“ALS LEREN EEN PROBLEEM WORDT . . . ”

OVER EDUCATIE, VOLWASSENHEID EN DEMOCRATIE Gert Biesta

Brunel University London – ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten –

Universiteit voor Humanistiek – NLA University College, Noorwegen

iets over mijn achtergrond

docent natuurkunde in het gezondheidszorgonderwijs

studies pedagogiek en filosofie

docent pedagogiek (Nederland)

hoogleraar ‘education’ in Groot Brittannië & Schotland sinds 1999

gasthoogleraar Noorwegen, Zweden, Nederland

Francqui International Interuniversity Professorship (2011)

Universiteit Gent – ‘civic learning’

mijn focus: onderwijs

dus een interessante ‘vertaalslag’ van een aantal thema’s in mijn werk

BRUSSEL 12 MAY 2016

LEREN EN LEVEN

dat was een belangrijke boodschap in 1969

hoe zit dat anno 2016?

Freedom to Learn

Carl Rogers (1969)

leren als een (mensen)recht,

vooral als kritiek op onderwijs als

een proces van beheersing

Spectres of Marx

Jacques Derrida (1994)

“To live, by definition, is not

something one learns.”

WELKOM IN HET TIJDPERK VAN HET LEREN!

“We are now living in a fast-changing and complex social, economic and political

world to which we need to adapt by increasingly rapidly acquiring new knowledge,

skills and attitudes in a wide range of contexts. An individual will not be able to meet

life challenges unless he or she becomes a lifelong learner, and a society will not

be sustainable unless it becomes a learning society.” (UNESCO 2011)

199

8

DE ALOMTEGENWOORDIGHEID VAN HET LEREN

leren als iets dat goed en wenselijk is

leren als iets dat onvermijdelijk is

een “onvermijdelijk biologisch feit”

“leren is net als ademen: we doen het de hele tijd, zonder er bij na te denken”

iets dat we niet niet kunnen doen

en daarom iets dat we ons leven lang moeten doen: levenlang leren

en daarom ook iets dat voortdurende gemeten en gevolgd moet worden

IS DAT ECHT ZO? OF IS ER MISSCHIEN EEN PROBLEEM?

European Lifelong Learning

Indicators

[1] DE VER-LERING VAN HET ONDERWIJS de opkomst van de ‘nieuwe taal van het leren’

students/pupils/children/adults → learners

teaching → facilitating learning, delivering learning experiences

teachers → facilitators of learning

schools → learning environments or places for learning

adult education → lifelong learning

ook in het Nederlands en andere talen

Wat is het probleem?

het gaat er in onderwijs niet om dat kinderen en jongeren leren …

… maar dat ze iets leren, dat ze het met een bepaalde oogmerk leren,

en dat ze het van iemand leren

de taal van onderwijs en onderwijzen: inhoud, doel, relatie

de taal van het leren: proces, individueel, individualiserend

ook: leren kan van alles betekenen, en betekent daarom te weinig

leren dat 2+2=4, leren fietsen, de 2e wet van de thermodynamica leren,

leren je geduld te bewaren, leren dat je ergens niet goed in bent

‘unhelpful’ als een taal voor onderwijs en educatie

[2] DE ECONOMISERING VAN HET LEREN

Lifelong Learning for All (OECD 1997)

“the need to improve the capacity of individuals, families, workplaces and

communities to continuously adapt and renew”

“an important factor in promoting employment and economic development”

“and democracy and social cohesion”

European Lifelong Learning Indicators (2008)

lifelong learning as “a key strategy to adjust human capital to new requirements”

VAN LEREN ALS EEN RECHT NAAR LEREN ALS EEN PLICHT

de ‘truc’ van het neo-liberalisme

Lindeman Yeaxlee Faure/UNESCO OECD UNESCO OECD

1925 1929 1972 1973 1996 1997

[3] HET NIEUWE BEELD VAN HET LEREN: AANPASSING

de ‘learning sciences’ – de bestudering van ‘intelligent adaptive systems’

↓

Is dat een adequate opvatting van onderwijs?

Is het een adequate opvatting van mens-zijn?

de lerende de leeromgeving

door in verschillende leeromgevingen geplaatst te worden, worden lerenden

effectiever en competenter in het zich aanpassen aan veranderende omstandigheden

zie bijvoorbeeld ook 21e eeuwse vaardigheden & competentie-denken

leren als intelligente aanpassing: overleven, niet leven

en: geen mogelijkheid om (kritische) vragen te stellen over de omgeving

“Is dit een omgeving waaraan we ons zouden moeten aanpassen?”

[4] DE POLITIEK VAN HET LEREN

de politiek die middels (de taal van) het leren wordt bedreven

[1] politieke en collectieve kwesties herdefinieren als kwesties van leren

↓

die door individuele lerenden moeten worden opgepakt

niet langer door de overheid

bijvoorbeeld: de plicht om te leren om ‘employable’ te blijven

bijvoorbeeld: leven lang leren in plaats van volwasseneducatie

[2] gouvernementaliteit (Foucault): onszelf omvormen tot lerenden

↓

Hoe natuurlijk is onze ‘wil’ om te leren eigenlijk?

van ‘the ‘treasure within’ naar the ‘pressure within’

[3] de naturalisering van het leren (net als ademen)

↓

een ‘slippery slope’

ieder normaal mens kan leren

ieder normaal mens moet leren

als je niet wilt leren ben je niet normaal!

“hard-to-reach learners”

[5] WEERSTAND BIEDEN AAN DE POLITIEK VAN HET LEREN ↓

het ont-naturaliseren van leren is het weer politiek maken van leren

[1] het kunstmatige karakter van leren zichtbaar maken

↓

Is ‘leren’ een werkwoord?

we weten nooit of we iets aan het leren zijn – dat stellen we alleen achteraf vast

een oordeel achteraf over verandering (positieve of negatieve)

[2] de eis om te leren weigeren

↓

omdat er in sommige situaties echt niets te leren valt

bijvoorbeeld burgerschap (en alle leerdrempels die daarvoor worden opgeworpen)

of omdat de plicht tot leren ten onrechte bij een groep wordt neergelegd

bijvoorbeeld sociale integratie (en wie wat zou moeten leren)

[3] de identiteit van de ‘lerende’ weigeren

↓

vooral als die identiteit in termen van aanpassing en overleven wordt geconstrueerd,

of als van ons wordt gevraagd dat we competent zijn in plaats van kritisch

EDUCATIE ‘VOORBIJ’ HET LEREN

het probleem is dat leren niet langer automatisch aan de kant van de

emancipatie ‘zit,’ maar meer en meer een nieuwe beheersingstechniek is

geworden (en zelfs een zelfbeheersingstechniek)

leren als aanpassen – waaraan?

leren als competenties verwerven – en wat dan?

competent voor wie, voor wat, waar, wanneer? wie bepaalt?

↓

Waar is de mens als subject van het eigen handelen?

In het tijdperk van het leren moet die vraag opnieuw als een educatieve vraag

worden opgepakt – en gaat het om educatie ‘voorbij’ het leren.

↓

wat niet betekent dat er niets meer te leren zou zijn,

maar dat we preciezer moeten zijn over wat dat leren beoogt

een theorietje

in educatieve processen ‘gebeuren’ altijd drie dingen tegelijkertijd

het gaat altijd ergens over en om: kwalificatie

er worden altijd tradities en praktijken gecommuniceerd: socialisatie

en het heeft impact op de persoon

als dit altijd ‘gebeurt’ moeten we er verantwoordelijkheid voor nemen

niet alleen drie functies van educatieve processen

maar ook drie doeldomeinen

kwalificatie: kennis en vaardigheden

socialisaties: inleiden in/zich verbinden met tradities en praktijken

subjectificatie: als subject bestaan (niet als object)

te onderscheiden maar niet te scheiden

WAT IS SUBJECTIFICATIE?

persoonlijke ontwikkeling?

persoonlijkheidsvorming?

identiteitsvinding/vorming?

het gaat om subject zijn – als subject bestaan

identiteit: Wie ben ik?

subjectiviteit: Hoe ben ik?

↓

de uitdaging: op een volwassen manier in de wereld zijn

niet de uitkomst van ontwikkeling, maar een manier van in de wereld zijn

“In de wereld zijn, zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen.”

(Philippe Meirieu)

letterlijk: ex-centrisch

zodat er ook ruimte is voor de ander en het andere

wat niet betekent dat mensen met grote lijven dat altijd doen/kunnen

en mensen met kleine lijven per definitie niet

DE VRAAG VAN VOLWASSEN SUBJECT-ZIJN

Is wat ik wens wenselijk? Is wat ik verlang verlangbaar?

voor mijn eigen leven, mijn leven met anderen, op deze planeet

niet achter je wensen en verlangens aanlopen

ook niet je wensen en verlangens onderdrukken

maar bevragen en omvormen

zodat ze volwassen in-de-wereld-zijn kunnen ondersteunen

↓

“non-coercive rearrangement of desires” (Spivak)

emancipatie (van het gevangen zijn in je eigen verlangens)

democratie & ecologie – duurzaam leven en samenleven

een algemeen menselijke kwestie

een democratische kwestie

een ecologische kwestie

ook belangrijk in een wereld die vooral wil dat we meer verlangen, in

plaats van ons af te vragen wat de verlangbare verlangens zijn;

waar ook de vraag van het verlangen naar zuivere identiteit een rol speelt

TOT SLOT: SOCIAAL CULTUREEL VOLWASSENENWERK ↓

niet alleen werk voor volwassenen,

maar ook werk voor volwassenheid

een oefenplaats voor volwassen in-de-wereld-zijn

emancipatie – democratie -- solidariteit

↓

met als belangrijke vraag welke educatieve en pedagogische/andragogische

‘vormen’ dat oefenen kunnen ondersteunen

wat niet alleen een kwestie van inzicht en begrip is,

maar ook van het wekken van verlangen om op een volwassen, ex-centrische,

democratische en duurzame manier in de wereld te willen zijn

daar ligt een belangrijke educatieve uitdaging voor sociaal-cultureel

volwassenwerk in het tijdperk van het leren

er zijn uiteraard geen garanties dat zulk werk succes zal hebben

daarin ligt een risico en riskeren we ons zelf

‘a beautiful risk’

DANK VOOR DE AANDACHT

gertbiesta@gmail.com

www.gertbiesta.com