ONDERWIJS, EEN PRACHTIG RISICO? Gert Biesta

Brunel University London – ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten – NLA Høgskolen, Norway – Onderwijsraad – RvT Thomas Moore Hogeschool Rotterdam

dank voor de uitnodiging

mijn eigen onderwijsbiografie

↓ 2 ‘mislukte’ studies werk & opleiding

10 jaar docent natuurkunde in het gezondheidszorg onderwijs studies pedagogiek en filosofie

docent pedagogiek in Nederland 7 jaar lerarenopleiding beroepsonderwijs in Engeland

5 jaar nascholing docenten primar/secundair onderwijs in Schotland ↓

onderzoek: theorie en beleid van opvoeding en onderwijs

de insteek: wat baart mij zorgen in het gesprek over onderwijs

VERUS November 2015

ACHTERGROND: DE DUBBELE GESCHIEDENIS VAN DE SCHOOL

EEN KNECHT VAN TWEE MEESTERS?

Carlo Goldoni (1707-1793)

[1] een functie van en voor de samenleving, die ontstaat als de samenleving haar educatieve vermogen verliest (modernisering, complexiteit);

daarom heeft de samenleving terechte verwachtingen van de school

[2] een plaats tussen ‘thuis’ en ‘de straat’ – een oefenplaats, waar nog niet gewerkt en geproduceerd hoeft te worden;

een plaats afgeschermd van (de eisen van) de samenleving

een spanning in het hart van het onderwijs

VERUS 13 NOVEMBER 2015

GOED ONDERWIJS WEET BEIDE ‘MEESTERS’ TE ‘BEDIENEN’ ↓

weet de twee agenda’s in balans te houden en te integreren weet ook dat de keuze ‘voor het kind’ geen keuze ‘tegen de samenleving’ is

(de ‘fout’ van oud en nieuw ‘kindgericht’ onderwijs) ↓

omdat het er uiteindelijk om gaat het kind te helpen ‘in de wereld te zijn’

MAAR TEGENWOORDIG IN DE STEM VAN DE ENE ‘MEESTER’ VELE MALEN LUIDER DAN DIE VAN DE ANDER

↓ het onderwijs is uit balans

Hoe krijgen we het onderwijs ‘in balans’ en ‘op de juiste koers’? En waarom is het eigenlijk uit balans en uit koers geraakt?

WAAR HEEFT HET ONDERWIJS LAST VAN?

[1] goede bedoelingen [2] modes

[3] onhandige taal (die leidt tot onhelder denken) [4] halve waarheden

1. goede bedoelingen: iedereen wil dat onderwijs beter wordt

maar over wat dat betekent en hoe dat zou moeten lopen de meningen zeer uiteen (en zie ook de opkomst van educatieve multinationals)

2. modes: nieuw! anders! beter?

“I am a conservative; I believe in the conservation of radical ideas.” George S. Counts (1889-1974)

zie ook Biesta (2016) The Rediscovery of Teaching: Progressive Arguments for a Conservative Idea

3. onhandige taal: het ver-leren van het onderwijs

↓

DE OPKOMST VAN DE ‘NIEUWE TAAL VAN HET LEREN’

pupils/students/children/adults → learners teaching → facilitating learning

schools → learning environments adult education → lifelong learning

leren, leren, leren

WAT IS HET PROBLEEM?

het gaat er in het onderwijs niet om dat kinderen/jongeren leren …

... het gaat er om dat ze iets leren, dat ze het met een bepaald oogmerk leren, en dat ze het van iemand leren (en soms gaat het helemaal niet om leren)

onderwijs: inhoud, doel en relatie

de taal van het leren maakt het lastiger om die aspecten in beeld te houden (leren dat 2+2=4, leren fietsen, leren je geduld te bewaren, leren dat je iets niet kunt)

2006

DE VRAAG VAN HET DOEL IS CENTRAAL EN FUNDAMENTEEL

als je niet weet wat je wilt bereiken, kun je niet beslisen wat de meest geëigende inhoud is, hoe relaties het best ingezet kunnen worden,

en welke vormen het meest geëigend zijn

maar . . .

typisch voor onderwijs is dat de kwestie van doelen multi-dimensioneel is ↓

alle onderwijsprocessen functioneren in relatie tot drie domeinen

kwalificatie: kennis en vaardigheden (specifiek of breed) socialisatie: tradities en praktijken (bijv. sociaal-politiek, cultureel, professioneel)

subjectivering: de persoon (bijv. verantwoordelijkheid, volwassenheid)

en daarom is het van belang daar expliciet verantwoordelijkheid voor te nemen

drie functies van onderwijs en onderwijzen EN

drie doeldomeinen van onderwijs en onderwijzen

simpel plaatje

brede onderwijstheorie: de zaak, de traditie, de persoon

maakt zichtbaar wat er gebeurt wanneer maar op een dimensie wordt gestuurd (bijvoorbeeld excessieve nadruk op kwalificatie)

laat de (unieke) complexiteit van onderwijzend handelen zien

goed onderwijs vraagt driedimensionaal denken en doen in balans houden van de drie domeinen

(net overigens als goed onderwijsonderzoek – het probleem met Hattie)

WAT VRAAGT DAT? (VAN DE DOCENT, DE SCHOOL, HET SYSTEEM)

[1] Wat willen we dat onze studenten bereiken in ieder van de domeinen?

[2] Wat is de meest geëigende manier om dit te doen? niet alleen effectief, want er er wordt ook geleerd van de ‘vorm’

[3] Hoe om te gaan met spanning en ‘trade offs’ tussen domeinen? ↓

dit is waarschijnlijk de lastigste kwestie ook voor het onderzoek

(nogmaals het probleem met Hattie)

het onderwijs wil veel van het kind en voor het kind, maar als al het onderwijzend en opvoedend handelen uiteindelijk uit is op de

zelfstandigheid van kind en jongere, dan is die intentie ‘gebroken’ (Mollenhauer) ↓

het kind moet uiteindelijk zelf (-standig/-verantwoordelijk) handelen

of die zelfverantwoordelijke zelfstandigheid ook ‘gerealiseerd’ zal worden, is een open vraag, want uiteindelijk de verantwoordelijkheid van het kind

↓ daarom is onderwijs een ‘waagstuk’

4. HALVE WAARHEDEN

een veelgehoord verhaal . . .

de samenleving verandert in hoog tempo globalisering, digitalisering, individualisering, etc

we weten niet hoe de toekomst eruit zal zien, dus kennis van vandaag is morgen alweer verouderd

we gebruiken een 20e eeuws (of zelfs 19e eeuws) onderwijssysteem om studenten voor te bereiden op de 21e eeuw

↓ het onderwijs-roer moet om!

studenten toerusten met vaardigheden in plaats van kennis, zodat ze zich flexibel kunnen handhaven in een snel veranderende samenleving

(bijvoorbeeld 21st century skills)

OF

OF HALF WAAR?

“de samenleving verandert in hoog tempo”

voor sommigen en in sommige domeinen

maar voor anderen en in andere domeinen is er opvallend weinig verandering

“we weten niet hoe de toekomst eruit zal zien”

dus kennis van vandaag is morgen alweer verouderd

voor sommigen en in sommige domeinen waar

maar andere uitdagingen blijven opvallend constant

DEMOCRATIE ECOLOGIE ZORG

omdat ze met ons leven en samenleven hebben te maken; vraagstukken waarover de kennis niet zomaar veroudert

ZICHT HOUDEN OP WAAR HET ECHT OM GAAT

(inter)nationaal is er een sterke tendens onderwijs te denken in termen van economie – competitie – overleven

en om de ‘basics’ in deze termen te definiëren

noodzaak van een andere set van referentiepunten democratie – ecologie – zorg

↓ die allemaal te maken hebben met hoe we het op de langere termijn op een

humane manier ‘met elkaar uithouden’ op deze kwetsbare planeet de echte ‘basics’

het economische anders denken en doen

van competitie naar samenwerking, solidariteit en dialoog van overleven naar leven

↓ niet aanpassen aan alles om je heen,

maar steeds de vraag stellen of het de moeite waard is je eraan aan te passen

WAT IS DAN DE PEDAGOGISCHE OPGAVE VAN DE SCHOOL?

“een volwassen in-de-wereld-zijn mogelijk maken” of heel precies: het verlangen wekken om op een volwassen manier in de wereld te willen zijn

↓ ‘bestaan’ (‘existentie’)

focus op hoe mensen bestaan, niet wie ze zijn het vraagstuk van de subjectiviteit, niet van de identiteit

volwassenheid: niet de uitkomst van ontwikkeling, maar een zijnskwaliteit

onvolwassen: je zelf (en je eigen wensen en verlangens) als enig referentiepunt volwassen: het anders-zijn van de ander en het andere een plaats geven in je leven

“Is wat ik wens en verlang, wenselijk voor mijn eigen leven en dat met anderen op deze planeet?”

“In de wereld zijn, zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen.”

ek-sistentie – buiten jezelf zijn, uitstaan naar, open staan voor

wat niet betekent dat ‘mensen met grote lijven’ altijd volwassen zijn, en ‘mensen met kleine lijven’ altijd onvolwassen

↓ het tegendeel is vaak waar!

WAAROM IS DIT EEN TAAK VOOR HET ONDERWIJS?

het belang van onderwijs en opvoeding in het mens-zijn van de ander; dat de ander als subject kan bestaan, en niet als object, als ding

maar we moeten heel voorzichtig zijn met deze claim onderwijs is geen kwestie van productie – kinderen worden geboren, niet gemaakt

onderwijzen als een scheppend proces zie Het Prachtige Risico van Onderwijs (2015)

↓ scheppen is niet ‘produceren’ (ding-logica)

maar ‘volwassen bestaan mogelijk maken’ (zijns-logica) een volwassen toekomst openen

niet aanpassen bij waar het kind is (het probleem met ‘evidence’ en diagnostiek’) – zie ook Makarenko

maar oriënteren op hoe het kind zou kunnen zijn bijvoorbeeld: vertrouwen geven om betrouwbaar te worden

uitdagen (om meer, anders, beter te zijn) aanspreken (op wat niet is maar zou kunnen zijn)

verlangen wekken (om volwassen in de wereld te willen zijn)

EEN PEDAGOGIEK VAN DE ONDERBREKEING ↓

onderbreken van het met-jezelf-zijn

niet het ontwikkelen van alle talenten of ‘developing the child’s full potential’ ↓

iedereen heeft een talent voor het goede en het slechte moraliteit en criminaliteit zijn beide uitkomsten van ontwikkeling

het gaat om de ‘juiste’ ontwikkeling en de ‘juiste’ talenten die een volwassen in-de-wereld-zijn mogelijk maken

bijvoorbeeld niet: ‘directe’ morele opvoeding – “dit is goed, dit is slecht!” daarin verschijnt het kind als object van de oordelen van de opvoeder

↓ maar tijd en ruimte openen zodat kinderen een perspectief

op hun verlangens kunnen ontwikkelen het principe van uitstel (zie Korczak & de brievenbus)

de vraag ‘Is wat ik wens wenselijk?’ (voor mijn eigen leven en dat met anderen op deze planeet) tot een eigen en levende vraag maken

↓ vooral van belang in een wereld die alleen maar wil dat we meer wensen

TER AFSLUITING: HET PRACHTIGE RISICO VAN ONDERWIJS

het pedagogische werk ↓

een volwassen toekomst openen voor kind en jongere niet gebaseerd op onze kennis van wat het kind kan

maar een mogelijkheid inbrengen aanspreken op volwassenheid – vertrouwen geven

die door het kind opgepakt kan worden – of niet ↓

daarmee is onderwijs een waagstuk, geen productieproces waar we het risico lopen dat het niet uitpakt zoals we hopen

maar dat risico is essentieel om een toekomst voor het kind te openen

niet wegen, meten en afrekenen maar werken met geloof, hoop en liefde

geloof in het kind hoop dat het kind de volwassen weg zal kiezen

liefde: eros? philia? agape! – oriëntatie op het welzijn

Wanneer we dit (weer) een plek geven in het onderwijs, is er een kans dat het onderwijs (weer) in balans komt.

BEDANKT!

www.gertbiesta.com gertbiesta@gmail.com

www.twitter.com/gbiesta