opinieblad van

jrg. 18 | nr 7november 2012

Slecht voorbereid op IBANEen webshop is geen boekhandel

Duurzaam werkt beterHot chocolate

SucceS van multicultureel

ondernemerSchap

03inhoud

branchescanBoekhandels hebben te maken met ontlezing, e-readers en concurrentie van het internet. Innovatieve ondernemers doen daar hun voordeel mee.

actueelDuurzame inzetbaarheid gaat verder dan het geven van cursussen. Met simpele middelen werken mensen langer, beter en met plezier.

markt-veroveraarMirjam Schroeder en Toussaint Claessens trekken de wereld over met een lepel chocolade.

12

26

40

OPINIE04 Hans Biesheuvel44 Ruud Koornstra

Q&A10 Ondernemers zijn slecht voorbereid

op nieuwe rekeningnummers.

BRANcHEScAN12 Boekhandels Digitalisering vraagt

om volstrekt nieuwe aanpak van ondernemers.

14 Reportage Monique Burger boekt succes in het Amsterdamse Bos en Lommer.

18 Rondetafelgesprek Innovatieve boekhandelaren leren om te gaan met internet.

THUISFRONT24 Natascha Klootsema werkt het liefst

vanaf het water.

AcTUEEL26 Duurzame inzetbaarheid van

werknemers is goed voor de BV Nederland en individuele bedrijven.

THEMA MULTIcULTUREEL ONDERNEMERScHAP30 Inleiding Allochtone ondernemers

hebben nog steeds te maken met argwaan en vooroordelen.

34 Reportage Lynda Bachi geeft met succes vorm aan Woman’s World.

38 Expertpanel Onderneemster twijfelt of ze haar achtergrond moet inzetten voor haar bedrijf.

MARKTVEROVERAAR40 The Chocolate Company is hot.

STANDPLAATS43 Bert Rijk wist niets van bloemen voordat

hij er in Australië mee begon te werken.

ELKE MAAND06 Start07 Voorwoord44 colofon47 MKB Informeert

Ernst & Yo

ung

Caroline v

an den

Berg

IHC Merwede

Ber

t van der Sluis

Investeren in de gezondheid van medewerkers helpt om de duurzame

inzetbaarheid te vergroten. Beter voor medewerkers. En beter voor het bedrijf.

Leer van en laat u inspireren door de gesprekken tussen werkgevers die daarmee

successen boeken. Kijk op

voor de gesprekken, tips en meer informatie.

232.01.052 Adv_Versie 1_Gezond_210x276.indd 1 25-10-12 15:48advertenties.indd 2 26-10-12 12:06

foto

grafi

e Michel G

rollé

04 Hans biesheuvel

Veeg bodemrecht fiscus van tafel

In het Belastingplan 2013 staat een on-derdeel waar ik me fel tegen verzet. Het zogenoemde bodemrecht van de fiscus

bij faillissementen, al vele jaren een doorn in mijn oog en dat van MKB-Nederland en on-getwijfeld u allen, wordt nog sterker gemaakt. Onbegrijpelijk. Een van de gevolgen zal zijn dat de kredietverstrekking aan het midden- en kleinbedrijf verder wordt bemoeilijkt. Dat kan toch niet de bedoeling zijn van de overheid, zou je denken. En toch gebeurt het.In Nederland heeft de fiscus het recht om onder andere achterstallige loonbelasting en btw bij een faillissement ook te verhalen op ‘roerende zaken die op de bodem’ van de on-dernemer staan. Wie de feitelijke eigenaar is, maakt niet uit. Nergens anders in Europa komt dit voor! Een leverancier die ‘onder eigen-domsvoorbehoud’ – een veel voorkomende constructie – een machine, of bijvoorbeeld winkelinventaris verhuurt, heeft hiermee het nakijken en is zijn spullen kwijt als hij ze niet snel genoeg zelf weghaalt.In de praktijk probeert de ondernemer dit te omzeilen door het pand aan de kredietverle-ner (dat kan ook een leasemaatschappij zijn) te verhuren. De zaken staan dan niet meer op de bodem van de afnemer en vallen daarmee niet meer onder het bodemrecht. De fiscus kan ze

niet claimen. De Hoge Raad heeft deze verhuurovereenkomsten onder voorwaar-den goedgekeurd. Juist deze constructie wil het (demissio-naire) kabinet bestrijden met een wijziging van het Belastingplan. De leverancier moet de fiscus melden dat hij zijn eigendommen wil terughalen. Die heeft vervolgens vier weken de tijd om te beslissen of er wel of niet van het bodemrecht gebruik wordt gemaakt. Rechten van anderen worden met deze regeling waardeloos. De financierings-kosten voor het midden- en kleinbedrijf zullen stijgen, omdat leasemaatschappijen en banken hogere kosten in rekening gaan brengen voordat zij goederen leveren of ze zullen meer zekerheden verlangen. Als er al krediet wordt gegeven… Leveranciers zijn de dupe omdat zij hun eigendommen niet vergoed krijgen. Denkbaar is dat ze alleen nog tegen contante betaling leveren.Al met al een heel slecht voorstel, zeker midden in de economische crisis. Begin oktober heb ik de Tweede Kamer opgeroe-pen dit plan van tafel te vegen. Sterker: het is de hoogste tijd om het bodemrecht he-lemaal af te schaffen. Twintig jaar geleden lag er al een wetsvoorstel, dat echter nooit is behandeld, ondanks latere aanbevelingen van diverse commissies. Half november behandelt het parlement het Belastingplan. Ik zet al mijn middelen in om ze ervan te overtuigen dit plan af te schieten.Op een ander punt, faillissementsfraude, ben ik wel (voorzichtig) tevreden. Eindelijk lijkt er schot in de bestrijding hiervan te komen. Bestanden worden gekoppeld, er vinden onderzoeken plaats en er is een (tijdelijk) centraal meldpunt bij de FIOD, zodat curatoren makkelijker aangifte kun-nen doen. Er worden nog geen rake klap-pen uitgedeeld, maar de eerste stappen zijn gezet.

Hans BiesheuvelVoorzitter MKB-Nederland

*Consumentenadviesprijs Nissan LEAF v.a. € 35.590,- (prijslijst 1 oktober 2012) is incl. BTW en BPM, verwijderingsbijdrage en kosten rijklaar maken. Opties en uitrusting zijnafhankelijk van de uitvoering. **De garantie verlenging Nissan 5* (verlenging van twee jaar buiten de fabrieksgarantie van 3 jaar, tot 100.000km) is een verzekeringsproduct voorgesteld door Nissan International Insurance LTD, No.2 Portomaso Marina, The Quay, Portomaso STJ 4011, Malte. Intermediair (adverteerder): NISSAN NEDERLAND, Hornweg 32, 1044 AN Amsterdam Postadres: Postbus 56823, 1040 AV Amsterdam. Dit aanbod is geldig voor de klantorders voor de Nissan LEAF in de periode van 01/09/2012 t/m 31/12/2012.

Overeenkomstig 715/2007.EG. Gecombineerd verbruik Nissan LEAF gamma: 13.7 KWh/100km, CO2 uitstoot: 0 gr/km. Alle wijzigingen en drukfouten voorbehouden aan Nissan Nederland.

De volledige voorwaarden van dit aanbod vindt u op www.nissan-acties.nl

0% BIJTELLING

0% WEGENBELASTING

0% BPM

Nissan. Innovation that excites.

• 4 Jaar garantie• 4 Jaar pechhulp• 1 Gratis oplaadpunt incl. installatie• Geen restwaarde risico

100% elektrischDrive the future today

Nissan LEAF

vanaf

€ 279,-/mnd excl btw*

100% elektrisch

0% uitstoot

Online Carwings Navigatiesysteem

NISSAN

LEAF

RET_96723_Leaf print ad sept-dec PCP 210x276_BS.indd 1 03-10-12 15:21

7

VAN DE HR-MANAGERS vindt de website van het bedrijf het belang-rijkste instrument om sollicitanten te werven. Volgens onderzoek van recruitmentbureau Harvey Nash is zestig procent van mening dat een advertentie in een krant of tijdschrift niet belangrijk meer is. De website zou kandidaten een goed beeld geven van het bedrijf waar ze sol-liciteren.

Het afgelopen kwartaal kwamen er gemiddeld achtduizend werklozen per maand bij, vijfduizend mannen en drie-duizend vrouwen. De jongste cijfers van het CBS geven een somber beeld van de werkgelegenheid. Het is een schrale troost dat de situatie in Nederland aan-zienlijk beter is dan in de meeste andere EU-landen. In Spanje bijvoorbeeld zit een

De werkloosheid in Nederland is in september gestegen tot 519.000, het hoogste aantal in bijna twintig jaar. Maar liefst 6,6 procent van de beroepsbevolking zit zonder werk.

Tom Janssen EditorialONTWIKKELENEen goede werkgever biedt zijn personeel de kans om zich te ontwik-kelen en door te groeien. Dat blijkt uit een onderzoek van uitzendbu-reau Unique. Werknemers volgen het liefst intern een opleiding of training. Doorgroeimogelijkheden vindt dertig procent van de mannen belangrijk tegen 22 procent van de vrouwen.

BESTE ZOOGaiaZOO is de beste dierentuin van Nederland. De dierentuin uit Kerk-rade was de grote winnaar van de Zoo Awards, net voor Apenheul en Burgers’ Zoo. Gaia scoorde hoog op het aanbod van dieren en de educa-tieve kwaliteiten.

BEGINSALARISStudenten verwachten geen gouden bergen meer. Uit een onderzoek van uitzendbureau ASA blijkt dat een derde van de hbo- en wo-studenten op een startsalaris van 1.800 tot tweeduizend euro rekent. Dat is reëel. Al hoopt zeven procent toch op de eerste maand al 2.600 euro te krijgen.

94%

Vanwaar die eer?‘Wij zijn het eerste Nederlandse advocatenkantoor dat een samen-werkingsovereenkomst tekende met een Vietnamees kantoor, Dao & Brothers Law Firm uit Hanoi. Eind 2011 zijn we daarvoor benaderd door de Vietnamese ambassadeur in Nederland.’

Waarom wilden jullie een partner in Vietnam?‘Vietnam is een belangrijke econo-mie. Veel productie verhuist tegen-woordig van China naar Vietnam. De lonen zijn er lager en de mensen zijn hoogopgeleid. Met zijn negen-tig miljoen, voornamelijk jonge, inwoners is het ook een interessante markt. Met een Vietnamese partner kunnen we Nederlandse klanten die daar zaken willen doen, beter advi-seren. En omgekeerd.’

Levert het al wat op?‘Zeker. Sinds de ondertekening in september hebben we al een Viet-namese klant in Nederland kunnen vertegenwoordigen bij een kort geding. Nu zijn we bezig voor een paar Nederlandse bedrijven die in Vietnam aan de slag willen.’

Het is geen toeval dat Kneppelhout in Vietnam actief is?‘Ik ben van origine Vietnamese. Toen ik een jaar was, ben ik hierheen ge-komen. Kneppelhout vroeg mij vijf jaar geleden al eens of ik iets met die achtergrond wilde doen, maar ik was nogal terughoudend. Ik voelde me echt Nederlandse. Nu merk ik hoe leuk het is om een bijdrage te kunnen leveren aan Vietnam. De cirkel is rond.’

Q&A

foto

grafi

e Lex Draijer

VoorbeeldenLYNDA BACHI IS een prima ondernemer. Toen ze een paar jaar geleden met Woman’s World begon, bleek ze een gat in de markt ontdekt te hebben: fitnesscentra voor vrouwen. Toen ik het artikel en de foto’s aan enkele vrouwen in mijn omgeving liet zien, verzuchtten ze dat zij daar ook heen zouden gaan als Woman’s World wat dichter in de buurt zou zijn. Niet alleen het succes van een formule bepaalt echter of iemand ondernemersbloed heeft. Het gaat er ook om dat je tegenslagen kunt overwinnen. En ook dat blijkt Bachi te kunnen.

DE FRANS-MAROKKAANSE Lynda Bachi is een van de ondernemers die centraal staan in ons thema ‘multicultureel ondernemerschap’. Is het nog nodig om speciaal aandacht te geven aan allochtone ondernemers, die

omringd worden door de cultuur van hun ouders en die van Neder-land? Ja. Want hoewel zij dezelfde karaktereigenschappen hebben als autochtone ondernemers, hebben ze te maken met extra moeilijkheden als onbekendheid

met Nederlandse regels, argwaan van geldschieters en vooroordelen van klanten en leveranciers.

HET MINISTERIE VAN EL&I vindt ook dat multiculturele ondernemers extra aandacht verdienen. Afgelopen maand reikte staatssecretaris Henk Bleker tijdens een bijeenkomst in het Kurhaus in Den Haag een prijs uit aan de meest innovatieve Turks-Nederlandse ondernemer. Winnaar was Murat Kiran, een al vaker gelauwerde ondernemer in de automatiserings-sector, die steeds nieuwe dingen ontwikkelt.

MULTICULTURELE ONDERNEMERS laten zien wat je met inzicht, passie en doorzettingsvermogen kunt bereiken. Daarmee zijn ze een rolmodel voor zowel allochtone jongeren als voor ‘Nederlandse’ ondernemers.

René Bogaarts

hoofdredacteur

Succes is niet de enige factor van ondernemerschap

Werkloosheid hoogst in jaren

06 Start 07

Het Rotterdamse advo-catenkantoor Kneppel-hout & Korthals werd onlangs bezocht door de Vietnamese Minister van Justitie Ha Hung cuong. Kneppelhout-advocate

Han Nguyen weet er alles van.

Bron: CBS, UWVWW-uitkeringen

Werkloze beroepsbevolking, seizoengecorrigeerd

WERKLOZE BEROEPSBEVOLKING EN WW-UITKERINGEN

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

550

500

450

400

350

300

250

200

150

x 1.000

kwart van de beroepsbevolking zonder werk. In juli was alleen in Oostenrijk de situatie beter dan in Nederland. Recen-tere vergelijkingscijfers zijn niet bekend.Nederland telt inmiddels 183.000 werk-lozen die ouder zijn dan 45 jaar. Van de jongeren tot 24 jaar zitten er 110.000 zonder baan. Volgens gegevens van het UWV kregen 304.000 mensen in september een WW-uitkering, ongeveer evenveel als in augustus, maar 21 pro-cent meer dan een jaar geleden. Vooral in de bouw gaat het slecht. Daar nam het aantal uitkeringsgerechtigden met driekwart toe tot veertienduizend.

Meer dan de helft van de Neder-landers heeft een smartphone, twaalf procent is in het bezit van een tablet en zeventig procent heeft een laptop. Veel van die mensen nemen hun apparatuur mee naar het werk en gebruiken die daar niet alleen voor privé-doeleinden. Uit onderzoek van data-opslagleverancier Imation blijkt dat bijna 32 procent van de Europese organisaties werknemers dit niet toestaat. IT-afdelingen vre-zen dat ze de controle over be-drijfsinformatie kwijtraken, wat kan zorgen voor beveiligingsrisico’s en chaos. Toch heeft het gebruik van eigen apparatuur door werknemers ook voordelen. Mensen zijn vertrouwd met de apparatuur, werken daar-door efficiënter en zijn sneller geneigd om buiten kantooruren te werken. Steeds meer bedrijven hebben daarom een bring your own device (BYOD)-beleid, met richtlijnen die het lekken en ver-snipperen van bedrijfsinformatie moeten voorkomen. Er zijn meerdere softwarepakket-ten op de markt die hierbij helpen. De software heeft als doel om privé- en bedrijfsinformatie op een apparaat te scheiden. In de meeste gevallen wordt een virtuele zone of ‘container’ gecreëerd, waarin alle bedrijfsinformatie is opgeslagen. Er zijn ook programma’s die afzon-derlijke apps kunnen afschermen. De oplossingen lopen uiteen van eenvoudig en relatief goedkoop (bijvoorbeeld Exchange van Micro-soft) tot heel uitgebreid en dus een stuk duurder (bijvoorbeeld de pak-ketten van het bedrijf Good). www1.good.comwww.microsoft.com/exchange

Samen delen ONDERNEMEN IS een complexe zaak. Als ondernemer kunt u bijvoorbeeld te maken krijgen met arbeidsconflicten. Conflicten tussen werkgever en werk-nemer, maar ook tussen werknemers onderling. Terwijl de maatschappij steeds meer verhardt, blijken werkge-vers binnen hun onderneming soms ook geconfronteerd te worden met religieuze conflicten. Als ondernemer moet u in dat soort situaties goed op uw hoede zijn en zorgvuldig handelen.

DE ALGEMENE WET Gelijke Behande-ling beschermt een werknemer onder meer tegen onderscheid op grond van godsdienst. Maar hoe ver gaat die vrijheid van godsdienst nu eigenlijk? Het antwoord op die vraag is niet eenvoudig.

IN 2010 MOEST het Gerechtshof in Amsterdam een oordeel geven in een geschil tussen het Gemeentelijk Vervoers Bedrijf (GVB Amsterdam) en een van zijn werknemers. Die werkne-mer droeg al meer dan tien jaar een ketting met crucifix. Met die ketting gaf hij zichtbaar uiting aan zijn chris-telijke geloofsovertuiging. Toen bij het GVB een nieuw kledingvoorschrift werd doorgevoerd, werd de werkne-mer gedwongen het kruis onder zijn kleding te dragen. Hij was het hier niet mee eens. Tot zijn grote ergernis mochten islamitische werkneemsters namelijk wel een hoofddoekje dra-gen en aldus zichtbaar uiting geven aan hun geloof. Hij spande een kort geding aan, met als inzet dat hij de ketting met crucifix over zijn bedrijfs-kleding mocht blijven dragen.

ZOWEL DE KANTONRECHTER als het Hof wees die vordering af. Het Hof oordeelde dat er weliswaar sprake was van een indirect onderscheid op grond van godsdienst maar dat dit onderscheid gerechtvaardigd was. Het

streven naar een zakelijke, uniforme en professionele uitstraling was een aanvaardbaar doel voor invoering van het kledingvoorschrift, aldus het Hof. De vergelijking met de hoofddoek van de moslima-collega’s ging volgens het Hof niet op, omdat deze hoofddoeken niet onzichtbaar gedragen kunnen worden en geen afbreuk doen aan de uniformiteit. De hoofddoeken waren in GVB-kleuren uitgevoerd en voorzien van een GVB-logo.

VOOR U ALS ONDERNEMER kunnen religieuze conflicten op de werkvloer voor problemen zorgen. Moet u als ondernemer zover gaan dat er hele-maal geen uiting aan het geloof meer mag worden gegeven? Wellicht is de oplossing te vinden in onderlinge ver-draagzaamheid. Waak in ieder geval voor een gelijke behandeling.

Tussen crucifix en hoofddoek

AdviesJURIDIScH

09start

Pascal Besselinksenior jurist Arbeidsrecht

en Pensioenrecht DAS

Dagelijks bevinden zich 1,3 miljoen koopgerichte bezoekers op Marktplaats. U kunt deze bezoekers gemakkelijk, snelen goedkoop bereiken. Hoe? Door te adverteren via Admarkt van Marktplaats Zakelijk. Overtuig uzelf met € 50,- gratisAdmarkt advertentietegoed en bereik meer nieuwe klanten dan ooit tevoren.

“ADMARKT ZOU HET EERSTEMOETEN ZIJN WAAR MARKETING-BUDGET AAN WORDT UITGEGEVEN.HET LEVERT SUCCES OP!”- ANGELIEK NELISSEN , EIGENAAR WWW.ZOMERZOEN.NL

MEER KANSEN, MEER KLANTEN, MEER MARKTPLAATS

ONTVANG NU GRATIS € 50,- ADVERTENTIETEGOED

Ga naarwww.admarkt.nl/actieondernemenvoor meer informatie en vulpromotiecode MPONDERNEMEN in

of bel 0800 – 3200023.

BNT12135_ad_MP_AdMarkt_210x276_.indd 1 30-10-12 08:15

11

‘ Meeste bedrijven niet voorbereid op Europese betaalmarkt’

alle bankrekeningnummers veranderen als nederland op 1 februari 2014 overgaat op het international bank account number (iban). volgens bernard juffermans, bij de nederlandsche bank verantwoordelijk voor de operatie, doen ondernemers er goed aan snel de iban-check te doen om te zien wat het voor hen betekent.

tekst Jos Leijen / fo

tog

rafie M

arcel Bakker

Wat is IBAN precies?‘IBAN is onderdeel van de eenwor-ding van de Europese betaalmarkt, de Single Euro Payments Area (SEPA). Die omvat behalve de gelijkschake-ling van de bankrekeningnummers ook overschrijvingen, incasso’s en betaalpassen. Straks zijn deze te ge-bruiken voor zowel binnenlandse als internationale eurobetalingen binnen de EU en enkele andere landen. De overgang heeft gevolgen voor alle ondernemingen, al kan de impact wel aanzienlijk verschillen.Om de invoering in Nederland soepel te laten verlopen, is in de zomer van 2011 een Nationaal Forum SEPA-migratie (NFS) opgericht. Dat brengt verschillende groepen bij elkaar, zoals aanbieders van betaaldiensten, zakelijke en particuliere gebruikers en softwareleveranciers. Samen hebben deze partijen een nationaal migra-tieplan opgesteld. Het programma-bureau van het NFS is bij de Neder-landsche Bank (DNB) gevestigd. Dit

bekijkt onder meer regelmatig hoe het staat met de voorbereiding op de overgang naar de Europese betaal-standaarden.’

En? Hoe staat het ervoor?‘De meeste recente monitor laat zien dat een groeiend aantal onder-nemers in het mkb op de hoogte is van de eenwording van de Europese betaalmarkt. Veel grote bedrijven zijn al begonnen met de voorbereiding. Tegelijk heeft vier op de tien mkb-ondernemers nog nooit van SEPA gehoord en is driekwart nog niet begonnen met de voorbereidingen. We beseffen dat de overgang nog ver weg lijkt, maar de tijd begint al te dringen. Wie te laat begint, dreigt straks in de problemen te komen.’

Wat doet u om ondernemers aan de gang te krijgen?‘Begin oktober is een grote campagne gestart. Vierhonderd reclamespotjes op diverse radiozenders en een online

campagne wijzen ondernemers op de naderende veranderingen en nodigen hen uit de IBAN Impact-Check te doen op www.overopiban.nl. Door elf vragen te beantwoorden krijgt een ondernemer direct inzicht in wat hem te wachten staat en hoe hij zich daar het beste op kan voorbereiden.’

Wat zijn dat voor vragen?‘Het zijn vragen over je betalings-verkeer. Zoals: Maak je gebruik van internetbankieren? Gebruik je boekhoudsoftware en andere compu-terprogramma’s? Kunnen klanten met iDEAL betalen? Stuur je acceptgiro’s naar klanten? Laat je je klanten beta-len met incasso’s? Heeft het bedrijf rekeningen in meerdere landen? Hoe vaker je de vragen met ‘ja’ beant-woordt, des te groter is de impact. En hoe eerder je dus zult moeten beginnen met de voorbereiding. Werk je bijvoorbeeld met acceptgiro’s of incasso’s en gebruik je software, dan moet je echt aan de slag, anders ga je

Bernard Juffermans:

10 Q&a

het niet redden. Met als uiterste con-sequentie dat je niet kunt deelnemen aan het betalingsverkeer.’

Welke hulpmiddelen zijn er voor ondernemers?‘Om bedrijven te ondersteunen heb-ben we een toolkit ontwikkeld. Die kun je net als de IBAN Impact-Check vinden op www.overopiban.nl. Er is onder meer een stappenplan voor incasso’s. Het is echt de moeite waard om die te bekijken, want bij de over-gang naar de standaard Europese incasso komt nog wel het een en ander kijken. Verder is er de IBAN BIC-check op www.inbanbicservice.nl, waar je gratis of tegen zeer geringe kosten ‘oude’ rekeningnummers kunt converteren naar nieuwe.’

Hoe ver is Nederland vergeleken met andere landen?‘Veel andere landen zijn verder in de voorbereiding dan wij. Zo is Finland al helemaal klaar en schiet België ook al

lekker op. Ik maak me echter geen zor-gen. Het zit in onze cultuur dat we din-gen eerst uitgebreid en goed voorbe-reiden, voordat we actie ondernemen. Eerst een programmabureau en een migratieplan, mogelijke knelpunten analyseren en dan vol aan de slag. In dat stadium zitten we nu. De banken zijn er nagenoeg klaar voor, sommige grote organisaties zoals UWV zijn ook al over op IBAN. Nu de rest.’

Wat is het nut van die Single Euro Payments Area en IBAN?‘Het is een volgende stap in de eco-nomische eenwording van de EU. Het internationale betalingsverkeer wordt veel efficiënter. Dat kan volgens de EU leiden tot een totale besparing van 143 miljard euro. Vooral grote onder-nemingen met vestigingen in meer-dere landen en klanten over de gren-zen hebben daar baat bij. Maar ook kleinere bedrijven in nichemarkten die internationaal opereren. De bakker en de slager zullen er minder direct van

profiteren. Maar zij hoeven ook geen heel grote aanpassingen te doen. Het salaris van de medewerkers moet naar een ander nummer, de banknummers van leveranciers wijzigen, het druk-werk moet vernieuwd. Dat is allemaal redelijk overzichtelijk.’

Die kunnen het dus rustig aan doen?‘Ik adviseer alle ondernemers om niet af te wachten. Neem zelf het initiatief en doe de IBAN Impact-Check. We hebben een heel informatieve website en banken en brancheverenigingen organiseren voorlichtingsavonden. Er gaat veel veranderen. Niet alleen de bankrekeningnummers, maar bijvoor-beeld ook incasso’s en de regelgeving eromheen. Zorg dat je weet wat er voor jou verandert, dan kom je straks niet voor vervelende verrassingen te staan.’ <

Kijk voor meer informatie op www.overopiban.nl.

‘Het nieuwe betalen kan 143 miljard besparen’

13

Uitgelezen

12 branchescanboekhandels

de nederlandse boekhandel staat onder druk. We lezen minder, kopen vaker via internet en e-books verdringen het papier. langzaam veranderen winkels in ontmoetingscentra.

‘HET BIJBELBOEK Genesis, waarin Eva van haar onschuld wordt beroofd door een slang, is opwindender dan deze hooguit enigszins pikante da-mesroman’, schreef NRC-recensente Elsbeth Etty over Vijftig tinten grijs van E.L. James. Het publiek heeft er lak aan en koopt het boek massaal. Al twintig weken domineren de drie delen van de Vijftig tinten-serie de Nederlandse bestsellerslijst.In het verleden waren er de boeken van Harry Potter, de Millennium Trilogie en Sonja Bakker, maar 2010 en 2011 moesten het doen zonder grote klappers. En de boekenbranche heeft deze uitschieters hard nodig, zegt voorzitter Dick Anbeek van de

Koninklijke Boekverkopersbond (KBB). ‘Dergelijke successen kunnen een sei-zoen redden. Ze stuwen de verkopen en brengen mensen in de winkel die anders zelden komen.’

DUBBELE DIPDe boekverkopen lopen al een paar jaar gestaag terug. In 2008 en 2009 kochten we nog voor meer dan 640 miljoen euro aan boeken, maar vorig jaar was dat nog slechts 597 miljoen euro. Volgens de Stichting Marktonder- zoek Boekenvak (SMB) hebben we in de eerste negen maanden van dit jaar al 8,3 procent minder uitgegeven aan boeken.Mensen uit de branche wijzen

meerdere schuldigen aan voor deze terugloop. ‘Het mediagebruik veran-dert’, stelt Paula Vrolijk van de Groep Algemene Uitgevers, onderdeel van het Nederlands Uitgeversverbond. ‘Consumenten lezen minder boeken en doen meer met sociale media zoals Twitter en Facebook. Vroegen gingen mensen naar de boekhandel of biblio-theek als ze meer over een onderwerp wilden weten, nu kunnen ze terecht op internet of via een app.’Net als andere sectoren heeft de boekenbranche ook te kampen met de gevolgen van de economische recessie. Volgens Intomart GfK is de recessie voor meer dan een kwart van de consumenten reden om minder

tekst Jos Leijen

ideaal. Bol.com lanceerde daarom een succesvolle probeeractie: een e-reader met vijf boeken voor een aantrekkelijke prijs en met niet-goed-geld-teruggarantie. Minder dan een procent kwam terug. Nu zijn ongeveer vijftienduizend titels beschikbaar. Dat moet snel groeien naar vijftigduizend. Boekverkopers werken samen met leveranciers van e-readers. Zo biedt Bol.com de e-reader van Sony aan en hoopt Libris hoge ogen te gooien met e-readers van Kobo.E-books kunnen ook een verrijking zijn, oppert Vrolijk. ‘Uitgevers inves-teren fors in het digitaliseren van hun titels en brengen prachtige nieuwe e-books uit.’ Als voorbeeld noemt ze ‘Alles ruikt naar chocola’ van Sidney Vollmer, een uitgave van Podium. ‘Deze app is speciaal gemaakt voor de iPad en biedt naast de complete roman een geïntegreerd luisterboek, honderden aanklikbare film- en ge-luidsreferenties en playlists waarbij je de muziek kunt beluisteren.’ De digitale ontwikkelingen zorgen voor een structurele omzetdaling in de fysieke boekwinkels, onderkent Anbeek van de KBB. Die zullen zich op andere manieren van klandizie moeten verzekeren. Zelf heeft hij ho-reca toegevoegd aan zijn boekwinkel in Middelburg, een restaurant waar lezers elkaar en soms schrijvers kunnen ontmoeten. Steeds meer boekwinkels bieden hun klanten een leestafel met koffie en thee.

AMERIKAANS GEVAARAnbeek ziet ook mogelijkheden voor samenwerking met VVV’s. ‘Medewer-

kers zijn gewend bezoekers te infor-meren. Dat kan ook over activiteiten gaan die in de omgeving plaatsvinden. Daarnaast kunnen ze tickets verkopen voor culturele organisaties. Verder zie ik dat veel winkeliers hun assortiment verbreden, bijvoorbeeld speelgoed naast de kinderboeken. Veel mensen kopen een boek om het cadeau te doen. In die cadeaumarkt kunnen we ook uitbreiden.’Binnenkort krijgen de Nederlandse boekwinkels er een concurrent bij als de Amerikaanse internetgigant Amazon een Nederlandse webwinkel opent. Lubbers houdt er rekening mee dat Bol.com dat zal merken. ‘Het zal de verschuiving van fysiek naar online versnellen. Het is de eerste keer dat Amazon een winkel opent in een markt waar al een gevestigde speler zit. Wij kennen het spelletje goed en hebben loyale klanten die Bol.com waarderen.’Boekwinkels zullen ondertussen mee-moeten in de digitalisering, beseft Anbeek. ‘Klanten moeten bij ons boe-ken kunnen downloaden. Wij zijn en blijven de etalage en wijzen klanten op nieuwe uitgaven, zowel op papier als digitaal. De boekwinkel ontwikkelt zich tot ontmoetingscentrum.’ De boeken-industrie moet zichzelf volgens hem overigens niet groter willen maken dan het is. ‘De boekenwereld is een relatief kleine markt. De handel in boeken is net zo groot als de handel in droog kattenvoer. Dat geeft een beetje de schaal aan.’Anbeek vreest niet voor het voort-bestaan van de boekwinkel, als ondernemers maar goed inspelen op de ontwikkelingen. ‘We hebben al het een en ander meegemaakt: het verdwijnen van encyclopedieën, heb-ben schoolboeken zien wegvallen uit winkels en we kampen al tien jaar met internetverkopen. Maar we zijn er nog steeds.’ <

uit te geven aan boeken. Tijdens de recessie van 2009 was dit ongeveer vijftien procent. De ‘dubbele dip’ hakt er dus hard in. ‘Andere sectoren, zoals de mode, doen het een stuk slechter’, weet Anbeek. ‘Dat is een schrale troost.’

OPMARS E-BOOK De fysieke boekwinkels hebben bo-vendien te kampen met omzetverlies aan internetwinkels als Bol.com. Vol-gens de SMB vindt inmiddels 35 pro-cent van de boeken zijn weg naar de lezer via internet. De KBB schat dat aandeel een stuk lager in, ongeveer vijftien procent. Exacte cijfers zijn vanwege de concurrentiegevoelig-heid niet te vinden.In toenemende mate loopt de inter-netomzet via webwinkels die onder-deel zijn van een fysieke winkel. ‘We halen langzaam een stukje van deze markt terug’, zegt Anbeek. ‘De boek-handel moet nóg meer vertellen dat zij dat ook kan en zorgen voor een be-tere propositie. ‘Bestel online bij ons. We komen het boek thuisbezorgen of je kunt het hier ophalen en eventueel ruilen’.’Een andere ontwikkeling die zijn schaduw vooruitwerpt, is de digi-talisering. In de Verenigde Staten worden al meer e-books verkocht dan hardcovers. E-books zijn goed voor een derde van de omzet. In Nederland stelt het e-book nog niet zoveel voor, maar de groei zit erin en de verwach-ting is dat die de komende jaren stevig doorzet. In 2011 was 1,7 procent van de verkochte boeken een e-book. Dat was bijna een verdubbeling van het jaar daarvoor. Dit jaar zit er weer een verdubbeling in, verwacht Petra Lubbers van Bol.com, de belangrijkste leverancier van e-books.

VERRIJKINGVooral voor de vakantie is het e-book

ISTOC

K

‘boekensector is net zo groot als de handel in droog kattenvoer’

OMZETONTWIKKELING ALGEMENE BOEKEN TEN OPZICHTE VAN HET JAAR ERVOOR

2008 2009 2010 2011 Fictie 7,5% 7,6% -4,2% -8,6%

Non-fictie 2,5% -6,0% 0,3% 1,5%

Kinderboeken -1,7% 3,4% 2,5% -6,5%

Totaal 4,3% 0,2% -3,5% -4,6%

bron: GfK en SMB

15reportage

Boekenwijsheidin het bol.com-tijdperk een boekhandel beginnen en dan ook nog in de amsterdamse ‘achterstandswijk’ bos en lommer – waanzin. dat was een reactie die monique burger van de nieuwe boekhandel vaak kreeg. Twee jaar later draait haar winkel ‘als een tierelier’.

Other authOrs Keep Off! De quasi-dreigende tekst waarvan de populaire Australische kinder-boekenauteur John Flanagan zijn handtekening op een nog maagde-lijk wit stukje muur van De Nieuwe Boekhandel vergezeld liet gaan, heeft inmiddels gezelschap gekre-gen van twee nieuwe krabbels van schrijvers. Ze zijn noodgedwongen uitgeweken naar Flanagans plek, aangezien de belendende muur al bomvol staat met merendeels grote namen. Van Rosita Steenbeek tot Nico Dijkshoorn en John Green: wie iets betekent in de literaire wereld komt bij De Nieuwe Boekhandel over de vloer en claimt een stukje van de wall of fame. Monique Burger (49), eigenares van De Nieuwe Boekhandel in de Am-sterdamse wijk Bos en Lommer, zit vol verhalen van de dagen waarop bekende auteurs komen signeren en lezen uit eigen werk. ‘De middag met Flanagan was heel bijzonder. Er was een hele sliert kinderen in de winkel, die allemaal graag hun idool wilden ontmoeten. En toen klom hij ineens – de man is al zeventig! – op de toon-bank om zijn krabbel te zetten.’ Auteurs op de toonbank, dat had Burger nog niet vaak meegemaakt, maar ontregelende situaties schep-

pen, is iets dat in haar natuur zit. Bijvoorbeeld die keer dat Arie Boomsma zich samen met dertig jongeren op de winkelvloer om-kleedde voor een hardlooptocht, ter ere van een reclamecampagne van Nike. Droogjes: ‘Dat was wel een publiekstrekker.’

IN DE ETALAGEOp de dag van het gesprek met Ondernemen! heeft Burger ruimte in de etalage gemaakt, zodat schrijf-ster Alexandra Penrhyn Lowe op haar laptop kan werken aan haar nieuwste jeugdroman. ‘Dat doen we regelmatig, schrijvers een plek ge-ven in de etalage. Heel symbolisch, de mensen buiten zien een auteur zijn scheppende arbeid verrichten, werk dat een tijd later hier in de winkel ligt.’ De bijzondere activiteiten van De Nieuwe Boekhandel en de energie waarmee Burger haar zaak bestiert, zijn inmiddels ook buiten Amsterdam

doorgedrongen. Onlangs zat Burger samen met drie collega-boekhan-delaren in De Wereld Draait Door. Bij Matthijs van Nieuwkerk aan tafel promootte ze vier nieuwe boeken ‘die iedereen moet lezen’. Burger zal voortaan maandelijks aanschui-ven in de studio. Is de weg naar het bekende Nederlanderschap geëffend? ‘Ik zie wel hoe het loopt. Ik vind het in ieder geval heel bijzon-der daar aan tafel te zitten.’

E-GEVAAROok de dagen na haar eerste televisieoptreden waren erg druk vanwege de Kinderboekenweek. ‘Ik had honderd kinderen over de vloer, een aantal daarvan heeft de etalage ingericht.’ Ze is blij met de kinderen in de winkel: ‘Ze zijn mijn klanten voor de toekomst en of ze nu ‘echte’ boeken lezen of e-books, dat maakt mij niets uit.’ Bang dat de populariteit van het e-book mensen uit de winkel jaagt, is ze niet. ‘Integendeel, e-readers zijn een aanvulling. We moeten alleen zorgen voor een goed ver-dienmodel’, aldus Burger, die het gesprek regelmatig onderbreekt om een tweet de wereld in te sturen. ‘Ik communiceer voortdurend op die manier. Een klant vroeg via Twitter

Klanten krijgen koffie, koek en een leesbril

tekst Nico

le Go

mm

ers / foto

grafi

e Ko

en Suyk

boekhandels

>

14 branchescan

om een e-reader en ik vraag nu of hij een zilverkleurige of een zwarte wil. En terwijl wij in gesprek zijn, zie ik op mijn Android dat Alexandra Penrhyn Lowe, de schrijfster die nu in de etalage zit te werken, genomi-neerd is voor de Crimezone Young Adult Thriller-prijs. Dat slinger ik dan meteen de wereld in.’

PRESTIGIEUZE PRIJSBurgers’ loopbaan begon op de boekenafdeling van De Bijenkorf. ‘Maar dat duurde maar drie maan-den.’ Burger maakte met haar toen-malige partner een boekhandel in de Jordaan tot een groot succes. Hij in de rol van ondernemer pur sang, zij als mensenmens met een grote vakinhoudelijke kennis. Zowel de za-kelijke als de privérelatie van het stel vertoonde haarscheurtjes die in een aantal jaar uitgroeiden tot onover-komelijke problemen en een breuk tussen de twee. Burger wist zeker dat ze verder wilde als boekhan-delaar, maar omdat zij zakelijk niet goed voor zichzelf gezorgd had, was de vraag hoe. ‘Ik had helemaal niets opgebouwd. Ik verdiende een loon volgens de boekhandel cao, dus van enig kapitaal was geen sprake.’ In 2010 waren banken niet onder de indruk van ondernemersplannen voor een boekhandel. Geld kwam er uiteindelijk via haar vader, die in de familie iemand vond die durfkapitaal in de zaak wilde steken. Alsof het zo had moeten zijn, sloot een stoffig boekwinkeltje zijn deuren aan de Bos en Lommerweg in Amsterdam-West. Burger rook haar kans, zeker

toen zij ook nog op de shortlist van de verkiezing voor Boekverkoper van het Jaar belandde, een prestigi-euze prijs. ‘Toen ik gewonnen bleek te hebben, heb ik op het podium bekendgemaakt dat ik voor mezelf begon met De Nieuwe Boekhandel.’

KOEK EN SOFAHet gesprek wordt onderbroken door medewerker Bart: ‘Monique, als de klant vanmiddag dit boek komt ophalen, vergeet je dan niet hem te feliciteren met zijn verjaar-dag?’ Het is typerend voor de werkwijze in De Nieuwe Boekhandel – persoonlijk contact met de klant is het belangrijkst. ‘Het gaat erom dat je binnen een paar seconden de voorkeuren van de klant kunt door-gronden, zodat je gericht kunt advi-seren. Dat we veel tijd besteden aan het leren kennen van klanten, beïn-vloedt mijn inkoopbeleid. Ik streef naar een origineel assortiment.’Verkopen gaat voor Burger, haar twee vaste medewerkers en de vrijwilliger die regelmatig in de zaak aanwezig is, verder dan gebruikma-ken van parate kennis. Ze schreef daar een boek over - Groeten is gra-tis - met tips voor boekhandelaren. Al is het ook bruikbaar voor andere

detaillisten. ‘Daarin beschrijf ik hoe je de klant een warm welkom geeft en hoe je klanten bij de ontwikkeling van je winkel betrekt. Mijn doel is immers het de klant enorm naar de zin te maken.’ In De Nieuwe Boekhandel ruikt het daarom niet alleen naar verse boe-ken, maar ook naar verse koffie. Elke klant krijgt een kopje aangeboden, met een koek, maar ook een koker met leesbrillen. Er staat een prettige sofa waarop je kunt neerploffen met een boek. Kinderen hebben een voorkeur voor de lijvige zitzak in de hoek en ook bij de luisterboeken-kiosk is het vaak druk. ‘Daar kunnen mensen alle luisterboeken uitprobe-ren.’ Ook de meubels in de zaak vallen op. De boekenkasten zijn niet ingedeeld op genre, maar hebben een cijfer. Op een lijst bij de kassa kunnen klanten zien met welk genre het cijfer correspondeert. ‘Boven-dien kunnen wij zo zeggen: ‘De fantasyboeken staan in kast 22.’ Dat voorkomt dolende klanten.’ De boekenkasten zijn, net als alle meubels in de zaak, zelfgemaakt door Burgers’ nieuwe partner. De kasten zijn hemelsblauw en hebben uitschuifbare displays, waardoor Burger sommige boeken er letterlijk ‘uit laat springen.’ Het heeft veel moeite gekost de zaak strak en net-jes te krijgen. ‘De vorige eigenaren hebben hier maar liefst zestig jaar een boekwinkel gerund. Daar heb ik veel respect voor, maar er was wel wat achterstallig onderhoud. Er lag oud tapijt op de vloer, laag over

laag en met veel schimmel. Toen we alles eruit trokken, kwamen we af en toe een dode muis tegen.’ Ruim twee jaar later herinnert niets meer aan de rommel van toen. ‘Ik wil dat alles strak in het gelid staat.’

OPKOMENDE WIJKIemand heeft onlangs voor Burger berekend dat ze gedurende haar gehele loopbaan zo’n 1,2 miljoen

klanten heeft geholpen en over het aantal klanten sinds de opening van De Nieuwe Boekhandel heeft ze nooit te klagen gehad. ‘Ik zag de potentie van deze wijk. In de media wordt Bos en Lommer vaak als achterstandswijk afgeschilderd. In werkelijkheid is deze buurt up-and-coming. Veel jonge, succesvolle en creatieve types vestigen zich hier.’ Ook Burger zelf woont inmiddels in Bos en Lommer en dat bevalt. Over de criminaliteit waardoor de wijk een berucht imago heeft, wil Burger niets horen. ‘In mijn ogen valt het aantal incidenten mee en bovendien wil ik niets te maken hebben met negativisme.’ Realis-tisch is ze wel. Na sluitingstijd be-schermen ijzeren rolluiken de zaak, aangeschaft met subsidie van het stadsdeel. ‘Bij Bagels & Beans op de hoek is zeven keer ingebroken. Daar zit ik niet op te wachten.’ Bovendien

hanteert Burger een strikt pin only concept. ‘We maken geen enkele uitzondering, ook niet voor een krantje. Ik begrijp niet dat onderne-mers nog contant geld in de zaak willen, veel te gevaarlijk.’Inmiddels is Burger ruim twee jaar bezig met haar zaak en kan ze te-vreden constateren dat ze tegen de markt in ‘draait als een tierelier’. ‘In het tweede jaar nam de omzet met 25 procent toe naar vijf ton. Dat was buiten alle verwachting.’ Rijk wordt Burger er vooralsnog niet van. ‘Er gaat veel geld naar de afbetaling van mijn financier. Maar dat is het al-lemaal waard.’ Of Burger een feestje gevierd heeft naar aanleiding van de cijfers? Het is eigenlijk een overbo-dige vraag. ‘We hebben ’s middags champagne opengetrokken, samen met onze klanten. Want zij zijn de spil waar de Nieuwe Boekhandel om draait.’ <

1716 branchescan

‘Contant geld in de zaak is veel te gevaarlijk’

ADVERTENTIEAlgemeen management Arbeidsrecht Arbeidsvoorwaarden Coachend leidinggeven Debiteurenber na de start Effective Leiding Financieel Basisken-nis FinancieelKlantgericht denken en handelen Klantgericht verko-pen Klantvriendelijk telefoneren Liedinggeven en motiveren Marktgericht CommunicerenMiddle management Notuleren Offertes Onderhan-delen Personeelsgesprekken Personeelsmanagement Presenteren Resul-taatgericht vergaderen Succesvol Telefonisch verkopen Vakantierege-lingen Gedragscodes Langer werken Leeftijds terugdringen van verzuim Time Management Train de trainer Verkoop en acquisitie Werving en selectie AAl-gemeen management Arbeidsrecht Arbeidsvoorwaarden Coachend leidinggeven Debiteurenbeheer Doorgroeien na de start Effective Leiding Financieel Basiskennis Financieel management Klantgericht denken en handelen Klantgericht verkopen Klantvriendelijk telefoneren Lie-dinggeven en motiveren Marktgericht Communiceren Middle management Notuleren Offertes Onderhandelen Personeelsgesprekken Personeelsma-nagement Presenteren Resultaatgericht vergaderen Succesvol Telefonisch verkopen Algemeen management Arbeidsrecht Arbeids-voorwaarden Coachend leidinggeven Debiteurenbeheer Doorgroeien na de start Effective Leiding Financieel Basiskennis Financieel management Klantgericht denken en handelen Klantgericht verkopen Klantvrien-delijk telefonerenLiedinggeven en motiveren Marktgericht Communiceren-Middle management Notuleren Offertes Onderhandelen Personeels-gesprekken Personeelsmanagement Presenteren Resultaatgericht vergaderen Succesvol Telefonisch verkopen Vakantieregelingen Gedragsco-des Langer werken Leeftijds terugdringen van verzuim Time Manage-ment Train de trainer Verkoop en acquisitie Werving en selectiesie en overname Bestuurder Achterban Medezeggenschap OR Informatie- en initiatief MR Instemming Beroep Externe deskundigen Arbo Arbeidstijden Vakantierege

Cursusplaatsen door heel Nederland. Ook maatwerk voor groepen en incompany. MKB Cursus & Training is CEDEO-erkend en de partner van MKB-Nederland voor bedrijfsopleidingen.

www.mkbct.nl(015) 219 13 90 • info@mkbct.nl

Wat je vandaag leert, pas je morgen toe!

Functionerings- en beoordelings-

gesprekken moeilijk?

Veel ondernemers en leiding- gevenden zien net als hun mede- werkers op tegen functionerings- en beoordelingsgesprekken. Dat hoeft niet. Bereid u tijdig voor met een praktijkgerichte training Personeelsgesprekken.

MKB Cursus & TrainingBlad: Ondernemer1/2 liggend 175x117

‘ Boekhandel is veel meer dan een webwinkel’drie vooruitstrevende boekhandelaren zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. internet en e-readers kunnen bijdragen aan het succes van een winkel. als je klanten maar iets te bieden hebt.

tekst René B

og

aarts / foto

grafi

e Marcel B

akker

DE DEELNEMERS VAN het ronde-tafelgesprek over het boekenvak kennen elkaar goed. Ze zijn het over veel dingen roerend met elkaar eens, maar herkennen ook hun onderlinge verschillen. ‘Maarten Asscher hier, van Athenaeum uit Amsterdam, is de academicus onder ons, de eru-diete boekhandelaar met een mooie collectie’, zegt Kees Schafrat van Boekhandel Broekhuis uit Twente. ‘Arno Koek, van Boekhandel Blok-ker uit Heemstede en ik vormen de verleiders. En terwijl ik de systeembe-heerder ben – de man die zorgt dat de winkels kloppen en dingetjes be-denkt – is Arno degene die het op de winkelvloer waarmaakt in het directe contact met klanten.’ De andere brommen instemmend. Gastheer Asscher schenkt een kopje koffie in.De eensgezindheid van de drie voor-aanstaande boekhandelaren blijkt al bij de eerste stelling.

Er is geen toekomst voor de boek-handel, want er wordt tegenwoor-dig steeds minder gelezen.‘Zeggen jullie het, of zal ik het doen?’, zegt Koek, terwijl hij lachend naar de anderen kijkt. En dan: ‘Vol-strekte onzin. Er wordt nog steeds

veel gelezen. We hebben net de Kinderboekenweek achter de rug en als ik zie wat er op scholen, biblio- theken, in boekhandels wordt ge-daan om kinderen aan het lezen te krijgen…’‘Ik zou zelfs de stelling aandurven dat er nog nooit zoveel gelezen is als nu’, zegt Asscher stellig. ‘In boeken en tijdschriften, vanaf e-readers, smartphones, pc-schermen. Overal om ons heen zijn letters, teksten. Er is wel een evolutie aan de gang, een revolutie zeggen sommigen zelfs, met alle fragmentatie van dien. Dat leidt tot wat de Duitsers Verunsiche-rung noemen, onduidelijk over welke richting het uitgaat. Maar de stelling dat er minder gelezen wordt, is aan-toonbaar onjuist.’Schafrat: ‘Wat Maarten zegt, is kwan-titatief. Dan is het bruggetje naar kwalitatief snel gelegd. Er is wel een

ander leespatroon dan tien, twintig jaar geleden. De focus op langere teksten is minder geworden.’ Koek reageert daar onmiddellijk op. ‘Ik zie wel dat er regelmatig dikke boeken uitkomen en dat mensen het heerlijk vinden om die te lezen. Maar het is waar: als de inhoud te zwaar wordt, haken meer mensen af. Mensen lezen echt voor ontspanning. Ze willen zich niet ínspannen.’Asscher merkt op dat de recente aandacht voor boeken als A.F.Th. van der Heijdens tonio, Oek de Jongs pier en Oceaan of van Arnon Grun-berg – ‘die grossiert in omvangrijke werken’ – bewijst dat er een grote leescultuur is. ‘Je moet het publiek zien in concentrische cirkels’, zegt hij. ‘In de buitenste ring, waar de mensen zitten voor wie lezen niet zo belangrijk is, die alleen lezen als ze er tijd voor hebben, zie je dat mensen ook tijd aan andere dingen zijn gaan besteden. Kinderen gamen, ouders zitten twee uur en 51 minuten per dag voor de televisie. Maar in de binnenste ringen, waar mensen zitten voor wie lezen een manier is om zich tot de wereld, het leven en zichzelf te verhouden, daar is die leescultuur heel sterk. Wij als Athenaeum bevin-

ronde Tafel18 branchescanboekhandels

‘er is nog nooit zoveel gelezen als nu’maarten asscher >

KEES ScHAFRAT (49), die boven de boekhandel van zijn vader geboren werd, zit al zijn hele leven in het vak. Drie jaar geleden werd hij directeur van Boekhandel Broekhuis, met drie winkels in Twente. Een paar maanden geleden heeft hij het bedrijf overge-nomen.

MAARTEN ASScHER (55) was directeur van uitgeverij Meulenhoff, werkte bij het ministerie van OC&W en maakte in 2004 de overstap naar Athenaeum. De boekhandel is deels in handen van een personeelsstich-ting. Asscher bezit 26 procent van de aandelen.

ARNO KOEK (48) werkte al 25 jaar in het boekenvak toen hij zes jaar geleden samen met compagnon Willeke van der Meer boekhandel Blokker in Heemstede overnam. De winkel, die 140 vierkante meter meet, is aangesloten bij Libris. Behalve Koek en zijn compagnon wer-ken er nog zes mensen.

den ons in Amsterdam – met al zijn culturele voorzieningen – natuurlijk in gezegende omstandigheden. We moeten wel actief zijn, maar wij mer-ken qua omzet eigenlijk weinig van de crisis.’Schafrat, die drie winkels heeft in Almelo, Hengelo en Enschede, knikt. ‘Onze klanten zitten vooral in die buitenste cirkels. Daarom zijn boeken als E.L. James’ Vijftig tinten grijs be-langrijk, omdat die gekocht worden door mensen die niet zoveel lezen.’ Asscher: ‘Je hebt altijd om de zoveel jaar wel een Sonja Bakker, een Mon-tignac of Stieg Larsson die mensen naar de winkel trekt.’ Schafrat: ‘Na-tuurlijk hebben wij ook een hardcore publiek dat de biografie van Marten Toonder of pier en Oceaan de eerste dag al koopt. Maar daar moeten wij het, misschien in tegenstelling tot jullie twee, niet van hebben. Wij moe-ten manieren zoeken om mensen te trekken. Met zo’n Vijftig tinten grijs, wat je er ook van vindt, krijg je ineens andere mensen in je winkel.’

‘Veel mensen van zestig, zeventig jaar in onze regio, die veertig jaar gewerkt hebben, lezen eigenlijk niet’, vervolgt Schafrat. ‘Daar heb ik een soort instapmodel voor gemaakt, voor klanten die denken dat ze niets voor hun vader kunnen kopen. Maar als die een beetje lol krijgt in lezen, komen we iets verder. En aan de andere kant moeten kinderen in contact gebracht worden met lezen – voorlezen! – want dáár begint het natuurlijk.’

Boekhandelaren zullen meer moe-ten doen om lezers te trekken. ‘Zeker’, zegt Koek. ‘Toen mijn collega en ik zes jaar geleden de winkel over-namen, zijn we meteen met allerlei activiteiten begonnen – al deden onze voorgangers dat ook al. We hebben geïnvesteerd in het contact met de klanten. Omdat we dat niet pas deden toen de crisis uitbrak, is het nu gemakkelijker om het hoofd boven water te houden.’Schafrat haakt daar meteen op in. ‘Wij drieën doen dat allemaal wel. Maar ik moest laatst een praatje houden bij de Boekverkopersbond, toen iemand zei: ‘Mischien moesten we maar eens een schrijver uitnodi-gen’. Ja, als je zo moet beginnen… Ik moet nu wel harder werken voor de gunfactor, want niet ontlezing maar online verkoop is onze concurrent.Misschien ligt het voor jullie anders,

maar in Twente waren wij lang de enige boekhandel. Klaar. Wie een academische titel of de nieuwste Oek de Jong nodig had, die kwam naar Broekhuis. We hadden geen concur-rentie. Nu drukken klanten een knop in als ze iets direct willen hebben.’De volgende stelling die op papier stond, wordt als het ware door de aanwezigen zelf al op tafel gelegd.

Internet is de grootste bedreiging van de boekhandel.Schafrat: ‘Dat hangt, denk ik, van de stad af. Waarom zou iemand uit Amsterdam via internet bestellen? Je struikelt hier over de boekhandels. Maar in de provincie vragen mensen zich af of ze vijftien kilometer willen reizen om een bestelling af te halen.’‘Nou’, zegt Asscher peinzend, ‘voor ons speelt internet ook wel. Ik schat dat de online verkopen al een kleine twintig procent van onze totaalomzet vormen. Dat zijn voornamelijk studie-boeken. De formule waarbij kinderen hun schoolboeken via internet bestel-len, is nu ook doorgedrongen tot het hbo en wetenschappelijk onderwijs. Als boekhandel moeten we daar op inspelen, ook al kunnen we de logis-tieke kosten niet helemaal doorbere-kenen aan de klant.’Koek stelt dat internet wel degelijk een bedreiging is. ‘Klanten durven nu te zeggen: ‘O, maar ik heb het snel nodig. Ik bestel het wel bij Bol.’ Als ik

20 branchescan

mijn klanten uitleg dat wij met Libris ook een mooie webwinkel hebben en gratis bezorgen, dan willen ze wel bij mij kopen, want ze gunnen het ons.’Schafrat: ‘Het is ook een kwestie van perceptie. Wíj weten dat Neder-landse boeken een vastgestelde prijs hebben, maar de meesten klanten denken dat iets op internet goedko-per is. We hebben lang niet durven praten over die vastgestelde prijs, omdat we bang waren dat er gezeur over kwam, maar eigenlijk is het een mooi marketinginstrument.’‘Wij zeggen ook al jaren dat je bij ons online kunt kopen’, aldus Schafrat. ‘Maar als mensen nu tegen me zeg-gen dat ze dat gedaan hebben, denk ik: ‘Verdorie, ik heb liever dat je in de winkel komt!’ Op een boek van vijftien euro heb ik een winst van zes euro, maar het verzenden kost me vijf tot zes euro. Daar moet dus snel geld bij. Als klanten in mijn winkel komen, heb ik niet alleen die veertig procent marge, maar heb ik ook kans dat ze op iets anders stuiten.’Koek: ‘Ik denk dat de combinatie van een winkel en een webwinkel het best is. En er zijn weinig branches waar dat zoveel voorkomt als bij ons. Daar mogen we trots op zijn.’Asscher knikt: ‘Het is niet of-of. We hebben onze website niet alleen om online boeken te verkopen, maar ook om een community op te bouwen en gaande te houden. Op onze site staan recensies die we zelf laten schrijven, leesfragmenten en voorpublicaties naast de agenda van onze activiteiten in de winkel. En laten we wel wezen: wie winkel en webwinkel van elkaar scheidt, zoals een internetverkoper dat doet, is eigenlijk geen boekhandel. Bol.com is een indrukwekkend bedrijf, maar het is een soort Marktplaats, een uitgebreide zoekmachine waar je ook tweedehands koelkasten, strijkbou-ten en maandverband kunt kopen. Ónze klanten willen meer; inhoud, verdieping, ideeën opdoen.’Als wordt opgemerkt dat gezag ken-nelijk verder gaat dan de mededeling dat de kopers van boek A ook boek

‘Kopers van dit boek kochten ook een hogedrukreiniger’Kees Schafrat >

Advertorial

of bel ons gratis: 0800 265 8909 strato.nl/server

Kijk op

“De prijs is wel héél scherp”De ware petrolhead kan uren over auto’s praten – of schrijven! Gelukkig maar, want daardoor bestaan sites als Autowereld.com. Opgezet door Hans Winter, die trots vertelt over de Dedicated Server van Strato onder de motorkap.

“Ik heb een passie voor auto’s”, is zijn eerste zin. “Een jaar of 15 geleden bouwde ik mijn eerste website om het hele jaar informatie over auto’s te bieden. Toen ik me concentreerde op autonieuws, zette de groei in.” Autowereld.com draait op een Dedicated Server van Strato. Waarom? “Strato biedt een heel goede prijskwaliteitverhouding”, legt Hans uit. “Ik zag op de Strato-website wat een server kostte en mijn eerste reactie was, ‘die prijs is we héél scherp’. Eerlijk gezegd twijfelde ik of het goed zat. Maar Strato voldoet aan alle certifi caten en keuringen. Daarnaast is het een Duits bedrijf met een degelijke reputatie, dus dan moet ‘t wel in orde zijn, dacht ik. Nou, inderdaad. Strato Dedicated Server heeft mijn verwachtingen absoluut waargemaakt.”

TR1112_NL_Adv_DServer_100x276_v2 1 19.10.12 16:39

B kochten, zegt Schafrat: ‘Kopers van dit boek kochten ook een Kärcher hogedrukreiniger.’ Alle aanwezigen barsten in schaterlachen uit. ‘Wij bij Libris hebben ooit zo’n filmpje bedacht, als reactie op de commer-cials van Bol. Maar we hebben het niet uitgezonden, omdat het geen zin heeft om Bol te bashen. Bol zet immers wel voor negentig miljoen aan boeken om, en die kopers zitten ook in Amsterdam, Heemstede en Almelo. Ik zeg altijd dat je de stad krijgt die je verdient. Als niemand naar het theater gaat, verdwijnt het theater. Als niemand boeken koopt, verdwijnen de boekhandels. Gelukkig beginnen mensen in te zien dat de verschraling van het aanbod met hun eigen handelen samenhangt.’‘Maar wat kun je nou als ondernemer tegenover die gunfactor zetten’, vraagt Asscher hardop. Schafrat, die al een tijdje zit te draaien op zijn stoel, staat op en zegt: ‘Kijk daar heb ik nou iets op gevonden.’ Terwijl de anderen weer in lachen uitbarsten, haalt Schafrat twee stapels boeken-leggers uit zijn tas. Het ene kaartje, dat twee jaar geleden werd verspreid, meldt dat Broekhuis bij elke internet-aankoop een donatie geeft aan het Twents landschap. De tweede boeken- legger, ‘bedacht toen iedereen ging zeggen dat ze voortaan alles via mijn webwinkel zouden kopen’, roept klanten op om een ingescande kassa-bon naar Broekhuis te mailen, waarna de boekhandel een euro aan Serious Request doneert. ‘We halen mensen terug naar de winkel. We krijgen hier ontzettend veel sympathie mee en nieuwe klanten voor onze nieuws-brief.’

De komst van e-books en e-readers is slecht voor de boekhandels.‘Nee hoor’, zegt Asscher. ‘Wij ver-kopen ook e-books. Dat komt er gewoon bij, al is het nog maar een bescheiden deel van de omzet. Ik ge-loof niet dat het gewone boek erdoor zal worden weggevaagd. Het zal el-kaar aanvullen, overlappen misschien, tot er een nieuw evenwicht ontstaat. Ik gebruik mijn e-reader voornamelijk om kranten en tijdschriften te lezen. Vooral in het buitenland.’‘Als je een e-reader verkoopt, en ik denk dat we dat allemaal doen’, zegt Koek, de kring rondkijkend – waarop Asscher zegt dat hij niets verkoopt met een stekker eraan – ‘nou goed, als je een e-reader verkoopt, heb je toch weer even contact met een klant die via je site een e-book koopt en vertrouwd blijft met jouw winkel. Mensen kopen vooral tegen de va-kantie een e-reader, maar als ze terug zijn zeggen ze vaak blij te zijn weer een boek te kunnen pakken. Ik weet niet hoe het zich ontwikkelt, maar als je niet meedoet, weet je zeker dat je iets mist.’Schafrat: ‘Ach, er wordt verwacht dat we er veel geld op zullen inzetten, maar niemand weet hoe het uitpakt. De doelgroep bestaat uit vrouwen van 45+. Het eerste jaar komt zo’n ding nog uit de koffer, het jaar erop al bijna niet meer en daarna neemt ze weer gewoon boeken mee. We verkopen via Libris nu e-readers van het Canadese Kobo. Er zit vier pro-cent marge op, dus als ik er een laat vallen, moet ik er 25 verkopen om dat te compenseren. Als de verkopen doorgaan zoals nu, kunnen we er volgend jaar hooguit met z’n vieren goed van eten.’ Asscher: ‘Die uitnodi-ging nemen we graag aan.’ Schafrat vervolgt: ‘Maar wat ik vervelend vind, is dat het buiten de boekhandel om gaat. Klanten kopen e-books recht-streeks bij Kobo en wij krijgen via Libris een vergoeding naar rato van het aantal verkochte readers. Maar het gaat mij hierbij niet om het geld. Ik wil zien wat mijn trouwe klanten kopen, ik wil die klantgegevens.’

De anderen knikken. ‘Leuk is wel dat je veel van die kopers van zo’n e-reader normaal niet in je winkel ziet’, zegt Koek. ‘Dat is waar’, antwoordt Schafrat. ‘Om die vast te houden, hebben we elke zaterdag van half tien tot één uur happy hour. Dan kunnen klanten die met hun e-reader naar mijn winkel komen, voor 2,99 euro een van tevoren geselecteerd e-book kopen.’Nadat de boekhandelaren een tijdje hebben gepraat over het plezier dat het hebben van een boek geeft, zegt Schafrat: ‘Als iemand een mooi boek op zijn e-reader gelezen heeft, wil hij dat misschien ook nog wel eens cadeau doen. En een e-book cadeau doen, dat is nog lastig. Dat houd ik graag nog even zo.’ Nadat iedereen is uitgelachen, zegt Asscher: ‘Meer dan een derde van de boeken die in de winkel worden verkocht, is een cadeau.’ ‘Bij ons is het misschien wel veertig procent’, zegt Schafrat. Koek: ‘Begrijpelijk ook, want als je een boek geeft, geef je ook iets van jezelf weg.’

De boekhandel heeft veel te lijden van de crisis.‘Ach, veel? Dat valt wel mee. Ik zie alleen een ander kooppatroon. Waar klanten eerst met zes boeken de winkel uit gingen, nemen ze er nu drie mee. En in plaats van boeken van twintig euro, nemen ze er nu een van 12,50 euro’, zegt Koek. Schafrat: ‘Nou, vergeleken met vier jaar terug zie ik toch wel een verschil van min-10, min-15, daar ben ik heel eerlijk in. Het eerste halfjaar hoorde ik dat veel collega’s op min-20, min-25 zaten. Ik zit nu op min-5.’ Koek antwoordt: ‘Ik zal niet zeggen dat ik geen last heb van de crisis, maar door onze per-soonlijke benadering kunnen wij ons hoofd goed boven water houden.’‘Het is ook allemaal niet zo erg, als je de kosten maar goed in de gaten houdt, de voorraad en de perso-neelskosten’, zegt Schafrat. Koek: ‘En je moet bezig blijven de klant aan je te binden, je moet hem blijven verleiden.’ <

22 branchescan

‘bij verkoop van een e-reader heb je toch even contact met klant’arno Koek

rabobank.nl/zakelijk

Rabobank. Een bank met ideeën.

1200 accountmanagers en 150 specialisten maken het mogelijk.

Meer grip op werkkapitaal.Meer grip op kosten en groei.Veel ondernemingen hebben te veel geld vastzitten in voorraden en debiteuren. Om de liquiditeitspositie

te verbeteren, is meer grip op het werkkapitaal van groot belang. Het kan zorgen voor verlaging van de

financieringslasten en meer ruimte voor groei. De accountmanagers en specialisten werkkapitaal van de

Rabobank helpen u daarbij. Samen sterker. Dat is het idee van coöperatief bankieren.

advertenties.indd 1 26-10-12 12:02

24 Thuisfront NATAScHA KLOOTSEMA (39) / Wat medeoprichter Flavourites.nl / Waar Utrecht / Medewerkers vier medewerkers en medeoprichter Marije Mulder / Omzet € 500.000 / Gezin partner van Marcel Engelman (42) en moeder van Finn (8) en Kiki (6)

25

FLAVOURITES‘Flavourites.nl is een portal voor 1.200 tot 1.500 leuke webshops op het gebied van fashion, interieur, kids en reizen. De site is speciaal gericht op vrouwen. Marije en ik begonnen in 2007 met een investering van duizend euro ieder. Binnen een jaar waren we winstgevend. Marije en ik vormen ‘de bal-lotagecommissie’. Deelnemende webshops betalen € 12,50 per maand en extra voor vermelding op de homepage, in het online magazine of in de wekelijkse nieuwsbrief.’

PARTNER‘Mijn partner Marcel is grafisch ontwerper en heeft ook een eigen bedrijf, Frogjump.nl. Hij is gespecialiseerd in prezi’s, ge-avanceerde digitale presentaties. De opvolgers van Powerpoint. Hij houdt ook kantoor aan huis. Dat is gezellig en gemakkelijk. We zijn vrijwel altijd thuis als de kinderen van school komen.’

LIVE‘Van 23 tot 25 november 2012 organiseren we in een oude fabriekshal in Amsterdam-Noord flavourites Live, een event waar 160 webshops live aanwezig zijn en waar klanten lekker kunnen winkelen. In een aparte ruimte staan twintig bedrijven die actief zijn in e-commerce, waar je advies kunt krijgen.’

WATER‘Flavourites heeft geen kantoor. Ik woon op een woonark in Utrecht en werk van huis uit. Heerlijk. Wie gaat er nou op een industrieterrein zitten als je op het water uit kunt kijken? Bovendien woon ik aan een goede hardlooproute. Hardlopen is een van mijn hobby’s. Volgend jaar hoop ik mee te doen aan de marathon van New York. Deze maand doe ik mee aan de Zevenheuvelenloop, met een parcours van vijftien kilometer.’

tekst René B

og

aarts / foto

grafi

e Mieke M

eesen

2727

langer en gezonder werken is niet alleen goed voor de bv nederland, maar ook voor individuele bedrijven. met de campagne Elke Dag Beter helpt mKb-nederland ondernemers dat te bereiken.

Fluitend binnenlopen

tekst René B

og

aarts / illustratie Bas van d

er Schot

BIJNA EEN TON PER JAAR meer omzetten, welke ondernemer wil dat niet? Staatssecretaris Paul de Krom van Sociale Zaken en Werk-gelegenheid maakte vorige maand een aantrekkelijk rekensommetje. Als gezondere werknemers maar één procent productiever zijn – en dat kan al snel – levert dat een be-drijf met honderd mensen per jaar 95.000 euro extra op.De Krom sprak tijdens een bijeen-komst van de landelijke campagne ‘Duurzame Inzetbaarheid’. MKB-Nederland haakt hierbij aan met haar campagne elke Dag Beter, dat door schaatser Jochem Uytdehaage wordt gesteund. Bij die bijeenkomst bood bestuurder Tex Gunning van AkzoNobel De Krom een rapport aan met de bevindingen van hon-derd ondernemers die op dit terrein voorop lopen. Ervaring leert dat een daling van het ziekteverzuim met één procent, alle Nederlandse werk-gevers samen 2,6 miljard euro aan kosten scheelt, omgerekend komt

dat neer op vierhonderd euro per werknemer.

STIJGENDE FAALKOSTENDuurzaam werken, is niet alleen goed voor individuele bedrijven, maar zeker ook voor de BV Nederland. Als werknemers fitter zijn en hun arbeids-productiviteit daardoor licht stijgt, levert dat ons land jaarlijks 66 miljard euro extra op. ‘Bovendien’, zo licht staatssecretaris De Krom later toe, ‘heeft de overheid er belang bij dat de arbeidsmarkt goed functioneert. Hoe meer mensen blijven werken, hoe meer belastingen en premies er bin-nen komen. Alleen dan blijft de sociale zekerheid in de toekomst betaalbaar en toegankelijk. En als werknemers door de verhoging van de AOW-leef-

tijd gedwongen zijn langer te werken, moet je dat ook mogelijk maken.’Ondernemer William Pol rekent er in elk geval op dat zijn maatregelen om het ziekteverzuim terug te dringen, ook zijn bedrijf ten goede komen. Het zat de directeur en eigenaar van Menno Sappé, een schoonmaakbedrijf dat is gespecialiseerd in bouw en industrie, niet lekker dat het ziekte-verzuim in 2010 hier en daar de twaalf procent haalde en dat de faalkosten opliepen. Dankzij subsidie van het ESF (Europees Sociaal Fonds) voor sociale innovatie van het Ministerie van SZW kon Pol zijn bedrijf eens goed tegen het licht houden. In overleg met de werknemers werden vervolgens enkele speerpunten vastgesteld, waarvan preventieve gezondheidszorg er een was.

OVERGEWIcHT‘We hebben een bedrijfsonderzoek gehouden, waaraan iedereen anoniem meedeed, maar waardoor we wel zicht kregen op de meest voorkomende

gezondheidsproblemen’, legt Pol uit. ‘Zo bleek dat veel mensen last hadden van overgewicht en gewrichtspijnen, dat er hier en daar teveel gerookt en gedronken werd en dat mensen coaching konden gebruiken. Daar zijn we op gaan sturen. Zo hebben we een fysiotherapeut aangetrokken, waar-door mensen laagdrempelige hulp krijgen.’ Daarnaast zijn de medewerkers in staat gesteld een opleiding op mbo2-niveau te volgen. Onder het motto ‘Niet harder werken, maar slimmer’, maken maar liefst 45 van de 130 me-dewerkers van Menno Sappé van die mogelijkheid gebruik. Dat alles heeft geholpen, want het ziekteverzuim bij Menno Sappé is inmiddels teruggelo-pen tot 4,5 procent. Als directeur Pol binnenkort een nieuw contract afsluit met de verzekeringsmaatschappij, wordt precies duidelijk hoeveel dat zijn bedrijf oplevert. De gezondheidskos-ten worden door hem, de Arbodienst en de verzekering gedeeld. De oplei-dingskosten draagt Menno Sappé zelf.

ZOETE KOEKJESHoe veelomvattend duurzame inzet-baarheid is, kan onder meer worden opgemaakt uit het lijvige rapport Duurzame inzetbaarheid voor dum-mies van de werkgeversorganisatie AWVN. Daarin komen álle aspecten van de problematiek aan bod. En dan blijkt dat het niet alleen over gezond-heid of opleiding gaat, maar dat ook aspecten als evaluatiegesprekken en regelmatige verandering van werk-zaamheden binnen het bedrijf een belangrijke rol spelen, net als moge-lijkheden om af en toe thuis te werken, voor zieke familieleden te zorgen en bij het werk gecoacht te worden door een oudere collega. Kees Pater, eigenaar van Koekjesbak-kerij Veldt uit Veenendaal, merkte enkele jaren geleden dat er proble-men ontstonden, omdat zijn bedrijf zo hard was gegroeid. ‘Eerst dacht ik dat het aan de medewerkers lag, maar ik kwam erachter dat ik alleen nog maar controleerde. Van communicatie was geen sprake meer’, zegt Pater. Na

overleg met het personeel besloot hij verantwoordelijkheden lager in het bedrijf neer te leggen en werknemers hun eigen werk te laten organiseren. Dat had onmiddellijk positief effect: mensen kwamen fluitend naar hun werk en de productiviteit vloog omhoog. Vorig jaar werd Veldt uitgeroepen tot Slimste Bedrijf van Nederland. Tijdens een Haagse bijeenkomst in oktober riep Pater collega-ondernemers op om elk twee andere ondernemers te vertellen over duurzame inzetbaarheid en hen ertoe over te halen hetzelfde te doen. Een luid applaus volgde.

DUURZAME AMBASSADEURSVoor MKB-Nederland sluit de campag-ne naadloos aan bij de eerder gehou-den campagne Excelleren.nu, waar zevenhonderd mkb-ondernemers een advies op maat hebben ontvangen over de manier waarop zij de leercul-tuur in hun bedrijf konden versterken. Elke Dag Beter bouwt daar met een breder pakket van mogelijke maatre-

Fitte werknemers leveren jaarlijks 66 miljard euro extra op

2727

>

26 actueel

29

gelen duidelijk op door. Projectleider Louis Peters hoopt dan ook dat de ondernemers die via hun branche-organisatie aan Excelleren.nu hebben meegedaan, als ambassadeurs voor duurzame inzetbaarheid gaan fun-geren.Met de campagne Elke Dag Beter hoopt MKB-Nederland vooral een antwoord te vinden op de vraag hoe bedrijven de verwachte krapte op de arbeidsmarkt kunnen aanpakken. ‘De Nederlandse beroepsbevolking zal de komende jaren in omvang sterk afne-men, terwijl het aantal ouderen juist relatief sterk toeneemt. Om te blijven presteren in een steeds meer concur-rerende, mondiale economie moeten we allemaal langer, slimmer en ook meer gaan werken’, zegt Peters. ‘In-vesteringen in de duurzame inzetbaar-heid van werknemers moeten leiden tot verhoging van de productiviteit. Werknemers moeten daarom zelf ook in de benen komen. En ik wil daar nog wel aan toevoegen dat bevlogen en gezonde werknemers beter presteren. De meeste werkgevers realiseren zich dat wel, maar weten niet hoe ze dat moeten realiseren. Met deze campag-ne geven we ze daar handvatten voor.’

GROEIENDE ZORGWat die krapte betreft: wie de huidige werkloosheidscijfers in ogenschouw neemt, zou tot de conclusie kunnen komen dat het wel mee gaat vallen met die schaarste aan werknemers. En dat je als ondernemer geen maat-regelen hoeft te nemen. Maar het AWVN-rapport is daar glashelder over. Zodra de economie aantrekt, daalt de werkloosheid snel. Het feit dat een groot deel van de werklozen uit 55-plussers bestaat, die over enkele jaren niet meer beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, speelt daarbij uiter-

aard een belangrijke rol. De verwach-ting is weliswaar dat het aanbod van arbeidskrachten tot 2015 met 0,25 procent per jaar toeneemt, omdat er nog steeds meer mensen (extra) werk zoeken. Vooral vrouwen, maar die toestroom wordt naar alle waar-schijnlijkheid opgesoupeerd door de zorgsector, die jaarlijks nog met een procent of drie groeit.De structurele uitstroom van ouderen uit de potentiële beroepsbevolking is in 2011 al begonnen, op het moment dat de eerste babyboomers 65 werden en hun eerste AOW-uitkering kregen. Daarbij komt dat vrouwen al jarenlang gemiddeld minder kinderen krijgen en bovendien pas op een latere leeftijd. De instroom van jongeren is dus ook danig teruggelopen. Tot 2040, zo schat het CBS, daalt de arbeidsbevol-king daardoor met maar liefst 45.000 personen per jaar. Als het maar even beter gaat met de economie, wordt het snel moeilijk om goede mensen te vinden.

EXODUS AMBTENARENNu al is er krapte in allerlei sectoren. In de zorg bijvoorbeeld. De commissie-Bakker, die de situatie in deze sector onlangs onderzocht, komt tot de conclusie dat er tussen nu en 2020 al een half miljoen mensen extra

nodig zijn – en dan hebben we het alleen nog maar over vervanging, niet over eventueel verdere groei van de sector. Daarnaast zijn in 2020 naar verwachting zeven van de tien huidige ambtenaren met pensioen gegaan. En je kunt makkelijk zeggen dat er dan eindelijk iets gebeurt met die over-vloed aan ambtenaren, maar volgens Binnenlandse Zaken gaat het ook over onderwijzers, agenten en gevangenis-bewaarders. De transportsector waar-schuwt al jaren dat er al in 2012 een tekort is aan vrachtwagenchauffeurs, dat kan oplopen tot 58.000 mensen.Om die problematiek het hoofd te bie-den zit er weinig anders op dan men-sen langer, meer en slimmer aan het werk te houden. Het AWVN-rapport somt de mogelijkheden op: onderbe-nutting van werknemers voorkomen; ouderen, vrouwen en laagopgeleiden stimuleren om meer te participeren; werkenden verleiden langer en minder in deeltijd te werken; mensen in staat stellen tot aan hun pensioen fit, pro-ductief en, als het maar even kan, met plezier naar hun werk te laten gaan.Het is natuurlijk cynisch dat juist nu de werkloosheid oploopt. Moet je dan mensen met een baan stimuleren om meer en langer te blijven werken? ‘Op korte termijn hebben we inderdaad te maken met een toenemende werk-

28 actueel

loosheid’, erkent staatssecretaris De Krom. ‘Maar tegelijk is de dynamiek op de arbeidsmarkt groot. Vorig jaar wisselden een kleine miljoen mensen van baan. We krijgen echter op langere termijn te maken met de gevolgen van die krimpende en ouder wordende beroepsbevolking. Het is dus noodzakelijk om de arbeidsparti-cipatie en productiviteit te verhogen. Werkgevers en werknemers moeten er dus voor zorgen aantrekkelijk voor el-kaar te blijven. Dat geldt in tijden van economische tegenwind, maar ook als de economie straks weer aantrekt.’

DUBBELE MORAALDie ouderen spelen, zo blijkt, een belangrijke rol als de economie aan-trekt en goede werknemers schaars worden. Hoe gaan ondernemers daar-mee om? Kène Henkens, hoogleraar pensioensociologie aan de Universiteit van Tilburg, signaleert een dubbele

moraal. Volgens hem is er een span-ning tussen de macro-economische problemen en de situatie in het eigen bedrijf. ‘Ondernemers hebben er maar weinig zin in om die ouderen ook in hun eigen organisatie langer te laten werken, onder meer vanwege de kosten. De voordelen van langer doorwerken, zijn te vinden op macro-niveau, de nadelen op microniveau.’De Krom is het daar niet mee eens. ‘Werkgevers zijn best bereid om goed gemotiveerde en vitale ouderen aan te nemen’, zegt hij. ‘Dat zien we ook terug in de cijfers. De arbeidspartici-patie van 55-plussers is de laatste vijf

jaar toegenomen van 40,4 naar 51,0 procent.’Ook Peters, die als projectleider van Elke Dag Beter vrijwel dagelijks met ondernemers contact heeft, ontkent dat er sprake is van een dubbele moraal. ‘Er bestaan veel vooroordelen ten aanzien van ondernemers, bij het grote publiek, bij politici en ook bij hoogleraren, mensen die ver van de praktijk staan’, zegt hij glimlachend. ‘Als ik ondernemers vraag of ze werk-nemers willen stimuleren om gezonder te leven, zegt iedereen ‘ja’. Ze willen werknemers niet alleen aanspreken op een ongezonde leefstijl als dat hun productiviteit beïnvloedt, maar ook als dat niet het geval is. Ze voelen zich best verantwoordelijk, maar ze weten alleen niet hoe ze dat moeten aanpak-ken. Met de voorbeelden die we in Elke Dag Beter aandragen, en tijdens allerlei bijeenkomsten, laten we zien hoe eenvoudig het soms kan zijn.’ <

ADVERTENTIE

| AVK Innovatie > Training > Advies | www.avk.nl | info@avk.nl | Kantoren in Tilburg (013-4638648) en Barendrecht (010-3020381) |

Wij maken het werk op kantoorslimmer, efficiënter en leuker!

Bezoek ons kosteloze seminar:

Migratie& Papierloos Vergaderen

Bent u als HR Manager, ICT Manager of Projectleider:• Van plan om met uw organisatie over te stappen

naar een nieuwe Office versie?• Geïnteresseerd in de nieuwe technologieën en de

zakelijke toepassingen voor papierloos werken?• Geïnteresseerd in netwerken met gerenommeerde

organisaties?

Meld u dan nu aan voor dit kosteloze seminar op www.avk.nl/seminar !

Datum: 12 december 2012 Locatie: MindCenter - Vianen

SuccesManagementHaal meer uit uzelf, uw omgeving en uw organisatie !

• 18 december 2012• 7 februari 2013• 7 maart 2013

Locatie: Postillion Bunnik Prijs: € 495,- p.p. excl. btw

Globale inhoud van deze training:• E-mail minderen©• Wie is de Mol, overwin de obstakels naar succes?• Tips & Tricks voor de succes manager • Social Media & papierloos werken met de tablet• Generatie management als vliegwiel voor slim

samenwerken Kijk voor het programma, prijzen en trainingsdagen op: www.avk.nl/succesmanagement

Selectie uit onze maatwerk trainingen:• MS Office en SharePoint• IPad & Tablet• Het Nieuwe Werken• Performance improvement

‘We moeten slimmer werken om te kunnen concurreren’

‘Werkgevers willen best wel vitale ouderen aannemen’

Scan jezelfOm ondernemers actief bij Elke Dag Beter te betrekken, heeft MKB-Nederland een speciale bedrijfsscan ontwikkeld, die te vinden is op de website elkedagbeter.nu. Ondernemers die nu al proberen iets in hun bedrijf te ontwikkelen, maar altijd benieuwd zijn hoe het beter kan, worden uitgedaagd de scan in te vullen. Op basis daarvan krijgen ze niet alleen een persoonlijk advies, maar dingen ze ook mee naar de Elke Dag Beter Award. In april worden de winnaars bekend gemaakt. De winnaars krijgen onder meer een dag begeleiding van erkende coaches.

in de regioDe komende maanden zijn er diverse regionale bijeenkomsten met ondernemers gepland, waarop de campagne Elke Dag Beter uitgebreid aan bod komt. 7 november Ondernemerscongres Eindhoven21 november Ondernemerscongres Amsterdam22 november Ondernemerscongres Amsterdam30 november Overheidsbijeenkomst ‘Mentaal Vitaal

op het werk’, Den Haagdecember Regiobijeenkomst Zwollejanuari Regiobijeenkomst Noord

3131

WAT IS MULTICULTUREEL onder-nemerschap en hoe succesvol zijn multiculturele ondernemers? Op welke wijze speelt hun achtergrond een rol bij de prestaties van onder-nemingen? Vanwege het enorme tempo waarin de Nederlandse bevolking ‘verkleurt’, deed onder-zoeksbureau Panteia/EIM voor het Ministerie van Economische Zaken in 2009 onderzoek naar multicultureel ondernemerschap. Op dat moment was er nog maar heel weinig bekend over de wijze waarop culturele di-versiteit een rol speelt bij prestaties van ondernemingen. Laat staan over het belang dat deze ondernemingen vertegenwoordigen in de regionale en lokale economie. Een ding was en is zeker: multicultu-rele ondernemers, ondernemers met minimaal twee culturele achtergron-den, zijn alom vertegenwoordigd, vooral in de grote steden. Uit het onderzoek blijkt dat hun aandeel in Den Haag en Rotterdam het grootst is: twintig procent van alle onder-nemers heeft daar twee of meer culturele achtergronden. Amsterdam

en Utrecht volgen met zeventien en elf procent.

ALOMVERTEGENWOORDIGDHun herkomst is niet gelijk verdeeld over het land. In Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Lelystad zijn Surinamers sterk vertegenwoordigd. Turkse ondernemers zijn vooral in Rotterdam en Den Haag actief, maar ook in oostelijke steden als Almelo en Hengelo. Marokkanen ondernemen vooral in de vier grootste steden, waarbij Utrecht in het oog springt: vier procent van de ondernemers is daar van Marokkaanse afkomst. ‘De bereidwilligheid richting het ondernemerschap neemt de laatste jaren toe’, zegt Abdellatif Harchaoui, woordvoerder van Marokkaanse ondernemersvereniging Ammam in

Utrecht. Het beeld dat allochtone ondernemers eigenlijk altijd een winkel of horecagelegenheid begin-nen, is volgens hem achterhaald. ‘Van zzp’ers in de bouw tot zakelijk dienstverleners met grote bureaus en internationale klanten: we komen van alles tegen. Deze omwenteling is al jaren bezig, al zullen er ook altijd multiculturele detaillisten en horeca-ondernemers blijven.’Harchaoui, tevens ondernemerscoach bij IMK (Instituut voor Midden- en Kleinbedrijf), gaat in zijn advisering van ondernemers nooit uit van etni-citeit, maar altijd van de professio-naliteit, bagage en achtergrond van de ondernemer in kwestie. ‘Je moet competent zijn voor het vak. In som-mige gevallen vergt dat een transfor-matie. Bijvoorbeeld als iemand een opleiding heeft gevolgd in het bui-tenland. Dan moet hij ervoor zorgen dat zijn achtergrond in de pas loopt met de Nederlandse standaard.’

SUIKEROOM Multiculturele ondernemers missen vaak een effectief netwerk en toe-

tekst Ko

os P

legt en D

ennis Mensink / illustratie B

as van der Scho

t

multiculturele ondernemers zijn inmiddels een doodnormaal verschijnsel in nederland, vooral in de grote steden. Toch lopen ze nog altijd tegen vooroordelen aan.

gang tot financiering. Dat is de reden dat Amos Frank, die zijn sporen verdiende in de reclamewereld, het maatschappelijke initiatief Suikeroom Durfkapitaal begon. Een netwerk- en participatieclub die tijd, kennis en geld steekt in veelbelovende multi-culturele ondernemers. Inmiddels hebben verschillende bedrijven uit al-lerlei branches risicodragend kapitaal gevonden via Suikeroom, met bedra-gen variërend van 45.000 – ‘op de grens van microkrediet’ – tot 150.000 euro. ‘Ik vroeg me af of we misschien iets konden doen aan de negatieve beeldvorming over mensen met een multiculturele achtergrond’, zegt Frank. ‘Het is een subjectieve beleving, maar er is op een gegeven moment een sfeer ontstaan die ik niet opbouwend vind. De media spelen daar ook een rol in. Wanneer een militair met de voornaam Ahmed omkomt in Afghanistan, hebben de kranten het over een Nederlandse soldaat. Wanneer Ahmed een brom-mer jat, is hij ineens een Marokkaan.’Sommige banken hebben een apart beleid voor allochtone ondernemers.

De Rabobank maakt naar eigen zeg-gen geen onderscheid. ‘Elke krediet-aanvraag van ondernemers en bedrij-ven beoordelen we individueel’, zegt woordvoerder René Loman. ‘Daarbij spelen aspecten als het onderne-mersplan, ondernemerskwaliteiten, afzetprognose en risicomanagement een rol.’ Met name in de grote ste-den spelen de lokale Rabobanken volgens Loman meer specifiek in op de behoeften van allochtone ondernemers. ‘Bijvoorbeeld door te participeren in ondernemersvereni-gingen en het beschikbaar stellen van accountmanagers die bekend zijn met de achtergrond en cultuur van deze allochtone klanten.’

IJSBADMAcHINEMet toegang tot een netwerk en kennis van investeerders wil Frank multiculturele ondernemers dezelfde kansen geven als autochtone on-dernemers. ‘De basis is: iedereen dezelfde kansen. Dat is nu niet altijd het geval.’ Bij het zoeken naar financiering lopen veel multicultu-rele ondernemers tegen problemen

aan, stelt de voorzitter van de net-werkorganisatie. Praktische hulp bij financiering en netwerken kan soms een groot verschil maken. Wanneer een ondernemer op zoek gaat naar financiering helpt het als deze kennis heeft over wat hij moet zeggen en wat men wil horen. Ondersteuning via een mentorensysteem, het mee-kijken met contracten en meegaan naar onderhandelingen met banken behoren daarom tot de activiteiten van Suikeroom Durfkapitaal. ‘Het helpt soms ontzettend als je weet hoe de codes in een bepaalde wereld zijn’, zegt Frank. ‘Als je die niet kent, zegt dat niets over je kwaliteiten als ondernemer.’ Een mooi voorbeeld van een bedrijf dat wel gebruikmaakt van Suikeroom is volgens de voorzitter van de stich-ting het bedrijf IcySolutions, opge-richt door twee jonge ingenieurs van TU Delft, afkomstig uit Libanon en Djibouti. Zij vonden een gat in de markt: koelapparatuur voor de sport-wereld. Het NOC-NSF en enkele clubs uit het betaalde voetbal heb-ben zich al enthousiast getoond voor

30

Multiculturele doorbraak

multicultureel ondernemerschap

‘ een zakenman uit mongolië is even zakelijk als iemand uit anna-paulowna’ >

het door hen ontwikkelde systeem, een mobiele ijsbadmachine voor sporters. ‘Dat weerlegt wel het beeld dat je je als bijvoorbeeld Surinamer wel zal bezighouden met Surinaams eten. Dat is natuurlijk een logische eerste stap, maar er is ook een ont-wikkeling gaande.’

DREMPELS SLEcHTENOndernemerschap gaat volgens Harchaoui boven etniciteit, culturen en landsgrenzen. ‘Ondernemer zijn, is een identiteit die je aanneemt. Ondernemers zijn een bepaald type mensen. Daarin vinden onderne-mers elkaar en is iedereen gelijk.’ Is ondernemerschap dan ook niet dé manier om te integreren en bepaalde vooroordelen weg te nemen? Je ver-dient immers zichtbaar je eigen geld en bekommert je om Nederlandse klanten. ‘Ondernemerschap is zeker een manier om bepaalde drempels te slechten’, zegt Harchaoui. ‘Maar je wordt snel afgerekend door klanten. Is de offerte niet juist? Kom je je af-spraken niet na? Dan sta je snel bui-ten spel. Het is zaak dat allochtone ondernemers zich houden aan de Nederlandse regels van het zakelijk verkeer.’Frank erkent dat. ‘Respect moet je verdienen, al zou het in principe nor-maal moeten zijn. Ook denk ik niet dat er verschil is tussen multiculturele en autochtone ondernemers. Er zit hooguit een cultuurverschil in men-sen, maar een zakenman uit Mongo-lië is even zakelijk als een zakenman uit Anna-Paulowna. Natuurlijk, men roept weleens over zaken als Turkse klantvriendelijkheid, maar uiteindelijk is het een onderneming waarin je een koers moet uitzetten, klanten moet beheren en op je geld moet letten.’

RENTELOOS LENENDe Utrechtse ondernemer de heer Mohamed (24), eigenaar van reisbureau Salama Travels, gelooft niet dat hij veel nadeel óf voordeel ondervindt van zijn multiculturele achtergrond. ‘Eerlijk gezegd denk ik dat ik precies dezelfde keuzes maak

als elke andere Nederlandse onder-nemer. Ik ben dan wel in Marokko geboren, maar ben al op jonge leef-tijd met mijn ouders naar Nederland gekomen.’ Veel allochtonen hadden behoefte aan een reisbureau, wist Mohamed. ‘Daarom ben ik na een mbo-oplei-ding marketing en communicatie mijn eigen reisbureau begonnen.’ Zijn belangrijkste uitdaging als ondernemer op dit moment is de dynamische markt in de reisbranche. Vooral de toenemende populariteit van het boeken van tickets via in-ternet is een trend waarop hij een antwoord probeert te vinden. ‘Je ziet wel dat de verkoop buiten inter-net om minder wordt. We proberen daarom mee te gaan met de markt en zelf ook online tickets te verko-pen. Binnenkort gaat dat gebeuren. We zijn nu druk bezig met aanpas-singen aan onze website.’Mohamed heeft nog geen finan-ciering aangevraagd, maar wijst wel op een obstakel als het gaat om financiering voor multiculturele ondernemers. ‘Voor islamitische

mensen is geld lenen tegen rente niet toegestaan. Sommige onderne-mers houden zich daar aan en ook voor mij is het belangrijk. Mocht ik een financiering overwegen, dan zal ik dat eerder doen bij vrienden of familie dan bij een bank.’ Harchaoui kent dergelijke bezwaren. ‘Als ik met allochtone ondernemers praat, is dat vaak onderwerp voor discus-sie. De een gaat vrijer om met deze richtlijn uit de islam dan de ander.’ Wie zich in zijn dienstaanbod focust op zijn thuisland kan hier overigens competitief voordeel mee behalen, weet Harchaoui. ‘Het kan natuurlijk voordelig zijn als je de taal spreekt en de gewoonten kent.’ Dat geldt bijvoorbeeld voor Mohamed. ‘Wat voor mij zeker prettig is, is dat ik de Marokkaanse cultuur ken, maar ook de Nederlandse systemen. Dan bedoel ik vooral de wet- en regelge-ving en het runnen van een bedrijf.’ Zijn eigen achtergrond is een voordeel in de omgang met deze groep klanten, is zijn ervaring. ‘Je moet met ze om kunnen gaan. Veel klanten die hier komen, spreken slecht of helemaal geen Nederlands en hebben ook een heel andere manier van denken en handelen dan de gewone Nederlander, daar zit verschil in. Marokkaanse mensen zijn bijvoorbeeld gewend af te dingen op een prijs, terwijl de gemiddelde Nederlander dat doorgaans hele-maal niet doet.’ <

32

’bij financiering zal ik eerder aankloppen bij familie dan bij een bank’

multicultureel ondernemerschap

www.renault.nl

**Op de Kangoo met vanafprijs € 9.990 zijn commerciele acties uitgesloten. Aanbiedingen geldig van 3 juli t/m 31 december 2012. Ondernemerspremie is voor Trafi c € 1.700,- en voor Master € 1.750,-. Kijk voor informatie over aanbiedingen op andere modellen en de exacte voorwaarden op renault.nl. Renault Kangoo Express vanaf € 9.990,-. Renault Trafi c vanaf € 17.590,-. Renault Master vanaf € 20.090,-. Prijzen excl. BTW, BPM, verwijderingsbijdrage, leges en kosten rijklaar maken. Full Operational Leaseprijs Renault Kangoo Express vanaf € 319,- p/m, Renault Trafi c vanaf € 419,- p/m en Renault Master vanaf € 489,- p/m. Prijzen op basis van Full Operational Lease via Renault Business Finance excl. BTW, brandstof, vervangend vervoer o.b.v. 48 mnd/20.000 km/jr. Jaarlijks kostenpercentage bedraagt 1,9%, maximaal te fi nancieren bedrag: € 20.000,-. Looptijd min. 12 en max. 36 maanden. Informeer naar een aantrekkelijk leasetarief of reparatie onderhoudscontract bij Renault Business Finance. Leaseprijs per 1 juli 2012. Op elke nieuwe Renault Kangoo Express, Trafi c en Master geldt een fabrieksgarantie van 2 jr. zonder kilometerbeperking. 12 jr. plaatwerkgarantie (m.u.v. Master; deze behoudt 6 jaar plaatwerkgarantie). Getoonde modellen kunnen afwijken van standaarduitvoering. Drukfouten, prijs- en specifi catiewijzigingen voorbehouden. Afbeeldingen kunnen afwijken van daadwerkelijk geleverde auto. Voor meer informatie en de voorwaarden bel gratis 0800-0303 of kijk op bedrijfswagens.renault.nl. Vraag uw dealer naar de exacte voorwaarden. Financieringsaanbod alleen geldig op nieuwe Renault bedrijfswagenorders tussen 3 juli t/m 31 december 2012. Renault Business Finance en Renault behouden zich het recht voor de actie op elk moment zonder opgave van reden te wijzigen of te beëindigen. Slottermijn niet mogelijk. Bedragen zijn afgerond op hele euro’s. Rentewijzigingen en drukfouten voorbehouden.

Min./max. verbruik: 4,3-9,8 l/100 km. Resp. 19,2-12,7 km/l. CO2: 112-260 g/km.

RENAULT TRAFICNU VANAF € 15.890,-

RENAULT MASTERNU VANAF € 18.340,-

RENAULT KANGOONU VANAF € 9.990,-**

*

RENAULT BEDRIJFSWAGENSMET 4 MILJOEN FANS DE NUMMER 1 IN EUROPA

*Verkiezing International Van of the Year geldt voor Kangoo Z.E. Vanafprijs is inclusief ondernemerspremie. Vanafprijs is inclusief ondernemerspremie.

100008113 VU Slagers BS 210x276.indd 1 17-09-12 09:53

35

tekst Kristel H

urenkamp

/ foto

grafi

e Ano

uck Wo

lf

Zilverkleurige Arabische tafeltjes en tierelantijntjes, glinsterende zwart marmeren vloertegels en knalroze en groene fluwelen loungekussens met imitatiediamanten: de loungeruimte van healthclub Woman’s World in Rotterdam is zeker geen standaard fitnesscentrumbar. Even verderop werkt een vrouw met een hoofd-doekje aan haar uithoudingsvermo-gen op een crosstrainer, terwijl een hoogblonde dame haar benen traint op het roeiapparaat. Deze bijzondere en kleurrijke sport-school – letterlijk en figuurlijk – toont dat vrouwen van allerlei culturen en sociale klassen eigenlijk allemaal hetzelfde zijn: met een kitscherig Marokkaans kopje thee of koffie in hun handen en kletsen maar. En daar is het ondernemer en eigenaar Lynda Bachi om te doen. Bij Woman’s World draait alles om de vrouw. Het motto van de healthclub is dan ook niet voor niets ‘Only to be a woman’. Ba-chi: ‘Wij willen vrouwen met verschil-lende achtergronden en culturen bij elkaar brengen. Uiteindelijk zijn we allemaal hetzelfde, maar we weten veel te weinig van elkaar. Ons doel is

vrouwen uit hun isolement halen en ze gelukkig maken.’

SPORTIEF INTEGRERENDe ambitieuze Bachi heeft een Franse moeder en een Marokkaanse vader. Ze is geboren in Frankrijk, maar reisde in 1991 op zestienjarige leeftijd haar Nederlandse geliefde achterna. ‘Toen ik net in Nederland was, raakte ik met mezelf in de knoop. Ik liep tegen cultuurverschillen en een taalbarrière aan’, vertelt Bachi in haar kantoor, waar de glazen salontafel vol ligt met paperassen. Al snel bleek sporten hét medicijn voor haar. ‘Sport is altijd al een belangrijk deel van mijn leven geweest. Of ik nu boos of verdrietig ben, sporten zorgt ervoor dat ik me goed voel.’ Bachi ging fanatiek sporten om haar frustraties de baas te worden en merkte dat sporten ook een sociale

aangelegenheid is. ‘Het hielp mij bij het integreren en het opdoen van sociale contacten.’ Volgens de vrou-welijke ondernemer zijn de media erg negatief over integratie of eigenlijk over het gebrek daar aan. Dat vindt ze jammer, want juist daardoor ontstaat er volgens haar een drempel die voor veel allochtonen moeilijk te nemen is. ‘Media hebben een groot aandeel in hoe Nederlanders over andere cultu-ren denken. Mensen gaan daar te veel in mee en daardoor ontstaat angst.’

THUISGEVOELDankzij Woman’s World is er volgens Bachi heel wat veranderd in Rot-terdam. ‘Vrouwen van verschillende culturen die naast elkaar wonen en eerder alleen maar goedendag tegen elkaar zeiden, zijn nu vriendinnen. En daardoor leren ze van elkaar en van elkaars cultuur’, zegt ze opgetogen, terwijl haar mondhoeken een beetje krullen. ‘Vrouwen kunnen bij deze sportschool helemaal zichzelf zijn.’ Bij veel van hen ontstaat volgens Bachi dan ook het ‘thuisgevoel’ wanneer ze de eerste stap in het fitnesscentrum zetten. Er is geen man te bekennen,

34 multicultureel ondernemerschap

Sport om te integrerende Frans-marokkaanse lynda bachi opende in 2003 de eerste vestiging van Woman’s World in rotterdam-noord. drie vestigingen later blijkt het om meer dan een succesvol fitnessconcept te gaan.

Thuisgevoel bij Woman’s World

reportage

>

36 37

waardoor ze zich minder onzeker voelen. Opvallend is ook dat een complete spiegelwand ontbreekt, zoals je die vaak wel in andere sport-scholen ziet. ‘Te confronterend.’ Ook een aflevering van ‘The Bold & the Beautiful’ op een van de schermen in de fitnessruimte herinnert de vrouwen aan thuis. Zonder haar eigen onaangename ervaring bij haar komst naar Neder-land, was het Bachi waarschijnlijk niet gelukt datgene te bereiken wat ze nu als ondernemer heeft bereikt. Net in Nederland gearriveerd stort ze zich behalve op sporten ook op een stu-die. Om de taal te leren en om haar jeugddroom waar te maken: chirurg worden. Haar zwangerschap gaf haar echter tijd om na te denken. ‘Toen ik naast mijn studie als bedrijfsleider bij een sportschool werkte, merkte ik dat het ondernemerschap mij eigenlijk wel goed lag. Ik had er plezier in.’ En dus besloot Bachi de dingen te combineren die ze leuk vindt: onder-nemerschap, vrouwen, sporten en werken met mensen. ‘Het concept van Woman’s World leefde al heel lang in mijn hoofd, uiteindelijk heb ik mijn

gevoel gevolgd. Maar vanzelf ging het niet.’ Gelegen in een brede zijstraat met herenhuizen, appartementsge-bouwen en een café en buurtsuper op de hoek is de vestiging in Rotterdam-Noord de eerste. Maar inmiddels heeft ze drie succesvolle vestigingen in Rotterdam. In 2009 werd Bachi genomineerd voor de Etnische Zaken-vrouw Nederland-Award, maar voor dit alles heeft ze heel wat hindernissen moeten overwinnen.

HUURcONTRAcTTien jaar geleden reed Bachi langs het pand aan de Soetendaalseweg in Rotterdam-Noord. Het voormalige postkantoor, dat nu behangen is met roze gekleurde posters met afbeeldin-gen van fitte dames, stond al enige tijd te huur. Met het idee van een eigen ‘vrouwvriendelijke’ sportschool

in haar hoofd – ‘Ik zag het al helemaal voor me’ – sprak ze de eigenaar aan. Het huurcontract was daarna snel getekend.

GEDONDERDe Frans-Marokkaanse ging vervol-gens op zoek naar een boekhouder, die haar hielp met het schrijven van een ondernemersplan, omdat Neder-lands niet haar moedertaal is. Met het plan onder haar arm ging ze met haar boekhouder meerdere banken af op zoek naar financiering. ‘Toen begon het gedonder’, aldus Bachi terwijl haar vriendelijke gezichtsuitdrukking ver-andert in een gefrustreerde blik. ‘We zijn meerdere banken afgegaan, maar ik werd steeds afgewezen.’ Een jonge, alleenstaande moeder is voor veel banken nu eenmaal niet de ijkpersoon om een lening aan te verstrekken. ‘Maar ik denk dat het ook met mijn achtergrond te maken heeft, al zal niemand dat toegeven. De vragen die ze stelden, de manier waarop ze naar mij keken en de toon waarop er tegen mij gepraat werd, verraadde het.’ De afstandelijkheid die Bachi keer op keer voelde, zei haar genoeg.

‘ons doel is vrouwen uit hun isolement halen’

Bachi kroop niet in de slachtofferrol, ze ging juist door. Een vriend van haar boekhouder werkte bij een bank en samen besloten ze bij hem aan te kloppen. ‘Tijdens een etentje vertelde ik hem over mijn plannen. Hij was direct enthousiast. Hij luisterde echt naar mijn idee en keek niet naar mijn afkomst’, vertelt Bachi. Een bankle-ning van vijftigduizend euro was het resultaat. Daarvoor deed Bachi al het hoognodige, waaronder het opknap-pen van het pand. Toen bedacht ze dat ze moest in-vesteren in fitnessapparatuur, maar het geld was op. Ze had nog maar driehonderd euro om van te leven en haar kinderen eten te geven. Ze besloot vervolgens de apparatuur te leasen. Roeiapparaten, loopbanden, crosstrainers, ligfietsen: het ontbreekt de sportschool inmiddels aan niets in de grote open ruimte. Haar eerste vestiging was een feit en direct suc-cesvol. Binnen vier maanden werd de bovenverdieping van het pand erbij getrokken, waardoor het fitnesscen-trum nu een oppervlakte van duizend vierkante meter beslaat. In 2008 opende ze een tweede vestiging in

Rotterdam-Zuid en een jaar later kwam daar nog een vestiging in de deelgemeente Delfshaven bij. Mo-menteel heeft het concern ongeveer drieduizend leden en dertig man personeel. Net als de leden bestaat overigens ook het personeel uit een mix van verschillende culturen en sociale klassen.

VOOROORDELEN NEGERENHaar omgeving is trots, echt ne-gatieve reacties heeft ze eigenlijk nooit gehad. En de vooroordelen die bestaan, slaat Bachi in de wind. ‘Al-lochtone ondernemers trekken zich te veel aan van die vooroordelen. Ze denken vaak van tevoren al dat ze geen lening krijgen, omdat ze van buitenlandse afkomst zijn. Maar alles heeft te maken met hoe je er zelf mee omgaat.’ Bachi sluit zich dan ook volledig af voor de vooroordelen. Ze geven haar juist de kracht om door te gaan. ‘Ook mijn ouders hadden niet verwacht dat mij dit ging lukken als buitenlandse, maar nu ben ik voor hen een voor-beeld richting de andere meisjes in de familie’, vertelt Bachi, terwijl ze

speelgoed opruimt in de kinderop-vangruimte.Haar succes kent echter ook een keer-zijde. Twee jaar geleden kreeg Bachi op persoonlijk en zakelijk vlak een flinke klap. De vergunning voor het derde filiaal was net binnen toen de bank zich terugtrok vanwege de eco-nomische crisis. Daardoor ging een financiering van driehonderdduizend euro niet door. ‘Daarnaast verloor ik ook nog eens plotseling mijn broer bij een auto-ongeluk.’ Bachi zette alle zeilen bij. ‘Ik heb al mijn cashflow in de zaak gestopt. Mijn eigen geld was op, maar ik moest wel door. In 2011 ging het derde filiaal alsnog open en toen dacht ik: ‘Nu ga ik kapot’.’ De ondernemer besloot gas terug te nemen en nam een korte break. Een periode van rouw brak aan, maar ze kwam terug vol goede moed en nieu-we kracht. In 2011 draaide Woman’s World nog een verlies van 120.000 euro, maar momenteel draait het weer break-even. ‘Het afgelopen jaar was een jaar van bezinning, maar ik durf weer aan de toekomst te denken. Ik heb nog genoeg ideeën en blijf mezelf bewijzen.’ <

multicultureel ondernemerschap reportage

expertpanel 38

tekst Suzanne Wijers

priyanka Weterings is sinds september 2012 zelfstandig reisadviseur. alles is klaar: de visitekaartjes, de website, een administratiesysteem. Ze weet alleen niet of ze haar indiase achtergrond moet inzetten voor haar werk.

Mobiele reisadviseur zoekt gids

NA JAREN IN EEN REISBUREAU van Holland International te hebben ge-werkt en een kleine omzwerving in de logistieke sector te hebben gemaakt, besloot Priyanka Weterings (26) als franchisenemer een reisbureau aan huis op te richten. De ondernemer is in India geboren, maar kwam als baby al naar Nederland. Tegenwoordig reist ze nog regelmatig naar India, maar ook naar de omlig-gende landen en landen buiten Azië. Weterings is dus zelf ook een ervaren reiziger. ‘Ik heb een passie voor mensen en voor reizen. Ik werk graag als reisadviseur, maar omdat ik zelf het management wil voeren en mijn eigen doelstellingen wil bepalen, heb ik gekozen voor de franchiseformule van Holland International Reisbureau at Home.’ Volledig als zzp’er werken is volgens Weterings in de reisbranche praktisch onmogelijk, onder meer omdat je als ondernemer een goed functionerend boekingssysteem nodig hebt. Als franchisenemer maakt ze van alle faciliteiten van Holland Internati-onal gebruik. Daarvoor heeft ze een kleine investering gedaan, betaalt ze een maandelijkse fee en draagt ze een percentage van de omzet af.Als mobiel reisadviseur is Weterings 24/7 bereikbaar, altijd op momenten dat het de klant uitkomt. ‘Daarmee concurreer ik tegen de online aanbie-

ders. Want eerlijk is eerlijk, we kun-nen niet altijd tegen de prijsvechters opboksen. Daar staat tegenover dat wanneer je via mij boekt, je persoonlijk advies krijgt en je daarvoor niet naar een reisbureau hoeft. En natuurlijk kunnen klanten mij altijd bellen.’

INDIASE TROEFMaar Weterings heeft nog een andere troef in huis: haar Indiase achtergrond. Daar ligt dan ook haar specialisme, hoewel ze dat nog niet echt zo com-municeert. Naast Azië-reizen biedt ze bijvoorbeeld ook wintersportreizen aan. ‘Ik word snel erkend als Azië-specialist, maar twijfel nog of ik dat voordeel moet uitbuiten.’De eerste boekingen heeft Weterings inmiddels gehad. Maar om binnen een jaar haar doelstellingen te behalen (onder meer 480 reizen verkopen), is snelle groei van haar clientèle noodza-kelijk. Ze richt zich met name op (vaak autochtone) vijftigplussers, omdat deze groep omvangrijk is, graag reist én over financiële middelen beschikt. ‘Deze mensen zijn wel bekend met internet, maar online boeken is voor hen vaak een brug te ver.’

VERVOLGSTAPPENOm klanten te werven heeft Weterings bij de start een openingsborrel geor-ganiseerd die door ruim tachtig men-

sen werd bezocht. ‘Verder ben ik actief op Facebook. Daardoor ontdekte ik dat naast vijftigplussers ook veel men-sen in de leeftijdscategorie van twintig tot 35 jaar geïnteresseerd zijn in mijn diensten.’ Weterings post namelijk iedere dag iets op Facebook: een aanbieding, een inspirerend verhaal of een citytrip. De ‘likes’ die ze daar op krijgt, vertellen haar veel over de doelgroep. ‘Ik weet alleen nog niet zo goed hoe ik nu verder moet. Moet ik ook twitteren? En zo ja, wat vertel ik dan? Hoe krijg ik überhaupt volgers? Of moet ik me juist richten op de traditionelere pa-den?’ De franchisenemer verdiept zich nu in netwerkborrels in de omgeving van Tilburg en Breda, ‘want het komt niet vanzelf!’ Overigens richt ze zich daarbij niet op allochtone netwerken. De ondernemer mag dan wel in India geboren zijn, ze voelt zich gewoon autochtoon. ‘Tot nu toe heb ik van mijn afkomst dan ook geen hinder gehad. Wellicht wil ik me later echt toespitsen op India, want ik geloof dat mijn achtergrond me wel op een voorsprong zet. Bovendien heb ik ter plekke ook een netwerk opgebouwd. Specifieke wensen kan ik daardoor makkelijker realiseren dan een willekeurige reisadviseur. De vraag is alleen: hoe profileer ik me als dusdanig?’ <

‘IK VIND HET EEN STOERE onder-nemer. Ze toont lef, heeft ambitie en ze weet wat ze doet. Nu is het zaak een uitgebreid netwerk op te bouwen. Ik denk dat het verstandig is dat ze daarbij insteekt op een per-soonlijke aanpak. Customer intimacy en operational excellence behoren tot de waardestrategie van Holland International. Die strategie zou je verder moeten uitrollen. Laten zien dat je een mensenmens bent. Dat komt ook weer van pas bij net-werkborrels. Bekijk overigens goed welke netwerken voor jou interes-sant zijn. Dat doe je bijvoorbeeld door een ijkpersoon te maken, gebaseerd op je segmentatiecrite-ria. Daar kun je bovendien ook alle bedrijfsbeslissingen aan relateren. Bij netwerkborrels is het belangrijk om goed naar anderen te luisteren. Netwerken is meer dan alleen maar met visitekaartjes strooien. Een prikkelende elevatorpitch is een absolute must, ook voor op de web-site. Zo laat je zien waarom anderen met jou zaken moeten doen en hoe jij het verschil maakt. Dat verschil zou je overigens nog meer kunnen uitbuiten door echt te focussen op India. Plaats vooral foto’s uit India en post er berichten over.’

‘HOEWEL DE DOELSTELLINGEN misschien wat ambitieus zijn voor het eerste jaar, denk ik dat deze ondernemer flinke stappen kan maken door te investeren in per-soonlijke relaties. Hoe je dat doet? Door waardevolle content te delen, te inspireren en kennis te versprei-den. Onder meer via sociale media. Bouw een netwerk van invloedrijke mensen op en zorg voor voldoende ambassadeurs. Die moet je aanvan-kelijk uit je persoonlijke netwerk halen. Bij sales en marketing speelt de gunfactor een belangrijke rol en dat guneffect is doorgaans het grootst onder vrienden en kennis-sen. Laat zien dat je geïnteresseerd bent in je vak en dat je een speciale touch hebt. Presenteer jezelf als expert en zet daarvoor diverse me-dia in, want het ene sluit het andere zeker niet uit. Naast Facebook, moet deze ondernemer ook denken aan videoconferenties. Daarmee win je een hoop (reis)tijd en spreek je de jongere doelgroep aan. Men-sen kunnen zelf al veel vinden op internet. Het is de kunst om een stap extra te zetten en alle relevante informatie voor consumenten te bundelen. Profilering als reiscoach, als stille reisgenoot, is dus bijzonder belangrijk.’

‘VOORDAT JE ALS ONDERNEMER naar buiten treedt, dien je ervoor te zorgen dat de thuisbasis – de website – goed is. In dit geval is de website onderdeel van de corporate site van Holland International. Indien het mogelijk is, zou ik adviseren ook nog een eigen website op te zetten of anders een persoonlijke URL aan te maken die linkt naar de website binnen het corporate gedeelte. Zodra dat staat, kun je aan de slag met het genereren van (media-)aandacht. Online valt veel te behalen, maar benader ook zeker de lokale en regionale (dag)bladen. Zorg dat je wordt opgenomen in de rubrieken door bijvoorbeeld tijd-schriften te benaderen met weetjes en feiten. Uiteindelijk moeten me-dia, en dus ook de lezers, beseffen dat ze jou moeten benaderen als ze over een bepaald onderwerp meer willen weten. Om dat te bereiken, is het verstandig te focussen op Azië-reizen en inderdaad misschien wel specifiek op India. Benut je afkomst en verspreid je knowhow. Zo ver-groot je je autoriteitswaarde én je naamsbekendheid.’

MATTHIJS RUTTEN, pr-adviseur Mediatic

RIcH TIGGELER, adviseur MKB-Coach

REMcO JANSSEN, sociale media-expert Proudly Represents

‘Benut je afkomst’ ‘ Focus op persoonlijke aanpak’

‘ Profileer je als stille reisgenoot’

39multicultureel ondernemerschap

40 marktveroveraar 41chocolate company / Oprichter Mirjam Schroeder en Toussaint Claessens / Aantal medewerkers 21/

Omzet holding en fabriek respectievelijk drie en 2,2 miljoen euro

tekst Loek K

usiak / foto

grafi

e Maurits G

iesen

OPNIEUW EEN RESTAURANT? Dat niet weer. Het is 2004 en op zijn 38ste heeft chef-kok Toussaint Claessens schoon genoeg van het turbulente horecaleven. Hij en zijn echtgenote Mirjam Schroeder, op dat moment commercieel manager bij voetbalclub Roda JC, beginnen in Aken, op tien minuten rijden van hun woonplaats Kerkrade, een winkel annex lunchroom met choco-ladeproducten. Aanvankelijk gaan vooral producten van anderen over de toonbank, maar ook zelfgemaakte warme chocolademelk met verschillende smaken. ‘Hiervoor,’ zegt Toussaint Claessens, ‘gebruikte ik grote pot-ten, die lastig waren om schoon te maken. Omdat ik het zonde vond chocolade weg te gooien, bedacht ik een één-persoonsportie: choco-lade met een houten lepel erin.’Zo ontstond een blokje van vaste chocola gevormd rond de lepel, dat je in een kop bijna kokende melk moet dompelen om te laten smelten, de hotchocospoon. ‘Veel klanten wilden deze ambachtelijke lekkernij bij hun kerstdessert. Ze stonden in de winkel te wachten, terwijl ik in een keukentje in ijltempo

met de hand de chocospoons maakte.’ Al snel kwam er een winkel bij, in Maastricht en werd een loods gehuurd, waar Claessens met een omgebouwde chocolademachine en vier medewerkers per dag enkele duizenden chocospoons produceer-de. De hotchocospoon is intussen verkrijgbaar in zestig smaken, vari-erend van chocola met 85 procent cacao tot en met curry, chili, orange en lemon, melkchocolade met een pipetje whisky of Gran Marnier en alles daartussenin. In de volksmond gaat de lepel met chocola al door voor de ‘iPhone onder de warme chocoladedranken’.

DOORBRAAK‘Op een beurs in Hamburg in 2008,’ zegt Schroeder, die de marketing voor haar rekening neemt, ‘deden we een bescheiden presentatie van ons bedrijf. We haalden vijftig klanten binnen, zoals restaurants en delicatessenzaken. Een belangrijke doorbraak.’ Als basischocola voor alle producten worden topmerken als Valrhona en Lubeac gebruikt. De keten is uitgegroeid tot tien winkels, waarvan drie eigen zaken en zeven

franchisewinkels, in onder meer Spa-kenburg en Amsterdam, maar ook twee in Polen.De franchisewinkeliers werken voor eigen exploitatie en omzet. Schroeder: ‘Tegen een entree-fee van vijftienduizend euro kopen zij ons handboek. Wij geven training en helpen bij de inrichting van de win-kel. Het interieur met steigerplanken en robuuste houten tafels, waar de producten op liggen, is ooit bedacht om de kosten in de hand te houden, maar is nog steeds beeldbepalend.’ Het ondernemerspaar Claessens-Schroeder verbaast zich nog dage-lijks over het succes. ‘Dit was totaal niet gepland. Onze producten wor-den nu ook verkocht in Dubai, Hong-kong, New York en in Japan. India volgt. En in Moskou hebben we een ondernemer geholpen bij het opzet-ten van een fabriek volgens ons con-cept voor de Russische markt.’ De komende jaren wordt gemikt op uitbreiding met nog vijf winkels. ‘Al moet ik Toussaint in zijn enthou-siasme en creativiteit soms wat afremmen om niet teveel producten te bedenken’, zegt Schroeder. ‘Groei is mooi, maar je moet je pro-cessen wel beheersbaar houden.’ <

Zoete veroveringKok Toussaint Claessens en zijn partner mirjam Schroeder ontwikkelden bij toeval de hotchocospoon, een blokje chocolade aan een houten lepeltje. nu gaat de limburgse lekkernij de hele wereld over.

4343Standplaats Healesville

‘Het is puur toeval dat we in Australië terecht zijn gekomen. Als uitvoerder weg- en waterbouw wilde ik altijd naar het buitenland en ik had Brazilië, Zuid-Afrika, Canada, Nieuw-Zeeland en Australië op mijn lijstje staan. De eerste twee landen vielen af vanwege de politieke situatie en Canada was te koud. Uiteindelijk hebben we een muntje gegooid en die viel op Aus-tralië. Mijn vrouw Margriet was aanvankelijk niet zo happig als ik, maar nadat we het land bezocht hadden in 1982, wa-ren we snel vertrokken. Ons plan was om een camper te kopen en door het land te reizen, maar dat kwam er niet van, omdat ik na twee weken bij een rozenkwekerij in Silvan aan de slag ging. Van die kweker kochten we twee jaar later een stuk kaal land, waarop we zelf bloemen gingen telen. Nee, voordat ik naar Australië ging, was mijn ervaring met bloemen nul. Mijn ouders hadden een fruitbedrijf in de Flevopolder, maar mijn achtergrond was technisch ingenieur. We hadden geen flauw idee. Toen we de eerste

bloemen gezaaid hadden, moest ik naar de buurman om te vragen wanneer we ze het beste konden plukken.

MEER REGELS Maar we namen de gok, omdat we in de woorden van Margriet ‘niks te verliezen hebben, want we hebben niks.’ Nu hebben we achttien hectare grond, met twaalfduizend vierkante meter uit Nederland geïmporteerde kassen, die goed zijn voor zeventig-duizend stelen per week. Die gaan heel Australië door. We hebben ge-probeerd om de bloemen te exporte-ren, maar de vliegtuigmaatschappijen en de Australische quarantaine-eisen maken dat te lastig. Op het gebied van bureaucratie zijn ze hier echt bezig aan een inhaalslag. Helaas. Het was vergeleken met Ne-derland redelijk vrijblijvend, maar nu

dreigt het door te slaan. Al hebben wij het hier nog altijd wel makkelijker. Als ik mijn broer zie, die het fruitbe-drijf van mijn ouders heeft overgeno-men, die moet echt iedere euro uit elke vierkante meter trekken. Behalve de kwekerij hebben we ook een café en een souvernirwinkeltje, omdat we ook bloemen direct aan consumenten verkopen. Verder doen we rondleidingen in de kassen en langs de alpaca’s die we fokken. Dat is eigenlijk een uit de hand gelopen hobby. In 1995 kochten we onze eerste en nu hebben we er 130 rond-lopen. Veel vrije tijd blijft er door de bees-ten en bloemen niet over. De rond-reis door Australië per camper staat nóg steeds op ons lijstje. Hopelijk gaat dat de komende jaren echt gebeuren. We zijn momenteel bezig met het opstellen van een adverten-tie die in Nederland zal verschijnen, waarmee we een manager hopen te vinden. En als het bevalt, kan hij het bedrijf overnemen, aangezien onze twee dochters geen interesse heb-ben.’ <

bert rijk (52) rolde bij toeval in de bloemen-teelt in victoria, australië. nu heeft hij een kwekerij die wekelijks zeventigduizend gerbera’s over australië uitstort.

De camper staat nog steeds op het lijstje

tekst Marc van D

inther

‘mijn ervaring met bloemen was nul’

foto

grafi

e Lex Draijer

ONDER HET MOTTO ‘verwarring is de grootste showstopper van verande-ring’ heeft de elektrische auto het de afgelopen jaren in de publieke opinie flink te verduren gehad. Vooral mensen die er nog nooit in gereden hebben en schreeuwlelijkerds met commerciële belangen hebben een vooroordeel tegen de komst van deze superieure bolides. Het is in deze crisistijd daarom goed om voor mijn collega-mkb’ers en het legioen aan strijdende zzp’ers een eind te maken aan deze tendentieuze berichtgeving. Als ervaringsdeskundige wil ik graag laten zien dat naast milieuvriendelijk en comfortabel deze auto’s ook zeer voordelig zijn. De honderd procent elektrische auto’s of de elektrische auto’s met een noodgenerator deden de

afgelopen jaren definitief hun entree. Het zijn veelal prachtige auto’s met een overvloed aan comfort en een zeer voordelige prijs per kilometer. En ik spreek uit ervaring als ik zeg

dat je in de sportversies de gemiddelde Porsche of Ferrari alleen maar kleiner ziet worden in je binnenspiegel. Ik rijd zelf al drie jaar met veel plezier en be-kijks elektrisch door Nederland. En hoewel er inmiddels meer dan tienduizend publieke oplaadpunten en een netwerk aan snelladers zijn, heb ik ook vóór die tijd nooit zonder stroom gestaan. Immers ieder raam dat open kan, dient als oplaadpunt. Bij een gewoon stopcontact laad je ongeveer 22 kilometer per uur. Een volle accu kost maximaal drie euro en dan kun je, afhankelijk van het merk en type auto, 150 tot vijfhonderd kilometer rijden. En dan nu even over de echte prijs voor een elektrische auto. Een kleine zelf-standige kan nu elektrisch rijden voor de helft van het geld. Dat komt omdat je extra veel aftrekposten hebt, terwijl je geen inkomensbijtelling hebt als je de auto ook privé gebruikt. De MIA, de KIA, de VAMIL-regelingen en de btw zorgen dat de auto waarvoor een particulier zestigduizend euro moet neertel-len, een zzp’er netto maar veertienduizend euro kost. Voor vennootschappen liggen de voordelen iets anders, maar een besparing van vijftig procent is de ondergrens. Als je dan ook nog bedenkt dat elektriciteit een stuk goedkoper is dan benzine en dat je geen wegenbelasting betaalt, ben je een dief van je portemonnee als je geen elektrische auto koopt. Gebaseerd op dertigduizend kilometer per jaar en een looptijd van zestig maanden zien de maandtermijnen er als volgt uit: Nissan Leaf 293 euro en een vergelijkbare benzine Volkswagen Golf 446 euro. In het hogere segment vergelijk ik een Tesla Model S voor 545 euro zonder schroom met een BMW M5 voor 3.022 euro per maand. Pas ech-ter wel op: deze voordelen gelden voor elektrische auto’s die voor 1 januari 2014 worden aangeschaft. Daarna zijn we overgeleverd aan het nieuwe regeer-akkoord. ‘Duurzaam’ stopt niet bij de eerste vier letters van het woord.

Vol gas elektrisch

44 Column

Ruud Koornstra, duurzaam ondernemer, mede-oprichter Tendris

Verwarring remt verandering

COLOFON

Ondernemen!Opinieblad van MKB-Nederland18e jaargang, nr. 7,november 2012www.ondernemen.nl Directie Walter Vesters Redactie René Bogaarts (hoofdredacteur),Chantal Doezie (coördinator), Marc van Dinther (eind- redacteur), Katja Lamers (MKB Informeert) Vormgeving Thielenpeters SalesJotta Erath, Simone Wismansadvertentie@scopebusinessmedia.nl

Medewerkers Marc van Dinther, Nicole Gommers, Kristel Hurenkamp, Loek Kusiak, Jos Leijen, Dennis Mensink, Koos Plegt, Suzanne Wijers

Beeld Marcel Bakker, Lex Draijer, Maurits Giesen, Truus van Gog, Tom Janssen, Erik Kottier, Mieke Meesen, Nationale Beeldbank, Bas van der Schot, Giovanni Smulders, Koen Suyk, Anouck Wolf

UitgaveOndernemen! is een uitgavevan Scope Business Media b.v.Amstelzijde 85a, 1184 TZ Amstelveentel: 020 311 37 99

In opdracht vanKoninklijke VerenigingMKB-NederlandBezuidenhoutseweg 122594 AV Den HaagPostbus 930022509 AA Den Haagtel: 015 219 12 12www.mkb.nl

AbonnementenDe abonnementsprijs vanOndernemen! bedraagt E 66,50per jaar (inclusief 6% BTW).

ISSN 1383-3391

VOEDINGGROOTHANDEL IN WIJN EN GEDISTILLEERD • Centrum Den Haag.Regiofunctie voor horeca. Bedrijfsruimte 440 m2. Omzet 650 000 € p/jr.Voorraad 175 000 € + inventaris 35 000 €. Huur 60 000 € p/jr.Vraagprijs 60 000 € • REF. 409850VISWINKEL • Medemblik. A1-locatie. Centrum.O.a. horeca deelvergunning. Terrasvergunning. Kooppand 120 m2, 310 000 €. Zaak met volledige inrichting. Gratis parkeren.Vraagprijs totaal 495 000 € • Ref. 410530KAAS EN DELICATESSENZAAK • Zaanstreek. A-loc. Winkelcentrum.O.a. diverse noten en kwaliteitskazen. Huurpand 60 m2. Volledig nieuweinrichting. Gratis parkeren. 80 % vast klantenbestand.Vraagprijs 58 000 € • REF. 410768SUPERMARKT ANNEX BAKKERIJ • Regio Rotterdam. Grote plaats.Opp. 350 m2. Werkpl. 50 m2. Koelcel, airco, 4 koelvitrines, 4 vriesk.,2 koeltoonbanken, alarm, etc. Electrische rolluiken. Mag. op etage 400 m2. 106 000 € inventaris, goodwill (voorr. 65 000 €) • REF. 410865

BRUIDSMODE ZAAK • Zuid-Holland. Uitstekende A-locatie.Goede omzet-winst verhouding. Volop groeimogelijkheden. Klanten opafspraak. Huurpand 160 m2. Gunstige huur 1956 € p/mnd excl. btw.Vraagprijs 110 000 € goodwill, inventaris, voorr. • REF. 410679HERENMODE ZAAK • Almere Stad. A-locatie.Casual + herenmode, stropdassen, overhemden. Huurpand 162 m2. Gerenoveerde inr. Vast klantenbestand. Incl. voorr. inkoop 206 000 €.Vraagprijs 329 000 € • REF. 410775JUWELIERSZAAK • Twente. A1-loc. In middelgrote plaats. Groeikern.Goede omzet/winst verhouding. Oppervlakte winkel 84 m2. Werkplaats16 m2. Magazijnen 20 m2. Eventueel bovenwoning mogelijk.Prijs 425 000 € + voorraad • REF. 410802WEBSITE + WEBSHOP VAN HENGELSPORTART • Noord-Brabant. Roofvissen, zeevissen, karpervissen, witvissen en forel. Voll. ing.:alletools+betalingsmog. Overdr. klantenbestand. Hoge score bij Google. Vraagprijs 18 000 €. Geen techn. kennis nodig. • REF. 410870DAMESMODEZAAK • Benelux.In het hogere segment. Uitermate gerenommeerd. Schitterende winkel(200 m2) op absolute toplocatie. Uitstekende cijfers/resultaat.Vraagprjis 225 000 € exclusief voorraad • REF. 410898OPTIEK SPECIAALZAAK • Oost Nederland. Gelegen in winkelcentrum.Grote en vaste klantenkring. Compleet inger. en goed lopend. Huurprijswinkel 970 € p/mnd incl. btw. Incl. gehele inventaris en apparatuur.Vraagprijs 190 000 € exclusief voorraad • REF. 410916WONEN - SLAPEN BINNEN- BUITEN ZONWERING • Centr. v/h land.Groot vast klantenbest. Geheel nw pand. Opp. 555m2. Omzet 920 000 €ex. btw. Evt te huur 66 000 € p/jr. ex. btw. Excl. voorr. 50 000 € ex. btw.Pand 910 000 € k.k. Bedrijf 395 000 € ex. btw • REF. 410585EXCLUSIEVE KOOK EN EETWINKEL • Chaam. A-locatie.Specialiteiten o.a. : serviezen, bestek, cassettes, glaswerk, kookgerei.www.demooigedektetafel.nl. Winkel 600 m2, mag. 200 m2, 4x kantoor. 220 000 € inv. + goodw. (evt te huur 3500 € p/m) • REF. 410746TEGELSPEC.ZAAK KERAMIEK-NATUURSTEEN • N-Brab. Grote pl.Nabij centrum. Part. en bedr. (klantenbest.), midden en hoog segment.Opp. 120 m2 + 2 mag. à 300 m2. Lage huur. Omzet 500 000 € p/jr.Vraagprijs 99 000 € inventaris en goodwill • REF. 410866BEDRIJF IN SANITAIR EN TEGELS • Noord-Brabant.Goed lopend en compleet bedrijf. Goede omzet en grote klantenkring.Grote showr. en gr. magazijn. Huidige eigenaar bereid te blijven werken. Vraagprijs 650 000 € (Huurprijs 4 500 € p/mnd) • REF. 410913

BV IN DE MEUBELBRANCHE • Nederland.Met groot compensabel verlies.Vraagprijs 45 000 € • Ref. 410634KOERIERSBEDRIJF (Vaste klanten) • Rotterdam. Gel. bij uitvalsweg.Volop groeipotentie voor ritten in Europa. 2 Mercedes bussen met laad-klep + 2 koeltransp. 220 m2 + kant. 2 ing.heftrucks:stelling.+alarm kl.2).270 000 €. Huur loods 1 900 € excl.btw. Prijs bespr. • REF. 410678MEDISCHE KERAMISCHE HULPSTUKKEN • Benelux.Part. en zakelijke markt. Alleenrecht verkoop Benelux. Zkt voor direct eeninvesteerder met marketing achtergrond. Mog. vr 49 % v/d aandelen. Gevraagde investering : 100 000 € • REF. 410770TABAK EN GEMAKZAAK • Z-O Drenthe. Grote plaats. A1-locatie.Groot vast klantenbestand. Oppervlakte winkel 125 m2. Magazijn/keuken 20 m2. Huur 41 000 €.Vraagprijs 49 000 € + voorraad • REF. 410798KOERIERSBEDRIJF • Regio Rotterdam.Vaste afnemers regio Rotterdam en ritten o.a. naar België en Frankrijk. 3grote bestelw. tot 1 500 kg in lease. Stijgende gem. omzet 190 000 € p/jr.59 000 € site, klantenbestand en wagens (lease) • REF. 410862FIETSBEHEERSOFTWARE www.fietsbeheer.nl • Nederland.Unieke beheerservice, o.a. fietsverhuur. Wordt toegepast bij div. recreatieparken (18 loc.) en verhuurbedr. Zr goede omzet te realiseren.39 000 € site, know-how,klantenbest., software • REF. 410863SLEEP EN DUWBOOT www.sleepvaartbedrijfjansen.nl • Zeeland.Doorgerepareerd (2010), electra, schroefas, 2 generators en motor DAF-CCR2. 2 stuurhutten, 1 hydr. hefbaar. Tot. 8m boven de waterlijn. Vraagprijs 245 000 € • REF. 410867

BLOEMEN + PLANTEN + WOONACCESSOIRES • Regio Rotterdam.Nw inger. zaak (2012). Opp. 90 m2, atelier + mag. 20 m2 + extra ruimte,etage 20 m2. Goede stijgende omzet. 60% vaste kl. Huur 2900 € p/m.Vraagprijs 69 000 € inventaris + goodwill • REF. 410868GEVELAANPASSINGEN • West-Brabant. A-locatie, bedrijven terrein.Kozijnen, ramen, deuren, serres, dakkapellen. Opp. 250 m2:showr. 35 m2,2 kantoren. Alle soorten gereedsch. + heftruck + grote bedrijfsw. 2008. Vraagprijs 149 000 € inventaris en goodwill • REF. 410874

HOEKPAND • Rotterdam centrum. Lijnbaan 30. Top A1 locatie.Opp. 200 m2, mog. uitbr. nr 800 m2. Alarm + meldk. Airco. Betegeldevloer. 380 en 220 volt. Huur 4300 € p/m. Laden en lossen achterz. Vraagprijs overname huurcontract 295 000 € • REF. 410568WOON - WINKELPAND • Oost NL. In het hart v/e Hanzestad. A2-loc.Winkel 160 m2. Binnenpl. 50 m2. 2de pand: garage loods 168 m2, verd. over 3 etages. Woonh., 3 etages, 4 slpks, bdk. Perceel 395 m2. 410 000 € K.K. • REF. 410794BEDRIJFSHAL • Heerenveen. Aan doorgaande weg en water.Sandwich constructie 150 m2 + verdieping goothoogte 5,5 m (1000 m3).Terrein 2000 m2 + in aanbouw zijnde woning 155 m2. Prijs 525 000 € K.K. • REF. 410805BEDRIJF OP BEDRIJVENTERR. GINNEKEN • Breda. P voor de deur.Opp. 1200 m2. Bestaande uit kantoor 40 m2, werkpl. + mag. 200 m2, garage + loods (3 auto’s) 300 m2. Gesch. vr div. bedr. In prima staat.Vraagprijs 290 000 € exclusief BTW • REF. 410873BEDRIJFSPAND • Terneuzen. Handelspoort.Opp. 3 430 m2. Kantoorannex kantine 40 m2. Kantoor 20 m2. Opslagloods 560 m2 incl. bovenloopkraan met 2 takels van 1 ton. .Pand + grond 375 000 € met vaste huurder • REF. 410742

ONLINE VERKOOP TICKETS Schiphol. A-locatie Schiphol Airport.O.a. hotels en autoverhuur. Automatisch gecatogariseerd op de laagsteprijzen. IATA licentie. Verw. omzet 2012, 3,5 milj. €. Uitst. handelsnaam.Vraagprijs 950 000 € • REF. 410503EXCLUSIEF PATENT INTERNATIONAAL • Internationaal.Patent voor verbeterde hygiëne toiletpotten. Wereldwijd patent, marktwaarde minimaal 5 miljoen. Inclusief ontwikkeling + investeringen.Vraagprijs 275 000 € • REF. 410523MARKTLEIDER NATUURLIJKE VOEDINGSSUPPL. • W-Europa.In Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland op het internet. 10 jaar. Goede omzet. Groot en vast klantenbestand. Onbegrensde mog. Instapkl.Vraagprijs 7 000 000 € all in • REF. 410639LOODGIETERS BEDRIJF Verwarming-dak-zinkwerk • Zuid-Holland.Spec. riool service en camera inspectie. 24u, 7 d. in de week. 4 serv. wagens. Gr. loods. Pand 2500 € p/m excl. btw. Goed gevulde orderportef. Vraagprijs 575 000 € • REF. 410676INSTALLATIEBEDRIJF CENTRALE VERWARMING • West Brabant.Klantenbest. en onderhoudsabon. Alle certificaten. Uitgeruste service-bedrijfsw. Kantoor, mag., werkpl., kantine. Woning: liv. 100 m2, 4 slpks.920 000 € inv., goodwill, O.G. (bedrijf + woning) • REF. 410735VIS/GROOTH. + WINKEL + RESTAURANT • Hameeteman Ouddorp.Werkpl. 400 m2. Winkel/snackbar 165m2 ,50 zitpl. Koeltoonb. 14m. Rest. 50 zitpl.,200 m2. Opslagl. 150m2. Koel/vriescellen. 3 bedrijfsw. € 2 milj. inv., goodw., gebouwen (grond 2860 m2) • Ref. 410749RECLAME ONTWERP STUDIO • Regio Amsterdam. A-locatie.O.a. belettering algemeen. Huurpand 1000 m2. Grondopp. 1500 m2. 12eigen parkeerpl. Gerenommeerd vast klantenbest. Goede bereikbaarheid. raagprijs 359 000 € • REF. 410764INVESTEERDER - PARTICIPANT GEVR. VR INDUSTRIELE PROD. VAN TANDHEELKUNDIGE RESTAURATIES EN VERKOOP • NL.4 Bedr.panden op huurbasis, 533 m2. Ontw. en patenten in eigen beheer.Directe investering 1 600 000 € • Ref. 410765KUNSTOFBOUWBEDRIJF • N-Holland. Op industriezone. A-locatie.Kozijnen, rolluiken, roosters, raamhorren, dakkapellen. Koop/huurpand: 1 300 m2, grondopp. 3 000 m2, in overl. SKG-VKG gecertif. Incl. mat. en inr. Vraagprijs 1 700 000 € inclusief voorraad inkoop • REF. 410774RECLAME - ONTWERPBUREAU • Regio Rotterdam.Klantenbest. met orderportefeuille (40), vnl industrie en MKB. Grote klanttrouwheid. Site met unieke naam en grafische software. Vraagprijs 249 000 € inventaris en goodwill • REF. 4108612 LEGE TSJECHISCHE GELEGALISEERDE BV'S (SRO'S) • Nederland.Als jur. eigendom in NL BV in te brengen en zelfst. bestuurlijk te maken.Aandelen zijn volgestort: per bv (SRO) 200 000 CZK. Alle fisc. voordelen.25 000 € beide BV's/SRO's (info Rien2@ziggo.nl) • REF. 410869

RESTAURANT ZALENCENTR. BRASSERIE WOONHUIS • Noord Limb.Perceel 10 ha. Beb. 3 500 m2. Mog. + toest. om bij te bouwen. Gem.omzet 2010-2011: 1050 000 €. Taxatierapp. 2007, taxatiew. 2 300 000 €. 1 800 000 € grond, opstallen, inv. (mog. huren) • REF. 410474CAFETARIA • Nijmegen. In bekend winkelcentrum met publiekstrekkers.70 % vaste klanten. Stijgende omzet. 120 m2 met volledige inrichting. Bezorgauto en bromfiets. Terr. 65 zitpl. Interieur 30 zitpl. Vraagprijs 129 000 € inventaris, goodwill • REF. 410575CAMPING BEDRIJF • Centraal Nederland. Bos en waterrijke omgeving.Compleet en modern goed lopende camping bedrijf. Alle faciliteitenaanw. Mog. tot grote uitbreiding met 150 stacaravans/chalets. Erfpacht.Vraagprijs 1 600 000 € • REF. 410588

HORECA • Regio Drenthe. In Schoonebeek. Cafe 68 m2. Rest.+ binnen barbecue 90 m2, tuinterr. 90 m2, straatterr. 60 m2, kken 40m2, mag. 20 m2, bierkelder 10 m2. Woning:5 slpks. Perceel 1 500 m2.Prijs 329 000 € kk (incl. inv. geen contract verpl.) • REF. 410723GRAND CAFE - RESTAURANT • N-Holland. Regio Alkmaar. A-locatie.Nieuwe inrichting. Gerenoveerd. 5 jr gevestigd. Huurpand 250 m2 + ter-rasverg. 150 m2. Gratis parkeren. Brouwerij vrij. 75 % vast klantenbest.Vraagprijs 279 000 € • REF. 410761CAFE - BAR • Texel. Uitstekende locatie in het centrum.Met hotelvergunning. Huurpand 180 m2. Café-bar 100 m2. Bovenw. Evt 2 app. Beneden app. Keuken. Toilet. 35 jr gev. 6 jr huidige ondernemer. Vraagprijs 69 000 € • REF. 410766RESTAURANT • Amsterdam. Centrum. A1-locatie.24 jr gevestigd. Huurpand 110 m2. Restaurant 32 pl., 70 m2. 75 % vastklantenbest. Parkeervergunning. Open keuken. Bar. Rustieke inrichting.Vraagprijs 99 000 € • REF. 410769EETCAFE • Haarlem. Centrum. A1-locatie.Huurpand 65 m2. 22 plaatsen. Meermogelijkheden. Tegenover het station. 6 jaar gevestigd. Volledige inrichting.Vraagprijs 196 000 € • REF. 410771LUNCHROOM • Amstelveen. Winkelcentrum. A1-locatie.Huurpand 100 m2. Terras 77 plaatsen. Volledige inrichting + materialen. 8 jaar gevestigd.Vraagprijs 249 000 € • REF. 410773SPORTCOMPLEX MET EETCAFE EN 2 WOONHUIZEN • Oost NL. 3 voetbalv., 2 tennisb., 2 indoorv. Tot. 1 800 m2. Feestzaal 98 m2. Groepsacc. 45 bedden. Eetcafé 30pl. Café 120 m2. Terr 45pl. 2 keukensPrijs 1 850 000 € (Terrein 6 ha) • REF. 410797BRUIN CAFE • West Brabant. Centrumlocatie grote plaats.95% vaste kl. 65 m2 (roken toegest.). Bar 12 zitpl. + 16 zitpl. Kelder.Alarm, airco, 6 tappen etc. Alle verg. Woning als optie. Vrij van brouwerij.115 000 € inventaris en goodwill + Pand 279 000 € • REF. 410864BRASSERIE • Zeeland. Nabij recreatiegebied en grote jachthaven.Rest. 120 m2, keuken 60 m2, café 70 m2. Werkpl. 15 m2, receptie, terr. 115 m2. Woning: liv. 100 m2, bdk, 4 slpks. Grond tot. 1 568 m2. 49 000 € inv., goodw. O.G. 450 000 € • REF. 410871RESTAURANT • Centraal Nederland. Prachtig punt. Gratis parkeren.Bijzonder gezellig restaurant in vol bedrijf. Inclusief catering. Binnen 70 pl. en groot terras met 100 pl. Complete en moderne keuken en inventaris.Vraagprijs 125 000 € (Huur 2 353 € p/mnd) • REF. 410914

ECO - COSMETISCH BEHANDELCENTRUM • 't Gooi.O.a. tandheelkunde, orthodontische beh., huidverjongingen, littekenbeh.,shiatsu, tanden bleken. Huurpand 150 m2. 3x behandelruimtes. Voll. inr. Vraagprijs 198 000 € (80 % vast klantenbestand) • REF. 409950DAMES - HERENKAPSALON • Heerhugowaard. A-locatie.Dorpskern centrum nabij station. Huurpand 100 m2. Appartement 60 m2

(evt). Vrij parkeren. Groot vast klantenbestand. 6 kaptafels en 3 wasunits.Vraagprijs 87 000 € • REF. 410511KAPSALON • Provincie Utrecht. Op prachtige locatie.Moderne inr. (2 jr oud). 25 behandelpl. Waarde 150 000 €. Opp. 150 m2.Gekwalificeerd pers. Omzet 900 000 €. Huurprijs pand 2 500 € p/mnd. Overname BV 525 000 € • REF. 410597AFSLANKSTUDIO • Amsterdam. A2-locatie.O.a. afslank en figuurcorrectie, huidverbetering, lymfedrainage. Huurpand117 m2. 7x behandellokalen. Receptie. 2x parkeerplekken. Voll. nwe inr.Vraagprijs 139 000 € • REF. 410767DROGISTERIJ - PARFUMERIE • Oosten v/h land. Gratis parkeren.In pas gerenoveerd buurt W.C. Opp. 257 m2. Huurprijs 4 119,24 €excl. btw p/mnd. Goed lopende website/webwinkel. Voorr. 190 000 €.Koopprijs totaal 350 000 € • REF. 410911

GARAGEBEDRIJF • Omgeving Eerbeek. Ruime eigen parkeerruimte.Remmenbank,4 gas tester, roetmeter, afzuiging, balanceer app., APK uitlees app., co2 las app, enz. 3x hefbrug, 2x hydraulisch. Vraagprijs 70 000 € (Alles volgens eisen RDW) • REF. 410701AUTOBEDRIJF • Regio Rotterdam.Annex reparatiebedr. met APK+airco spec.Opp. 355 m2. Werkpl. 280 m2.4 brug. (4T), diagn.app.,rollenrembank,autotransp.+bedr.wag. Huur bespr.Prijs 249 000 € inv.+goodwill. Pand 389 000 € • REF. 410744AUTOBEDRIJF • Rotterdam.Showr.250 m2, werkpl. 217 m2, goed beveiligd +tankst. (verg.2015), 2 bruggen tot 3,5 Ton, div. diagnos. appar., uitlijn, balanceermach. APK.Pand 550 000 € (inv. en goodwill in overleg mog.) • REF. 410745VOORMALIG GARAGEBEDRIJF + WOONHUIS • Boekelo.Alle benodigde app. Terr. 1800 m2 waarvan bebouwd 516 m2. Garage 435 m2, loods 232 m2, huis 81 m2. Evt overname bedrijfsvoorr. bespr.495 000 € K.K. (ook gesch. vr andere doeleinden) • REF. 410795

Voeding

Garage - Motors

Panden

Diensten en diversen

Kleding - accessoireshuishoudartikelen

Horeca

Kapsalon-Wellness

MKB - Artisanale bedrijven

Koop of verkoop uw bedrijf of winkelZonder provisie

www.argus-benelux.nl - Bel Argus:020-312 04 80 - argus-ned@argus-ned.nl

Advertentie

B E D R I J F S O V E R N A M E S

Ondernemen 9_Mise en page 1 23/10/12 16:56 Page1

Wie wordt de mkb-vriendelijkste gemeente 2013?

47 LobbyMKB

INFORMEERT

De tweejaarlijkse verkiezing van MKB-Nederland voor de MKB-vriende-lijkste gemeente staat weer voor de deur. Ondernemers krijgen de kans om zelf aan te geven wat zij vinden van het beleid in hun gemeente of stad.

Gemeenten die een kans willen maken op de titel zullen aantoonbaar werk moeten maken van het terugdringen van regeldruk, minder en transparante lokale belastingen en heffingen, beter aanbestedingsbeleid, enzovoort. Ondernemen! belde met ondernemers/bestuurders van een ondernemers-vereniging (ov) met de vraag wat voor hen een gemeente mkb-vriendelijk maakt. Het contact dat ambtenaren/een wethouder heeft met ondernemers(-verenigingen) is voor hen het allerbe-langrijkste.

Sjon Koelman, van bakkerij Wim Koelman uit Heemskerk‘Helder en goed contact. Hoe, via een website of persoonlijk komt op de twee-de plaats. Als ondernemersvereniging hebben wij drie keer per jaar overleg. We worden uitgenodigd voor informa-tiebijeenkomsten, brainstormsessies, enzovoort. Natuurlijk gaat niet altijd alles naar onze zin, dat kan ook niet. Er valt ongetwijfeld wat te verbeteren. Een goed punt, waar wij op hebben aange-drongen, is dat werk wordt gemaakt van het aanpakken van freeriders met de oprichting van een ondernemersfonds. Ik verwacht wel dat Heemskerk hoog gaat eindigen. De gemeente heeft zelf uitgesproken de eerste in ieder geval van Noord-Holland te worden.’

Egbert Wilmink, van autobedrijf Stormvogels uit IJmuiden (gemeente Velsen)‘Sowieso een luisterend oor vanuit de gemeente. Voor vol aanzien van een ondernemersvereniging. Dat doet onze

gemeente. Kijken naar de mogelijkhe-den. Je moet ook zelf een gemeente triggeren met een goed verhaal. We worden serieus genomen en kunnen ons verhaal kwijt. Alles is bespreekbaar. Problemen worden opgelost of we krij-gen een goed antwoord. Je moet ook in je eigen keuken kijken, en wellicht iets anders bedenken. Ik verwacht haast wel dat Velsen hoog scoort, daar doen ze zelf ook alles aan. Bijvoorbeeld met het Bewijs van Goede Dienst (voor be-tere en doelgerichtere dienstverlening aan ondernemers, red.).’

Herman Weyers, Evenementenbureau Delft‘Dat heeft te maken met hoe ambtena-ren communiceren met ondernemers. Duidelijk zijn, niet soebatten. Doen wat je zegt en zeg wat je doet. Met de ene kun je lezen en schrijven, een ander verschuilt zich achter strobalen. Dat kost veel negatieve energie. Betrek onder-nemers bij je beleid. Een voorbeeld: de gemeente wil het terrassenbeleid herij-ken en doet een rondje langs onderne-mers. Op zich goed, maar dan komen ze tussen 15.00 en 19.00 uur…… Dan heb je als winkelier wel wat anders te doen. Wethouders zijn moeilijk bereik-baar, een afspraak maken buiten een regulier overleg duurt weken.Delft zal niet meer zo laag scoren als een paar jaar terug. Toen hebben wij de gemeente nog de Paarse Krokodil uit-

gereikt. Een grote valkuil is de omvang van het ambtenarenapparaat: 1100, meer dan de provincie Zeeland.’

Stan Jasperse, camping ’t Veerse Meer (gemeente Goes)‘Een gemeente wordt mkb-vriendelijk op het moment dat een ambtenaar meedenkt en helpt oplossingen te zoeken waarop iets toch kan. Nu is het nog teveel hoe iets niet kan. In Goes is al 25 jaar dezelfde - immer tegenwer-kende - ambtenaar verantwoordelijk voor het recreatiebeleid. Er zijn maar vier campings en zo’n 400 winkels. Maar ik breng wel zo’n 170 duizend euro toeristenbelasting op. Dat mag beter worden gefaciliteerd. Vorige keer eindigde Goes als beste van Zeeland. Ik ben zelf gemeenteraadslid geworden en heb bereikt dat het uitstalbeleid, dat tot op de vierkante centimeter was dichtgetimmerd, is afgeschaft.’

FOTO

GR

AA

F: ER

IK K

OTTIE

R

MKB-Nederland organiseert de lande-lijke verkiezing MKB-vriendelijkste ge-meente voor de derde keer. Stimuleren van lokaal ondernemerschap is essen-tieel voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid en komt primair in samenspraak tussen gemeenten en ondernemers tot stand. Op www.mkbvriendelijkstegemeente.nl komt binnenkort de vragenlijst online. Nu alvast kunnen de resultaten van 2011 worden teruggekeken.

Safari in Afrika?Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!Bij Jambo Safari Club zijn de mogelijkheden eindeloos!

privé reizen geheel conform uw eigen wensen

Dè Afrika specialist!jambo.nl

• K E N I A • T A N Z A N I A • O E G A N D A

• S E Y C H E L L E N • M A U R I T I U S

• M A D A G A S K A R • M O Z A M B I Q U E

• Z A M B I A • B O T S W A N A

• N A M I B I Ë • Z U I D - A F R I K A

T E L : 0 2 0 ­ 2 0 1 2 7 4 0I N F O @ J A M B O . N L

Jambo.210x276mm.indd 1 17-11-11 09:41

MKB INFORMEERT

LeerbanenoffensiefBedrijfsleven, onderwijs en kenniscentra starten dit en komend jaar een stage- en leerbanenoffensief om de knelpunten op de stage- en leerbanenmarkt te bestrijden. Uit cijfers van de medio oktober uitgekomen Barometer van SBB (Stichting Samenwer-king Beroepsonderwijs Bedrijfsleven) komt naar voren dat in een jaar tijd het aantal leerbanen met 8 procent (12.000 banen) is gedaald en het aantal stageplaatsen met 4 procent (15.000). In de SBB Barometer staan 11 maatregelen om het aantal plekken voor mbo’ers en net afgestudeerden in stand te houden. In verschillende sectoren stokt het aanbod van stage en leerba-nen, zoals de bouw, transport en overheid gerelateerde sectoren. Met het offensief wil SBB, een stichting waarin bedrijfsleven en onderwijs met elkaar samenwerken, voorkomen dat mbo’ers hun opleiding niet kunnen afmaken. Eén van de maatregelen in het offensief is de nieuwe arbeidsmarkt- en studiebijsluiter met per opleiding informatie over onder andere kans op werk en stage.i MKB-Nederland heeft een checklist ‘Handreiking inzetten

stagiair’ gemaakt. Deze is te downloaden van www.mkb.nl/infobladen.

48 Lobby

IBAN: Nederland loopt achter

Preventie centraal

Met het invullen van de eerste IBAN Impact-check voor MKB-Nederland heeft Hans Biesheuvel op 4 oktober de aftrap ge-geven voor de campagne Over op IBAN. Hij deed dit tijdens een speciale informatiebijeenkomst voor brancheorganisaties aangesloten bij MKB-Nederland en VNO-NcW. De organisatie kwam uit in categorie 3, wat betekent dat de activiteiten voor de overstap op IBAN gemiddeld een jaar tot anderhalf jaar in beslag nemen. De IBAN Impact-check is een online hulpmiddel dat bedrijven laat zien welke stappen zij moeten nemen om klaar te zijn voor de overgang op IBAN. In vergelijking met omringende landen, lopen Nederlandse ondernemers achter met de voor-bereidingen. Die achterstand moet ingelopen worden. Als ondernemers pas in 2013 veranderingen doorvoeren, dreigt er ‘een dure file’ te onstaan. Met als uiterste consequentie dat er per 1 februari 2014 niet kan worden betaald en of geld kan worden ontvangen. Om ondernemers bewust te maken van alle wijzigingen die moeten worden doorgevoerd is begin oktober de campagne gestart met een informatiebijeenkomst voor branches. Ook

zijn er radiospots en organiseren DNB, MKB-Nederland en VNO-NcW in november vijf voorlich-tingsbijeenkomsten voor ondernemers.i www.overopiban.nl

www.mkb.nl/agenda

Samen met minister Opstelten van Veiligheid & Jusititie heeft voorzitter Hans Biesheuvel van MKB-Nederland op 8 oktober in Sassenheim de officiële aftrap gegeven van de Week van de Veiligheid, die dit jaar vooral in het teken staat van preventie. Ondernemers verliezen bij elkaar jaarlijks miljarden als gevolg van cri-minaliteit: geld, goederen, informatie en reputatie, via de fysieke én digitale weg. Dat gaat ten koste van groei en banen en dat kan Nederland zich zeker nu niet permitteren, aldus Biesheuvel, die pleit voor versterking en borging van de publiek-private samenwerking om criminaliteit tegen te gaan.Samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven op dit punt werkt. Een bewezen goed voorbeeld is het Keurmerk Veilig On-dernemen, het preventieproject dat MKB-Nederland met onder-steuning van V&J uitvoert. Op bedrijventerreinen voorzien van het keurmerk is de criminaliteit fors teruggedrongen en gevoel van veiligheid sterk toegenomen.

Meld Misdaad Anoniem (M.) bestaat tien jaar. In die tijd zijn 117.500 meldingen gedaan via het nummer 0800 – 7000, daar-door ruim 13.000 personen aangehouden, 9.000 zaken opgelost en 915 misdrijven voorkomen. Ongeveer de helft betreft het meldingen over drugs. Daaronder zijn ook kwekerijen op bedrij-venterreinen die daar de (brand)veiligheid bedreigden.Meld Misdaad Anoniem is een onafhankelijke meldlijn, waar mensen anoniem informatie doorgeven. M. stuurt de meldingen door naar haar partners zoals de politie, energiebedrijven, de belastingdienst of overheden.MKB-Nederland en hoopt dat de bijdrage die “M” levert bij het voorkomen en oplossen van criminaliteit blijft toenemen. De groei van het aantal bellers en meldingen bij organisaties als M., de Fraudehelpdesk en de Vertrouwenslijn Afpersing wijzen er op dat zowel burgers als ondernemers zich steeds actiever opstellen om hun omgeving veilig te maken of houden en dat is een goede ontwikkeling.

FOTO

GR

AA

F: GIO

VAN

NI SM

ULD

ER

S

FOTO

GR

AA

F: ER

IK K

OTTIE

RFO

TOG

RA

AF: T

RU

US VA

N G

OG

FOTO

GR

AA

F: NA

TION

ALE

BE

ELD

BA

NK

De competitie voor The Next Entrepreneur 2012 (de beste vernieuwende starter) van MKB-Nederland en Rabobank na-dert de eindstrijd. De jury heeft uit de ruim 3500 inschrijvingen een groslijst samengesteld van de besten. Daarbij is gekeken naar de antwoorden tijdens de scan, de motivatie om deel te nemen en het aantal unieke stemmen die deelnemers hebben vergaard via social media. Zij hebben aanvullend een vragen-lijst moeten beantwoorden, waaruit de zestien halve finalisten zijn geselecteerd. Deze groep moet zich verdedigen tijdens een van de vier events voor ambitieuze ondernemers die na 1 januari 2010 gestart zijn met hun bedrijf, of binnen nu en een jaar gaan starten. De events die in november plaatsvinden, worden actieve mid-dagen waarbij de aanwezigen samen met specialisten, coaches en topondernemers aan de slag gaan. Met praktische, direct toepasbare workshops van bijvoorbeeld Marco Hoogerland: Haal meer uit je talent -”Pieken op het juiste talent”, of Mirjam Wiersma: Succesvol presenteren en verkopen - “Zakendoen is flirten”. Martijn Aslander gaat in op “Haal meer uit online -”Ken-nis delen is macht” en Arko van Brakel over “Strategisch groot worden…. maar dan wel snel - “Ondernemerswijsheid komt met de jaren”. i Kijk op www.thenextentrepreneur.nl voor meer informatie.

Volg al het nieuws over de verkiezing ook via Twitter (#TNE12) of Facebook.

Alle deelnemers aan de verkie-zing hebben inmiddels een e-mailbericht gekregen of zij zijn genomineerd of niet. Meer informatie over starten van een onderneming? Kijk in de Startersdesk op www.mkbservicedesk.nl

Spannende eindstrijd

M. 10 jaar

MKB-Nederland is trots dat de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede heeft gekregen. De ondernemersorganisatie heeft altijd het belang van Europa onderschreven. De toe-kenning van de Nobelprijs is een erkenning voor de goede weg die Europese regeringsleiders tientallen jaren geleden zijn ingeslagen. Maar er is nog veel werk te verzetten. De Europese Unie en de interne markt zijn altijd van levens-belang geweest voor het Nederlandse bedrijfsleven. Ons land is immers in grote mate afhankelijk van de EU als het gaat om export, werkgelegenheid en welvaart. Maar het economische belang van het bedrijfsleven kan alleen worden bereikt als er vrede en stabiliteit is.

Nobelprijs Vrede

Steeds meer winkeliers gaan op zoek naar nieuwe en inno-vatieve manieren om klanten te trekken en te behouden.11 oktober onthulde MKB-Nederland voorzitter Hans Biesheuvel een interactieve winkelruit in winkelcentrum De Kopspijker in Spijkenisse. Het publiek kan hierop zelf een gebied aanwijzen in het centrum en zien welke winkels daar welke aanbiedingen hebben. De groei van internet als alternatieve verkoopplaats, econo-mische omstandigheden, ander koopgedrag, leegstand en vergrijzing hebben grote gevolgen voor de retail. De sector gaat daarom steeds meer op zoek naar nieuwe businessmo-dellen. Zoals op het gebied van online ondernemen, waar MKB-Nederland samen met een aantal partners het project Nederland Verdient Online is gestart. Hierin worden onderne-mers op weg geholpen met een advertentiecampagne of een webwinkel. Ook fysiek liggen er kansen om in te gaan op nieu-we trends en behoeften, zoals het initiatief in Spijkenisse laat zien. Met de interactieve winkelruit slaat De Kopspijker ook nog eens spijkers met koppen in de problematiek van de leeg-stand. De ruit is mobiel en kan ingezet worden op verschil-lende locaties, afhankelijk waar de leegstand zich voordoet.i www.nederlandverdientonline.nl

Interactieve winkelruit

Vanaf 1 oktober kunnen ondernemers kiezen voor een flex-bv als bedrijfsvorm. Het nieuwe bv-recht maakt het voor ondernemers gemakkelijker een besloten vennoot-schap te beginnen. Zo hoeft er voortaan geen verplicht startkapitaal van 18.000 euro te worden betaald: één eu-rocent is voldoende. Daarnaast komt de bank- of accoun-tantsverklaring te vervallen en is er meer vrijheid bij de inrichting van de statuten. Het bestuur van een bv krijgt door het nieuwe bv-recht meer verantwoordelijkheden. De nieuwe wetgeving is van toepassing op zowel bestaande als nieuw op te richten bv’s. Ondernemer Marc Buijs tekende als een van de eersten voor een flex BV (All clean Energy, een bedrijf in zonnepanelen), met hulp van Ruud van Gerven, notaris en voorzitter van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) en in het bijzijn van Hans Biesheuvel, voorzitter van MKB Nederland.

Nieuw bv-recht

50 Informatie

WebinarsOndernemers zijn druk bezet en hebben niet altijd tijd om deel te nemen aan eve-nementen. Een webinar kan dan uitkomst bieden. Dit is een online ‘bijeenkomst’ die je thuis of vanuit de zaak kunt volgen en waar je actief aan kan deelnemen. Toch ge-mist? Geen nood: Oude webinars zijn te-rug te kijken op www.mkbservicedesk.nl of via YouTube. Bijvoorbeeld ‘Financierings-vormen en overheidsregelingen’ Nieuwe webinars kondigen we aan in de Agenda op www.mkb.nl. Deelname is gratis.

Ben jij goed voorbereid op je financieringsaanvraag? Doe de

financieringswijzer op www.ondernemers-kredietdesk.nl en ontvang persoonlijke tips. Download ook het e-book Eerste Hulp bij Financiering of de whitepaper ‘Waar let de bank op’ van www.mkbservicedesk.nl.

Ondernemers-congressenKennis en inspiratie opdoen en net-werken met collega’s in uw eigen re-gio? Kom dan naar het Ondernemers-congres bij u in de buurt! Dit najaar is er nog een ondernemerscongres in Amsterdam (21 & 22 november). Nu geen gelegenheid? Volgend jaar starten we in april weer met de Week van de Ondernemer in Utrecht en zijn er de rest van het jaar weer onderne-merscongressen door het hele land.

In de Actiemaand 55-plus (november 2012) organiseert UWV WERKbedrijf drie Inspiratiedagen voor 55-plus werkzoekenden. UWV WERKbedrijf vraagt mkb-ondernemers en private arbeidsbemiddelingsorganisaties om een actieve bijdrage te leveren. De Inspiratiedagen vinden plaats op: • Woensdag7novemberJaarbeurs,MediaPlazainUtrecht; • Woensdag21novemberPullmaninEindhoven; • Woensdag28novemberRegardzBuitensociëteitinZwolle.Aanmelden/vragen: Jan Werkhoven 06-22779552 jan.werkhoven@uwv.nl, of Patricia Oosthof 06-27083581 patricia.oosthof@uwv.nl

Een gezond bedrijf met fitte, energieke medewerkers die amper verzuimen. Dat is natuurlijk wat iedere ondernemer het liefst wil. Dat is geen kwestie van geluk, on-dernemers kunnen zelf invloed uitoefenen op de gezondheid van het personeel en daarmee het bedrijf.i Investeren in gezonde, vitale werknemers? Doe de Bedrijfsgezondheidscheck

(scan) op www.mkbservicedesk.nl en krijg in vijf minuten persoonlijk advies.

Inspiratiedagen 55-plus

Een gezond team

Brazilië heeft één van de snelst groeiende economieën van de wereld. En het einde van de groei is nog lang niet in zicht. Het land organiseert in 2014 het WK Voetbal en in 2016 de Olympische Spelen. Daarmee is het land van carnaval, samba en zon, zeer aantrekkelijk voor iedere ondernemer met internationale ambities. MKB-Nederland en kennispartner TNT Express heb-ben een business guide ontwikkeld om ondernemers op weg te helpen in een complexe, nieuwe wereld. Het boek schetst een beeld van het immense land, de economie, de cultuur en de mensen. Hans Biesheuvel, de voorzitter van MKB-Nederland, vertrekt op 18 november als leider van een handelsmissie naar dit grootste land in Zuid-Amerika, in het kielzog van een officieel staatsbezoek door het kroonprinselijk paar Willem-Alexander en Máxima. Alle deelnemers aan de missie krijgen een exemplaar overhandigd. Tijdens de missie zal Hans Biesheuvel bloggen via www.mkb.nl.i Wie het boek leest, ziet logo’s van Layar op verschillende pagina’s staan. Dit

boek is namelijk verrijkt met een zogenaamde digitale laag, die met smartphone of tablet en de Layar-app bekeken, beluisterd en aangeklikt kan worden. Hier-door is nog meer informatie ter vinden in de vorm van handige links, video’s en aanvullende teksten, zoals blogs van deelnemers. Ook is er een pagina gemaakt op MKB Servicedesk, het online platform van MKB-Nederland, met alle informa-tie waarnaar wordt verwezen in het boek. Ga hiervoor naar www.mkbservice-desk.nl/businessguidebrazilie. Daar is vanaf 1 november ook de business guide als e-book te downloaden.Volg de ervaringen van de deelnemers aan de handelsreis ook via twitter: #missionbrazil

Als de plannen van de PvdA en VVD doorgaan, mogen winkeliers straks samen met de gemeente besluiten over het aantal koopzondagen. MKB-Nederland is blij. De ondernemers-organisatie pleit al jaren voor lokale besluitvorming op dit punt omdat hiermee aangesloten kan worden op de lokale wensen en behoeften.

Koopzondag

Handelskansen in Brazilië

TIP

cOLOFON

Redactie

Katja Lamers / k.lamers@mkb.nl / www.mkb.nl

Adreswijzigingen: ledenadministratie@mkb.nl

Volg MKB-Nederland op Twitter: www.twitter.

com/MKBNL. Ook vindt u ons op LinkedIn

(company/MKB-Nederland).

Elke eerste donderdag van de maand in uw

mailbox: de nieuwsbrief van MKB-Nederland

met nuttige tips en informatie: www.mkb.nl/

nieuwsbrief. Een vraag over ondernemerschap?

Stel hem aan MKB Servicedesk: 088-6520020

(lokaal tarief). Lid worden?

Bel dan 088-6520026.

N Y E N R O D E . A R E W A R D F O R L I F E

Leiders in ontwikkeling sinds 1946Of we nu een periode kennen

van crisis of groei, profes -

s ionals en bedrijven kunnen geen moment blijven stilstaan.

Om voorsprong te verkrijgen en te behouden is continue ont-

wikkeling nodig. Ont wik keling van kennis, talent, vaardig heden

en van persoonlijkheid.

Bij Nyenrode geloven we in het concept van life-long learning

dat je aanzet en motiveert om te blijven groeien. Je leven lang.

Vanuit die optiek is Nyenrode Executive Education ontstaan.

Programma’s bedoeld om profes sionals in persoonlijke en

zakelijke doelstellingen te blijven ondersteunen. Met kennis

die inspireert en rijke ervaring en uit de business, waarmee

niet alleen professionals persoonlijk, maar hele organisaties

worden gevoed. Dat doen we al sinds 1946, waarmee we diep

zijn verankerd in het nationale en inter nationale bedrijfs -

leven. Vanuit onze waarden ‘leadership’, ‘entrepreneur ship’ en

‘steward ship’ ontwikkelen we de nieuwe leiders en entre-

preneurs met oog voor resultaat, maar ook voor business

moraal en duurzaamheid. Toe aan de volgende stap? Kijk dan

op www.executiveeducation.nl of bel 0346 291 202.

NYE12011-01_adv_210x276mm_19_oktober_2.indd 1 18-10-12 09:34

MKB INFORMEERT

U koopt zakelijk al een Prius Plug-in Hybrid vanaf € 8.175,-!

De Prius Plug-in Hybrid beschikt net als “de gewone” Prius over een benzinemotor en een elektromotor. Belangrijk verschil is dat u met de Prius Plug-in Hybrid ook nog eens tot 25 kilometer volledig elektrisch kunt rijden. Daardoor is de Prius Plug-in Hybrid zo zuinig dat u gedurende de hele leaseperiode (max. 5 jaar) geen bijtelling betaalt.

En dankzij de lage CO2-uitstoot zijn er ook nog diverse andere belastingvoordelen. Tel alle belastingvoordelen op en koop zakelijk al een Prius Plug-in Hybrid vanaf € 8.175,-*! De Prius Plug-in Hybrid wordt standaard geleverd met een gratis Oplaad Service Pakket. Ontdek meer op toyota.nl/pluginvoordeel.

Brandstofverbruik (EC566/2011F) 2,1 l/100 km (47,6 km/l), CO2 49 g/km.

* Prijs excl. BTW, kosten rijklaar maken en verwijderingsbijdrage. Leaseprijs nieuwe Prius Plug-in Hybrid incl. navigatie vanaf € 579,- per maand (Toyota Financial Services) o.b.v. Full Operational Lease, 60 maanden en 20.000 km per jaar. Incl. 75% bonus/malus, excl. BTW en brandstof, inclusief MIA. Meer informatie, off erte en aanvragen via zakelijk@toyotafs.nl. Afgebeeld: Prius Plug-in Hybrid Dynamic Business (€ 42.085,-) met 17” accessoire velgen. Het berekende belastingvoordeel is een voorbeeld; er kunnen dus geen rechten aan worden ontleend. De daadwerkelijke belastingvoordelen zijn afhankelijk van de persoonlijke situatie van de ondernemer en berekend op basis van de huidige wetgeving; oktober 2012. Neem voor meer informatie contact op met Toyota Financial Services +31 (0)347 367 950. Wijzigingen voorbehouden. Importeur: Louwman & Parqui B.V. Meer info: bel gratis 0800-0369 of kijk op www.toyota.nl

0% bijtelling en nog meer belastingvoordeel

TOY.106.03 Print(zakelijk)210x276_ONDERNEMEN.indd 1 25-10-12 16:03