Ondergrond en omgevingsbeleid in Nederland · Oorzaken (o.a.) - Bodemsanering veel te duur, doel en...

Ondergrond en omgevingsbeleid in Nederland

Radboud Universiteit Nijmegen

donderdag 7 maart 2013

Arne Alphenaar & Juul Osinga

TTE Consultants Verbinden van onder- en bovengrond

- Opgericht in 1999 (door drie ingenieurs), 15 personen

- Techniek functioneel gebiedsgericht integraal

- Marktleider integrale en gebiedsgerichte benadering

TTE Consultants Verbinden van onder- en bovengrond

Arne Alphenaar

Milieuhygiëne

(waterzuivering, bodemkunde,

plantenvoeding)

Wageningen Universiteit

Bèta-achtergrond

Oud

Juul Osinga

Planologie

(verbinden van onder- en

bovengrond)

Radboud Universiteit

Gamma-achtergrond

Jong

Inhoud

Eerste helft

Spoedcursus ondergrond, waar gaat het over?

Probleemanalyse, verbinden van onder- en bovengrond?

Theorie! Hoe gaan we dit probleem inzichtelijk maken?

Tweede helft

Van een sectorale naar een integrale benadering

Duurzame gebiedsontwikkeling

De Omgevingswet!

Rol jonge professionals

Spoedcursus Ondergrond

Waar gaat het over?

De ondergrond wordt steeds intensiever gebruikt!

a. Het is druk in/op de bovengrond, we moeten meer in de ondergrond.

b. Technologische ontwikkelingen, we kunnen meer in de ondergrond.

Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over?

Bodemkwaliteit Lekkerkerk, 1981


Energiewinning & Aardbevingen? Groningen


Infrastructuur Noord-Zuidlijn, Amsterdam


Archeologie Tilburg

Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond

Probleem

- Bodemverontreiniging belemmert herontwikkeling

bedrijventerreinen

- Rotte plekken (brownfields) verhinderen gebiedsontwikkeling

Oorzaken (o.a.) - Bodemsanering veel te duur, doel en aanpak onrealistisch

- Ontbreken van urgentie voor eigenaar (uitstel loont)

- Juridische drempels huidige weten regelgeving

- (Vermeende) technische en financiële risico’s

Oplossing - Integratie inrichting onder- en bovengrond

- Andere financiering en verdienmodellen

- Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw

‘Ondersteboven / De ondergrond voorbij’

- Een financieel en milieutechnisch realistische aanpak

Spoedcursus Ondergrond

Complexiteit ondergrond

Probleem

- Bodemverontreiniging belemmert herontwikkeling

bedrijventerreinen

- Rotte plekken (brownfields) verhinderen gebiedsontwikkeling

Oorzaken (o.a.) - Bodemsanering veel te duur, doel en aanpak onrealistisch

- Ontbreken van urgentie voor eigenaar (uitstel loont)

- Juridische drempels huidige weten regelgeving

- (Vermeende) technische en financiële risico’s

Oplossing - Integratie inrichting onder- en bovengrond

- Andere financiering en verdienmodellen


‘Ondersteboven / De ondergrond voorbij’

- Een financieel en milieutechnisch realistische aanpak

Een gokje

3d gebiedsontwikkeling

Soil structure

• Permeability

• Stratification

• Organic content

Larger grains, faster flow rate

10 m depth,

Rotterdam Harbour

Soil structure

• Pure product trapped in pores

• Transport through large pores

• Organic content

Pure Product

`

` `

` `

` `

` `

` `

`

`

` `

` `

` `

`

`

` `

` `

` `

`

`

` `

` `

` `

`

`

` `

` `

` `

`

`

` `

` `

` `

`

Larger grains, faster flow rate

Properties and risks

• Viscosity

• Density

• Solubility

• Volatility

• Toxicity

• (Bio)degradability

Food Direct contact

Fresh water

Wat moet je weten van de bodem?

• Bodem staat stil, water beweegt

• Water stroomt van boven naar beneden

• Bodem is traag

• Vooral: dat je heel veel niet zeker kán weten

Algemeen

- Bezuinigen: minder publiek geld beschikbaar

- Krimp: minder dynamiek RO, minder nieuwbouw

- Van centraal naar decentraal

- Van voorschriften naar functionele eisen

Bodem

- Van sectoraal naar integraal

- Van geval naar gebied

- Van risico’s naar kansen

Kans - Integratie gebruik / inrichting onder- en bovengrond

- Duurzame financiering en verdienmodellen


Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond

Probleemanalyse Wat is het probleem?

Wisselwerking tussen ondergrond en bovengrond

Bijna alle ondergrondse activiteiten vertalen zich naar

gebruiksbeperkingen voor bovengrondse ontwikkelingen of hebben

een ruimteclaim.

Onvoldoende afstemming leidt tot:

- Vertragingen bij ruimtelijke ontwikkelingen

- Hogere kosten bij ontwikkelingen of beheeropgaven

- Niet-duurzame uitkomsten

Afstudeeronderzoek (2011 – 2012)

Verbinden van onder- en bovengrond

Doel: Aanbevelingen doen voor de afstemming tussen de

beleidsdomeinen bovengrond en ondergrond door, met behulp van de

beleidsarrangementen benadering inzicht te krijgen in de factoren die

van invloed zijn op de afstemming tussen deze afzonderlijke

beleidsdomeinen in de ruimtelijke ordening.

Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond

De Lagenbenadering

Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond

Probleemanalyse (5/7) Wisselwerking onder- en bovengrond

Probleemanalyse (6/7) Wisselwerking onder- en bovengrond

Probleemanalyse (7/7)

Wat is het probleem?

Bodemdeskundige

Calimero

Wij willen meepraten

maar de bovengrondse

jongens luisteren niet!

Ik is klein en zij

zijn groot!

Hypothese: onvoldoende afstemming tussen inhoudelijke en

organisatorische aspecten van de beleidsdomeinen

ondergrond en bovengrond.

Probleemanalyse (7/7) Wat is het probleem?

Wij kunnen het wel

alleen af

Ruimtelijke Ordenaar

Luke

Theorie! (1/6) De beleidsarrangementen benadering

Transitie van Government naar Governance:

- Multi-sector beleidsprocessen worden integraler georganiseerd

- Multi-actor meer actoren worden betrokken, ook privaat en

burgers

- Multi-proces sturingsmodellen veranderen, decentraler

- Multi-level samenwerking op meer niveaus ,internationaal,

grensoverschrijdend

Ontwikkeld aan de Radboud Universiteit Nijmegen om veranderingen

in inhoudelijke en organisatorische aspecten van beleidsdomeinen

samenhangend te kunnen beschrijven aan de hand van vier dimensies.

Tatenhove, J. v., Arts, B., & Leroy, P. (Eds.). (2000). Political

modernisation and the environment: the renewal of environmental

policy arrangements. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.


Vier dimensies


Onderlinge verwevenheid

Theorie! (4/6) De congruentie benadering

Is de beleidsarrangementen benadering voldoende om de

afstemming tussen twee beleidsdomeinen mee te

beschrijven?

Nee

Congruentie benadering

Boonstra, F. G. (2004). Laveren tussen regio's en regels.

Assen: Koninklijke van Gorcum.

Theorie! (5/6) De congruentie benadering

Wat is congruentie?

- Congruentie als passendheid van een beleidsdomein

- Intern: passen de dimensies binnen een domein op elkaar

- Extern: passen twee domeinen op elkaar

- Congruentie als mogelijkheid voor actoren met verschillende

discoursen om een ‘zinnige betekenis’ te verlenen aan iets.

- Voorbeeld:

- Windmolens

- Betekenis a = technisch object

- Betekenis b = middel om verduurzaming te realiseren

- Omgeving/gebied

- Betekenis ondergrond = bodemkwaliteit optimaliseren

- Betekenis bovengrond = omgevingskwaliteit optimaliseren

Theorie! (6/6)

De congruentie benadering

Beleid volgt praktijk

Uit de praktijk volgt een bepaalde opvatting (Lekkerkerk, 1981,

bodem moet schoon!) die wordt vertaalt naar beleid of organisatie

(actoren, hulpmiddelen, spelregels). Dit is een soort

discoursdominantie binnen de beleidsarrangementen benadering.

Indien inhoud gelijk is aan organisatie, dan intern passend.

Huidige situatie: Organisatie veranderd sneller dan inhoud

Belangrijke afstemmingsfactoren

- Mate van frequente interactie

- Mate van samenwerking

- Mate van congruente betekenisverlening (bodemkwaliteit

ondergeschikt aan omgevingskwaliteit)

Beleidsdomein bovengrond Typisch voor ruimtelijke planning

Volwassen beleidsdomein, continue in ontwikkeling,

Centraal uitgangspunt: optimaliseren maatschappelijk belang

Actoren: facetplanning, besluitvorming loopt via facetspoor =

ruimtelijke ordening = afwegen van belangen uit diverse sectoren

Hulpmiddelen: Naast ‘specialistische kennis’ over diverse

(bovengrondse) sectoren (inhoud) ook ‘integrale kennis’,

planologen, afwegen en afstemmen van belangen (proces)

Spelregels: Spelregels om het proces te borgen

Interne passendheid: Hoog

Beleidsdomein ondergrond

Typisch voor milieuplanning

Relatief ‘jong’ beleidsdomein, ontstaan in jaren 70/80 toen

milieuproblemen aan het licht kwamen

Centraal uitgangspunt: bescherming sectoraal belang

Actoren: sectorplanning, besluitvorming loopt via sectorspoor =

bijvoorbeeld bodem = sectoraal belang

Hulpmiddelen: Veel specialistische (technische) kennis ten

aanzien van het specifieke sectorale belang, weinig kennis over

‘ruimtelijke processen’ en meer integrale vraagstukken.

Spelregels: die de bescherming waarborgen

Interne passendheid: Laag

“De ondergrond bestaat nog niet”

Tweede helft Verbinden van onder- en bovengrond

Transitie van een sectorale naar een integrale benadering

van de leefomgeving, wat betekent dat?

Nieuwe sturingsmodellen in de ruimtelijke ordening?

De Omgevingswet?

Eerste helft

Wat was belangrijk?

Ondergrond is een derde dimensie die in toenemende mate

wordt benut in de ruimtelijke ordening.

Er ontstaan problemen en kansen worden niet optimaal benut,

oorzaak hiervan is vooral een afstemmingsvraagstuk.

Conceptueel model: twee werelden (bovengrond en ondergrond)

die verschillende getypeerd zijn: wat betreft inhoud en

organisatie

Om inhoud en organisatie te beschrijven: beleidsarrangementen

benadering vier dimensies, onderling verweven

Om afstemming inzichtelijk te maken: congruentiebenadering

Nadruk op discoursen en Interne en externe passendheid

De ondergrond bestaat nog niet

Tweede helft

Verbinden van onder- en bovengrond

Transitie van een sectorale naar een integrale benadering van

de leefomgeving, wat betekent dat?

Nieuwe sturingsmodellen in de ruimtelijke ordening?

De Omgevingswet?

Sanering uitgangspunt

ontwikkeling

verontreinigd gebied

techniek

centraal

gebied

centraal

risico’s

centraal

Technische mogelijkheden

en generieke normen

centraal

Huidige positie bodem / technische sectoren

Ieder thema kent eigen historie en prioriteiten

Bodemverontreiniging

Wateroverlast

Ruimtelijke ontwikkeling Externe veiligheid

Integraal = optimalisatie naar gebied

De waarde van de ruimte !

Efficiënt ruimtegebruik = 2e hands ruimtegebruik

+ Wonen, werken & leisure op verontreinigde grond

+ Duurzaam gebruik ondergrond

+ Behoud lege ruimte

+ Creëren meerwaarde in omgeving

+ Financiering vanuit die meerwaarde

De waarde van de ondergrond?

Ondergrond

= sectorale benadering

Wat is waarde eigen sector?

+ Warmte koude opslag

+ Gebruik watersysteem

- Saneringskosten

Bovengrond

= integrale benadering gebied

Wat is waarde gebied

+ Opbrengsten ontwikkeling

- Investeringen

Business case

Waardecreatie bepaalt ontwikkeling

Businesscase over langere periode

- Van ‘Return of investment’ naar ‘Total value of ownership’

- Aanpassen verdienmodellen marktpartijen

- Meenemen (immateriële) waardestijging omgeving

Wat hebben we over voor de bodem?

- Saneren wordt een positieve keuze

- Niet saneren ook!

Veranderende rol overheid

- Risico dragend investeren (ipv subsidiëren)

Business case: wat hebben we er voor over?

‘total value of ownership’ i.p.v. ‘return of investment’

Waardevermeerdering op grotere schaal

Sociale cohesie, woongenot, uitstraling meenemen

Waardebehoud en kostenreductie in toekomst

meenemen

Onderhoud, robuustheid ontwerp, flexibiliteit

Verevenen in ruimte en tijd

Van ‘Return of investment’ naar ‘Total value of ownership’

Veranderen proces: bodem wordt weer basis

Verandering zit tussen de oren

Is het veranderen van de spelregels en de hulpbronnen voldoende

om de gewenste integrale benadering te realiseren?

Rollen en sturing

Realistisch?

• Het kán en het moet

• Lef om realistisch te zijn

• Lef om eigen discipline los te laten

• Lef om vertrouwen te hebben

• Bovenal: eigen rol zoeken en pakken

Wat verandert er?

Alles en niets

techniek

centraal

gebied

centraal

risico’s

centraal

Technische mogelijkheden en

generieke normen centraal

techniek

centraal

gebied

centraal

risico’s

centraal

De waarde (vermeerdering)

van het gebied centraal

Achtergrond

- Nederland hoge ambities voor de leefomgeving

- Het huidige omgevingsrecht is te ingewikkeld

- Vele wetten, AMvB’s (nadere uitwerkingen) en

regelingen op het gebied van de leefomgeving

- Complexiteit leidt tot onzekerheid en onduidelijkheid bij

ruimtelijke ontwikkelingen

- Omgevingsrecht moet transparanter, eenvoudiger,

sneller en goedkoper worden!

- Oplossing: één samenhangende, integrale,

Omgevingswet

De Omgevingswet Nieuwe spelregels en hulpmiddelen voor de ruimtelijke

ordening!

- Omgevingsvisie

- Programma’s

- Algemene regels

- Omgevingsverordening

- Projectbesluit

- Omgevingsvergunning

De Omgevingswet 6 nieuwe instrumenten

Slotwoord / conclusie / samenvatting


• Gebruik van de ruimte zal

(en moet!) veranderen

• Integrale benadering boven

en ondergrond





en ondergrond

• Sectorale kennis blijft

belangrijk, maar integraal

belang is leading





en ondergrond



belang is leading

• De manier van denken moet

veranderen.

• Van ‘zelf doen’ naar samenwerken





en ondergrond



belang is leading

• De manier van denken moet

veranderen.

• Van ‘zelf doen’ naar samenwerken

• De jeugd heeft de toekomst.

• Maar jullie moeten m wel zelf maken!

Ondergrond en omgevingsbeleid in Nederland · Oorzaken (o.a.) - Bodemsanering veel te duur, doel en...

Documents

Transcript of Ondergrond en omgevingsbeleid in Nederland · Oorzaken (o.a.) - Bodemsanering veel te duur, doel en...