1

Het Fries Museum, het Natuurmuseum Fryslân, het Fries Scheepvaartmuseum en het Frysk Lânboumuseum vertellen samen de verhalen van Fryslân. Zij doen

dat met steun van de Provincie Fryslân.

2

Recordjaar voor Natuurmuseum Fryslân

In 2015 heeft het Natuurmuseum Fryslân 96.708 bezoekers mogen ontvangen, een absoluut record. Nog niet eerder in de 93-jarige geschiedenis van het museum werden er in één jaar tijd zoveel bezoekers geteld. Een belangrijke bijdrage daaraan leverde de tentoonstelling Animal Inside Out die in drie maanden tijd ruim 60.000 bezoekers trok.

Het Natuurmuseum schatte in dat er zeker 30.000 bezoekers naar de anatomische safari van Gunther von Hagens zouden komen en misschien zelfs wel 40.000. In totaal zijn er 61.242 bezoekers naar Animal Inside Out

gekomen, een ongekend hoog aantal. Bezoekers kwamen vanuit het hele land, en zelfs daarbuiten, om Samba de olifant en al die andere dieren te bewonderen. In de herfst- en kerstvakantie leverde dit lange rijen op en zo’n 1600 bezoekers per dag.

Animal Inside Out bracht ook heel wat scholen naar Leeuwarden: bijna 8000 leerlingen volgden een van de onderwijsprogramma’s. Dit waren niet alleen scholen uit Friesland,

maar ook uit bijvoorbeeld Den Bosch, Velp en Amersfoort. Dit bracht het totaal aantal leerlingen voor 2015 op 14.000, meer dan een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar.

3

De laatste jaren ligt het gemiddelde aantal bezoekers van het Natuurmuseum op zo’n 60.000 per jaar, waarbij een stijgende lijn valt waar te nemen. In 2012 stond de teller op 59.000, in 2013 op ruim 62.000 en in 2014 op ruim 64.000.

Het Natuurmuseum Fryslân heeft in 2015 96.708 bezoekers ontvangen.

Ruim 92.500 mensen bezochten het museum voor de vaste presentaties, tijdelijke tentoonstellingen en activiteiten. Zo’n 4200 mensen kwamen voor een festiviteit in het atrium van het museum zoals een concert, voorstelling, receptie of feest.

Van de individuele bezoekers waren er ruim 47.000 volwassenen en ruim 26.500 kinderen. Daarnaast kwamen zo’n 14.000 kinderen in schoolverband naar het Natuurmuseum. De overige bezoekers werden gevormd door

4

studenten (met 3600 dit jaar opvallend hoog), instellingen en relaties.

Het Natuurmuseum streeft naar een uitgebreid tentoonstellingsprogramma, waardoor er steeds weer iets nieuws is te zien. De hoofdtentoonstellingen vinden plaats in de tijdelijke tentoonstellingszaal, kleinere exposities in het atrium. De filmzaal is ieder jaar tijdens de zomer de locatie voor het Prentenkabinet.

Tijdelijke tentoonstellingszaal In de tijdelijke tentoonstellingszaal worden elk jaar twee hoofdtentoonstellingen georganiseerd. In 2015 waren dit er zelfs drie: De Piepshow, Goddelijk Groen en Animal Inside Out.

5

De Piepshow, het hoe en wat van muis en rat (13 december 2014 t/m 26 april 2015) Een tentoonstelling over muizen en ratten: waarom vinden mensen ze soms lastig en gevaarlijk? En waarom zijn deze dieren ook nuttig en zelfs onmisbaar voor de mens? In de tentoonstelling kwamen allerlei aspecten aan bod. Zo werd de rat vroeger gezien als verspreider van de pestepidemie, maar in andere landen werd het dier juist heilig verklaard.

Goddelijk Groen, Alde Fryske Tsjerken één met het Friese landschap

(5 juni t/m 30 augustus) In de zomer was er een bijzondere expositie te zien: Goddelijk Groen. Deze tentoonstelling was voorgekomen uit een samenwerking met de Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT) die in 2015 haar 45-jarig jubileum vierde. Blikvanger was een typisch Fries terpkerkje dat in het atrium werd gebouwd. De ene kant was prachtig gerestaureerd, zo ziet de SAFT het graag. De andere kant was een ruïne waar de natuur haar vrije gang kon gaan. In en rond de kerk waren allerlei dieren te vinden, zoals uilen, vleermuizen en insecten. Drie bouwbedrijven sloegen de handen ineen om

de kerk/ruïne te bouwen: Bouwbedrijf Dijkstra de Graaf bv, Bouwbedrijf van der Werff en Bouw- en Restauratiebedrijf Sytse Douwe van der Vegt bv. Ook Sijperda Steigerbouw bood zijn diensten aan.

In de tijdelijke expositiezaal was meer

informatie te vinden over SAFT. Bezoekers

konden plaatsnemen in een van de oude

kerkbanken en daar meer te weten komen

over het werk van de stichting of dwalen langs

grafzerken en meer leren over de natuur.

6

Animal Inside Out, Een productie van Gunther von Hagens’ BODY WORLDS

(3 oktober 2015 t/m 3 januari 2016). De grootste, duurste en meest spectaculaire tentoonstelling ooit in het bijna 100-jarig bestaan van het Natuurmuseum Fryslân: dat was Animal Inside Out. Drie maanden lang was het museum een moderne Ark van Noach met de bijzondere dierenwereld van Dr. Gunther von Hagens. Nog niet eerder was het mogelijk om zo mooi te zien hoe al die verschillende dieren er van binnen uitzien. Bezoekers kregen een kijkje ónder de huid en ontdekten zo meer over de anatomie van bekende en exotische dieren.

Tijdens deze anatomische safari ontdekten bezoekers dat de gewervelde dieren veel op elkaar lijken, maar dat de evolutie tegelijkertijd ook geleid heeft tot een grote anatomische verscheidenheid. Door aanpassingen aan specifieke leefomstandigheden zijn er enorme verschillen ontstaan.

Door het tonen van de enorme complexiteit van dieren wilde de expositie meer respect oproepen voor het dierenrijk. Als mensen zich bewust zijn van de unieke kenmerken van een dier, dan draagt dat bij aan een zorgvuldig omgaan met deze dieren. Dat is van groot belang, want het voortbestaan van veel diersoorten hangt aan een zijden draadje en vele worden met uitsterven bedreigd. Animal

Inside Out was dan ook zeker een eerbetoon aan alle dieren.

Animal Inside Out was tot nu toe te zien geweest in wereldsteden als Londen, Wenen en Berlijn. Het was de eerste keer dat de tentoonstelling in Nederland te zien was, een primeur dus voor het Natuurmuseum.

7

Rabobank Atrium In het atrium zijn regelmatig (kunst)tentoonstellingen te zien, die een looptijd hebben van één of twee maanden.

Delirium van het Leven (20 december 2014 t/m 25 januari 2015) Van 20 december t/m 25 januari 2015 was de expositie Delirium van het Leven te zien. De tentoonstelling was het resultaat van een workshop die leden van de Soroptimistenclub Friesland-Zuidwesthoek gevolgd hadden tijdens de jaarlijkse Regiodag in april 2014. Onder leiding van beeldend kunstenaar en soroptimist Hilda Kanselaar hebben verschillende leden een insect geboetseerd in was waarmee zij het Delirium van het Leven verbeelden.

Museum van Binnenuit

(13 maart t/m 26 april) Museum van Binnenuit was het resultaat van een samenwerking tussen twaalf leden van de Nederlandse Kring van Tekenaars en een aantal Friese schrijvers. In september 2014 waren beide groepen te gast in het Natuurmuseum om tekeningen en teksten te maken naar aanleiding van de collectie van het museum. Een week lang liepen de tekenaars en schrijvers rond in het Natuurmuseum. Ze kozen een favoriet object uit en maakten hier schetsen van om deze later in eigen huis of atelier uit te werken. Vervolgens gingen ze in gesprek met een schrijver, die op zijn of haar beurt een korte impressie van de schetsen gaf in een tekst of gedicht. Tekenaar en schrijver

probeerden ieder met hun eigen medium, tekening en tekst, de verbinding te vinden. Het eindresultaat was te zien in Museum van Binnenuit.

Voor dit project werkte het Natuurmuseum samen met de Nederlandse Kring van Tekenaars en Tresoar. Voor het Natuurmuseum was de realisatie van een tentoonstelling met de uitgewerkte resultaten een middel om de collectie op een vernieuwende wijze onder de aandacht te brengen.

Bij de expositie is een fraai vormgegeven boekje verschenen die te koop was in de museumwinkel en meegestuurd werd met magazine De Moanne.

8

Filmzaal Foto-expositie kerken en natuur

(t/m 30 augustus) In de filmzaal van het museum was deze zomer geen prentenexpositie te zien, maar een foto-tentoonstelling met werk van Barbara M. Cook-Hochscheid uit Noordwijkerhout. Dit sloot aan bij de tijdelijke expositie van dat moment: Goddelijk Groen. Mevrouw Cook-Hochscheid heeft de afgelopen jaren een groot archief met foto’s opgebouwd van oude kerken en natuur daar om heen.

Het Natuurmuseum organiseert met regelmaat activiteiten, vaak rond het thema van de tentoonstelling van dat moment. Daarnaast zijn de vakanties altijd een goede gelegenheid voor extra activiteiten. Hoogtepunten waren Het Smaakparadijs in de voorjaarsvakantie en de dierenpraatjes bij Animal Inside Out in de herfst- en kerstvakantie.

9

Vakantieactiviteiten

Voorjaarsvakantie: Het Smaakparadijs

(14 februari t/m 1 maart) Leeuwarden was uitgeroepen tot Hoofdstad van de Smaak in 2015. Reden voor het Natuurmuseum om het onderwerp Food smakelijk voor het voetlicht te brengen in het Smaakparadijs. Voordat bezoekers het Smaakparadijs betraden, moesten ze eerst de eet-eed afleggen: “Hierbij beloof ik plechtig nooit meer te zeggen ‘dat lust ik niet’ zonder eerst te proeven”. Met een strippenkaart in de hand bezochten kinderen vervolgens de stands in het atrium, die net zo geplaatst

waren als de smaakpapillen op je tong. Bij alle stands waren activiteiten te doen zoals een spel spelen, experiment doen of iets proeven. Er waren onderdelen rond oude smaken (zoals gortepap), vergeten groenten en nieuwe smaken (insecten eten). Ook was er een onderdeel waarbij in het donker geproefd moest worden. Net als andere jaren was er weer een uitgebreid programma met lezingen en workshops, onder andere smaaklessen gegeven door studenten van hogeschool Van Hall Larenstein. Het Smaakparadijs was een samenwerking tussen de organisatie van Hoofdstad van de Smaak en het Natuurmuseum Fryslân. Diverse

organisaties en producenten op het gebied van voedsel en streekprodukten deden mee met de smaakweken. De voorjaarsvakantie stond weer in het teken van ‘Help pake en beppe de vakantie door’. Kinderen kregen deze periode gratis entree ‘op vertoon van pake of beppe’.

Meivakantie: knutsel een lentedier

(2 t/m 10 mei) De meivakantie stond in het teken van de lente. Kinderen gingen een eigen lentedier knutselen: een kalfje, een veulen, een lammetje, een biggetje of een jong konijn. Met wol en stukjes stof werd op papier een 3D-diertje gemaakt.

10

Zomervakantie: activiteiten rond Goddelijk Groen

-Verhalenvertellers over kerken en natuur (9 en 16 augustus) Verhalenvertellers van de Vertelkring kwamen langs in het museum. Op verschillende plaatsen in de expositie vertelden ze hun verhalen.

-Knutselactiviteiten (10 t/m 14 augustus) In de laatste week van de schoolvakantie was er weer de jaarlijkse zomeractiviteit. Elke dag was er een andere activiteit rond Goddelijk Groen te doen.

maandag 10 augustus glas in lood maken met behulp van een glasplaatje en glasverf

dinsdag 11 augustus papier marmeren woensdag 12 augustus een windwijzerhaan

maken donderdag 13 augustus

Een kerkklok maken van een bloempot

vrijdag 14 augustus braakballen pluizen

-Markt (15 en 16 augustus) Op de markt konden bezoekers struinen langs diverse marktkramen. Verschillende organisaties waren aanwezig: Glasatelier

Johannes Boersma, Stichting Organicum Frisicum, de kerken van Wiuwert en Tjerkwerd, Gebroeders Faber (opknappen van grafmonumenten) en van Vellema Torenuurwerken (restauratie van klokken en uurwerken). Ook It Fryske Gea, de Stichting Alde Fryske Tsjerken en kinderboekwinkel De Toverlantaarn bemanden een stand.

-Bouw je eigen Lego-kerk Rond Goddelijk Groen was een bijzondere actie opgezet: kinderen die thuis een mooie Lego-kerk bouwden en deze meenamen naar het museum kregen gratis entree. Er werden een flink aantal kerkjes ingeleverd. In het weekend van 15 en 16 augustus konden

11

bezoekers stemmen welk kerkje het mooiste was. De winnaar werd 16 augustus op het eind van de middag bekend gemaakt en ontving een leuke prijs.

Herfst- en kerstvakantie: activiteiten rond Animal Inside Out Speciaal voor de herfstvakantie waren er op vaste tijden bij een aantal dieren in de expositie vertellers te vinden. Deze vertelden boeiende verhalen vol achtergrondinformatie en leuke weetjes over een bepaald dier. Hier kwamen bezoekers bijvoorbeeld te weten waarom de pootjes van een eend niet bevriezen in de winter of hoe de giraf ondanks zijn lange nek toch het bloed naar zijn hoofd

kan pompen. De vertellers waren er in de herfstvakantie van 19 t/m 23 oktober en van 26 t/m 30 oktober. En in de kerstvakantie van 19 december t/m 3 januari (met uitzondering van Eerste en Tweede Kerstdag en Nieuwjaarsdag).

Lezingen

Regelmatig zijn er lezingen in het Natuurmuseum. Het programma voor 2015 zag er als volgt uit:

Lezingen GEA-Kring Fryslân

De GEA-Kring Fryslân (de Stichting Geologische Activiteiten) organiseerde elke maand een lezing voor haar leden in het Natuurmuseum

Fryslân. Ze vonden plaats op de woensdagavond. Vrienden van het Natuurmuseum waren van harte uitgenodigd deze lezingen bij te wonen en kregen gratis toegang.

Het programma zag er als volgt uit:

Maaike van Tooren van het Mineralogisch Museum Grou: Ries inslagkrater en Steinheimer Becken (21 januari) Circa 15 miljoen jaar geleden kwamen in Duitsland, globaal tussen München, Stuttgart en Nürnberg, twee asteroïden gezamenlijk de dampkring binnen en boorden zich met grote snelheid in de ondergrond. Er ontstonden

12

kraters met diameters van 24 en 4 km: de Rieskrater en het Steinheimer Becken. Structuren en gesteenten vertellen het verhaal van de processen die zich daar hebben afgespeeld.

Klaas Jan Mook: De aarde gedurende het Perm en het Trias (18 februari) De zwaarste uitstervingsgolf op de planeet aarde, de zogenaamde Permian extinction, vond zo’n 252 miljoen jaar geleden plaats. Meer dan de helft van de soorten op aarde stierf uit. Het duurde verhoudingsgewijs dan ook lang voordat de biodiversiteit zich weer had hersteld. De omstandigheden in het Perm waren heel anders dan in het Trias, waarbij we

zien dat de evolutie duidelijk een andere weg insloeg.

Piet van Kalmthout en Mariette Pellegrom: Habachtal: smachten naar smaragden (18 maart) Zonder dat ze het van elkaar wisten gingen Piet van Kalmthout en Mariette Pellegrom op zoek naar smaragden in het Habachtal, nabij Zell am See in Oostenrijk. Ze besloten er een gezamenlijke lezing van te maken. Uitgebreid werden de geologie en mineralogie van de Hohe Tauern in Oostenrijk besproken.

Prof. Henny J.G.L.M. Lamers (Universiteit van Amsterdam): Op zoek naar de oorsprong: van de aarde tot de oerknal (15 april) In de lezing werd met grote telescopen een zoektocht door het heelal gemaakt. Er werd begonnen met de aarde en steeds verder gekeken naar de zon en sterren, melkwegstelsels en groepen van melkwegstelsels tot aan de oerknal.

Richard de Haan: de Dana Quarry, Wyoming (16 september) De Dana Quarry ligt vlakbij het kleine en

13

pittoreske dorpje Ten Sleep in de Amerikaanse staat Wyoming. Uit deze vindplaats zijn al ruim een dozijn prachtige dinosaurusskeletten opgegraven. Richard de Haan, zelf lid van de GEA-kring, was bij de opgraving van een dinosaurus en gaf een lezing over zijn ervaringen.

Hendrik Zijlstra: De Azoren, Sao Miguel, vulkanisch paradijs (28 oktober) De Azoren liggen op drie verschillende platen: de Amerikaanse, de Europese en de Afrikaanse plaat. Daarnaast is er nog een hotspot. Sao Miguel ligt op de laatste twee platen met een breuk dwars over het eiland: genoeg oorzaken voor prachtige vulkanen.

Hendrik de Jong: Mineralen en versteende boomstammen uit Freiberg en Chemnitz en Wietse Smit: Ammonieten van de Grands Causses (18 november) Hendrik de Jong bracht een bezoek aan het museum Versteinerte Wald in Chemnitz in het voormalige Oost-Duitsland. Onder de stad bevindt zich een versteend oerwoud, dat bijna 300 miljoen jaar geleden door de gevolgen van een vulkaanuitbarsting met as en lava werd bedekt. Wietse Smit vertelde na de pauze over zijn vakantievondsten uit de Grands Causses, waar het hele jaar door honderden ammonieten worden gevonden in alle soorten en maten.

Anne Schulp: Update over de T-rex (16 december) De Tyrannosaurus rex is de grootste roofdinosaurus die zo’n 66 miljoen geleden rondliep op onze aarde. In 2013 zijn fossiele delen van deze gigant in Montana, Amerika opgegraven. Naturalis haalt dit dier nu naar Nederland. De kosten zijn 5 miljoen euro, bij elkaar gesprokkeld door crowdfunding door tienduizenden particulieren, bedrijven en fondsen, een topprestatie voor Nederlandse begrippen. Vanaf september 2016 zal de T-Rex eindelijk in Nederland te bewonderen zijn. Anne Schulp gaf ons een update; gaat alles volgens plan? En wat zijn de laatste wetenschappelijke ontdekkingen?

14

Lezingen i.s.m. Fryske Akademy Het Natuurmuseum Fryslân en de Fryske Akademy zijn nauwer gaan samenwerken. Dit kwam tot uiting in een lezingenserie die georganiseerd werd door het Biologysk Wurkferbân van de Fryske Akademy, de Fryske Feriening foar Fjildbiology en het Natuurmuseum. De lezingen hadden als centrale vraag ‘Wat wordt het met die Friese natuur?’ en vonden plaats in de filmzaal van het Natuurmuseum.

Diversen Daarnaast werden er verschillende andere activiteiten georganiseerd.

Talentmiddagen in het

WaterWonderLab

(diverse woensdagmiddagen)

In de eerste helft van dit jaar waren er

Talentmiddagen in het WaterWonderLab.

Iedere eerste woensdagmiddag van de maand

kwam de waterprofessor van Wetsus proefjes

doen met kinderen die echt geïnteresseerd

waren in wateronderwerpen. Tijdens een

programma van bijna twee uur werd dieper op

de (vloei)stof ingegaan. Iedere maand was er

een ander thema. Kinderen die hieraan

meededen kregen een strippenkaart. Waren

ze vijf keer geweest dan ontvingen ze een

oorkonde als echte Waterprofessor. De

Talentmiddagen waren geschikt voor kinderen

van groep 6, 7 en 8. Er konden maximaal 15

kinderen per keer deelnemen.

De Nationale Museumweek

(18 t/m 26 april) De Nationale Museumweek was het logische vervolg op het populaire Museumweekend. Een hele week, inclusief de weekenden ervoor en erna, organiseerden de musea in Nederland aansprekende activiteiten voor groot en klein. In het Natuurmuseum stond de Museumweek in het teken van de Fryske taal: Doe een museum in ’t Frysk! Op vrijdag 17 april werd daarom de eerste en enige Fryske Taal Museaal-Zuil onthuld. Het Natuurmuseum had deze zuil ontworpen om aandacht te geven aan het belang van de Fryske taal als tweede taal van Nederland.

15

Bezoekers kregen er algemene informatie over (de geschiedenis van) het Fries, waarna ingegaan werd op het ‘Fries Natuurlijk’: het Fries in relatie tot de collectie van het museum. De ruim twee meter hoge Fryske Taal Museaal-Zuil is ook door andere musea in Fryslân te gebruiken. De taalzuil is ontwikkeld in nauwe samenwerking met de Afûk en werd onthuld door Tweede Kamerlid Lutz Jacobi.

Excursie Schelpenwerkgroep naar Ameland

(13 juni) De jaarlijkse Schelpenexcursie voor de Vrienden van het museum ging ook dit jaar weer naar Ameland. Hier werden fietsen gehuurd om naar het oosten van het eiland te gaan. Ondanks de miezerige regen was het

een geslaagde dag met 11 deelnemers. Er werden bijna 70 soorten schelpen en ander zeeleven gevonden: van kleine Wulkjes tot een grote Kompaskwal en een groot stuk (dood) Dodemansduim.

Soortendag Leeuwarder bos (28 juni) Wegens het grote succes van de afgelopen jaren organiseerde het Natuurmuseum op zondag 28 juni voor de vierde maal een Soortendag in het Leeuwarder bos. Met medewerking van het publiek, museummedewerkers en deskundigen werd geprobeerd zoveel mogelijk verschillende soorten te ontdekken. De hele dag waren er excursies: over vogels, spinnen, vissen en amfibieën, vlinders, libellen en tal van andere

leuke onderwerpen. De dag werd afgesloten met een speciale nachtvlinderexcursie. De excursies werden verzorgd door Sovon en de gemeente Leeuwarden, medewerkers van het museum en studenten van Hogeschool Van Hall Larenstein. Naast de excursies waren er de hele dag allerlei activiteiten rond de camping: waterdiertjes vangen en determineren, of dieren en planten op naam brengen met hulp van deskundigen van het Natuurmuseum.

UITfestival Leeuwarden

(30 augustus) Op zondag 30 augustus organiseerden de culturele instellingen uit Leeuwarden voor de zesde maal het UITfestival, dé start van het

16

culturele seizoen. Het UITfestival vond niet alleen in de Prinsentuin plaats, ook het

Oldehoofsterkerkhof deed mee. Het Natuurmuseum Fryslân was natuurlijk ook op het UITfestival te vinden. Tijdens UIT werd een tipje van de sluier opgelicht van Animal Inside Out.

Paddenstoelenwerkgroep

(diverse data) De Paddenstoelenwerkgroep Friesland hield in de herfst regelmatig bijeenkomsten om meegebrachte paddenstoelen te determineren en te werken aan de paddenstoelencollectie van het Natuurmuseum. De werkgroepbijeenkomsten werden in de herfstperiode wekelijks in het Natuurmuseum Fryslân gehouden (7, 14, 21

en 28 september; 5, 12 en 26 oktober; 2, 9 en 23 november).

Weekend van de Wetenschap

(oktober) Het Natuurmuseum nam deel aan het Weekend van de Wetenschap met de expositie Animal Inside Out. Dit weekend wordt gebruikt om techniek en wetenschap landelijk onder de aandacht te brengen van een breed publiek.

It Bjusterbaarlik Suver Nuver Museumwykein

(10 en 11 oktober)

In het kader van de Kinderboekenweek vond het wonderbaarlijk raar-maar-waar Friese

Museumweekend plaats. Tijdens dit weekend was er een speciale fabelspeurtocht waarbij kinderen leerden een fabel te schrijven. Andere organisaties die hier aan mee deden waren: Jopie Huisman Museum, Museum Joure, Mar en Klif, Fries Scheepvaartmuseum, Koninklijk Eise Eisinga Planetarium en Ir. D.F. Woudagemaal.

17

Nieuw depot voor vijf provinciale

musea

In 2015 is gestart met een gezamenlijk depot

voor het Natuurmuseum, Fries Museum, Fries

Scheepvaartmuseum, Fries Landbouwmuseum

en Tresoar. De locatie daarvoor is een terrein

aan de Haak achter Crystalic aan de Freark

Damwei. Nadat vorig jaar Provinciale Staten

7,4 miljoen euro beschikbaar stelden voor een

nieuw collectiecentrum heeft

architectenbureau LEVS een ontwerp

gemaakt.

De opzet wordt dat de objecten worden

opgeslagen op grond van hun eigenschap, dus

schilderijen bij schilderijen, papier bij papier,

biologisch materiaal bij biologisch materiaal.

Het resultaat zal dan ook zijn dat de stukken

van de instellingen door elkaar komen te

liggen. Het Mondriaanfonds heeft een

bijdrage gedaan voor een goed

registratiesysteem. Naast het unieke

opslagconcept kent het nieuw te bouwen

depot nog een noviteit. Het depot zal niet

verwarmd dan wel gekoeld worden, alleen de

luchtvochtigheid zal gereguleerd worden. De

directies van de vijf Friese musea hebben dit

concept overgenomen van de Deense musea.

Het nieuwe depot wordt een zeer duurzaam

gebouw met nagenoeg geen installaties.

18

De depots zullen zo’n 2700 vierkante meter

beslaan en hebben een totale inhoud van

16.000 m3. Door de gekozen duurzame

oplossingen zal het energieverbruik van het

pand niet meer bedragen dan van een grote

eengezinswoning. Op 10 april werd de eerste

paal voor het depot de grond ingeslagen. De

verwachting is dat vanaf april 2016 de

collecties er ondergebracht kunnen worden.

Microscoopclub

Het Nederlands Genootschap voor Microscopie (NGVM) is een platform voor iedereen die meer uit zijn of haar microscoop wil halen. Sinds dit jaar is het Natuurmuseum Fryslân werklocatie voor de noordelijke

provincies. Het NGVM helpt en adviseert mensen door middel van workshops, ledenbijeenkomsten en excursies. De leden zijn mensen die in hun vrije tijd microscoperen. Iedereen heeft zo z’n eigen specialisme: de een weet veel van planten, de ander van waterdiertjes of van schimmels. En natuurlijk zijn er ook leden die vooral veel weten over hoe een microscoop werkt. Het leuke is dat vanuit al die verschillende invalshoeken leden heel snel een stuk wijzer worden.

Het NGVM heeft drie locaties: in Zoetermeer, in Eindhoven en nu ook in het Natuurmuseum Fryslân. In deze noordelijke afdeling komen vooral leden die in Friesland en Groningen

wonen. Het is boeiend om in Natuurmuseum te microscoperen, omdat microscopisch onderzoek en natuuronderzoek hier elkaar de hand kunnen reiken.

ANWB Museumcheck

In maart 2015 werd de uitslag bekend gemaakt van de Museumcheck, een project van de ANWB en de Museumvereniging waarbij musea beoordeeld werden op het gebied van toegankelijkheid en gastvrijheid. Zo’n 2000 vrijwilligers bezochten hiervoor 23 musea, waaronder het Natuurmuseum. De bezoeken vonden plaats in oktober en november 2014 ten tijde van de T-rex

19

expositie. De gemiddelde score die de vrijwilligers het

Natuurmuseum gaven waren een 7,5 voor toegankelijkheid (landelijk ook een 7,5) en een 8,6 voor gastvrijheid (landelijk een 8,2). Dit brengt het eindoordeel op een 8,1. Een mooie score mede gezien het feit dat het museum gevestigd is in een monumentaal pand met alle beperkingen die daar bij horen.

De afdeling educatie is een belangrijke tak binnen het Natuurmuseum. Deze afdeling draait met vier vaste medewerkers 2.66 FTE en een groot aantal stagiaires, vrijwilligers en weekendmedewerkers. Ze ontwikkelen lesprogramma’s, begeleiden schoolbezoek, verzorgen kinderfeestjes en workshops en bedenken/ontwikkelen de vakantieactiviteiten.

Cijfers 2015 6029 leerlingen uit het basisonderwijs en 8118 leerlingen van het voortgezet, middelbaar en hoger onderwijs bezochten het Natuurmuseum. Aantal deelgenomen scholen: 431

20

4515 kinderen (los bezoek) hebben deelgenomen aan de drakenrondleiding. 322 kinderen hebben deelgenomen aan kinderfeestjes (drakenfeestjes en piratenfeestjes) en workshops.

Ontwikkelde activiteiten en rogramma’s 2015

De PIEP show Bij de tentoonstelling De PIEP show, het hoe en wat van muis en rat, is een onderwijsprogramma gemaakt voor de groepen 3 t/m 8 van het primair onderwijs.

Boomfeestdag activiteit De Nationale Boomfeestdag is een jaarlijks

terugkerend evenement. In 2015 vond de

viering plaats op woensdag 18 maart. Tijdens

de Boomfeestdag wordt aandacht gevraagd

voor de waarde en het belang van bomen in

onze wijken en het stedelijk gebied. De

gemeente Leeuwarden en het Natuurmuseum

Fryslân bundelen ieder jaar de krachten om er

samen een leuke en educatieve dag van te

maken.

Museumschatjes Het hele jaar konden de groepen 3 t/m 6 meedoen aan het programma Museumschatjes, een project van de Museumfederatie Fryslân. 258 leerlingen en

begeleiders van het primair onderwijs hebben hier aan deelgenomen.

Goddelijk Groen Bij de tentoonstelling Goddelijk Groen is een opdrachtenboekje gemaakt en zijn er extra activiteiten georganiseerd. Het opdrachtenboekje was geschikt voor kinderen van basisschoolleeftijd. Het boekje bevatte ook opdrachten voor tijdens de bezoeken aan één van de Friese kerken van de Stichting Alde Fryske Tjerken. Verder konden gezinnen deelnemen aan een tweetal excursies: vleermuizen en beestjes.

21

Educatief programma Animal Inside Out Voor Animal Inside Out zijn vakantieactiviteiten en onderwijsprogramma’s ontwikkeld. Voor het onderwijs lag een leerzaam programma klaar met de nadruk op de anatomie van het menselijk en dierlijk lichaam. Kinderen keken naar de veelzijdigheid in de opbouw van dierenlichamen. Ze wierpen een blik onder de huid, pels en veren. Beenderen, spieren, zenuwen en organen gaven zich bloot. Juist voor kinderen speelden beleving en verwondering een grote rol. Zelf ontdekkend bezig zijn aan de hand van uitdagende opdrachten leidde de kinderen door de wereld van Animal Inside Out. Voor alle leeftijdsgroepen waren educatieve programma’s te volgen.

-Basisonderwijs (groepen 5, 6, 7 en 8) Kinderen kregen eerst een introductie door één van de medewerkers. Hier werden ze voorbereid op alles wat ze te zien zouden krijgen. Ze bekeken aan de hand van (doe)opdrachten met behulp van magneetborden de tentoonstelling. Door observeren, lezen, opdrachten uitvoeren, samenwerken en overleggen leerden ze veel over de dieren en maakten ze de vergelijking met hun eigen lichaam. Een afrondende quiz toetste de opgedane kennis. -Voortgezet onderwijs Leerlingen maakten zelf ontdekkend een anatomische safari door het dierenlichaam. Zij

gingen uiteraard dieper in op deze materie. Na een inleiding bezochten ze met gerichte opdrachten de tentoonstelling. -MBO en HBO Studenten uit MBO en HBO bekeken de tentoonstelling met behulp van werkbladen. -Onderzoek hogeschool Van Hall Larenstein In de expositie BODY WORLDS in München in 2003 werd onderzoek gedaan naar de emotionele reacties van bezoekers en hun houding ten opzichte van het menselijk lichaam. Van Hall heeft dit onderzoek een vervolg geven door korte interviews af te nemen bij het publiek van Animal Inside Out om houding, kennis en beleving voorafgaand

22

en na afloop van het bezoek te meten. Centraal stond daarbij de vraag: Welke effecten heeft de tentoonstelling op het ‘denken over dieren’? De gegevens die dit onderzoek opleverde werden vervolgens weer gebruikt tijdens de lessen. Ook is het de bedoeling dat hier een publicatie uit voortvloeit.

Kunstmenu Voor het schooljaar 2015/2016 en schooljaar 2016/2017 is een nieuw Kunstmenu schoolprogramma ontwikkeld voor de groepen 3 en 4 van het primair onderwijs genaamd: Lieve monsters uit de diepte. Tijdens dit programma maakten de leerlingen kennis met de net vernieuwde walviszaal in het museum. Leerlingen gingen in groepjes op

reis naar de wonderlijke wereld van walvissen. Met behulp van magneetbord-opdrachten leerden zij meer over de potvis en andere walvissoorten, de walvisvaart en het begrip echolocatie. Als ze klaar waren kregen de leerlingen een oorkonde en een poster voor in de klas. Voor het Kunstmenu+ programma mochten 15 schoolgroepen het bijzondere schoolprogramma bij de tentoonstelling Animal Inside Out volgen.

Diversen De afdeling Educatie heeft op verschillende locaties het Natuurmuseum gepromoot, o.a. op de carrièredag van hogeschool Van Hall

Larenstein, CEOB Beurs en de Burmaniaboerderij.

Educatief centrum Het Natuurmuseum bezit een speciale ruimte voor haar educatieve uitleencollectie. Deze bestaat uit een aantal leskisten en opgezette dieren in plexiglazen bakken. Het aantal keren dat er dieren uitgeleend waren was voor dit jaar 93 keer. Het aantal leskisten komt op 44 stuks en de bosspeurtocht is 8 keer uitgeleend. Verder waren er twee vergaderingen met andere Natuur- en Milieueducatie (NME) steunpunten.

23

Fries Educatief Platform (FEP) Minimaal vier keer per jaar komen educatieve medewerkers van diverse musea en archieven van Fryslân bij elkaar om informatie uit te wisselen, zo ook in 2015.

Stichting Nederlandse Natuurhistorische Collecties (SNNC) Het Natuurmuseum is aangesloten bij het SNNC. In 2015 is een extra groep opgezet onder de naam ‘Leren doe je samen’ die zich richt op samenwerking op het gebied van educatie. Educatoren van de betrokken musea hebben zich verenigd om gezamenlijke kennis en kunde te vertalen naar de verschillende

doelgroepen, waarbij het onderwijs een belangrijke groep vormt.

Hogeschool Van Hall Larenstein Het Natuurmuseum is al een aantal jaren leerbedrijf van de opleiding Diermanagement van Hogeschool Van Hall Larenstein. Het leerbedrijf kent een unieke vorm: studenten van VHL werken gedurende vijf maanden rechtstreeks onder een afdelingshoofd van het Natuurmuseum. Ze werken als medewerker (in opleiding) zonder tussenkomst van een begeleidend stagedocent.

Omdat de studenten medewerkers van het museum zijn en als zodanig ingezet worden, is

24

dit ook voor hen een bijzonder concept. Tevens is er een verbinding met de levende natuur van het Leeuwarder bos, dat als buitenlokaal van het museum functioneert en waar natuuronderzoek wordt gedaan.

In 2010 werd een overeenkomst voor drie jaar gesloten tussen Hogeschool Van Hall Larenstein en het Natuurmuseum Fryslân. Deze samenwerking werd in 2015 officieel verlengd, waardoor VHL en het Natuurmuseum opnieuw drie jaar met elkaar verbonden blijven.

It Fryske Gea en Arriva Een onvergetelijke dag in de natuur, dat wilden het Natuurmuseum en It Fryske Gea de basisschoolkinderen in Leeuwarden graag meegeven. Voor veel kinderen uit een stedelijke omgeving is natuur vreemd en ver weg. Daarom hebben It Fryske Gea, het Natuurmuseum Fryslân en Arriva de handen ineen geslagen om de Leeuwarder basisschoolkinderen uit groep 5 en 6 een bijzondere dag in de Friese natuur te laten beleven. Een bijzonder natuureducatieproject met als doel: verwondering en respect mee te geven over alles wat leeft, groeit en bloeit in de natuur. Een tweede doel was de leerlingen kennis laten maken met het openbaar vervoer in de regio.

25

De collectie van het Natuurmuseum werd ook in 2015 weer uitgebreid met nieuwe items. Totaal bevat de collectie nu 296.903 geregistreerde voorwerpen (dit was in 2014: 277.998). Hiermee is de totale registratiegraad uitgekomen op 95%.

Schenkingen Een deel daarvan (ca. 350 items) betreft schenkingen, zoals:

-scheepsmodel van de Beagle, het schip waarop Darwin de wereld over voer -77 opgezette vogels van een school uit Meppel -2 microscopen met toebehoren -150 monsters schelpen voornamelijk van

Curaçao -6 insectenkastjes uit de nalatenschap van Hendrik ten Hoeve -circa 100 botten en schedels, voornamelijk van schapen, geiten en varkens

-twee albino zwaluwen die tegen het raam van een boerderij in Stiens gevlogen waren

Open Atelier

In het Open Atelier werden ruim 132 dieren geprepareerd waarvan 102 balgen, 25 opgezette dieren, 2 insecten op speld, 1 schedel en 2 huiden.

Bruiklenen Het Natuurmuseum heeft 35 bruiklenen verstrekt, waaronder:

-10 balgen van roofvogels tbv roofvogelcursus IVN, Nes-Ameland

-9 grutto’s voor bezoekerscentrum Buitenplaats Reitdiep van het Groninger Landschap -13 opgezette nachtvlinders aan Hogeschool Van Hall Larenstein -schoolplaten, vogels, zoogdieren en botaniseertrommel aan Streekmuseum-Volkssterrenwacht Burgum -verschillende opgezette zoogdieren en vogels voor satelliettentoonstellingen van Goddelijk Groen in negen kerkjes in Fryslân -3 schilden van zeeschildpadden, diverse

26

opgezette dieren en eieren aan museum Hert fan Fryslân in Grou

-6 opgezette dieren aan de Albert Heijn in Bilgaard tbv educatieve ruildag Freek Vonk kaartjes

-opgezette hond, skelet van een hond en van een wolf aan Natuurmuseum Brabant in Tilburg -22 doosjes met insecten aan de Noordwester op Vlieland -3 vliegende ganzen aan Amelander musea in Nes -11 opgezette vogels aan Waddenbelevingscentrum in Holwerd -uitwerpselen van 11 soorten dieren aan kinderboekenwinkel De Toverlantaarn in Leeuwarden

-hagedis en 2 slangen voor Drents museum in Assen -verschillende schelpen, platvissen en kreeftachtigen en meer aan bezoekerscentrum Mar en Klif -8 opgezette vogels en mammoetkies naar bezoekerscentrum De Alde Feanen in Earnewâld -7 schelpjes van paalwormen en 2 aangetaste stukken hout naar Hunebedcentrum in Borger -opgezette beer naar Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 in Groesbeek -2 opgezette vogels naar Vogelwacht Terschelling

Publicaties & Lezingen De conservator heeft meegewerkt aan diverse publicaties in onder andere Entomologische Berichten, Jaarverslag district Friesland van de Paddenstoelen Vereniging, Nature (Evolution of endemism on a young tropical mountain) en De Levende Natuur.

Hij heeft 12 lezingen verzorgd, onder andere over de evolutie van het leven, zin en onzin van het verzamelen van vlinders en verschillende lezingen over spinnen, zoals spinnen vangen op de Kinabaluberg. Ook was de conservator op bezoek in China voor een seminar Spider Photography.

Tevens waren er diverse depotrondleidingen en verschillende excursies tijdens het Soortenweekend.

27

Er waren 7 sessies met externe wetenschappers waaronder determineerdag zwerfstenen met specialisten van de GEA Kring Friesland, onderzoek naar de evolutie van vogels (Rijksuniversiteit Groningen), spinnenspecialist bij Soortendag FFF, determinatie ‘moeilijke’ spinnen en onderzoek naar bladwespen.

Pers Er waren in 2015 11 interviews door pers over onderwerpen als: mierachtige springspinnen op Kinabaluberg Borneo, spinnenogen, muizen, ratten en vallen, Animal Inside Out en muggen.

Werkgroepbijeenkomsten Er waren 37 bijeenkomsten van diverse werkgroepen: de Schelpenwerkgroep, Paddenstoelenwerkgroep, Nederlandse Entomologische Vereniging, GEA Kring Friesland en Biologysk Wurkferbân/Fryske Akademy.

28

Kening fan ‘e Greide

Wat is het unieke Nederlandse weidevogellandschap ons waard? Vanuit deze vraag ontstond medio 2011 het burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide. Een club van betrokken en enthousiaste eenlingen die samen kiezen voor een nieuwe, multidisciplinaire aanpak om de toekomst van het weidelandschap aan de kaak én veilig te stellen. Ook het Natuurmuseum Fryslân is hier nauw bij betrokken. Het museum fungeert sinds 2011 als pleisterplaats voor Kening fan ’e Greide. Ook in 2015 waren er diverse bijeenkomsten rond Kening fan ‘e Greide.

Ransuilenproject Ook in de winter van 2014-2015 werden de ransuilen op de winterroesten in Fryslân weer geteld. De reeks wordt steeds langer en interessanter: dit was al weer het achtste seizoen. In de zomer en het najaar kwamen berichten binnen van een enorme veldmuizenplaag. Uiteraard werkt zoiets door op de aantallen ransuilen: meer broedgevallen, grotere legsels, betere overleving. De aantallen op de winterroest leverden dan ook een absoluut record op: er werden 1846 uilen geteld op 157 roestplaatsen. Dit is meer dan het dubbele vergeleken met de voorgaande winter! Te verwachten was dat het percentage

veldmuizen in de braakballen hoog zou zijn. Maar dat er sprake was van bijna een ‘monocultuur’ van veldmuizen verbaasde toch wel: maar liefst 98% van de bijna 8000 gedetermineerde prooiresten in de braakballen waren afkomstig van de veldmuis. Op veel locaties aten uilen zelfs voor 100% veldmuis. De veldmuizen-uilen relatie was reden voor Vroege Vogels TV om af te reizen naar Fryslân. Projectleider Harry Wijnandts hield daarnaast een aantal lezingen en er kwamen publicaties in De Levende Natuur en Vanellus over het ransuilenproject.

29

Natuurmuseum Fryslân in de prijzen! ANWB: Leukste uitje van Friesland

Het Natuurmuseum Fryslân was in 2015

volgens ANWB-leden het ‘Leukste uitje van

Friesland’. Het museum won de prijs vanwege

de sfeer en ook de klantvriendelijkheid van het

personeel werd geroemd. Alweer voor het

vijfde jaar organiseerde de ANWB de

verkiezing ‘Leukste uitjes van Nederland’.

ANWB-leden nomineerden de 10 leukste uitjes

per provincie, waarna gestemd werd wat het

allerleukste uitje was. Er deden niet alleen

musea aan mee, maar ook speeltuinen,

dierenparken en een dagje Waddeneiland. Het

Natuurmuseum Fryslân kwam als beste uit de

bus. Het Ir. D.F. Woudagemaal stond op

nummer twee en het Kameleondorp Terherne

op drie. De Efteling in Kaatsheuvel werd

uitgeroepen tot leukste uitje van Nederland.

Museuminspecteurs: Kidsproof

Museum nr. 1 van Fryslân

Ieder jaar roept de Museumvereniging

kinderen op om musea te bezoeken én deze te

beoordelen. Kinderen mogen als echte

Museuminspecteurs hun mening geven over

tal van zaken zoals de kwaliteit van de

tentoonstellingen, of ze nieuwe dingen

hebben geleerd en wat ze zouden veranderen

als ze zelf één dag museumdirecteur waren.

30

Het Natuurmuseum was met 224 inspecties

met een gemiddelde beoordeling van een 8,6

het beste Kidsproof Museum van Fryslân!

Dit was het tweede jaar op rij dat het

Natuurmuseum deze prijs won. Ook in 2014

werd het museum uitgeroepen tot beste

Kidsproof Museum van Fryslân, toen met een

gemiddelde beoordeling van een 8. Het beste

Kidsproof Museum van Nederland was het

Verzetsmuseum Junior geworden, onderdeel

van het Verzetsmuseum Amsterdam.

Social media Het Natuurmuseum is sinds 2011 te vinden op Twitter en Facebook. Op Twitter is nieuws te vinden over het reilen en zeilen in het

museum en op Facebook staat achtergrondinformatie vaak voorzien van een foto, een filmpje of een link naar een interessante website. Er worden gemiddeld 3 berichten per week op de social media gezet. In voorjaars- en herfstvakantie iedere dag minimaal één bericht. Eind 2015 waren er zo’n 1800 volgers via Twitter en 3000 Facebook-vrienden. Met name de FB volgers zijn enorm in aantal toegenomen, mede dankzij de expositie Animal Inside Out.

www.twitter.com/natuurmuseumfr www.facebook.com/NatuurmuseumFryslan

Nieuwsbrieven In 2015 zijn vier Nieuwsbrieven verschenen; een lente-, zomer-, herfst- en wintereditie. De

nieuwsbrief geeft informatie over tentoonstellingen en activiteiten voor en achter de schermen. De nieuwsbrief bestaat uit een drieluik in full colour met zes pagina’s informatie en foto’s. Veel aandacht is er voor nieuwe tentoonstellingen en activiteiten, bijzondere projecten en schenkingen. Daarnaast zijn er vaste rubrieken als In de spotlight, Nieuws van de Schelpenwerkgroep en de Agenda. De Nieuwsbrief wordt verstuurd naar de Vrienden en relaties van het Natuurmuseum.

Omdat de Nieuwsbrief eens per kwartaal verschijnt, worden tussendoor Nieuwsflitsen verstuurd per email om Vrienden op de hoogte te houden van actuele zaken.

31

Website De website werd ruim 164.000 keer bekeken. Dat is ruim 100.000 keer vaker dan vorig jaar. Deze toename is toe te schrijven aan de expositie Animal Inside Out die ook op allerlei andere gebieden records heeft gebroken. Uitschieters waren de maanden februari (voorjaarsvakantie) en de gehele Animal Inside Out periode (okt-dec). Na de uitzending in het NOS Journaal en NOS Jeugdjournaal, was de website zelfs tijdelijk gecrasht vanwege overweldigende belangstelling. Pagina’s die goed bekeken werden betroffen openingstijden en prijzen, de agenda en pagina’s met informatie over tentoonstellingen en activiteiten, met name rond AIO.

Persberichten Het museum was in 2015 met 43 verschillende onderwerpen in het nieuws, zoals tijdelijke tentoonstellingen, activiteiten en schenkingen. Dat is gemiddeld bijna iedere week.

Veel persbelangstelling kregen de onderwerpen: record ransuilen, Het Smaakparadijs, Leukste uitje van Friesland, Goddelijk Groen en Animal Inside Out. Deze laatste expositie was landelijk uitgebreid in het nieuws zowel in kranten als op tv en radio. De tentoonstelling haalde het NOS Journaal en het NOS Jeugdjournaal, Piets weerbericht, Vroege Vogels, Landinwaarts, Omroep Max en SBS. Ook de kranten besteedden veel aandacht aan AIO zoals de Telegraaf, Volkskrant, Metro, NRC en Trouw en

magazines als Roots, Plus magazine, Arts en Auto en Tijdschrift door Diergeneeskunde. De

Friese media hebben de expositie ook uitgebreid in de spotlights gezet met tv-reportages en dubbele spreads in de kranten.

Drukwerk De algemene museumfolder werd in het voorjaar verspreid onder ruim 300 toeristische adressen in de Provincie Fryslân zoals VVV’s, hotels, campings, bungalowparken en watersportbedrijven. Voor de derde keer werd deze mailing uitgebreid naar de provincie Groningen. Daarnaast werd er drukwerk ontwikkeld bij de tijdelijke tentoonstellingen. Meestal betrof dit posters en flyers. Deze

32

werden verspreid in de stad en via de Bibliotheek Service die ze naar alle bibliotheken in Fryslân bracht.

Acties

In 2015 zijn er verschillende acties geweest met kortingsbonnen. Er waren acties met hotels en bungalowbedrijven in de omgeving en lezersacties met tijdschriften gericht op gezinnen. Een paar voorbeelden:

De succesvolle actie met Aqua Zoo werd verlengd. Abonnementshouders van Aqua Zoo kregen ook dit jaar 50% korting op de entree in het Natuurmuseum Fryslân en andersom ontvingen onze Vrienden dezelfde korting bij het dierenpark.

Het Natuurmuseum deed mee met het Fries Paspoort met een kortingsbon.

Het concept Minicards werd dit jaar voortgezet. Deze minikaartjes worden naar alle hotels, bungalowbedrijven en andere toeristische instanties gebracht in Fryslân en een deel van Groningen en regelmatig bijgevuld. Het Natuurmuseum deed mee met een kaartje met daarbij een kortingsactie.

Er is vanaf 2013 een permanente actie met de Bibliotheek: houders van een biebpasje krijgen korting op museumbezoek.

Er was voor de expositie Goddelijk Groen een actie met de Rabobank: leden van de Rabobank kregen een korting op de entree en

een goodybag met allerlei leuke GG-producten.

Er kunnen sinds 2013 verschillende cadeaubonnen bij het Natuurmuseum ingeleverd worden zoals de bon voor Cultuur en de bon voor Uitje voor 2, beide ontwikkeld door Gift for 2. Ook neemt het museum deel aan Kidspret van de Hema, de DeLuxe box, de Bongobon en de VVV-bon.

Ook kan men in het Natuurmuseum terecht met een NapPas (Nationale Amusementsparkenpas), de Culture Card (een kortingskaart voor cultuur in Leeuwarden, bestemd voor jongeren) en de Nationale Kunst & Cultuurkaart (een landelijke kaart voor culturele uitjes).

33

Acties rond Animal Inside Out Speciaal voor Animal Inside Out waren er acties met landelijke organisaties: Albert Heijn, NS Spoordeelwinkel, ANWB, Museumkaart, ING Rentepunten, Postcode Loterij en Natuurmonumenten. Ook waren er arrangementen met de horeca van Leeuwarden: Grandcafé De Walrus, Westcord-WTC Hotel, Hampshire-Oranje Hotel, Grand-Hotel Post-Plaza en Stadhouderlijk Hof.

Vrienden Het aantal Vrienden van het Natuurmuseum Fryslân bleef in 2015 stabiel met rond 900 vrienden. Het grootste deel hiervan bestaat uit Gezinsvrienden: (groot)ouders met maximaal 3 kinderen.

Sponsoren en Stipers Ook in 2015 was de Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland hoofdsponsor van het museum.

Daarnaast zijn er drie Stipers, bedrijven die het museum financieel steunen gedurende een periode van drie jaar: Fier Fryslân, De Haan AGW Advocaten & Notarissen en Omnyacc Synergie.