Onbehagen 8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 ......we oorlog om energie?pan en...
1
Onbehagen Het goed onderhouden van inter- nationale relaties tussen landen is belangrijk, zodat in tijden van cri- sis gemakkelijker beroep op elkaar gedaan kan worden. Japan heeft het afgelopen jaar bewezen dat goede relaties een belangrijk on- derdeel zijn van de voorzienings- zekerheid. De energierelaties van de EU voe- len, in tegenstelling tot die van Japan, nog wat onbehaaglijk aan. Dat heeft deels te maken met de verzengende preoccupatie met zichzelf, maar ook met het grote geloof in de eigen plannen voor een snel afnemende afhankelijk- heid van fossiele brandstoffen. De energieboodschappen die uit de EU komen, moeten menig produ- cerend land tot wanhoop drijven. Japan Na de schade aan elektriciteits- centrales door de aardbeving en tsunami en de daaropvolgende sluiting van alle kerncentrales werd snel overgeschakeld op an- dere energiedragers, met name LNG (vloeibaar gemaakt aardgas, red.). Deze omschakeling werd uiteraard ook geholpen door het ruime aanbod van LNG op de wereldmarkt, maar de jarenlange inspanningen van de Japanse re- gering in het onderhouden van nauwe relaties met de gas- en olie- exporterende landen zorgen voor een snelle omschakeling. Uiter- aard betaalde Japan hiervoor de marktprijs, maar het fluks ombui- gen van stromen is toch opmerke- lijk. De rol van de overheid in het verbinden van verschillende partij- en kan belangrijk zijn, ook al blijft deze rol soms slechts beperkt tot bijvoorbeeld het instaan voor de afspraken van marktpartijen. Markt en zekerheid In de afgelopen jaren is er veel gefilosofeerd over de magie van de internationale marktwerking, die zichtbaar en onzichtbaar al- lerlei marktpartijen en systemen naadloos aan elkaar kan knopen. Daarbij wordt vaak vergeten dat overheden een belangrijke rol heb- ben in het tot stand brengen en be- houden van energierelaties. Deze relaties moeten vooral standvastig zijn, zodat beide landen zich com- fortabel voelen in de relatie zonder dat de eigenbelangen geweld hoe- ven te worden aangedaan bij een oprisping. Het is dus een zoeken naar een evenwicht tussen zeker- heid van de vraag en het aanbod, zonder het contact te verliezen met de dynamiek van de internationale markt. Bovendien blijkt de ener- giemarkt afhankelijk van bepaalde infrastructuur, die de relatie tus- sen marktpartijen en landen min- der vrijblijvend kan maken. Het in- vesteren in een pijpleiding knoopt niet alleen verschillende markten, maar ook landen langdurig aan elkaar. De relaties tussen landen zullen tijdens de levensduur van de infrastructuur aan veranderin- gen onderhevig zijn, maar omdat de effecten van beleidsverande- ringen via de pijpleiding de ander gemakkelijk bereiken, is het zaak om goed te blijven overleggen zo- dat het vertrouwen in elkaar niet geschaad wordt. EU zoekt De EU heeft de afgelopen jaren de energierelaties danig op de proef gesteld in de communicatie rich- ting producerende landen. De totstandkoming van de interne energiemarkt vergde zoveel in- terne overredingskracht dat een dialoog over de effecten op de belangen van de belangrijkste externe energieleveranciers niet paste. Vooral de exporteurs van gas waren kwetsbaar voor veran- deringen in de marktordening, omdat de logica van de pijpleidin- gen niet gemakkelijk ongedaan kon worden gemaakt. Vervolgens bleek dat een nieuwe marktinrich- ting de structurele importafhan- kelijkheid van enkele deelmarkten nauwelijks veranderde, waardoor de druk werd opgevoerd op de externe producenten om de eigen marktinrichting aan te passen aan die van de EU. Rusland, Algerije en Noorwegen waren hier niet echt van onder de indruk. Inmid- dels is de invoer van LNG geste- gen, maar blijft diversificatie van de gasaanvoer op sommige EU- deelmarkten beperkt. Ook is door de grotere aanvoer van LNG de prijs nog niet gedaald naar Ameri- kaanse niveaus. Dat heeft natuur- lijk te maken met de Amerikaanse balans van vraag en aanbod, maar ook omdat de bereidheid van Ja- pan en andere Aziatische landen om een premie te betalen voor voorzieningszekerheid, de prijs voor LNG op de internationale markt hoger maakt dan het Ame- rikaanse gas. Het traditionele pijpleidingengas blijkt helemaal Door Coby van der Linde niet zo duur te zijn dan eerst werd verondersteld. EU zegt De relaties van de Europese Unie met producerende landen worden ook beïnvloed door de onzeker- heid over de langetermijnvraag. De kordate wijze waarop steeds weer de omschakeling naar een koolstofarmere economie naar vo- ren wordt gebracht, brengt menig energie-exporteur aan het twijfelen over de investeringen in exportca- paciteit. De grafieken, waarop de vraag naar bijvoorbeeld olie en gas na 2030 behoorlijk gaat afnemen, beïnvloeden de energierelaties van vandaag. Immers, de exporterende landen zijn in grote mate afhanke- lijk van de inkomsten van energie- exporten. Ook in de toekomst. De EU stuurt dan soms erg verwar- rende boodschappen de wereld in door enerzijds te wijzen op de grote energierevolutie die aanstaande is en tegelijkertijd min of meer stampvoetend te eisen dat landen gas committeren voor de Europese markt. Bij een bijeenkomst over de energievoorziening van een land met forse problemen ondanks de grote energiepotentie, wist een EU- vertegenwoordiger niets bij te dra- gen aan hoe Europa het land ging helpen met het organiseren van een betere en schonere energievoorzie- ning in het land, maar werd wel op hoge toon geëist dat er gas onze kant op moest komen. Het aan- horen van dergelijke ondiploma- tieke opmerkingen veroorzaakt een steeds groter gevoel van onbehagen over de toekomst van de Europese energiediplomatie. Coby van der Linde is hoofd van het Clin- gendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiema- nagement aan de Rijksuniversiteit Gro- ningen. n
Transcript of Onbehagen 8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 ......we oorlog om energie?pan en...
8 EnergieActueel,jaargang15,nr7•dinsdag22mei2012
OPINIEEr is geen energiecrisis. Sterkernog, er zal nooit een energiecrisiskomen. Want de zon geeft ons inminder dan één uur meer energiedan dat we in de wereld in eenheeljaarverbruiken.Deenergiediewe elk jaar van de zon ontvangenis 5.450.000 EJ (1018 Joule). Dezegeweldige hoeveelheid energie ismaar een zeer kleine fractie vande energie die de zon produceert.Maar0,00000005%vanalleener-giediedoordezonwordtgeprodu-ceerdbereiktdeaarde.Maar het wereldwijde energiever-bruik is slechts zo’n 500 EJ. U ziet,weontvangenvandezonmeerdan10.000keerenergiedandatweperjaargebruiken.Endanverspillenweook nog eens ruwweg 98% van deenergie die we gebruiken. We kun-nendusmetgemakwel10keerzo-veelmensenmeerdan10keerzoveelenergiedienstenleverendandatwenu doen. Er is geen sprake van eenenergiecrisisnuofindetoekomst.
Maar waarom spreken we danover energiecrisis en afnemendeenergiereserves? Waarom voerenwe oorlog om energie? En waaromleggen we strategische energie-voorraden aan als er zoveel is? Wedenken dat energie uit de grondmoetkomen.Westekenonskopinhetzandomnaarolie,gasofkolente zoeken. Maar daar zit maar eenkleinbeetjevandezonne-energieindevormvanplantenrestjesdiemil-joenenjarengeledentoevalligindegrondzijngekomenendaarnuindevormvankolen,olieofgaszijnop-geslagen.We moeten dan ook nietonzekopinhetzandstekenomnaarenergie te zoeken, nee, we hoevensimpelwegmaaromhoogtekijken.Eigenlijktochwelgekenzóstenentijdperk dat we de zonne-energieeerst in de bodem opslaan, miljoe-nenjarengaanwachten,danenormin de bodem gaan staan wroetenom daar met veel moeite dat helekleinebeetjeenergieuittehalen.
De zon geeft ons dus enorm veelenergie, maar wat gebeurt er metdeze energie van de zon. Zo’n 34%van de zonne-energie wordt gere-flecteerddoordeaardeenverdwijntdus weer; 42% van de zonne-ener-giewordtgebruiktvoorverwarmingvanhetlandenhetwater;23%vande energie van de zon gaat in hetverdampen van water zitten, in dezogenoemde watercyclus. 1-2% vande zonne-energie wordt gebruiktom wind en golven te maken. En0,05% van de energie wordt ge-bruiktdoorplantenomerbiomassavantemaken.Dusookwindenergie,golfenergie,waterkracht,energieuitbiomassazijnnaastwatwijzonne-energienoemenallemaalafgeleidevormen van zonne-energie. Naastzonne-energie zijn er eigenlijk nogtweeanderevormenvanduurzameenergie. Getijde-energie wordt ver-oorzaakt door de zwaartekracht,de aantrekkingskracht van aarde,maanenzon.Enaardwarmte,voort-
komend uit radioactieve verval-processen in het binnenste van deaarde.
Het kan dan wel waar zijn dat wewereldwijd meer dan voldoendeduurzame energie hebben, maarhoe zit dat in ons kleine, dichtbe-volkte Nederland met veel ener-gieslurpende industrie? Heeft datgenoegoppervlakomalzijnenergieuit duurzame bronnen te produ-ceren? Jazeker, ook Nederland kanmeerdangenoegenergieuitduur-zamebronnenproducerenominalzijnenergiebehoeftetevoorzien. InNederland gebruiken we zo’n 110TWh per jaar aan elektriciteit, 110miljard kWh is dat. Dit kunnen wemetoffshorewindenergieproduce-renalsweineengebiedvan3.000km2omdekilometereenwindturbi-neneerzetten.HetNederlandscon-tinentaal plat beslaat 60.000 km2,dusslechts5%hiervanbenuttenwevoor het neerzetten van windtur-bines.Enookdeze5%vandezeeisnietvolmetwindturbines,needaarkunnendemooistenatuurgebiedenontstaan, daar kunnen we zeewierkweken voor farmaceutische pro-ducten,veevoerenbio-energie,gol-fenergie winnen, mosselen kwekenaan de palen van de windturbinesen zelfs zal dit gebied de kraamka-mer voor de visstand worden. Wehebbennogmeerenergienodigna-tuurlijk, bijvoorbeeld voor rijden. InNederland rijden we per jaar bijna1.000 miljard autokilometers. Alswe dit elektrisch gaan rijden, zou-denwedaarvoornogeenszo’n140TWhperjaarnodighebben.Datkaner met gemak bij op ons deel vanhetcontinentaalplat.
We zouden deze windenergiepro-ductie in de Noordzee in de eerstefase ook heel goed kunnen combi-neren met elektriciteitsproductieuitdelaatsterestjesgasenoliediewenogindeNoordzeehebben.Wezettengewooneenelektriciteitscen-traleopeenplatformenstoppendeCO2diedaarbijvrijkomtdirectweerin het olieveld. Krijgen we in prin-cipe nog meer olie uit het veld. Alsdeoliedanechtopis,stoppenweergewoonbiomassainomelektriciteitmee te produceren, waarvan we deCO2 ook nog eens opslaan. En webouwenopdeNoordzeeeenaantalnieuwe ‘Maasvlakten’, waarop wedeze nieuwe energie, landbouw enbiochemische industrie en bedrij-vigheid neerzetten. Een geweldigeuitdaging voor onze internationaalvooraanstaande offshore bedrijven,onze chemische en petrochemischeindustrieenonzeagro-industrie.Datcreëertnieuweinnovatieve,hoogte-chnologische, duurzame bedrijvig-heid en werkgelegenheid.Want tja,die Noordzee loopt echt niet naarChinaofTurkijeendiewindblijftooknogwelevenwaaien.
Misschien een ideetje voor eenvolgend kabinet, want hier liggengeweldige kansen voor Nederland,voor duurzame energie, voor onzeindustrie en voor de werkgelegen-heid. De nieuwe duurzame VOC-mentaliteit,waaromniet?
Ad van Wijk is duurzaam energie-ondernemer, adviseur en professor in Future Energy Systems aan de TU Delft. n
1 uurOnbehagenHet goed onderhouden van inter-nationale relaties tussen landen is belangrijk, zodat in tijden van cri-sis gemakkelijker beroep op elkaar gedaan kan worden. Japan heeft het afgelopen jaar bewezen dat goede relaties een belangrijk on-derdeel zijn van de voorzienings-zekerheid.
De energierelaties van de EU voe-len, in tegenstelling tot die van Japan, nog wat onbehaaglijk aan. Dat heeft deels te maken met de verzengende preoccupatie met zichzelf, maar ook met het grote geloof in de eigen plannen voor een snel afnemende afhankelijk-heid van fossiele brandstoffen. De energieboodschappen die uit de EU komen, moeten menig produ-cerend land tot wanhoop drijven.
JapanNa de schade aan elektriciteits-centrales door de aardbeving en tsunami en de daaropvolgende sluiting van alle kerncentrales werd snel overgeschakeld op an-dere energiedragers, met name LNG (vloeibaar gemaakt aardgas, red.). Deze omschakeling werd uiteraard ook geholpen door het ruime aanbod van LNG op de wereldmarkt, maar de jarenlange inspanningen van de Japanse re-gering in het onderhouden van
nauwe relaties met de gas- en olie-exporterende landen zorgen voor een snelle omschakeling. Uiter-aard betaalde Japan hiervoor de marktprijs, maar het fluks ombui-gen van stromen is toch opmerke-lijk. De rol van de overheid in het verbinden van verschillende partij-en kan belangrijk zijn, ook al blijft deze rol soms slechts beperkt tot bijvoorbeeld het instaan voor de afspraken van marktpartijen.
Markt en zekerheidIn de afgelopen jaren is er veel gefilosofeerd over de magie van de internationale marktwerking, die zichtbaar en onzichtbaar al-lerlei marktpartijen en systemen naadloos aan elkaar kan knopen. Daarbij wordt vaak vergeten dat overheden een belangrijke rol heb-ben in het tot stand brengen en be-houden van energierelaties. Deze relaties moeten vooral standvastig zijn, zodat beide landen zich com-fortabel voelen in de relatie zonder dat de eigenbelangen geweld hoe-ven te worden aangedaan bij een oprisping. Het is dus een zoeken naar een evenwicht tussen zeker-heid van de vraag en het aanbod, zonder het contact te verliezen met de dynamiek van de internationale markt. Bovendien blijkt de ener-giemarkt afhankelijk van bepaalde infrastructuur, die de relatie tus-sen marktpartijen en landen min-der vrijblijvend kan maken. Het in-vesteren in een pijpleiding knoopt niet alleen verschillende markten, maar ook landen langdurig aan elkaar. De relaties tussen landen zullen tijdens de levensduur van de infrastructuur aan veranderin-gen onderhevig zijn, maar omdat
de effecten van beleidsverande-ringen via de pijpleiding de ander gemakkelijk bereiken, is het zaak om goed te blijven overleggen zo-dat het vertrouwen in elkaar niet geschaad wordt.
EU zoektDe EU heeft de afgelopen jaren de energierelaties danig op de proef gesteld in de communicatie rich-ting producerende landen. De totstandkoming van de interne energiemarkt vergde zoveel in-terne overredingskracht dat een dialoog over de effecten op de belangen van de belangrijkste externe energieleveranciers niet paste. Vooral de exporteurs van gas waren kwetsbaar voor veran-deringen in de marktordening, omdat de logica van de pijpleidin-gen niet gemakkelijk ongedaan kon worden gemaakt. Vervolgens bleek dat een nieuwe marktinrich-ting de structurele importafhan-kelijkheid van enkele deelmarkten nauwelijks veranderde, waardoor de druk werd opgevoerd op de externe producenten om de eigen marktinrichting aan te passen aan die van de EU. Rusland, Algerije en Noorwegen waren hier niet echt van onder de indruk. Inmid-dels is de invoer van LNG geste-gen, maar blijft diversificatie van de gasaanvoer op sommige EU-deelmarkten beperkt. Ook is door de grotere aanvoer van LNG de prijs nog niet gedaald naar Ameri-kaanse niveaus. Dat heeft natuur-lijk te maken met de Amerikaanse balans van vraag en aanbod, maar ook omdat de bereidheid van Ja-pan en andere Aziatische landen om een premie te betalen voor voorzieningszekerheid, de prijs voor LNG op de internationale markt hoger maakt dan het Ame-rikaanse gas. Het traditionele pijpleidingengas blijkt helemaal
DoorCoby van der Linde
Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de Energiezaak i.s.m.
de vereniging Energie-Nederland en Netbeheer Nederland Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws,
achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken.
RedactieadresEnergieActueel
Postbus8346800AVArnhemTel.026-3569417
AnneSypkensSmitBladmanagement & eindredactie
PACTMediaproductiesBV,DenHaagRedactie
MartijnBoelhouwer,NoudKöper,SjoerdMarbus,SanderSchilders
CorrespondentenHenkvandenBoom(Barcelona),
ElrovandenBurg(Warschau),JanvanEtten(Parijs),JanvanHoof(Frankfurt),
FrankKools(NewYork),JanSchils(Brussel),ArjanSchippers(Londen),
WimVerseput(Kopenhagen)
Lay-out & opmaakDoCompany,Rotterdam
Druk & DistributieSenefelderMissetGrafischbedrijfbv,
DoetinchemAbonnementen
EnergieActueelwordtkosteloostoegezondenaanpersonenindienstvanbedrijvendielidzijnvanEnergie-NederlandofNetbeheerNederland,
indienstvandeoverheidofhogeronderwijs-instellingenaanopenbarebibliotheken.
Overigegeïnteresseerdenkunnenzichabonneren.Eenjaarabonnementkost€ 99,-
Lossenummers€ 6,50AllebedragenzijninclusiefBTW.
AbonnementsgeldenwordennamensdeuitgeversgeïnddoorAbonnementenland,Heemskerk.
Opzeggingen-uitsluitendschriftelijk-tweemaan-denvóóringangvanhetnieuwekalenderjaaraan:
EnergieActueel,Postbus834,6800AVArnhemAdreswijzigingen kunnen worden
doorgegeven aan: [email protected]
AndrévanBeveren,RecentBV,Postbus17229,1001JEAmsterdamPrinsHendrikkade77b,1012AEAmsterdam
t0203308998,[email protected]
Overnamevanartikelenuitsluitendtoegestaannatoestemmingvan
dehoofdredactie.ISSN2211-6230
Abonnement op
Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar:Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem
IkabonneermijopEnergie ActueelEenabonnementkost€99,-incl.6%btwIkverzoekomkostelozetoezendingvanEnergieActueel,omdatikwerkbij:
eenbedrijfdatlidisvanEnergie-NederlandeenbedrijfdatlidisvanNetbeheerNederlanddeoverheideenhogeronderwijsinstelling
Titel(s)
Voorlettersennaam M/V
Functie
Telefoonnummer
Naamorganisatie/bedrijf
Afdeling
Postadres* Locatiecode
Postcode/woonplaats
Aardvanhetbedrijf*Tevensfactuuradres.
IkontvangEnergie Actueelgraagoponderstaandprivéadres**
Adres
Postcode/woonplaats**Bijontvangstopprivéadresookaltijddegegevensbedrijf,incl.postadres,invullen.
Datum Ordernr. btw-nr.
Handtekening
ENERGIEActueel
22-0
5-20
12
Energie
ENERGIEActueel
niet zo duur te zijn dan eerst werd verondersteld.
EU zegtDe relaties van de Europese Unie met producerende landen worden ook beïnvloed door de onzeker-heid over de langetermijnvraag. De kordate wijze waarop steeds weer de omschakeling naar een koolstofarmere economie naar vo-ren wordt gebracht, brengt menig energie-exporteur aan het twijfelen over de investeringen in exportca-paciteit. De grafieken, waarop de vraag naar bijvoorbeeld olie en gas na 2030 behoorlijk gaat afnemen, beïnvloeden de energierelaties van vandaag. Immers, de exporterende landen zijn in grote mate afhanke-lijk van de inkomsten van energie-exporten. Ook in de toekomst. De EU stuurt dan soms erg verwar-rende boodschappen de wereld in door enerzijds te wijzen op de grote energierevolutie die aanstaande is en tegelijkertijd min of meer stampvoetend te eisen dat landen gas committeren voor de Europese markt. Bij een bijeenkomst over de energievoorziening van een land met forse problemen ondanks de grote energiepotentie, wist een EU-vertegenwoordiger niets bij te dra-gen aan hoe Europa het land ging helpen met het organiseren van een betere en schonere energievoorzie-ning in het land, maar werd wel op hoge toon geëist dat er gas onze kant op moest komen. Het aan-horen van dergelijke ondiploma-tieke opmerkingen veroorzaakt een steeds groter gevoel van onbehagen over de toekomst van de Europese energiediplomatie.
Coby van der Linde is hoofd van het Clin-gendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiema-nagement aan de Rijksuniversiteit Gro-ningen. n
DoorAd van Wijk
