Fryske Akademy 1

Onderwijseffectiviteit in Fryslân

Onderzoek naar het Friese onderwijs

Bernie van Ruijven

15 juni 2005

bvruijven@fa.knaw.nl

Fryske Akademy 2

Conclusie

Mindere kwaliteit van het Friese

basisonderwijs oorzaak rekenachterstanden

– Didactisch handelen

– Tijdsbesteding aan rekenen

– Leerlingenzorg

Fryske Akademy 3

Korte introductie

• Fryske Akademy (KNAW)

– Wetenschappelijk instituut van Fryslân

– Friese taal, Friese geschiedenis en Friese (meertalige)

samenleving

• Taalkunde

• Geschiedenis

• Sociale Wetenschappen

– Onderwijsonderzoek

Fryske Akademy 4

Aanleiding van het onderzoek

Basisonderwijs• Post (1951)• Boersma (1958)• Wijnstra (1976)• Van Langen en Vierke

(1992)• De Jong en Riemersma

(1994)• Driessen en Withagen

(1998; 1999)

Voortgezet onderwijs• Duipmans (1984)

• Jansen Heijtmajer en Cremers (1993)

• Jansen Heijtmajer (1994)

• Boves en Vousten (1996)

• Willemsen (1999)

• Veenstra (1999; niet gepubliceerd)

Fryske Akademy 5

Doelstelling

• Vaststellen van het onderwijsniveau

• Vaststellen van oorzakelijke factoren

• Beleidsvoorstellen ter verbetering van de kwaliteit van het Friese onderwijs

Fryske Akademy 6

Onderzoeksvragen

Zijn de onderwijsresultaten van de leerlingen in het Friese onderwijs lager leerlingen in de rest van Nederland?

leerlingen in vergelijkbare provincies?

• Zo ja, welke factoren kunnen de Friese onderwijsachterstanden verklaren?

Fryske Akademy 7

Onderzoeksopzet

• Welke onderwijsresultaten?• Taal- en rekenvaardigheid of breder definiëren?

• Welke provincies zijn vergelijkbaar met de

provincie Fryslân?• Welke selectie-criteria?

Fryske Akademy 8

Onderwijsresultaten

• Functies van het onderwijs• Kwalificatie en vorming (Peschar en Wesselingh,

1995)

• Onderwijskundige modellen• Walberg (1984)

• Publicaties• Westerbeek (1999); Hoogeveen (1999)

• Cognitieve en sociale onderwijsdoelen

Fryske Akademy 9

Sociale competentie

• Ten Dam et al. (2003)– Sociale kennis, attitude en vaardigheden

• Basisschoolperiode– Sociale en relationele vaardigheden

• Adolescentie– Zelfstandigheid, autonoom kiezen, eigen

identiteit

Fryske Akademy 10

Afhankelijke variabelen

Basisonderwijs Taalvaardigheid CITO E7

Rekenvaardigheid CITO E7

Zelfbeeld CBSK

Voortgezet onderwijs(HAVO en VWO)

Nederlands Centraal examen

2001-2002Engels

Wiskunde

Zelfbeeld RuG

Fryske Akademy 11

Vergelijkbare provincies

• Sociaal-economische structuur– Beroepenstructuur en verstedelijking

• Gekwadrateerde euclidische afstand – (Verweij en Latuheru, 2000)

• Waarde 0 = perfecte overeenkomst

Fryske Akademy 12

Beroepenstructuur

• Aantal werkenden in vier bedrijfstakken • alle werknemers, zelfstandigen en meewerkende

gezinsleden van 15 t/m 64 jaar die tenminste 12 uur

p/w. werken

• Aantal werklozen• alle mensen 15 t/m 64 die tenminste 12 uur p/w.

willen werken

Fryske Akademy 13

Aantal werkenden/werklozen (in percentages)

Landbouw en visserij

Industrie en bouw

Comm. dienstver-

lening

Niet comm. dienstver-

lening

WW

Fryslân 6,4 27,0 34,1 31,2 7,3

Groningen 4,1 27,3 32,6 34,8 9,8

Drenthe 5,3 28,9 32,7 31,8 5,5

Utrecht 1,5 16,1 45,5 35,3 3,5

Fryske Akademy 14

Overeenkomst qua beroepenstructuur

Fryslân 0 Flevoland 6,98

Drenthe 2,13 Groningen 8,22

Overijssel 4,42 Noord Brabant 9,80

Zeeland 5,93 Zuid Holland 13,72

Gelderland 6,32 Noord Holland 18,33

Limburg 6,43 Utrecht 30,74

Fryske Akademy 15

Klasse naar stedelijkheid

Omgevings-adressendichtheid

Klasse Type

< 500 Niet stedelijk I

500 - 1000 Weinig stedelijk II

1001- 1500 Matig stedelijk III

1501 - 2500 Sterk stedelijk IV

> 2500 Zeer sterk stedelijk V

Fryske Akademy 16

Gemeenten naar stedelijkheid (in percentages)

I II III IV V

Fryslân 68 19 10 3 0

Groningen 59 30 7 0 4

Drenthe 58 25 17 0 0

Utrecht 14 50 25 8 3

Fryske Akademy 17

Overeenkomst qua verstedelijking

Fryslân 0 Gelderland 6,67

Zeeland 0,51 Noord Brabant 8,83

Limburg 1,26 Noord Holland 11,06

Drenthe 1,45 Utrecht 16,98

Overijssel 2,72 Zuid Holland 25,74

Groningen 3,06 Flevoland 31,46

Fryske Akademy 18

Sociaal-economische structuur

Beroepen-structuur

Verstede-

lijking

Overeen-komst

Drenthe 2,13 1,45 3,58

Zeeland 5,93 0,51 6,44

Overijssel 4,42 2,72 7,41

Limburg 6,43 1,26 7,69

Groningen 8,22 3,06 11,28

Fryske Akademy 19

Onderzoeksgroep

BaO VO (HAVO en VWO)

Nscholen Nleerlingen Nscholen Nleerlingen

Fryslân 53 738 12 1501

Drenthe 22 450 6 479

Limburg 23 607 14 1284

Totaal 98 1795 32 3262

Fryske Akademy 20

Onderzoeksresultaten

Voortgezet Nederlands

onderwijs Engels (HAVO en VWO) Wiskunde

Zelfbeeld

Basisonderwijs Zelfbeeld

Taalvaardigheid X

Rekenvaardigheid X

Fryske Akademy 21

Taalvaardigheid

78

69,2

67

79,5

1,0-leerlingen 1,25-leerlingen

Fryslân Drenthe Limburg

Fryske Akademy 22

Rekenvaardigheid

108,9

101,5

112,9

108,7

106,1

100,5

110,5

1,0-leerlingen 1,25-leerlingen

Fryslân Drenthe Limburg

Fryske Akademy 23

Kenmerken op schoolniveau (Ordening volgens Veenstra, 1999)

Contextuele kenmerken Denominatie, pedagogisch beginsel, schoolgrootte, leerlingenpopulatie en stedelijkheid

Schoolkenmerken Opbrengsten, onderwijsleerproces, didactisch handelen, leerlingenzorg, verwijspercentage speciaal onderwijs, teamstabiliteit en team-oriëntatie

Leerkrachtkenmerken Sekse, onderwijservaring, leertijd taal en rekenen, leerkrachtoriëntatie en nascholing

Fryske Akademy 24

Kenmerken op individueel niveau (Ordening volgens Veenstra, 1999)

Structurele kenmerken Sekse, leeftijd, gezinssamenstelling, positie kinderrij, sociaal-economische achtergrond, etniciteit en taalachtergrond

Algemene gezinskenmerken Cultureel kapitaal, sociaal kapitaal en opvoedingsstijl

Schoolse gezinskenmerken Pedagogisch gezinsklimaat en onderwijsondersteunend gedrag

Algemene leerlingkenmerken Vrijetijdsbesteding, culturele participatie en ingrijpende gebeurtenissen

Schoolse leerlingkenmerken Schoolbeleving, prestatiemotivatie en aanleg/potentie

Fryske Akademy 25

Verschillen tussen Fryslân en Limburg (afzonderlijke analyses)

Sekse, onderwijservaring, leertijd taal, leertijd rekenen, leerkrachtoriëntatie en nascholing

Leerkrachtkenmerken

Opbrengsten, onderwijsleerproces, didactisch handelen, leerlingenzorg, verwijspercentage speciaal onderwijs, teamstabiliteit en team-oriëntatie

Schoolkenmerken

Denominatie, pedagogisch beginsel, schoolgrootte, leerlingenpopulatie en stedelijkheid

Contextuele kenmerken

Fryske Akademy 26

Analyse-opzet

• Interprovinciale verschillen• Twee dummy’s als contextvariabelen

– Drenthe en Limburg

• Lege startmodel ---> C model• Volgens ordening categorie kenmerken• Niet significante effecten verwijderd uit het

model

Fryske Akademy 27

Kenmerken op schoolniveau

• Contextuele kenmerken

Pedagogisch beginsel, schoolgrootte, leerlingenpopulatie en stedelijkheid

• Schoolkenmerken

Opbrengsten, onderwijsleerproces, didactisch handelen, leerlingenzorg, verwijspercentage speciaal onderwijs, teamstabiliteit en team-oriëntatie

• Leerkrachtkenmerken

Sekse, onderwijservaring, leertijd taal, leertijd rekenen, leerkrachtoriëntatie en nascholing

Fryske Akademy 28

Verdeling naar zeven clusters

Fryslân Drenthe Limburg Totaal

1 7 1 - 8

2 23 6 1 30

3 8 8 - 16

4 6 4 - 10

5 8 3 - 11

6 1 4 5

7 - - 18 18

Fryske Akademy 29

Interprovinciale verschillen op schoolniveau

grootte opbrengst leerlingenzorg didactiek stabiliteit ervaring leertijd rekenen .-1

-0,5

0

0,5

1

Fryslân Limburg

Fryske Akademy 30

Absolute verschillen

Fryslân Limburg

Schoolgrootte 119 leerlingen 223 leerlingen

Opbrengst 532,6 536,1

Leerlingenzorg 4% 39%

Didactisch handelen 2,6 3,1

Teamstabiliteit 11,0 jaar 15,6 jaar

Onderwijservaring 24,8 jaar 15,8 jaar

Leertijd rekenen 231 min. p/w 252 min. p/w

Fryske Akademy 31

Beleidsinterventies

• Effectieve leertijd verruimen

• Didactisch handelen verbeteren

• Leerlingenzorg professionaliseren