer. Die man is hartstikke blij.”

“De problemen worden ons ut de hand genomen door de ATEA groep. Zij zorgen ervoor dat als wij een vraag hebben dat die beantwoord wordt. We hebben er niet veel mee te maken. […] Het enige wat ik tegen de politiek zeg is: zorg ervoor dat er een ATEA groep blijft voor ons. Want we gaan het niet zelf doen.

“Ik ken iemand die bij VWS werkt. Die zat bij een business bijeenkomst het verhaal te vertellen, en gaf een presentatie waarbij hij een aantal kandidaten voorstelde […] Het is duidelijker als je direct contact hebt met iemand in plaats va een briefje: kijk dit is waar je je aan moet houden.”

“ik heb dat [de participatiewet] nooit gelezen. Ik heb iemand nodig, dan weet dat ik bij het UVW moet zijn.”


Participatiewet: Systeem 2 processen en gedrag


Tijdsvervorming De intuïtieve keuze achteraf rationaliseren door een hogere waarde te hechten aan informatie die de keuze ondersteund.

Contact opnemen met juiste instanties

Ambassadeur worden van de participatiewet

Financiële voordelen en sociale impact maximaliseren

Systeem 2 Gedrag

“We hebben vorige week een bijeenkomst gehad, daar komen allerlei bedrijven bij elkaar, gezind in de participatiewet. We weten alleen niet precies hoe. We hebben hier een open huis gehad, mensen verteld hoe het allemaal werkt.”

“Wat wij gedaan hebben: wij zeggen tegen andere vestigingen wij willen voor jullie dat probleem oplossen. Wij zorgen hier voor grote aanwas gehandicapte mensen, zodat jullie die zorg niet hebben. Jullie betalen ons een bepaald bedrag voor. Stuur ook werk naar ons toe.”

“Het [mijn keuze om die persoon aan te werven] had ook te maken met het feit dat je een probleem hebt, een situatie hebt waarvan je zegt: zou fijn zijn als je dat op een andere manier kunt invullen. Gaat over magazijn opruimen etc. Als we daar iemand voor kunnen vinden die dat een beetje kan structuren voor ons, en ook de rotzooi op kan ruimen, en het magazijn bijhouden, dan zou dat heel prettig zijn.”

“Ik heb daarna [na een bijeenkomst] contact gezocht met VWS en hebben gezegd: misschien kunnen wij iemand plaatsen.”

“Het feit dat zo’n man de positie niet 100% goed invult zoals ik het ‘t liefst zou willen is niet erg…omdat je ook ziet dat je zo’n man plezier doet, dat die dat [werk] mag komen doen.”

“Het is goed dat ze de ondernemer compenseren voor het feit dat ze iemand met een beperking in dienst nemen. Het is toch een belasting voor de organisatie. Je moet er dingen voor inrichten en tijd voor maken. Het is goed dat ze er een compensatie regeling achter hebben.”

“We hadden op een gegeven moment een nieuwe iemand nodig. Ik zei bel maar met Annelies van het UVW, die heeft misschien iemand.”

“wij participeren zonder dat we het weten al 25-30 jaar in allerlei vormen”

“Het is goed dat ze de ondernemer compenseren voor het feit dat ze iemand met een beperking in dienst nemen. Het is toch een belasting voor de organisatie. Je moet er dingen voor inrichten en tijd voor maken. Het is goed dat ze er een compensatie regeling achter hebben”


Participatiewet: Mechanismen die merkbare regeldruk verhogen


Systeem 1

De participatiewet is dwingend en oneerlijk plus zet de doelgroep negatief neer. Ik ben bang voor de gevolgen en wil niet af van oude gewoontes

Framing• Dwingend opgesteld• Uitwegen voor grote & rijke bedrijven• Doelgroep wordt negatief neergezet• Straffen i.p.v. belonen

Barrières en katalysatoren• Risico en onzekerheid creëert een angst• Geen actieve benadering

Verwachtingen• Ervaringen met alternatieve opties zijn

altijd positief geweest

Systeem 2

Het blijft onduidelijk en een rommeltje, continu slechte ervaringen met het administratieve deel

Barrières en katalysatoren• Onduidelijke en verschillende

procedures• Informatie niet eenduidig

Framing• Het blijft abracadabra

Gedrag:

• Meer informatie zoeken• Uiteindelijk iemand aanwerven• Uit de kast komen als sociale

onderneming

Welke factoren in Systeem 1 en Systeem 2 worden getriggerd door de werkkostenregeling, verhogen de merkbare regeldruk en dragen niet bij aan acceptatie van de regel door de ondernemer.





FramingDe regel is zo opgesteld dat het dwingend is voor sommigen, en dat er een oneerlijke uitweg is voor zij die het zich kunnen veroorloven. Daarnaast wordt de doelgroep heel negatief weg gezet.

“Het gevoel dat het mij gaf op zo’n bijeenkomst, het wordt ons even in ons maag gesplitst. Ze verzinnen het daar en wij moeten daar mee dealen.

“De participatiewet wordt heel negatief benaderd. Het zijn niet alleen maar mensen die echt niets kunnen, die alleen maar doosjes inpakken. Het wordt ook wel heel negatief benoemd, waardoor het voor werkgevers meer een strop wordt dan dat ze het positief beschouwen. Dat vind ik heel erg.”

“heleboel mensen met handicap vallen niet onder toepasbare subsidieregelingen. Ik vind dat het discriminatie in de hand werkt. Die sturing vind ik te ver gaan, we moeten wel de gelegenheid geven als iemand met een gehandicapte wil samenwerken, dat we niet per se iemand uit een bepaalde doelgroep willen halen. Een handicap is een handicap, in meer of mindere mate.

“Om de mensen positief gestemd te krijgen. Ik denk dat ze die plank nu al gemist hebben. Doordat het wordt opgedrongen. Ik moet er maar in mee, want het wordt weer bedacht.”

“ondernemers die ergens niet aan houden worden gestraft, maar ondernemers die er wel mee aan de slag gaan moet je belonen. Dat word te weinig gedaan”

“Ik denk dat je in dit geval niet moet spreken over de boetes voor ondernemers die het niet doen, maar dat je de ondernemers die het wel doen juist moet gaan belonen”

“Als je boven de 25 medewerkers hebt, moet je mensen met een beperking aannemen. Denk je nou werkelijk dat die hele grote bedrijven dat doen? Die zeggen geef mij die 5.000 euro boete maar, want dat kost me nog altijd minder dan wanneer ik zo iemand aan ga nemen en op ga leiden”

“Het is zo jammer dat het vanuit de overheid zo anders is. Als ondernemer probeer je te kneden, je probeert het voor iedereen aangenaam te maken. Voor ondernemers wordt het steeds lastiger en dan kom je weer terug bij spontaniteit; dat wordt minder.

“De wet wordt gewoon gemaakt en wij moeten daar maar naar schikken. Als kleine ondernemer vind ik dat de grootste frustratie.”





Barrières en katalysatorenDe onzekerheid en het risico creëert angst. Daarnaast is er behoefte aan actieve benadering vanuit het UWV.

“Ik word niet actief benaderd. Dat vind ik een gemis! Je hebt natuurlijk het UWV, landelijk, en het werkplein, dat is van de gemeente. Die hebben nou gezamenlijk een servicepunt. Maar ik moet daar zelf naar bellen. Er komt niet iemand naar mij toe, wat kunnen we voor jullie betekenen. “

“Ik denk dat het wel een stukje angst is bij de ondernemers [door bijkomende risico’s]. Dat heb je met eigen, vaste medewerkers al. Zowel sociaal als financieel. Het is bij mij wel iets waardoor je iemand selectiever benadert, het neemt de spontaniteit wel weg. Dat geldt voor iemand met of zonder een beperking. Ik denk dat het sowieso een belemmering is in het dagelijkse ondernemerschap, die angst

VerwachtingenErvaring met goed werkende alternatieve mogelijkheden. De voordelen van de participatiewet wegen hier nauwelijks tegen op.

“je hebt totaal geen risico bij een Roemeen! Geen werk, weg. Ziek, iets voor het uitzendbureau. Ik weet precies wat ik per uur kwijt ben. Terwijl als ik iemand uit de bijstand ga aannemen, dan ben ik verantwoordelijk voor de ziektekosten. Is een risico! Dus, waarom ga je dan die extra moeite doen, terwijl financieel hangt er niks tegen over?”




Systeem 2

Barrières en katalysatorenVeel uitzonderingen en verschillen in procedures maken het moeilijk en vervelend om mee te doen aan de participatiewet.

“De ene mag wel scholing aanvragen, de andere niet. De ene moet een restverdiencapaciteit invullen, de andere niet. De ene heeft wel job coaching, de andere niet. Per doelgroep zijn er allemaal verschillende mogelijkheden en onmogelijkheden. Als je iemand van UVW belt over bijvoorbeeld een no-risk polis. Krijg je soms drie verschillende antwoorden. Allemaal subsidiemogelijkheden, regels, formulieren. er zit een woud van 'help'.”

“Een van mijn twee proefplaatsingen had een Wajong verklaring, de andere niet. Maar qua arbeidsbeperking waren ze bijna identiek. Voor de 1e kreeg ik een loonwaarde meting, daarvoor kwam een specialist hier 2 dagen rondlopen op het bedrijf. Een verslag van 12 kantjes, onder de jong, over ons, het werk. Het verslag presenteren ,helemaal doorgelezen, ben er 2/3 dagen mee bezig geweest. De tweede proefplaatsing, tweede loonwaarde meting, met die Wajong’er, toen kwam hier iemand langs, die stuurde van tevoren een mail: deze vragen wil ik je gaan stellen, kun je dit schemaatje in vullen. Nou wist ik wel een beetje wat ik kon verwachten, maar de tweede keer vanuit het UWV, is hier 2 uurtjes geweest. Hier rondgelopen, kletspraatje gemaakt met mij en hem. Zei toen: we doen het gewoon even 50 procent, in dit geval dan, en na een jaar kom ik terug. Dan kan ik kijken; of hij daar en daar en daar op progressie heeft gemaakt. Was na 2 uur klaar!”

“wanneer geldt het wel, wanneer niet. Wat zijn de risico’s, wat zijn de motivaties waarom ik het wel moet doen. Die regeltjes zijn er, het is moeilijk te bevatten als ondernemer wat er wordt gezegd, wanneer snijd je je niet in de vingers.

“Ik weet nu dus, dat je zo’n jongen met arbeidsbeperking twee maanden op proefplaatsing kunt krijgen. Dat is interessant! Geen risico's, kijken: wat is dat nou voor jongen. Zo kun je heel laagdrempelig het leren kennen. […] maar je kunt alleen een proefplaatsing krijgen als er zicht is op een vast contract van minimaal zes maanden. ik wil gewoon kennis maken, proberen…


Participatiewet: Systeem 2 processen & Gedrag


FramingDe regel is blijvend onduidelijk en elke nieuwe stap zorgt voor nieuwe vragen

“Laatst had ik een issue. Waar sta je juridisch gezien op het moment dat je het als ondernemer op een andere manier wil. Ik vind het abracadabra.”

“Ik vind dat je als ondernemer wel heel veel moet weten om niet het slachtoffer te worden van de risico’s die er aan hangen. Ik heb me er nooit zo in verdiept, maar zeker toen ik dit allemaal hoorde over die ontslagvergoeding die verdween, al dat soort regeltjes daar ben ik mij toen wel in gaan verdiepen. Om te zorgen dat je jezelf weer niet aan de lamp stoot.

Meer informatie zoeken

Uiteindelijk wel iemand aanwerven

Bedrijf uiten als sociale onderneming

“Eigenlijk heeft het als effect dat wij ons als bedrijf hebben aangepast naar die nieuwe insteek. We waren al 18 jaar sociaal ondernemer. Nu durven we er serieus voor uit te komen. Dat was niet logisch voor de participatiewet.”

“Wij hebben laatst nog iemand aangenomen. Die kan simpelere werkzaamheden verrichten”

“Ik ben voor mijzelf dingen op gaan zoeken. om de risico’s te inventariseren. Langdurige ziekte, re-integratie, daar houd ik me altijd wel mee bezig.

Systeem 2 Gedrag

“Ik ken nog niet alles, ik hoef niet het hele wetboek te weten. Ik snap ook niet alles. En als ik ook echt iets niet snap, vraag ik het aan iemand die me adviseert.“


3. Wet werk en ZekerheidDe Wet werk en zekerheid is bedoeld om het ontslagrecht sneller en goedkoper te maken, de rechtspositie van flexwerkers te versterken en meer mensen uit de werkloosheidsuitkering (WW) aan het werk te krijgen. Een belangrijk element uit de wet zijn de verkorting van de maximale duur van de WW. Ook kunnen flexwerkers sneller doorstromen naar een vaste baan door na twee jaar in plaats van na drie jaar aanspraak te maken op een vast contract. Tot slot hebben, onder bepaalde voorwaarden, alle werknemers bij ontslag recht op een transitievergoeding.


Disclaimer: Uit de beschrijving van enkele individuele ervaringen kan geen conclusie worden getrokken over de merkbare regeldruk die in deze casus wordt veroorzaakt. De beschrijving dient slechts om de mechanismen te duiden waarin de merkbare regeldruk ontstaat. Daarbij gaat het om mechanismen die de merkbare regeldruk kunnen verhogen, en die merkbare regeldruk kunnen verlagen. Alle individuele ervaringen worden weergegeven en gerelateerd aan de mechanismen. Het feit dat in deze casus enkel mechanismen worden gerapporteerd die de merkbare regeldruk verhogen wil zeggen dat enkel deze mechanismen aan bod zijn gekomen in de interviews en is in geen geval een waardeoordeel.


WWZ: Mechanismen die merkbare regeldruk verhogen


Systeem 1

“De regel is oneerlijk omdat deze hoge risico’s met zich meebrengt in de vorm van verantwoordelijkheid voor ziekte van mijn personeel. Dit is zo’n slechte regel die binnenkort wel weer zal veranderen. Ook lijkt het wel alsof de overheid ondernemers niet vertrouwt.”

Verwantschap & zelfperceptie• Oneerlijk

Invloeden• Alsof de overheid mij niet vertrouwt

Verwachtingen• Wordt wellicht binnenkort weer aangepast,

want veroorzaker van onzekerheid

Systeem 2

“Bij de uitvoering van de regel ervaar ik veel administratieve en financiële druk en dat terwijl het gewenste doel van de regel niet wordt behaald.”

Verwachtingen• Valse verwachtingen geschept

Barrières en katalysatoren• Veroorzaker van veel administratieve

druk• Financieel onaantrekkelijk• Complex

Gedrag:

“Als ondernemer word ik voorzichtiger met het verstrekken van vaste dienstverbanden en spreek ik mij openlijk uit tegen de regel.”

• Proberen geen vaste mensen meer in dienst te nemen, behalve als je heel zeker bent van de persoon

• Laten weten dat je het niet eens bent met de regel

• Meer automatiseren en minder afhankelijk zijn van medewerkers

Welke factoren in Systeem 1 en Systeem 2 worden getriggerd door de Wet werk en zekerheid, verhogen de merkbare regeldruk en dragen niet bij aan acceptatie van de regel door de ondernemer?


InvloedenHet komt op de ondernemers over alsof de overheid ze niet vertrouwt.

VerwachtingenDe regel komt op ondernemers over als een regel ‘die de plank zal misslaan’. Ook verwachten ondernemers dat de regel binnenkort weer aangepast wordt. Dit veroorzaakt onrust.

Verwantschap & zelfperceptieDe regel komt op ondernemers over als oneerlijk, omdat alle verantwoordelijkheid bij de werkgever komt te liggen.

Wet werk en zekerheid: Systeem 1 processen & reacties



“Het is toch raar dat als een werknemer gaat skiën, zwaar ten val komt en van alles breekt, dat jij daar als werkgever een of twee jaar de zure vruchten van moet plukken? Waarom kan die man die op wintersport gaat zich niet aanvullend verzekeren?”

“We hebben een systeem gecreëerd waarin je als werkgever verantwoordelijk wordt gehouden voor allerlei zaken waar je eigenlijk helemaal geen invloed op hebt.”

“Om de risico’s rondom ziekteverzuim op een ongenadige manie neergelegd zijn bij ondernemers, en waarvan de verantwoordelijkheid voor verzuimbegeleiding bij die ondernemers ligt”

“Waar de ondernemer het meest tegen aanloopt, is de onbetrouwbaarheid. We hebben nu een regeling, maar die kan over een halfjaar weer anders zijn.”

“Je bent heel gauw fout als werkgever, terwijl je helemaal geen foute bedoelingen hebt. Ze kijken heel erg naar de letter van de wet.”

“Het laat de politiek koud. Het interesseert ze niet. Ze hebben hier ideologisch een puntje gehaald en dat er dan slachtoffers bij vallen, lijkt dan van minder belang. (…)Het partnerschap tussen burger en overheid, dat moet te vertrouwen zijn.”

“Ik vind het raar dat iemand die twee jaar in dienst is wel twee jaar iets mee krijgt, maar dat iemand die anderhalf jaar in dienst is geweest niets krijgt. Of uitzendkrachten die niets krijgen. Dat bedoel ik met de oneerlijkheid.”


Wet werk en zekerheid: Systeem 2 processen en gedrag


VerwachtingenDe ondernemer ervaart dat er valse verwachtingen zijn geschept.

Barrières en katalysatorenDe ondernemers ervaren veel financiële en administratieve druk van de regel. Ook ervaren zij de regel als zijnde complex.

Proberen geen vaste mensen meer in dienst te nemen, behalve als je heel zeker bent van de persoon

Laten weten dat je het niet eens bent met de regel

Meer automatiseren en minder afhankelijk zijn van medewerkers

Systeem 2 Gedrag

“Ik heb dit destijds vrijwel direct gemeld aan het UWV.”

“Ik heb ervoor gezorgd dat ik in plaats van 20 man FTE nog maar 10 FTE had. Dan moet ik me maar voorbereiden op wat blijkbaar onvermijdelijk is.”

“Het zou sneller worden, goedkoper, eerlijker en makkelijker om van je personeel af te komen. De facto is het niet eerlijker of goedkoper voor de ondernemer geworden. Het gaat niet sneller en het is aanzienlijk niet goedkoper geworden.”

“Je hebt bijna iemand nodig die dit soort zaken, ziekteverzuim, contractenbeheer fulltime op zich neemt.”

“Ze vragen je het hemd van het lijf en naar situaties die totaal irrelevant zijn. Voor het invullen van de formulieren moet je wetenschappelijk onderwijs hebben gevolgd, want voor een normale sterveling is er geen touw aan vast te knopen.”

“Na twee jaar, vroeger was het drie jaar. Het resultaat is dat ik om me heen hoor en ik doe het zelf ook, dat ik gewoon minder vaste dienstverbanden geef. (…)Werkgevers gaan steeds meer op zoek naar uitwegen om dat allemaal te vermijden. De doelstelling wordt dan niet gehaald, dus het is niet zo heel erg handig lijkt me.”

“Ik heb het idee dat het in plaats van makkelijker ingewikkelder is geworden.”

“Ik heb zelfs geroepen ‘laat dat ontslagrecht met rust’, want je weet niet waar je aan begint.”


4. InnovatiesubsidiesEr bestaan verschillende subsidieregelingen voor innovaties. Sommige van deze subsidies lopen via overheden zoals de Europese Commissie, het Rijk en de Provincies. Subsidies zijn verbonden aan voorwaarden. Deze voorwaarden gaan over de aard van de innovatie of voor welke industrie de innovatie van belang is.


Disclaimer: Uit de beschrijving van enkele individuele ervaringen kan geen conclusie worden getrokken over de merkbare regeldruk die in deze casus wordt veroorzaakt. De beschrijving dient slechts om de mechanismen te duiden waarin de merkbare regeldruk ontstaat. Daarbij gaat het om mechanismen die de merkbare regeldruk kunnen verhogen, en die merkbare regeldruk kunnen verlagen. Alle individuele ervaringen worden weergegeven en gerelateerd aan de mechanismen. Het feit dat in deze casus enkel mechanismen worden gerapporteerd die de merkbare regeldruk verhogen wil zeggen dat enkel deze mechanismen aan bod zijn gekomen in de interviews en is in geen geval een waardeoordeel.


Innovatiesubsidies: Mechanismen die merkbare regeldruk verhogen


Systeem 1

“Bij uitstek ben ik innovatief, uniek en vernieuwend. Het lijkt alsof dit soort subsidies mij toegewezen zullen worden.”

Verwantschap & zelfperceptie• Innovatief, uniek en vernieuwend

Verwachtingen• Iets wat succesvol aangevraagd kan

worden (maar later niet zo blijkt)

Systeem 2

“In de praktijk blijkt het aanvragen van subsidies tijdrovend en administratief complex. Ook is de feedback die ik ontvang erg negatief.”

Verwantschap & zelfperceptie• Niet persoonlijk en niet aangepast aan

mijn situatie

Barrières en katalysatoren• Administratief complex• Tijdrovend in de uitvoering

Ervaring• Negatieve feedback

Gedrag

“Ik heb externe expertise nodig om alsnog subsidies succesvol binnen te halen. Het lukt mij wel om provinciale subsidies binnen te halen.”

• De ondernemer heeft een adviseur in dienst genomen voor de subsidieaanvraag

• De aanvraag is enkele keren afgewezen

• De ondernemer heeft zowel Provinciale als landelijke subsidies aangevraagd

Welke factoren in Systeem 1 en Systeem 2 worden getriggerd door innovatiesubsidies, verhogen de merkbare regeldruk en dragen niet bij aan acceptatie van de regel door de ondernemer?


VerwachtingenDoor eerdere ervaringen verwacht de ondernemer dat de aanvraag dit keer ook goed en snel zal gaan.

Verwantschap & zelfperceptieDe regel sluit aan bij de ondernemer als persoon en/of het zelfbeeld dat deze heeft als sociale ondernemer.

Innovatiesubsidies: Systeem 1 processen & reacties


“Ik heb tien jaar geleden een keer een innovatie [subsidieaanvraag] gedaan, dat is toen goed verlopen, ook met die mensen contact gehad.”


“Nou, wij doen niet anders; hele winkelgebieden veranderen. Hele groepen ondernemers binnen de BOVAG veranderen van oud denken naar nieuw denken. Dat lijkt me nogal innovatief.”

“We zijn wel een heel innovatief bedrijf, proberen om bij de koplopers te horen, nieuwe uitdagingen aan te gaan. Niet hetzelfde doen als een ander het doet, maar specialiseren.”

“Wij gaan proberen de wereld te veranderen en daar moet je dan ook werk van maken. Innovatiesubsidies zijn bedoeld om de kosten te kunnen dekken van de productontwikkeling en loonkosten, voordat je omzet via de klant krijgt. Wij waren 50% declarabel en 50% niet. Het zou toch mooi zijn als die 50% minder pijnlijk wordt. Dat is toch de moeite waard.”

“Ik ben de enige kweker van laurier in Nederland, dus wat dat betreft heel uniek.”

“Je bent gewoon een ondernemer met een innovatief idee.”

“Een andere subsidie aanvraag die ik via [organisatie] heb gedaan verliep vlot. Zij deden de aanvraag voor mij. Ik belde ze op en vroeg kan ik via jullie die 8000 euro subsidie krijgen? 'Ja hoor, geen probleem.' Vier weken later bel ik op, ik heb goedkeuring vanuit Brabant.”


Innovatiesubsidies: Systeem 2 processen en gedrag


Subsidie aanvragen met negatieve gevolgen

Adviseur in de hand nemen om de complexiteit te kunnen verminderen

Systeem 2 Gedrag

“Ik heb nu een aanvraag gedaan voor een subsidie, en ik krijg gewoon een afwijzing.”

Barrières en katalysatorenDe subsidieaanvraag wordt ervaren als administratief complex en tijdrovend in de uitvoering.

ErvaringEr wordt negatief gecommuniceerd gedurende het subsidieaanvraagproces.

VerwachtingenHet komt over alsof er bij een subsidieaanvraag geen rekening wordt gehouden met de unieke aspecten van een industrie of bedrijf.

“Ik kreeg me daar een brief terug: ‘en dit is niet goed, eigenlijk vind ik het helemaal niks’. Misschien is dat om mij uit te dagen om er dieper op in te gaan... Maar wel echt een beetje ontmoedigend wat dat betreft.”

“Dan moet je toch wel een heel goed plan kunnen schrijven, veel moeilijke woorden gebruiken. Dan ben je bijna al een onderzoeksbureaus zelf zeg maar. Terwijl, je bent gewoon een ondernemer met een innovatief idee. De landelijke regelingen, die vragen dus heel veel papierwerk.”

“De eerste afwijzing kreeg ik omdat ik twee dagen te laat was met indienen, omdat ik geen tan-code had bij het invullen. Toen was niets meer mogelijk.”

“Dus ik heb ook een adviseur in hand genomen, een ZZP’er die er meer kaas van heeft gegeten, die mij gewoon per uur begeleidt in wat voor mogelijkheden er zijn en hoe je iets moet formuleren.”

“Daar heb je een adviseur voor nodig. Landelijke regels, provinciale, gemeentelijke, ontwikkelingsmaatschappijen... Dat is een oerwoud!”

“Ik ben de enige met laurier in Nederland! Totaal echt vanuit de regeltjes kijken, niet vanuit het bedrijf, of de mens kijken hoe die het doet.”


5. Milieu-investeringsverplichtingDe Milieu-investeringsaftrek en de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen zijn subsidies op milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen voor ondernemers. De milieu-investeringsaftrek biedt de mogelijkheid de fiscale winst te verlagen. Met de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen kan een investering sneller afgeschreven worden met tot gevolg een lagere fiscale winst. Bij een lagere fiscale winst hoeft een ondernemer minder belasting af te dragen.


Disclaimer: Uit de beschrijving van enkele individuele ervaringen kan geen conclusie worden getrokken over de merkbare regeldruk die in deze casus wordt veroorzaakt. De beschrijving dient slechts om de mechanismen te duiden waarin de merkbare regeldruk ontstaat. Daarbij gaat het om mechanismen die de merkbare regeldruk kunnen verhogen, en die merkbare regeldruk kunnen verlagen. Alle individuele ervaringen worden weergegeven en gerelateerd aan de mechanismen. Het feit dat in deze casus enkel mechanismen worden gerapporteerd die de merkbare regeldruk verlagen wil zeggen dat enkel deze mechanismen aan bod zijn gekomen in de interviews en is in geen geval een waardeoordeel.


Milieu-investeringsverplichting: Mechanismen die merkbare regeldruk verlagen


Systeem 2

• Er zijn geen verdere inzichten opgehaald over Systeem 2

Gedrag:

“Als ondernemer maak ik gebruik van de regeling.”

• Investeringen in milieu- en mensvriendelijke technieken gedaan

Welke factoren in Systeem 1 en Systeem 2 worden getriggerd door de milieu-investeringaftrek, verlagen de merkbare regeldruk en dragen bij aan acceptatie van de regel door de ondernemer?

Systeem 1

“De regeling komt op mij over als logisch: iets waarin ik graag wil meewerken.”

Verwantschap & zelfperceptie• Logisch dat er in mens en milieu

geïnvesteerd moet worden


Milieu-investeringsaftrek / Willekeurige afschrijving milieu-investeringen: Systeem 1 processen & reacties


Verwantschap & zelfperceptieDe regel komt op de ondernemer over als logisch en sluit aan bij zijn eigen wereldbeeld.

“Ja en natuurlijk wist ik dat die regel er al aan kwam voor die lasdampen, maar ik dacht wel bij mezelf ja dat is ook logisch, dat moet ook gebeuren […].”

“Wij kregen hier een jaar of tien geleden een keer een milieuambtenaar binnen. Die zei van ‘als je nou een paar gaten in het dak in de werkplaats maakt, dan kan die damp zo naar buiten’. […] Ik zei gelijk van ‘ja maar, dat is toch niet normaal?. In die vieze damp zitten giftige stoffen en zware metalen, die ga je toch niet naar buiten blazen?’”


“Heb ik een afzuiginstallatie laten installeren waarmee ik voldeed aan de normen die op dat moment golden. […]Want ik heb zelf genoeg van die dampen binnen gekregen vroeger. Ik ben zelf als lasser begonnen en ’s avonds word je helemaal zwart van binnen en dat moet je eigenlijk niet hebben. Dat is natuurlijk zeer ongezond.”


Milieu-investeringsaftrek: Systeem 2 processen en gedrag


Er zijn geen verdere inzichten opgehaald over Systeem 2. Van de regeling gebruik maken

Systeem 2 Gedrag

“Ik heb een afzuiginstallatie laten installeren waarmee ik voldeed aan de normen die op dat moment golden.”


Conclusie en aanbeveling



Conclusies


Doel van dit onderzoek was het beantwoorden van de vraag in hoeverre publieke belangen met behulp van gedragswetenschappelijke inzichten op een zodanige manier kunnen worden geborgd dat daardoor de regeldruk merkbaar vermindert. Uiteindelijk is gebleken dat het door de beperkte omvang van de doelgroep in combinatie met de pluriformiteit het niet mogelijk is om daadwerkelijk duidelijke conclusies te trekken en bovenstaande vraag te beantwoorden.

Wel levert het onderzoek een aantal interessante inzichten op:

• Uit de gehouden interviews komt naar voren dat de klachten en ervaren druk veelal voortkomt uit de eerste reactie & intuïtie (Systeem 1). Dit is ook duidelijk terug te zien in het figuur op pagina 20. De eerste indruk van een regel lijkt dus voor een belangrijke mate de ervaren regeldruk te bepalen. Op het moment dat Systeem 1 positief is wordt minder regeldruk ervaren. Onderzocht zou kunnen worden op welke wijze daar rekening mee kan worden gehouden wanneer nieuwe regels worden opgesteld.

• Op basis van kennis van de gedragswetenschappen kan worden gesteld dat een ondernemer een aantal keer met een regel moet hebben gewerkt (Systeem 2) voor deze intuïtief wordt opgevolgd (Systeem 1). Zodra een regel intuïtief wordt leidt dit tot minder merkbare regeldruk. Dit pleit er voor om regels niet te frequent te wijzigen.

• Het onderzoek laat zien dat wanneer ondernemers zich kunnen vereenzelvigen met het doel van de regel, dit de ervaren regeldruk positief beïnvloedt en vice versa. Het vroegtijdig leggen van een connectie met de zelfperceptie van een ondernemer, zowel individueel, professioneel als sociaal, lijkt dan ook kansen te bieden de ervaren regeldruk van een regel te verminderen en de mate van opvolging positief te beïnvloeden.

• Nieuwe regelgeving gaat gepaard met onduidelijkheid bij ondernemers. De casus van de participatiewet laat zien dat proactieve ondersteuning vanuit de overheid een katalysator kan zijn voor het verlagen van de merkbare regeldruk.


Aanbevelingen


• Dit onderzoek is exploratief van aard geweest. De eerste inzichten lijken echter aan te tonen dat het combineren van de principes uit gedragseconomie en doelgroep-georiënteerd design bij het ontwikkelen van regelgeving kansen biedt om de ervaren regeldruk door de doelgroep te verminderen. In dat kader zou het goed zijn om nader te onderzoeken.

• Een tweede aanbeveling is om te onderzoeken of er binnen het integraal afwegingskader mogelijkheden zijn om vragen op te nemen ten aanzien van de mechanismen die van invloed zijn op de merkbare regeldruk (zie pagina 19).

• Tot slot zijn wij van mening dat vanwege het feit dat in de meeste gevallen de doelgroep waar een regel betrekking op heeft pluriform is, het doorgaans lastig zal blijven om te voorspellen welke processen & reacties in gang treden bij nieuwe wetgeving. Een optie zou in dat kader kunnen zijn om nieuwe regelgeving in pilots te testen en daarbij specifiek te toetsen welke mechanismen de merkbare regeldruk positief dan wel negatief beïnvloeden.


Dankwoord



Klankbordgroep:Graag willen wij Dhr. Jos Holtus, Mevr. Suzanne van Melis, Dhr. Emiel Rodehuis, Mevr. Mirjam Prinsen en Mevr. Lili Doude van Troostwijk danken voor hun inbreng tijdens de klankbordgroep. Tijdens deze sessie zijn verschillende perspectieven op het rapport en de onderliggende werking aan bod gekomen die het uiteindelijke rapport en de daaruit voortvloeiende conclusies hebben gevormd.

Ondernemers:Graag ook danken wij alle ondernemers die hebben bijgedragen aan de inzichten gepresenteerd in dit onderzoek. Het nemen van de tijd voor de interviews en de reflectie die door hen is gemaakt over hun ervaringen met betrekking tot de regels hebben nieuwe inzichten verschaft.

Actal:Het kernteam van Actal, bestaande uit Herman Schippers en Tim van der Hofstede hebben een groot aandeel gehad in dit rapport. Daarnaast bedanken wij ook graag de betrokken leden van het college Mevr. Lili Doude van Troostwijk en Dhr. Jan ten Hoopen en secretaris van Actal, dhr. Rudy van Zijp voor hun inzichten en suggesties bij het opzetten van het theoretisch kader en de uitwerking van het rapport.

Dank aan de betrokken partijen in het opstellen van dit rapport


Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee (“DTTL”), its network of member firms, and their relatedentities. DTTL and each of its member firms are legally separate and independent entities. DTTL (also referred to as “Deloitte Global”) does not provide services to clients.Please see www.deloitte.nl/about for a more detailed description of DTTL and its member firms.

Deloitte provides audit, consulting, financial advisory, risk management, tax and related services to public and private clients spanning multiple industries. Deloitte serves fourout of five Fortune Global 500® companies through a globally connected network of member firms in more than 150 countries bringing world-class capabilities, insights, andhigh-quality service to address clients’ most complex business challenges. To learn more about how Deloitte’s approximately 225,000 professionals make an impact thatmatters, please connect with us on Facebook, LinkedIn, or Twitter.

This communication contains general information only, and none of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, its member firms, or their related entities (collectively, the “DeloitteNetwork”) is, by means of this communication, rendering professional advice or services. Before making any decision or taking any action that may affect your finances or yourbusiness, you should consult a qualified professional adviser. No entity in the Deloitte Network shall be responsible for any loss whatsoever sustained by any person who relieson this communication.


Onderzoeksrapport: Gedrag & Regeldruk - ActalU staat op het punt het onderzoeksrapport te gaan lezen...

Documents

Transcript of Onderzoeksrapport: Gedrag & Regeldruk - ActalU staat op het punt het onderzoeksrapport te gaan lezen...