Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Onderzoekend leren in de klas met de

taalcanon

Good Practice Day talen 31 januari 2014

Ad van der Logt

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

MogelijkhedenVakinhoudelijk• Taalkundestof toegankelijk en

wetenschappelijk aanvaardbaar (correct, actueel, illustratief)

Vakdidactisch• Uitdagend vakonderwijs, geïntegreerd en/of

autonoom, didactische modellen, stemvork, hele-taak-eerst, hogere orde denkvaardigheden, socratische methode, differentiatie

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Didactisch gereedschapDenkvaardigheden• Vragen bij teksten (gereviseerde taxonomie

Bloom)• Vragen in de klas (de socratische methode)

Lesopbouw• OVUR-principe, met hele taak/vraag eerst• Thematisch-cursorische aanpak • Differentiatie naar toenemende complexiteit

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Lesfasering/didactische modellen*

1. Stapsgewijze benadering: OVUR.

2. Uitgaan van verwondering en vraagstelling.

3. Uitgaan van tekst(en).

4. Onderzoekend leren met schrijf- of spreekvaardigheidsproduct.

* Hans Hulshof & Ad van der Logt (2010). Didactische modellen voor taalkunde. In: Hulshof & Hendrix (red.), Taalkunde en het schoolvak Nederlands. Special Levende Talen.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

1. Stapsgewijze benadering: OVUR.

1. Oriëntatie: Instaptoets op methodesite Op niveau.

2. Voorbereiding: Vragen over de theorie.

3. Uitvoeren: Tekst lezen, deelvragen maken (tekstsoort, onderwerp, hoofdgedachte, kernzin per alinea en geleide samenvatting).

4. Reflectie: Bespreking problemen, keuzes en oplossingen + nakijken samenvatting.

Op Niveau Tweede Fase. Verwerkingsboek 5/6 vwo, pg. 154-157.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

2. Uitgaan van verwondering en vraagstelling.

Motiveren (verwondering wekken)

Grammaticaal/taalkundig interessante cartoons met een taligthema als dubbelzinnigheid, ellips, uitdrukking, waarbij de pointe aanzet tot verwondering, verrassing en objectivering.

Vraag stellen Manipulatie met de plaatjes Bespreking taalkundige aspecten

Beantwoorden De pointe achterhalen en van taalkundig commentaar voorzien

Toepassen/ verwerken

Lln. onderzoeken en/of bedenken dergelijke cartoons/strips en verwoorden daarbij hun taalgevoel.

Evalueren/ controleren/ toetsen

Reflectie op product en/ of proces.Schrijfopdracht/ presentatie van hun bevindingen. Hoe heb je het onderzoek/ betoog/ presentatie aangepakt?

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Dirk Jan

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Dirk Jan

?

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Dirk Jan

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Verwonderende vragen, selectie per domein

1. Praten dieren, net als mensen? (Taal leren)

2. Is het erg dat taal verandert? (Taal gebruiken)

3. Staan alle woorden in Van Dale? (Taal beschrijven)

4. Is hun hebben zeggen echt zo dom? (Taal maken)

5. Kleurt taal je wereldbeeld? (Taal en betekenis)

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

3. Uitgaan van tekst(en).Procedure leesvaardigheid plus

a. Voorbereiding op tekst en thema.

b. Oriënterend lezen. Toegankelijkheid.

c. Begrijpend lezen en samenvatten. Doordringen in de wereld van de tekst. Lezen volgens CE Nederlands.

d. Verwerking en beoordeling: toepassen van kennis en standpunt bepalen. Doordringen in de thematiek. Studeren.

e. Inhoudelijke verdieping (afronding) via gedocumenteerd schrijven en spreken.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

4. Onderzoekend leren taalkunde• Leerlingen krijgen over een taalkundig

onderwerp data voorgeschoteld,

• Ze gaan gedurende enkele lessen aan de slag met die data om de (gegeven) onderzoeksvraag te beantwoorden en

• schrijven daarna een uiteenzetting / houden daarna een presentatie over hun ontdekkingen.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Taalkundige dataverzamelingen

Nederlandse Liederenbank

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Ontwerpregels• Leerlingen doen een ontdekking;

• De dataset is authentiek, overzichtelijk en toegankelijk;

• De onderzoeksopdrachten helpen leerlingen geleid (‘gegidst’) ontdekken;

• De onderzoeksvraag wordt ingekaderd en gemotiveerd;

• Er zijn differentiatiemogelijkheden

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Aanbiedingsvormen1. Tekstbegrip (zoals in examen, tot en met

samenvatting).

2. Tekstbegrip plus verwerking en beoordeling (met aanvullend tekstmateriaal).

3. Andere taalactiviteiten binnen het thema (na basiscursus). Thematisch-cursorisch: instrumenteel én inhoudelijk traject.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Verwerkingsvormen (ook SE)1. Tekst met tekstbegripsvragen.

2. Tekst met inhoudelijke vragen en opdrachten.

3. Leesverslag, gedocumenteerd opstel, gedocumenteerde voordracht (uiteenzetting, beschouwing, betoog), forumdiscussie, commentaar op casus, werkstuk.

Smalle aanpak met aanvullend materiaal: 1 en 2.Brede aanpak met extra materiaal of basiscursus: 2 en3.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Bruikbare bronnen

Taalvariatie.nl

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Praten dieren, net als mensen?Voorbeeld 1 (Taalcanon)1. Vraag ‘Praten dieren, net als

mensen?’ 2. Fragment uit film over Kanzi en/of

documentaire Project Nim.3. Lezen tekst Landsbergen in de

taalcanon.4. Beantwoorden van vragen bij de

tekst.5. Klassikale bespreking van de

vragen en terugkoppeling naar de beginvraag.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Praten dieren, net als mensen?Voorbeeld 2 (Taalcanon en Taalkunde voor de tweede fase vwo)

Oriëntatie'Praten dieren, net als mensen?' (Frank Landsbergen, De taalcanon p. 69-71).

VoorbereidingVraag opwerpen, korte bespreekronde; tekst lezen, vragen beantwoorden, bespreken.

UitvoeringVerdiepingsopdracht. Op basis van Taalkunde voor de tweede fase van het vwo.Twee groepen richten zich resp. op: (1) Mensentaal en communicatie bij dieren; (2) Hoe leren kinderen taal? Theorieën over taalverwerving. Beide groepen presenteren bevindingen.

ReflectieOnderzoeksopdrachten: (1) Huisdieren (Tlk. voor de tweede fase, p. 30-31): presentatie; (2) Kritische periode (Tlk. voor de tweede fase, p. 94): betoog schrijven. Bespreking.

Terug naar de vraag 'Praten dieren, net als mensen?' Plenaire discussie.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Vragen bij Praten dieren, net als mensen?

• In de tekst worden ook namen genoemd: Darwin, Hockett, Tomasello, Chomsky. Zeg kort wat er over hen wordt gezegd in het kader van de definitie van taal.

• Wat hebben bijen, meerkatten en vinken met de definitie van taal te maken?

• Ga na wie de Oostenrijkse bioloog was en leg uit wat zijn bijdrage is geweest aan het onderwerp van dit artikel.

• Geef voorbeelden van enkele unieke eigenschappen van de menselijke taal.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Vragen bij Praten dieren, net als mensen?

• Waarom staat het werk van Hockett (1916-2000) weer in de belangstelling?

• Wat zijn de standpunten van Tomasello en Chomsky over het aangeboren taalvermogen?

• Wat blijkt uit de experimenten met Nim Chimpsky en Kanzi?

• Ga op Kennislink.nl na wat je over communicatie bij dieren kunt vinden en schrijf daar een kort verslag over.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Sorteertaak bij Praten dieren, net als mensen?

Sleutelbegrippen: taalvermogen, aangeboren module, algemene menselijke cognitie, andere plaats, iconisch systeem, onomatopeeën, arbitrariteit, geleerde systemen, kenmerken van communicatiesystemen, dubbele articulatie, uniek systeem, dierentaal, menselijke taal, ontstaan van taal, evolutionaire stappen, mensapen, samenwerken, recursiviteit, Droste-effect.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Praten dieren, net als mensen?Voorbeeld 2 (Taalcanon en Taxonomie van Bloom)

1. Onthouden: Lijstje van begrippen noteren die je kent over (dieren)taal.

2. Begrijpen: De tekst (‘Praten dieren, net als mensen?’) samenvatten, navertellen.

3. Toepassen: Korte uitleg over dit onderwerp geven voor anderen.

4. Analyseren: Onderzoekje uitvoeren ter onderbouwing van een aspect uit de tekst met verslag (bijv. over Karl von Frisch en de taal van de bijen).

5. Evalueren: Betoog schrijven over aangeboren taalvermogen.

6. Creëren: Gedocumenteerde presentatie over het leren van taal aan apen.

Karl von Frisch

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Jan Stroop Is ‘hun hebben’ zeggen echt zo dom?

Over taalfouten, taalnormen en taalkwesties.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Jan Stroop Is ‘hun hebben’ zeggen echt zo dom? • O: vraag in de taalcanon. Leraren keuren het af,

taalkundigen niet. Verwondering, discussie.

• V: lezen tekst Jan Stroop + bespreking.

• U1: vragen en opdrachten bij tekst Stroop + tekst Mieke Zijlmans en vragen uit Taalkunde voor de tweede fase, p. 221-223. (havo en vwo)

• U2: (schrijf- of spreek)opdracht naar aanleiding van het artikel 'Leve hun! Waarom hun nog steeds hun zeggen' in Nederlandse Taalkunde 2011-1, 2-29 en artikelen op Kennislink (vwo). Of naar aanleiding van 'Taalverandering is taalverloedering‘ uit Verandering en verloedering (2004) (havo).

• R: bespreking opdrachten qua proces en product.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Jan Stroop Is ‘hun hebben’ zeggen echt zo dom? • O: Koot en Bie over

taalverloedering, gevolgd door canonvraag Jan Stroop.

• V: Tekst Stroop lezen (+ vragen).

• U: Onderzoeksopdracht. Bijv. op basis van artikel 'Leve hun!‘

• R: Bespreking onderzoeksopdracht. Terugkoppeling naar beginvraag.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing29

Hun/ zij• Onze Taal: https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/hun-hebben-zij-hebben • Taalschrift: http://taalschrift.org/discussie/005520.html• De Telegraaf: http://www.telegraaf.nl/binnenland/article20406805.ece• Kennislink: http://www.kennislink.nl/publicaties/moet-alles-maar-kunnen• Kennislink: http://www.kennislink.nl/publicaties/hun-ergeren-zich• Kennislink: http://www.kennislink.nl/publicaties/ons-nederlands-verloedert• Kunststof:

http://programma.ntr.nl/424/kunststof/archief/detail/aflevering/11858757/Jan-Stroop---neerlandicus (interview Jan Stoop)

• Poldernederlands: http://cf.hum.uva.nl/poldernederlands/externe_links/columns_j_l_%20heldring.htm

• Taalvariatie.nl: http://www.taalvariatie.nl/2010/02/09/zij-zijn-goed-maar-hun-ook/

• Blogspot Dion van Meel, docent Nederlands: http://dionvanmeel.blogspot.nl/2012/10/hun-hebben-het-gedaan.html

• De Liedjeskrant: http://www.deliedjeskrant.nl/liedje.php?recordID=50

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Bevindingen• Niet met uitleg beginnen.

• Interesse kweken, vragen stimuleren.

• ‘Uitdagend’ is iets anders dan ‘leuk’.

• Eigen initiatief vereist.

• Genoeg geschikt tekstmateriaal.

• Tekstbegrip is begin, geen doel.

• Schoolvak Nederlands is ook een ‘inhoudelijk’ vak. Imago.

• Werk docent wordt interessanter.

Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

Dank voor uw aandacht

Dr. Ad van der LogtLogt@iclon.leidenuniv.nl