OLTtimer 1 - umcg.nl · Operatietechnieken, medicatie, monitoring en begeleiding zijn sterk...

OLTtimerNieuwsbrief Levertransplantatie 1

jaargang 16nummer 1april 2012

Nieuwsbrief van delevertransplantatiegroep

van het Universitair Medisch Centrum Groningen

Inhoudsopgave

Toename levertransplantaties 1 Bereikbaarheid levertransplantatieteam 2Refereeravonden 3Fysieke fitheid en fysieke activiteiten bij kinderen met levertransplantatie 4NLV patiëntendag 6UMCG-intranet-pagina ‘Orgaan- en weefseldonatie’ 6Nieuws uit Japen 6Floor in de Libelle 6Mini-symposium Werkgroep Transplantatie Verpleegkundigen 7Achter de Schermen: Lolke Lolkema 8Liver boys and girls 10Nieuwe transplantatiestudenten 11Lab! 13Wijzigingen protocollen in DocPortal 15Chirurg Marieke de Boer over levendedonor levertransplantatie 16Publicaties levertransplantatie 19Over de rol van bloedplaatjes bij leverregeneratie 20Transplantatiecoördinatoren en NTS’ers op werkbezoek in Zweden 22Teamwork 24Agenda 24Colofon 24

Toename levertransplantaties in 2011 Bron: secretariaat levertransplantatie MDL, door Sonja Hintzen

In 2011 zijn in het Universitair Medisch Centrum Groningen 63 levertransplantaties verricht bij 55 patiënten. Na een lichte daling in 2010 (57 levertransplantaties, zie tabel op pagina 3) is er in 2011 weer een toename van het aantal transplantaties. Wat voor transplantaties dit zijn geweest en voor welke patiënten deze waren leest u in dit artikel.

Over heel 2011 zijn 259 donorlevers aangeboden (exclusief reserve-aanbiedingen, maar inclusief levende donoren en dominolevers). Dit resulteerde uiteindelijk in 63 levertransplantaties. Van deze 63 transplantaties vonden er 42 plaats bij volwassenen en 21 bij kinderen.

Transplantaties met bijzondere techniekenZeven kinderen kregen een stukje lever van een levende donor, meestal de vader of moeder van het kind. In deze OLTtimer kunt u een interview lezen met chirurg Marieke de Boer (pagina 16) over levende donor-levertransplantatie, waarin ook een tabel staat met de aantallen levende donor levertransplantaties over de afgelopen jaren. Eén kind ontving een helft van een split liver; hierbij wordt de donorlever gesplitst en zijn er twee ontvangers. Twee volwassen patiënten ontvingen een dominolever tijdens een dominolevertransplantatie. Hierbij heeft de donor een stofwisselingsziekte met een enzymdefect in de lever, waardoor uiteindelijk transplantatie met een gezonde donorlever nodig is. De uitgenomen lever van deze patiënt functioneert echter - afgezien van de productie van het abnormale eiwit - volstrekt normaal en is dan ook goed geschikt voor transplantatie.

lees verder op pagina 2

Universitair Medisch Centrum Groningen | Levertransplantatie

OLTtimer.maart2012.1903 1 20-03-12 15:57


Medewerker |

werktijden

Verpleegkundig

consulent OLT

volwassenen:

maandag t/m vrijdag

09.00-17.00 uur

Volwassenen

Bereikbaarheid levertransplantatieteam UMCG

Kinderen

Secretariaat

levertransplantatie:

maandag t/m vrijdag

08.30-16.00 uur

Uitslagencoördinator:

maan-, woens-,

donderdag

08.00-16.00 uur

Verpleegkundig

consulent OLT

kinderen:

maandag t/m vrijdag

08.15-16.30 uur

Buiten kantoortijden

Dienstdoende

kinderarts/ kinder

MDL arts

Polikliniek kinder

MDL

ma t/m vr: 08.30-12.00

uur

Buiten kantoortijden

Dienstdoende internist

mdl (vervanger dr.

Haagsma, dr. Van den

Berg en dr. Blokzijl)

Onderwerp

• doorgeven van/overleg over gezondheidsklachten en ondernomen actie

• vragen over medicijnveranderingen

• veranderen van prikdatum

• ziekenhuisopname buiten het UMCG

• andere vragen die direct te maken hebben met levertransplantatie en

niet bij de andere medewerkers genoemd staan

• jaarscontrole

• machtiging medicijnen tegen afstoting

• wijziging persoonsgegevens, adres, bereikbaarheid, huisarts of specialist

• overzicht ziekenhuisbezoek voor ziektekostenverzekering

• Europees medisch paspoort

• controlelijsten en adresstickers

• gastenverblijf: NH-hotel

• veranderen van prikcentrum

• problemen met bloedafname in eigen prikcentrum

• incidenteel toesturen van bloeduitslagen

• laboratoriumpaspoort

• doorgeven van/overleg over gezondheidsklachten en ondernomen actie

• vragen over medicijnveranderingen

• veranderen van prikdatum

• ziekenhuisopname buiten het UMCG

• machtiging medicijnen

• controlelijsten en adresstickers

• andere vragen die direct te maken hebben met levertransplantatie en

niet bij de andere medewerkers genoemd staan

• overleg over gezondheidsklachten (o.a. koorts)

• jaarscontrole

• wijziging persoonsgegevens, adres, bereikbaarheid, huisarts of specialist

• overzicht ziekenhuisbezoek voor ziektekostenverzekering

• overleg over gezondheidsklachten (o.a. koorts)

Telefoon

Geen dringende berichten

inspreken op voicemail

Telefonisch spreekuur:

050-3612938 (+ voice mail)

ma t/m do: 09.00-09.30 uur

vrijdag: 11.00-11.30 uur

b.g.g. 050-3613351

Dringende boodschappen

via 050-3616161 (zoemer

55299)

050-3613351 (+ voice mail)

050-3613284

b.g.g. 050-3613351

Telefonisch spreekuur:

050-3612244

ma t/m do: 08.30-10.00 uur

vrijdag: 11.00-12.00 uur

Dringende boodschappen

via 050-3616161 (zoemer

77332)

050-3616161

(24-uurs bereikbaarheid)

050-3612651

050-3616161

(24-uurs bereikbaarheid)

Fax

Geen

dringende

berichten

050-3613151

050-3613151

050-3613151

050-3611787

050-3611787

E-mail

Geen dringende

berichten

Naam en geboorte-

datum duidelijk

vermelden s.v.p.

Antwoord binnen

1 werkweek

levertransplantatie@

mdl.umcg.nl

secretariaatlever

transplantatie@

mdl.umcg.nl

levertransplantatie@

bkk.umcg.nl

secretariaatlever

transplantatie@

bkk.umcg.nl

OLTtimer.maart2012.1903 2 20-03-12 15:57

3


OLTtimer

vervolg van pagina 1

Deze levers worden toegewezen aan ontvangers die op het tijdstip van transplantatie 60 jaar of ouder zijn of patiënten die ouder zijn dan 50 jaar en een verhoogd risico hebben om op de wachtlijst te overlijden.Dertien patiënten kregen een donorlever afkomstig van een non-heartbeating donor. Hierbij is er geen bloedcirculatie meer in de donor, maar kan de lever nog wel voor transplantatie worden gebruikt. Er vonden geen gecombineerde transplantaties (lever met een ander orgaan, bijvoorbeeld nier) plaats in 2011. Wachtlijst stabielEind 2011 stonden er 188 patiënten op de nationale leverwachtlijst. Het aantal patiënten op de wachtlijst bleef stabiel ten opzichte van 2010. De wachtlijst voor bloedgroep O was net als in voorgaande jaren het langst. In 2011 overleden drie kinderen en vijf volwassenen op de leverwachtlijst.

Aantallen levertransplantaties 2001-2011

70

60

50

40

30

20

10

0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

secretariaatlever

transplantatie@

bkk.umcg.nl

De refereeravonden levertransplantatie worden gehouden op de tweede woensdag van de maand, van 17.30 – 18.30 uur in de Eerlandzaal op 4de etage, afdeling Chirurgie van het UMCG.

De avonden worden bij toerbeurt verzorgd door de verschillende disciplines in het UMCG die bij levertransplantaties betrokken zijn. Uitnodigingen worden per email verstuurd. Wanneer u ook een uitnodiging wilt ontvangen, stuur dan een email naar: [email protected]

De volgende data kunt u alvast noteren voor de refereeravonden 2012.

11 april 2012 Discipline: Intensive Care Volwassenen (ICV)

dr. Marije Smit, intensivist UMCG Onderwerp: ‘Introducing the Donation Intensivist: The Masterplan for Organ Donation Northern Region’ - De kernproblemen rondom orgaandonatie en de resultaten van het Masterplan

9 mei MDL

13 juni Anesthesiologie

12 september Kinder-MDL

10 oktober Chirurgie

14 november ICV

12 december MDL

Onderwerpen voor bovenstaande data volgen. U wordt hierover tijdig geïnformeerd per email.

RefereeravondenLevertransplantie2012

OLTtimer.maart2012.1903 3 20-03-12 15:57

4OLTtimer


In de afgelopen 10 jaar is het inspanningsvermogen en het activiteitenniveau bij een aantal chronische kinderziekten in kaart gebracht en deze bevestigen de veronderstelling van Bar-Or. De (kinder)fysiotherapeuten Joyce Bos en Otto Lelieveld van de afdeling Revalidatie van het UMCG hebben dit bij kinderen met jeugdreuma gedaan. De uitkomsten lieten duidelijk zien dat kinderen met jeugdreuma minder actief en fit zijn dan gezonde leeftijdsgenoten, zelfs als de ziekte niet meer actief was. De kinderen waren blijkbaar niet in staat om de opgelopen achterstand, veroorzaakt door de actieve ziekte, in te halen. Daarom is de interventie “Reumaatjes@work” ontwikkeld die gericht middels educatie en coaching de belemmerende factoren voor een optimaal fysiek functioneren aanpakt. Otto Lelieveld is hier in 2010 op gepromoveerd.

Het is reëel te stellen dat dezelfde belemmerende factoren bij kinderen na een levertransplantatie kunnen leiden tot een te laag activiteitenniveau en een te lage fitheid waardoor de beperkingen toenemen (figuur 1).

Fysieke fitheid en fysieke activiteiten bij kinderen met een levertransplantatieDoor Otto Lelieveld en Joyce Bos, (kinder)fysiotherapie

Oded Bar-Or, de recent overleden Canadese hoogleraar in de kindergeneeskunde met als aandachtsgebied kinderinspanningsfysiologie, beschreef in de jaren ’80 van de vorige eeuw wat de gevolgen kunnen zijn van een chronische kinderziekte op het fysieke functioneren van het chronisch zieke kind. Hij stelde dat bij een chronische kinderziekte een aantal belemmerende factoren leiden tot inactiviteit. Deze inactiviteit veroorzaakt conditieverlies en daarmee toename van de beperkingen die weer leiden tot grotere inactiviteit.

Figuur 1: Het model van Bar-Or (1983)

OLTtimer.maart2012.1903 4 20-03-12 15:57

5 OLTtimer


SpeerpuntFactoren als overbescherming door de omgeving, angst voor bewegen, de invloed van medicatie, sociaal isolement en onwetendheid spelen waarschijnlijk in meer of mindere mate een rol. We kunnen stellen dat, als dit het geval is, dit zeer onwenselijk is daar een voldoende hoog activiteitenniveau en een optimale fitheid de morbiditeit en mortaliteit na een levertransplantatie gunstig kan beïnvloeden. In het UMCG is Healthy Ageing en levensloopgeneeskunde een speerpunt van beleid geworden. Het herkennen en benutten van mogelijkheden om gezondheid te versterken staat hierbij als strategie centraal. Fysieke fitheid en in het bijzonder het aerobe inspanningsvermogen kan één van die mogelijke aangrijpingspunten zijn.

Potje voetbalEr is op dit gebied bij kinderen die een OLT hebben ondergaan nog nauwelijks onderzoek gedaan. Een studie van Krasnoff et al (Transplantation 2006; 82: 211-217) laat bij 11 OLT-patiënten met een gemiddelde leeftijd van 14.5 jaar (SD 2.6) en gemiddeld 10.9 jaar (SD 4.4) na transplantatie een zeer slecht inspanningsvermogen zien. Allen hadden een goed functionerende lever en waren in staat tot het leveren van een maximale inspanning. Het maximale aerobe vermogen uitgedrukt als milliliter zuurstofopname per kilogram lichaamsgewicht per minuut bedroeg gemiddeld voor meisjes en jongens 33.4 ml/kg-1/min-1 VO2piek. De maximale zuurstofopname uitgedrukt als VO2piek wordt gezien als de gouden standaard voor het aerobe inspanningsvermogen. Vergelijk dit met een gemiddelde VO2piek van respectievelijk 44.2 ml/kg-1/min-1 en 52.4 ml/kg-1/min-1 voor gezonde Nederlandse meisjes en jongens waarbij we stellen dat een opname van 3.9 ml/kg-1/min-1 bij kinderen gelijk staat aan 1 MET ( 1 Metabolic equivalent of task = eenheid om de energiekosten van een bepaalde inspanning uit te drukken). De meeste teamsporten zoals voetbal vereisen een gemiddeld energieverbruik van 8 MET waarbij we er tevens van uit moeten gaan dat we om dit langer vol te kunnen houden we maar 80% van ons maximale inspanningsvermogen kunnen inzetten. Om lekker te kunnen voetballen hebben deze kinderen een VO2piek nodig van 8 x 3.9 = 31.2 ml/kg-1/min-1 x 1.25 = 39 ml/kg-1/min-1. Een potje voetballen met gezonde Nederlandse kinderen gaat deze 11 Amerikaanse kinderen dus niet lukken. We kunnen stellen dat bij deze groep de belemmerende factor van sociale isolatie doordat ze niet kunnen participeren in teamsporten zeker een rol gaat spelen en deconditionering kan laten toenemen. Doen onze patiënten het beter?

Verbetering outcomeOnderzoek is op dit gebied nodig. Er zijn nu meer dan 300 kinderen sinds 1982 getransplanteerd met een orthotope lever. Er is veel ervaring opgedaan. Operatietechnieken, medicatie, monitoring en begeleiding zijn sterk verbeterd. Om de outcome nog verder te verbeteren is het nodig om meer inzicht te krijgen in hoe onze kinderen en adolescenten fysiek functioneren en om daarmee aanknopingspunten te verkrijgen om dit fysieke functioneren te optimaliseren. De afdeling fysiotherapie van de afdeling Revalidatie van het UMCG gaat samen met het Beatrix Kinderziekenhuis een exploratieve en prospectieve studie doen naar het bewegend functioneren van kinderen voor en na een levertransplantatie. Aeroob inspanningsvermogen, activiteitenniveau, spierkracht, en motorische vaardigheden worden gemeten.

De Stichting Beatrixkinderziekenhuis heeft dit onderzoek geadopteerd en is fondsen aan het werven om de studie mogelijk te maken ( zie www.stichtingbeatrixkinderziekenhuis.nl ).Contactpersonen van de afdeling fysiotherapie zijn Drs. Joyce Bos en Dr. Otto Lelieveld. Contactpersonen van het Beatrix Kinderziekenhuis zijn Prof.dr. Henkjan Verkade en Dr. René Scheenstra.

OLTtimer.maart2012.1903 5 20-03-12 15:57

6OLTtimer


NLV-patiëntendag dit jaar weer in Groningen

Op zaterdag 16 juni 2012 organiseert de Nederlandse Leverpatiënten Vereniging (NLV) in samenwerking met het UMCG een patiëntendag in het UMCG.

De NLV is voor haar jaarlijkse patiëntendag afwisselend te gast in de levercentra in Leiden, Rotterdam en Groningen. Dit jaar dus weer in Groningen. Aan het programma wordt op dit moment nog hard gewerkt. Contactpersoon binnen het UMCG is Christina Oosterhoff ([email protected]). Het definitieve programma is begin mei beschikbaar via de levertransplantatie-homepage (www.levertransplantatie.umcg.nl)

Deze bijeenkomst is bedoeld voor zowel wachtlijstpatiënten als mensen die reeds getransplanteerd zijn. En natuurlijk voor hun familie en naasten.Ook voor medewerkers van het levertransplantatieteam, verwijzers en andere belangstellenden is het de moeite waard op 16 juni naar het UMCG te komen. De patiëntendag biedt een unieke gelegenheid voor ontmoeting met onze patiënten.

We hopen er een mooie dag van te maken!

UMCG-intranet-pagina ‘Orgaan- en weefsel-donatie’

Sinds kort is via het UMCG-intranet een handige pagina beschikbaar over orgaan- en weefseldonatie. U vindt hier de antwoorden op de meest gestelde vragen ten aanzien van deze onderwerpen. Voor de meest actuele informatie wordt u via snelkoppelingen doorverwezen naar de website van de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) en de website van BISLIFE.

De volgende onderwerpen komen op de pagina aan de orde:• criteria en contra-indicaties voor orgaan-en weefseldonatie• donorregister raadplegen • stellen van de donatievraag• aanmelden weefseldonor• aanmelden orgaandonor• relevante protocollen.

Contactpersoon voor orgaan- en weefseldonatie in het UMCG is mw. Eldrid Schoonhoven, donatiecoördinator ( [email protected] ).

NB Deze intranetpagina is alleen te benaderen vanuit het UMCG. De pagina staat onder het kopje ‘patiëntenzorg’.

Nieuws uit JapanSusumu Eguchi is per 1 januari 2012 benoemd tot Professor Dept. of Surgery, Nagasaki University Graduate School of Biomedical Sciences.

Susumu (‘Su’) is werkzaam geweest als fellow bij de Hepatobiliaire Chirurgie en Levertransplantatie in het UMCG van 2003 tot 2005.

Zijn e-mail-adres is: [email protected]

Verhaal Floor in de LibelleIn het weekblad Libelle is een mooi verhaal gepubliceerd over de levende donor-levertransplantatie van Floor in het UMCG. U kunt het lezen op onze website www.levertransplantatie.umcg.nl onder ‘persoonlijke verhalen’.

Hebt uzelf suggesties voor de website? Graag! U kunt hiervoor mailen naar [email protected]

OLTtimer.maart2012.1903 6 20-03-12 15:57

7 OLTtimer


Op woensdag 7 maart 2012 organiseerde de Werkgroep Transplantatie Verpleegkundigen (WTV) in het UMCG haar jaarlijkse mini-symposium.Het doel van dit mini-symposium is het bijscholing van transplantatieverpleegkundigen op hun vakgebied. Marjan Bijmolen (verpleegkundig consulent levertransplantatie) zit in het organisatiecomité: “Het UMCG is een groot transplantatiecentrum waar alle organen worden getransplanteerd. In totaal 12 verpleegafdeling zijn hierbij betrokken, dus ga maar na hoeveel verpleegkundigen in het UMCG met transplantatie te maken hebben.”

Het minisymposium werd dit jaar voor de vierde keer georganiseerd in het UMCG. “In 2009 kwamen er 30 deelnemers op het symposium af; sindsdien is het aantal flink gegroeid, dit jaar hebben zich ongeveer 75 medewerkers ingeschreven,” aldus Bijmolen. “En dan niet alleen verpleegkundigen maar bijvoorbeeld ook radiologiemedewerkers, OK-personeel, doktersassistenten, diëtisten, maatschappelijk werkers en fysiotherapeuten. We proberen elk jaar in ieder geval twee verschillende organen aan bod te laten komen. Dit jaar waren dat de nier en de lever. Maar er waren natuurlijk ook onderwerpen die alle organen betreffen en dus voor alle deelnemers interessant zijn, zoals de wachtlijstproblematiek en de historie en ontwikkeling van orgaantransplantatie met een aantal leuke oude foto’s.”

Om te beginnen was er op 7 maart jl. aandacht voor de historie en ontwikkeling van orgaantransplantatie. Prof.dr. Wim van Son (nefroloog) nam het medische gedeelte voor zijn rekening en dr. Gerda Drent (zorgonderzoeker en verpleegkundig specialist levertransplantatie) keek hiernaar vanuit verpleegkundig perspectief.Vervolgens sprak chirurg Marieke de Boer over de resultaten tot nu toe van levende donatie levertransplantatie bij kinderen. Anneke de Bruin (verpleegkundig consulent kinderlevertransplantatie) ging in op de verpleegkundige aspecten bij leverdonatie van ouder naar kind.Transplantatiecoördinator Ernst Buiter had een helder verhaal over de wachttijden en de wachtlijst.De resterende anderhalf uur werd besteed aan discussies. Door prof.dr. Wim van Son en prof.dr. R.J. Porte (chirurg en voorzitter van de Nederlandse Transplantatie Vereniging) werden ter inleiding twee prikkelende stellingen in de groep gebracht betreffende de wachtlijstproblematiek: wie plaats je wel en wie niet op de wachtlijst en aan wie is die beslissing? Levendige (ethische) discussies kwamen op gang waarmee we eigenlijk tegen het eind van het programma nog niet mee klaar waren.

Conclusie van de Werkgroep na afloop van het wederom succesvolle minisymposium: “Volgend jaar weer!”

Werkgroep Transplantatie Verpleegkundigen UMCG

Jaarlijks mini-symposium goed bezochtDoor Joukje Koehoorn, redactie OLTtimer

OLTtimer.maart2012.1903 7 20-03-12 15:57

8OLTtimer


Sinds september 2011 is Lolke Lolkema (1971) hoofdverpleegkundige op de C4VA, een chirurgische verpleegeenheid waar hoofdzakelijk patiënten van de Vaatchirurgie en de Hepatobiliaire Chirurgie en Levertransplantatie worden verpleegd. Er is veel gaande achter de schermen van de verpleegafdeling. Hoog tijd voor een goed gesprek over de ontwikkeling in de verpleging, de ‘status aparte’ van levertransplantaties en natuurlijk de herkomst van zijn niet alledaagse naam.

De gemiddelde hoofdverpleegkundige in het UMCG heeft veel managementtaken en staat in de praktijk minder ‘aan het bed’. Als we Lolke treffen op C4VA valt ons als eerste zijn witte uniform op, vrij uniek voor een hoofdverpleegkundige met minimaal patiëntencontact. Lolke: “Ik vind het belangrijk mijn werkzaamheden te verrichten als onderdeel van de afdeling en dus in uniform. Op deze wijze ben ik herkenbaar als verpleegkundige en is het duidelijk dat ik deel uit maak van het team. Daarnaast probeer ik zoveel mogelijk de dagelijkse patiëntenvisites mee te lopen, en dat doe ik net als mijn collega’s in uniform. Bovendien vind ik het uniform hygiënisch.”

Friese rootsLolke reageerde direct enthousiast toen we hem in januari jl. vroegen voor een interview, “maar als de Elfstedentocht doorgaat moet ik onze afspraak verplaatsen”. We hebben hier dan ook te maken met een rasechte Fries. “Ik ben geboren in Minnertsga, een dorp nabij Franeker, en woon nu met mijn vrouw Titia

en twee zoons Abe en Sybe in Drachten. We hebben voor dat de kinderen kwamen in het Westen gewerkt en gewoond maar de rust en de ruimte in het Noorden trok toch weer. Een paar jaar woonden we in Zuidlaren, een prachtige plek in Drenthe, maar nu vinden we het fijn weer dicht bij onze vrienden en familie in Friesland te zijn. Hier voelen we ons thuis en hier liggen onze roots.”

Aanloop tot hoofdverpleegkundige“Tijdens mij middelbare schoolperiode had ik geen duidelijk beeld over mijn toekomst. Ik heb eerst de bakkerij/horeca-vakschool gevolgd in Leeuwarden, maar ik had al snel in de gaten dat dat niets voor mij was. Ik vertrok naar het Gooi en in het verpleeghuis Naarderheem in Naarden/Bussum volgde ik de opleiding tot ziekenverzorger, heel wat anders dan de horeca. Ik moest in militaire dienst en koos voor de Marine in Den Helder. Nee, ik ben niet uitgezonden geweest naar oorlogsgebied; Texel was mijn verste reis! Na mijn diensttijd heb ik de verkorte A-opleiding tot verpleegkundige doorlopen in Den Haag en ben ik uiteindelijk in het Refaja Ziekenhuis in Stadskanaal als verpleegkundige aan het werk gegaan. In 1998 ben ik bij het UMCG in dienst gekomen als verpleegkundige bij afdeling Traumatologie (huidige verpleegeenheid J2VA) waar ik tot september van vorig jaar werkzaam ben geweest. Eerst als verpleegkundige, later als regieverpleegkundige en waarnemend hoofd op de A3VA, en nu dus als hoofd op C4VA. Je ziet dat ik gewoon onderaan begonnen ben.”Het lijkt een hele logische overstap; van regieverpleegkundige naar hoofdverpleegkundige. De overstap van de

Achter de Schermen: Lolke Lolkema, hoofdverpleegkundige C4VA

Een doortastende Fries in het Groningse UMCGDoor Joukje Koehoorn en Ingrid Bodewes, redactie OLTtimer

OLTtimer.maart2012.1903 8 20-03-12 15:57

9 OLTtimer


J2VA, waar voornamelijk traumapatiënten verpleegd worden, naar C4VA met vaat- en leverpatiënten is minder voor de hand liggend. Lolke: “Het zijn beide chirurgische verpleegafdeling maar heel verschillend qua patiëntenzorg. Maar de chirurgie past goed bij mij; het is een actief en afwisselend specialisme waarbij je vaak snel moet kunnen schakelen. Een absolute uitdaging.“Dat kunnen wij ons goed voorstellen, want als er iemand duidelijk en direct is, dan is het Lolke wel!

Initiatief en interesseHet bevalt Lolke goed in het UMCG. “Er zijn voor mij als verpleegkundige en manager veel mogelijkheden, zowel in de lengte (qua groei) als in de breedte (qua diversiteit). Als je zelf initiatief en interesse toont kun je hier zoveel leuke dingen doen! Ik heb het afgelopen jaar met veel plezier deelgenomen aan diverse projecten. Zo ben ik actief lid van de DIM-commissie (DIM = decentraal incident melden), neem ik deel aan de bijeenkomsten van de werkgroep Verpleegkundige Protocollen en ben ik verantwoordelijk voor de BTP’ers van de afdeling Chirurgie (verpleegkundige oproepkrachten). Deelname aan projecten geeft je de kans je te verder te ontwikkelen en tegelijkertijd dicht bij de patiënt te blijven staan.”

Jong teamNiet alleen Lolke is nieuw op de afdeling, het team van 40 verpleegkundigen op C4 is relatief jong en heeft diverse wisselingen in de personele bezetting gekend. Lolke ziet daarin een rol voor hem weggelegd: ”Ik probeer het team coachend te begeleiden en ze te helpen bij hun vorming en ontwikkeling. Je hebt toch wel twee jaar ervaring nodig voordat je een klein beetje de klinische blik hebt. De C4VA is ook geestelijk een pittige afdeling, daar moet je tegen kunnen. Soms ben je daar gewoon te jong voor en dat zeg ik dan ook tegen de mensen; geef jezelf de tijd en ga eerst ergens anders werken. Zo’n gesprek is niet gemakkelijk maar wel eerlijk.Naast het aansturen van de eigen afdeling heb ik wekelijks overleg met de andere hoofdverpleegkundigen van de Chirurgie. Hierbij spreken we onder meer over het te voeren beleid, scholing en actuele onderwerpen.”

C4 en de levertransplantatieDe C4VA heeft 15 bedden beschikbaar voor de Hepatobiliaire Chirurgie en Levertransplantatie, waarbij er geen vast aantal bedden wordt gereserveerd voor levertransplantatiepatiënten. Lolke voegt direct toe: “Er is altijd een bed beschikbaar voor deze categorie patiënten. Op de C4VA is veel expertise aanwezig op het gebied van levertransplantatie. Meerdere verpleegkundigen hebben de opleiding Transplantatieverpleegkunde gevolgd of volgen deze opleiding momenteel. Het is duidelijk dat de levertransplantatie een uniek onderdeel van het ziekenhuis is, het heeft een soort ‘status aparte’. En dat begrijp ik heel goed. Een transplantatie is een ingrijpende gebeurtenis en veel transplantatiepatiënten komen na de ingreep anders in het leven te staan. Dat merken wij hier op de afdeling direct na transplantatie al.” Lolke is in dit kader ook benieuwd naar de uitkomsten van het onderzoek van Coby Annema naar de psychologische effecten van levertransplantatie (zie ook nieuwsbrief overLEVERing d.d. december 2011).

Nadruk op samenwerkingHet contact tussen de artsen van de Vaatchirurgie, Hepatobiliaire Chirurgie en Levertransplantatie en de verpleegkundigen verloopt erg prettig. Lolke: “De zaalarts is het aanspreekpunt en de supervisie is goed geregeld. De artsen van de Hepatobiliaire Chirurgie en Levertransplantatie lopen tweemaal per dag visite waarbij altijd ruimte is voor overleg.”Lolke heeft de afgelopen jaren de samenwerking tussen de artsen en verpleegkundigen binnen de Chirurgie zien veranderen. “Er is meer samenwerking en minder hiërarchie. Er vindt steeds vaker gezamenlijk overleg plaats en ook buiten het ziekenhuis worden activiteiten gezamenlijk ondernomen, bijvoorbeeld een barbecue. Je bent er als geheel voor de patiënt en veel minder als beroepsgroepen naast elkaar.” En voor de derde keer benadrukt Lolke “dat we het samen moeten doen.”

ToekomstplannenEén van die projecten waaraan Lolke op dit moment werkt is de intensieve zorgunit (IZU) op A3VA. “De voorbereidingen zijn in

volle gang. Het gaat om 8 bedden, waaraan complexe zorg moet kunnen worden geleverd. Enerzijds kan hierdoor de ligduur op de IC worden verkort en anderzijds wordt de druk op de reguliere verpleegafdelingen minder,” aldus Lolke. Verpleegkundigen van de verschillende betrokken verpleegafdelingen zullen rouleren op de IZU.En zo heeft hij meer plannen. “Dat patiënten van de ene naar de andere afdeling moeten gedurende hun behandeling is voor hen wel een beetje gek natuurlijk”, vindt Lolke. Wellicht ligt hier een volgende uitdaging op hem te wachten.Plannen en organiseren zullen in de toekomst nog meer deel uit gaan maken van de werkzaamheden van de hoofdverpleegkundigen. En Lolke vindt dat prima.Terugkijkend op het eerste half jaar geeft Lolke aan dat hij het naar zijn zin heeft op de C4VA. “Het enthousiasme en de betrokkenheid naar de patiënten is groot. Het team begint zich steeds beter te vormen de verpleegkundigen willen zich graag blijven ontwikkelen. Het is wel belangrijk om alert te blijven. Ook al gaat het goed; je moet altijd alert zijn en scherp blijven op veranderingen. En natuurlijk de goede dingen blijven stimuleren. Daar ga ik voor.”

‘Wat is je voornaam?’Afsluitend willen de interviewers het toch graag weten; wat is de achtergrond van jouw niet alledaagse voor- en achternaam? Lolke: “De naam Lolkema komt zoals te verwachten uit Friesland. Dat het Lolke Lolkema is geworden is eigenlijk een beetje toevallig. Wij zijn thuis allemaal vernoemd, ik ben vernoemd naar oom Lolke. Dus niet naar mijn pake van vader’s kant. Vooral in het westen van het land wordt wel eens gek gekeken als ik mij voorstel als Lolke. ‘Wat is je voornaam’, vragen ze dan. Hoe dan ook, mijn naam geeft in veel gevallen aanleiding voor een praatje”.Zo ook nu!

OLTtimer.maart2012.1903 9 20-03-12 15:57

10OLTtimer


In mijn periode als leverstudent heb ik voornamelijk ervaring opgedaan op het gebied van Anesthesiologie en Chirurgie met betrekking tot de levertransplantatie. Veel van mijn collega-leverstudenten zijn zich tijdens of na deelname aan het leverteam gaan bezighouden met onderzoek. Deze ontwikkeling wordt dan ook aangemoedigd tijdens gesprekken die wij voeren met de chirurgen en anesthesisten, met als grootste motivator prof.dr. Porte. Het goede contact met de anesthesisten en chirurgen zorgt voor een positieve sfeer binnen het team die de juiste drive opwekt bij ons als studenten. Een goed voorbeeld van de goede onderlinge sfeer is het afgelopen kerstdiner. Het diner vond plaats bij studentenvereniging Vindicat met

Terugblik op mijn deelname aan het studentenleverteamDoor Erik Heeg, leverstudent

schitterend uitzicht op de Grote Markt in Groningen. De Schotse fellow Ewen Harrison verscheen in een heuse kilt! Het was een gezellige avond.

Het is voor mij de afgelopen twee jaar door deelname aan het leverteam duidelijk geworden dat de Chirurgie een zeer interessante discipline is die uitdaagt en scherp houdt. Tijdens de komende jaren zal ik mijn eerste co-schappen gaan lopen, maar ik hoop snel weer een keer (al dan niet voor onderzoek) deel uit te mogen maken van een team als het ‘leverteam’.

Erik heeft tot en met deze nieuwsbrief deel uitgemaakt van de redactie van de OLTtimer. Dank, Erik, voor al je bijdragen!

Na bijna twee jaar in het leverteam te hebben gezeten en nog maar

vijf diensten te gaan, kijk ik terug op een zeer interessante en leuke

periode uit mijn studententijd.

OLTtimer.maart2012.1903 10 20-03-12 15:57

11 OLTtimer


Feike Kingsma ‘Geweldig om mijn steentje bij te kunnen dragen’

Ongeveer een half jaar geleden werd ik gevraagd om te komen solliciteren voor het studenten leverteam en sinds september 2011 mag ik mijzelf trots onderdeel daarvan noemen.

Ik ben geboren in het Brabantse Veghel om vervolgens via een aantal omwegen (Curaçao, Limburg en nogmaals Brabant) terecht te komen in Katlijk, een klein dorpje vlakbij Heerenveen, waar ik het grootste gedeelte van mijn jeugd heb doorgebracht. Mijn middelbare schooltijd in Heerenveen was een mooie periode waarin ik veel tijd heb besteed aan sport en muziek. Vooral piano spelen bleek vrij lucratief, aangezien ik er af en toe nog een zakcentje mee kon verdienen. Toch was het na 6 jaar tijd voor de nieuwe stap die studeren heet. Ik besloot me in te schrijven voor de decentrale selectie voor de IBMG (International Bachelor of Medicine Groningen), de internationale variant van de studie Geneeskunde. Ik koos voor deze richting omdat dit mijn Engels enorm zou verbeteren en ik hier een kleinere, meer diverse groep medestudenten zou hebben. Tot mijn grote vreugde werd ik toegelaten, wat het begin betekende van mijn studententijd.

Nu, ruim anderhalf jaar later, kan ik zeggen dat Groningen een fantastische stad is om te studeren en daar geniet ik dan ook volop van. Wat het allemaal nog leuker maakt is deel uitmaken van het leverteam. Het is natuurlijk geweldig om zo vroeg in je studie al regelmatig op de OK te staan en daar een steentje bij te dragen aan de levertransplantaties. Ik ben dan ook blij dat ik deze kans gekregen heb.

Maarten Nierop‘Het leverteam biedt mogelijkheden die niet voor iedere Geneeskunde-student zijn weggelegd’

Sinds begin februari maak ik deel uit van het studenten-leverteam. Oorspronkelijk kom ik uit Rotterdam, hier heb ik ook de eerste achttien jaar van mijn leven doorgebracht. In Rotterdam ben ik naar het Erasmiaans Gymnasium gegaan om deze school in zes jaar af te ronden. Inmiddels woon ik alweer ruim twee jaar in Groningen.

Vanaf mijn vroege jeugd heb ik altijd veel plezier beleefd aan het op hoog niveau hockeyen. Ik beoefende ook andere sporten, zoals tennis en boksen, maar hockey was mijn favoriet. Ik heb altijd bij Hockey Club Rotterdam gespeeld. In Groningen ben ik blijven hockeyen bij de Groningen Studs, maar niet meer op hoog niveau.

Eigenlijk wist ik al vrij vroeg dat ik Geneeskunde wilde gaan studeren. Allebei mijn ouders hebben Geneeskunde gestudeerd en je zou dus kunnen zeggen dat het me met ‘de paplepel’ is ingegeven. Na mijn eindexamen heb ik mij dan ook ingeschreven voor Geneeskunde met Groningen als eerste keuze. En tot mijn grote vreugde was ik de eerste keer meteen ingeloot om de studie te volgen in de stad van mijn keuze.

Het leverteam is mijns inziens een voorrecht om in te zitten, omdat je mogelijkheden geboden krijgt die andere niet krijgen. Daarom ben ik ook blij en trots om te kunnen zeggen dat ik in het leverteam zit.

Roel van Straalen‘Het leverteam biedt mij de kans om als student een kijkje te nemen bij het echte werk’

Mijn naam is Roel van Straalen, ik ben geboren in Rotterdam op 18 januari 1991. Na een aantal jaren ben ik met mijn familie verhuisd naar Wouw, een dorpje in Noord Brabant, dicht bij de grens met België. Hier heb ik de rest van mijn basisschool afgemaakt en mijn middelbare school carrière gevolgd.

Omdat ik na mijn eindexamen nog niet wist wat ik wilde doen ben ik voor een jaar naar Australië vertrokken. Hier heb ik 3 maanden een Engelse cursus gevolgd waarna ik ben gaan werken en reizen.

Bij terugkomst uit Australië wist ik dat ik graag arts wilde worden en heb me ingeschreven voor de studie Geneeskunde. Gelukkig werd ik meteen ingeloot!

De studie Geneeskunde bevalt me erg goed. Naast mijn studie heb ik een grote passie voor voetbal. Dit doe ik al mijn hele leven, voorheen bij CLUZONA (dé fameuze club zonder naam uit Wouw) en sinds een paar maanden in Groningen bij G.S.A.V.V. Forward, een studenten-voetbalteam. Een aantal weken geleden werd ik gevraagd te solliciteren voor een plaats in het studenten-leverteam. Ik was niet op dat moment nog niet op de hoogte van de activiteiten van dit team, maar nadat mijn huisgenoot voor nadere uitleg had gezorgd leek de eventuele deelname aan het team mij een mooie en unieke ervaring. Gelukkig werd ik een paar uur na een zenuwslopend sollicitatiegesprek gebeld dat ik deel uit mag gaan maken van het leverteam.

Deelname aan het leverteam biedt mij de kans om als student een kijkje te nemen bij het echte werk. Hier verwacht ik de komende twee jaar veel van te leren en ook heel veel plezier aan te beleven.

Vijf nieuwe transplantatiestudenten stellen zich voor

OLTtimer.maart2012.1903 11 20-03-12 15:57

12OLTtimer


Bien Ferrari‘Heel bijzonder vind ik het om al in mijn eerste studiejaar op de operatiekamer te mogen staan’

Sinds begin januari maak ik ook deel uit van het leverteam en zal vanaf 1 maart zelfs mijn eerste echte diensten gaan draaien! Tijd om me even voor te stellen.

Ik ben geboren en getogen in het dorpje Peize (Drenthe), waar ik altijd met veel plezier heb gewoond en gesport. Mijn middelbare schooltijd heb ik doorgebracht op het Gymnasium in Groningen. Een stuk verder fietsen, maar het was het zeker waard. Toen ik uiteindelijk ook in Groningen ging hockeyen bestond mijn leven voornamelijk uit het heen en weer fietsen tussen Peize en Groningen.

Ik wist al vroeg dat ik graag Geneeskunde wilde gaan studeren. Toch koos ik ervoor om, na het behalen van mijn Gymnasiumdiploma, er een jaar tussen uit te gaan. Zo vertrok ik op mijn 17de voor een jaar naar Oxford. Daar heb ik een jaar bewegingswetenschappen gestudeerd aan de Oxford Brookes University.

Tijdens mijn tussenjaar had ik me opgegeven voor de decentrale selectie Geneeskunde, zo heb ik uiteindelijk een gewilde plek bij deze studie weten te bemachtigen! Het echte studeren kon dus beginnen. Nu ben ik alweer halverwege blok 1.3. De tijd vliegt voorbij.

Ontzettend blij en vereerd ben ik, dat ik ben gekozen als een lid van het leverteam. Heel bijzonder vind ik het, om al in mijn eerste studiejaar op de operatiekamer te mogen staan. Ik kijk uit naar 1 maart, zodat ik me net als de rest van het leverteam, vol mag inzetten bij de levertransplantaties!

Simone Kleiss‘Dat ik tijdens dit deel van mij studie op de operatiekamer mag staan is echt een voorrecht’

Sinds oktober 2011 maak ik deel uit van het leverteam. Negentien jaar geleden ben ik geboren in Zwolle en opgegroeid in Dalfsen. Op mijn veertiende ben ik verhuisd naar Zwolle waar ik ook mijn middelbare school heb afgerond.

Na altijd gedacht te hebben geen Geneeskunde te gaan studeren besefte ik aan het eind van mijn middelbare schooltijd dat deze studierichting mij toch erg aantrok. Ik schreef mij in voor de opleiding in Groningen en werd gelukkig ingeloot. Toen ik op mijn zeventiende naar deze studentenstad verhuisde voelde ik mij gelijk op mijn plek. Naarmate de studie vordert wordt het steeds leuker en tot nu toe vind ik nog elke specialisatie van het vak interessant. Zo heb ik mij ook verdiept in het wetenschappelijk onderzoek door een kleine stage te lopen bij Massachusetts General Hospital in Boston.

In Dalfsen was ik altijd druk met mijn hobby; hockey. Dit heb ik kunnen voort zetten in Groningen. Ik hockey nu bij G.C.H.C, een studenten hockeyvereniging. Naast mijn studie werk ik als administratief medewerker bij LifeLines. Lifelines is een organisatie die een grootschalig onderzoek uitvoert in Noord-Nederland en is verbonden aan het UMCG.

Toen ik in oktober werd benaderd door een van de leverstudenten ben ik er gelijk voor gegaan. Onderdeel zijn van het leverteam leek mij een geweldige ervaring en ik kan nu bevestigen dat dit klopt. Dat ik deel mag uitmaken van een medisch team en op de operatiekamer mag staan in dit traject van mij studie is echt een voorrecht. De komende anderhalf jaar ben ik nog werkzaam binnen het leverteam en ik hoop nog veel levertransplantaties mee te maken.

OLTtimer.maart2012.1903 12 20-03-12 15:57

13 OLTtimer


Lab!Door Ton Lisman, adjunct-hoogleraar Experimentele Chirurgie, Chirurgisch Onderzoekslaboratorium

Toen ik als 18-jarige met de studie Scheikunde begon was ik er van overtuigd dat alle informatie in de leerboeken onomstotelijk ‘de waarheid’ was. Misschien een naïeve gedachte, maar waarom zou je als jonge student niet aannemen dat bepaalde basisprincipes in de natuurwetenschappen vast staan, en dat verder onderzoek niet meer nodig is. Inmiddels is mij duidelijk geworden dat ook leerboeken niets meer weergeven dan de wetenschappelijke stand van zaken op dit moment. Sterker nog, ook informatie in leerboeken is onvermijdelijk gekleurd door de interpretatie van de literatuur door de auteur. Dus, niet alleen is de informatie in leerboeken en andere wetenschappelijke naslagwerken dynamisch door veranderingen van inzicht, ook is een leerboek niet altijd 100% objectief.

Als jonge promovendus raakte ik geïnteresseerd in afwijkingen in de bloedstolling in patiënten met een leverziekte. Omdat in de lever een groot aantal stollingsfactoren worden geproduceerd, krijgen patiënten met een leverziekte vaak ook te maken met veranderingen in het bloedstelpingssysteem. De leerboeken waren heel duidelijk over de consequenties van deze veranderingen. Patiënten met een leverziekte hebben een verhoogd risico op bloedingscomplicaties door deze veranderingen in het stollingssysteem. Tijdens een levertransplantatie treden additionele veranderingen in het stollingssysteem op, wat verklaart waarom patiënten tijdens een levertransplantatie aanzienlijke hoeveelheden bloedproducten nodig kunnen hebben. De leerboeken wezen verschillende oorzaken voor het bloedingsrisico aan: een verlaagd aantal bloedplaatjes, een verlaagde hoeveelheid bloedstollingsfactoren waardoor de stolselvorming vertraagd plaatsvindt, en een versnelde afbraak van stolsels.In mijn onderzoek vond ik bij toeval dat, wanneer de afbraak van stolsels bestudeerd werd met een nieuw ontwikkelde laboratoriumtest voor stolselafbraak, er helemaal geen verschil was tussen patiënten en gezonde vrijwilligers. Dit was merkwaardig, want de leerboeken waren stellig: al in 1914 was aangetoond dat bloedstolsels van patiënten met een leverziekte versnelde afbraak vertoonden, en deze resultaten zijn vele malen bevestigd. Het enige verschil tussen de al gepubliceerde experimenten en mijn proeven was de laboratoriumtest. De testen in de literatuur hadden echter wat mij betreft beperkingen die onze nieuwe test niet had. Wat is nu ‘waar’?

In de afgelopen 10 jaar zijn we er, door nauwkeurig laboratoriumonderzoek in combinatie met observaties in de kliniek, van overtuigd geraakt dat de consequenties van de veranderde bloedstolling in patiënten met een leverziekte heel anders zijn dan altijd is aangenomen. Hoewel er bij patiënten met een leverziekte vervelende bloedingscomplicaties kunnen voorkomen, hoeven deze complicaties niet samen te hangen met een falend bloedstelpingssysteem. Andere factoren zoals een verhoogde bloeddruk in de bloedvaten naar de lever, en problemen met de stevigheid van de vaten kunnen een aantal bloedingscomplicaties verklaren. Verder is er de afgelopen 15 jaar spectaculaire vooruitgang geboekt in het terugdringen van bloedverlies tijdens een levertransplantatie. We hebben in laboratorium en kliniek overtuigende bewijzen gevonden dat door gelijktijdige veranderingen in activatoren en remmers van het bloedstelpingssysteem het netto resultaat van al deze veranderingen eigenlijk neutraal is. Met andere woorden, het bloedstelpingssysteem in een patiënt met leverfalen is redelijk in balans. Echter, de balans is veel fragieler dan in mensen met een gezonde lever. Hierdoor kunnen patiënten met een leverziekte soms bloedingsproblemen krijgen, terwijl ook tromboses kunnen voorkomen. Deze ideeën, die wij de ‘hemostatische herbalans’ van patiënten met een leverziekte hebben genoemd, staan lijnrecht tegenover de beschrijvingen in eerder genoemde leerboeken. In de afgelopen 10-20 jaar heeft dus een fundamentele verandering in het denken over bloedstolling in patiënten met leverfalen plaatsgevonden. Hoewel onze ideeën steeds meer geaccepteerd raken, zijn er nog steeds onderzoekers die kritisch zijn. Deze onderzoekers blijven staan achter de oude gedachte dat patiënten met een leverziekte een bloedingsrisico hebben ten gevolge van veranderingen in de bloedstolling.

Door het wetenschappelijk werk wat wij hebben verricht, zijn we nu al een aantal keren uitgenodigd een hoofdstuk te schrijven voor belangrijke internationale naslagwerken op het gebied van de bloedstelping. Voor een aantal veel gebruikte leerboeken hebben we een hoofdstuk over hemostase in patiënten met een leverziekte geschreven. De boodschap van die hoofdstukken zijn anders dan die in de leerboeken die ik gebruikte in het begin van mijn carrière. We zijn dus eigenlijk letterlijk de leerboeken aan het herschrijven. Dat het denken over dit specifieke onderwerp zo zou veranderen,

OLTtimer.maart2012.1903 13 20-03-12 15:57

14OLTtimer


mede door ons eigen werk, had ik nooit verwacht. Tegelijkertijd weet ik ook niet zeker of onze beschrijvingen in de leerboeken nu echt ‘de waarheid zijn’. Ons onderzoek naar de veranderingen in de bloedstolling in patiënten met een leverziekte zijn nog in volle gang. Ik sluit dus niet uit dat over 10 jaar de leerboeken weer herschreven zijn. De wetenschappelijke inzichten over dit onderwerpen zijn dynamisch, en ook onze interpretatie van onze bevindingen zijn wellicht aan veranderingen onderhevig. Ik ben door naast lezer van tekstboeken ook schrijven van delen van deze boeken te worden in ieder geval anders naar leerboeken gaan kijken.

OLTtimer.maart2012.1903 14 20-03-12 15:57

15 OLTtimer


Door Ingrid Bodewes en Joukje Koehoorn,redactie OLTtimer

Met de intrede van het UMCG-protocollensysteem DocPortal is besloten dat de protocollen korter en bondiger te maken. Dit vergroot de vindbaarheid op onderwerp in DocPortal. Ook is het beter werken met kleinere protocollen; je hebt immers vaak alleen de informatie nodig over het onderwerp van je keuze, de rest is overbodig maar je moet er wel ‘doorheen’. En last but not least zijn kleine protocollen beter up to date te houden; in de praktijk blijkt het gemakkelijker te zijn meerdere korte documenten te reviseren dan één grote lap tekst.

Verpleegkundig protocol opgesplitstVoor de levertransplantatieprotocollen betekent dit dat in de afgelopen periode een aantal protocollen grote is opgesplitst in kleinere protocollen. Een goed voorbeeld is het verpleegkundig protocol voor volwassenen en kinderen. De 42 pagina’s lange tekst is onderverdeeld in een aantal kleine, handzame protocollen die op DocPortal zijn geplaatst of zullen worden geplaatst. Deze hebben de volgende titels:

Levertransplantatie (OLT) verwijzing en vooronderzoekLevertransplantatie (OLT) wachtlijstperiodeLevertransplantatie (OLT) donormelding OLT volwassenen vanaf C4VALevertransplantatie (OLT) donormelding volwassenen vanaf C3VALevertransplantatie (OLT) donormelding kinderenLevertransplantatie (OLT) verpleegkundige zorg na OLTLevertransplantatie (OLT) ontslagprocedure na OLT, kinderenLevertransplantatie (OLT) transitie van BKK naar MDL.

Link naar landelijk protocol orgaan- en weefseldonatieDaarnaast biedt DocPortal de mogelijkheid om met een link te verwijzen naar protocollen die landelijk beschikbaar zijn via het internet. Wijzigingen in deze protocollen worden centraal doorgevoerd. Zo linken we naar de website van de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) waarop het nieuwe ‘Modelprotocol postmortale orgaan- en weefseldonatie 2011’ staat.Dit modelprotocol bevat alle relevante informatie over orgaan- en weefseldonatie in Nederland, zowel voor heart-beating als non-heart-beating donoren. Daarnaast is informatie opgenomen over het donorregister, de beslissing tot donatie, informatie met betrekking tot de nabestaanden, hersendood en donorbehandeling, -evaluatie en -operatie, wetsteksten en diverse formulieren.

Wijzigingen OLT-protocollen in DocPortal

Met een DocPortal-link naar dit nieuwe protocol is het oude protocol ‘Orgaandonatie: non-heart beating multi-orgaandonatie, landelijk protocol’ overbodig geworden. Dit protocol is nu dus verwijderd van DocPortal.De link naar het modelprotocol is tevens op de homepage OLT gesplaatst onder ‘professionals’.

Recente updatesNaast bovengenoemde protocollen zijn in de afgelopen periode de volgende OLT-protocollen geupdate in DocPortal:

Levertransplantatie (OLT) medisch maatschappelijk werk volwassenen en kinderenLevertransplantatie (OLT) fysiotherapie bij kinderenLevertransplantatie (OLT) fysiotherapie bij volwassenenLevertransplantatie (OLT) huisvesting familie en naastenLevertransplantatie (OLT) gebruik Tussenhuizen door MDL-patiënten

NB DocPortal is alleen te benaderen vanuit het UMCG (via het icoontje op de intranetpagina).

OLTtimer.maart2012.1903 15 20-03-12 15:57

16OLTtimer


Marieke de Boer trekt samen met prof. Robert Porte het chirurgische programma voor de levende donor levertransplantatie. De Boer: “In 2008 heb ik een paar maanden in Hongkong ervaring mogen opdoen met dit type transplantatie en het ligt mij na aan het hart.” Vaak al bij het eerste contact dat ouders hebben met de artsen en verpleegkundig consulenten van de kinder-MDL brengen ouders de wens tot levende donatie ter sprake. Sekema: “Wij zien twee groepen ouders. De ene groep geeft aan donor te willen zijn maar is terughoudend; pas als het kind heel ziek wordt bieden zij zich aan. De andere groep wil opschieten en gaat meteen voor levende donatie, ze willen het kind niet een lange wachttijd aandoen voor een postmortale donor.” De Boer kan dit bevestigen: “De motivatie van ouders voor een levende donatie is heel wisselend.”Het valt op dat ouders in toenemende mate op de hoogte zijn van levende donatie. Sekema: “Er is steeds meer informatie beschikbaar in de media, vooral op het internet. Dus ouders zijn vaak goed voorbereid als wij hen voor het eerst spreken. Dat is anders dan een paar jaar geleden.”De Boer vult aan: “En de ouders praten natuurlijk veel met elkaar. Ze treffen elkaar als hun kinderen zijn opgenomen, logeren samen in het Ronald McDonaldhuis of spreken elkaar tijdens lotgenotencontacten. Ze zien dat levende donor levertransplantatie een goed en relatief sneller alternatief is als er geen postmortale donor beschikbaar is.”

Inschatten van risico’sDe screening van de donor, bijna altijd één van de ouders, gebeurt door dr. Aad van den Berg, hepatoloog van het volwassenen levertransplantatieteam. De screening gaat pas van start als het kind op de wachtlijst staat. Deze screening kan op zich vlot verlopen. Vaak logeren ouders dan twee dagen in het NH-hotel tegenover het

Interview met chirurg Marieke de Boer

“Levende donor levertransplantatie: een multidisciplinaire inspanning bij uitstek”Door Greetje Sekema en Joukje Koehoorn, redactie OLTtimer

In 2011 zijn in het UMCG zeven kinderen getransplanteerd met een stuk van de lever van één van de ouders. Alle zeven kinderen en hun ouders maken het goed.Wij spraken met chirurg dr. Marieke de Boer over de verdere ontwikkeling van het programma. Een ‘hot item’ zo blijkt, want “ik ben ook net benaderd door Transparant (NTS) voor een interview,” aldus De Boer. Ook (dé) Arie Boomsma is onlangs bij haar langs geweest met een cameraploeg. Daar willen we natuurlijk het fijne van weten!Interviewer Greetje Sekema is, naast redactielid van de OLTtimer, verpleegkundig consulent voor de kinderlevertransplantatie. Vanuit haar functie is ze nauw betrokken bij het levende donor levertransplantatieprogramma.

OLTtimer.maart2012.1903 16 20-03-12 15:57

17 OLTtimer


En het team heeft onderhand flink wat ervaring. De Boer: “Door de goede resultaten tot nu toe hebben we op een bepaald gebied de indicaties kunnen uitbreiden. Een relatief nadeel van een levende donor levertransplantatie is de beperkte lengte van de vaten van het donororgaan; bij een post-mortale donor kun je deze royaal meenemen maar bij een levende donor zit je vaak met korte vaten en dat maakt de transplantatie technisch lastiger. Hierdoor heb je soms te maken met iele arteriën (slagaders) zowel bij de donor als bij de ontvanger. Voorheen kon dit een reden voor afwijzing zijn. Sinds kort hebben we een samenwerking opgestart met de plastische chirurgie; tijdens de laatste procedure hebben we hulp ingeschakeld van prof. Paul Werker. Hij heeft met hulp van de microscoop de anastomose gemaakt met de leverslagader. We verwachten dat dit de resultaten ten goede komt.”

Is er verdere groei van het programma mogelijk? “Dat hangt van veel factoren af” aldus De Boer, “maar we schatten in dat circa 1/3 van alle levertransplantaties bij kinderen in de toekomst levende donor-gerelateerd zal zijn. En dat is zoals het afgelopen jaar was.”Sekema: “Ik verwacht eigenlijk ook geen directe groei, want er staan op dit moment maar vijf kinderen op de wachtlijst. Maar in het screeningstraject heeft één op de drie ouders al aangegeven graag donor te willen zijn.”

Effecten op termijnTot en met 2011 zijn er in totaal 16 levende donor lever-transplantaties verricht in het UMCG. De resultaten zijn goed: 94% 1-jaarsoverleving, vergelijkbaar met transplantaties met een postmortale donor. De Boer presenteert op het eerstvolgende Bootcongres van de Nederlandse Transplantatie Vereniging de resultaten van het Groningse programma tot nu toe. Ook wordt een artikel voorbereid voor het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Uiteraard is het voor de toekomst interessant om te kijken naar de resultaten van de levende donor levertransplantaties. Zijn de resultaten vergelijkbaar of misschien zelfs beter dan bij postmortale donatie? Wat op de langere termijn ook interessant is hoe de verhouding tussen ouder en kind zich ontwikkelt na een levende donor levertransplantatie, bijvoorbeeld in de puberteit. Het is de bedoeling hier verder onderzoek naar te doen.

UMCG; in die tijd kunnen bloedonderzoek, diverse consulten, CT en MRI worden gedaan. Vervolgens wordt binnen het team met de betrokken specialisten besloten of de ouder geschikt is als donor. De Boer: “We kijken natuurlijk naar chirurgisch-technische aspecten: is de lever van de donor geschikt om er een stukje af te halen; past het stukje lever bij het kind? Maar we kijken ook naar andere medische aspecten, waarbij vooral wordt gelet op ziektes bij de donor die een verhoogd risico vormen voor donatie. Ook kijken we met de hulp van een psycholoog naar de mentale draagkracht en onderliggende motivatie om donor te zijn. Soms komen we tot de conclusie dat een ouder niet geschikt is als donor, en dat is lastig want ouders willen vaak heel graag. Voor ouders is een ziekte bij hun kind vaak heftiger dan een ziekte bij henzelf, dus ze hebben er alles voor over.”Als de ouder door het team geaccepteerd is als donor kijkt vervolgens een externe vertrouwensarts naar het dossier. Is de donorscreening zorgvuldig gedaan, zijn alle consulten volgens afspraak verricht, zijn er nog maatschappelijke of psychologische haken en ogen? De vertrouwensarts heeft in dit kader ook altijd een gesprek met de ouders. Als hij akkoord is kan de operatie worden gepland. De Boer: “En dat is niet zo eenvoudig. Er moeten twee OK’s beschikbaar zijn, een dubbel team chirurgen en anesthesisten, dubbel OK-personeel. En uiteraard moeten donor en ontvanger in optimale conditie zijn. Alles moet kloppen; het steekt heel nauw. Een multidisciplinaire inspanning bij uitstek dus.”

Groei vooral door donortekortDat het levende donor-programma in de afgelopen jaren heeft kunnen c.q. moeten groeien is met name vanwege het voortdurende donortekort, ook bij kinderen. De Boer: “Wellicht zouden volwassenen-programma’s meer kunnen splitsen ten behoeve van de kinder-programma’s. En dan is het nog maar de vraag of dit iets oplost. Helaas neemt het aantal geschikte splitsbare levers af.

Sekema wijst op een ander aspect: “Ouders melden zich vaker spontaan aan als donor omdat het fenomeen ‘levende donor levertransplantatie’ bekender is geworden in de afgelopen jaren. Ouders zijn zich uitermate bewust van deze mogelijkheid voor hun kind. Ze zien ook dat het met andere geopereerde kinderen en ouders goed gaat.”

OLTtimer.maart2012.1903 17 20-03-12 15:57

18OLTtimer


Media-aandachtBegin januari jl. stond voor op de Libelle: ‘Barbara’s man gaf een stuk van zijn lever aan hun dochter’ (een pfd van het artikel staat www.levertransplantatie.umcg.nl ). Steeds vaker treden ouders met hun verhalen naar buiten. Volgens De Boer is dit niet primair gericht op het geven van informatie over de ingreep: “Het doel van deze artikelen is met name de aandacht te vestigen op het achterliggende probleem, namelijk het donortekort. En dan is levende donor levertransplantatie natuurlijk heel aansprekend: een ouder die een stuk lever doneert aan een kind, dat is mooi, maar het zou gewoon niet nodig moeten zijn.”Onlangs is Arie Boomsma een dag in het UMCG geweest om een levende donorprocedure te filmen. De Boer: “De ouders van het kindje hadden zich aangemeld voor een documentaire van de KRO over transplantatie. We hebben als team wel even moeten nadenken voordat we akkoord gingen, vooral omdat we in het begin niet wisten wat de intentie van het programma was. Maar ze waren gelukkig heel respectvol en ik denk dat het uiteindelijk mooi beeldmateriaal heeft opgeleverd. Het kan trouwens wel 2013 worden voordat de documentaire wordt uitgezonden want ze gaan een aantal types transplantaties in beeld brengen en de patiënten daarna ook een bepaalde periode volgen.”

Wat kan er beter?Met een paar jaar ervaring met het levende donor levertransplantatieprogramma moet ook geconcludeerd worden dat een aantal zaken beter geregeld kan worden. Sekema: “Ouders vragen vaak of de screening van de donor/ouder niet eerder kan worden ingezet. Een aantal minder ingrijpende onderzoeken en consulten, bijvoorbeeld maatschappelijk werk, zouden kunnen worden uitgevoerd parallel aan het screenen van het kind. De puntjes op de i kunnen dan worden gezet als het echt menens wordt.” De Boer: “ Levende donor levertransplantatie is een intensief proces met vele betrokkenen, heftige emoties en lastige logistiek. Hoe vaker we dit doen, hoe geolieder het proces verloopt. Maar we kunnen hierin nog veel verbeteren. Het levende donorprogramma voor volwassenen heeft nog geen aanvang gevonden in Groningen, maar als zich een donor meldt voor een volwassene op de wachtlijst dan gaan we hiermee het screeningstraject in. Voor chirurgische ondersteuning bij een volwassenen-procedure kunnen we een beroep doen op prof. Max Malago uit Londen, een zeer ervaren chirurg op het gebied van levende donor levertransplantatie bij volwassenen.”

Zowel Sekema als De Boer lopen vaak aan tegen het verdelen van de aandacht door niet-geopereerde ouder. Zijn of haar partner èn kind is opgenomen, hoe kan hij of zij de aandacht verdelen (met vaak ook nog andere gezinsleden thuis) èn er zelf niet onderdoor gaan? Inmiddels zijn er ruimere bezoektijden ingesteld (behalve op de IC’s) zodat familie een deel van de aandacht aan beide patiënten kan overnemen. Ook kan de partner logeren (zg. ‘rooming in’) op de volwassenen verpleegafdeling, maar hier wordt nog niet veel gebruik van gemaakt.

Wat ook speelt is dat de geopereerde (immers gezonde) ouder lichamelijk vaak relatief snel herstelt van de operatie. Echter, emoties zijn er soms des te meer. We moeten hier nog aan wennen. Soms bestaat de neiging om de lichamelijk goed herstelde donor snel naar het tussenhuis te ontslaan. Maar dan beginnen de zorgen vaak pas; naast de normale gezinsbelasting is er immers ook een ziek kind dat zorg nodig heeft. Soms is het dus verstandiger de donor nog even opgenomen te houden en te zoeken naar de juiste balans tussen herstel en zorg. De Boer: “Ik heb de indruk dat vooral moeders vaak te snel weer willen gaan zorgen; vaders kiezen eerder voor zichzelf.”

Grote bereidwilligheidSekema en De Boer zijn het erover eens dat er bij de nacontrole moet worden gelet op het combineren van de poli-afspraken van ouder en kind. De ouders worden twee jaar door de chirurgie in controle gehouden, dit komt neer op gemiddeld drie polikliniekbezoeken (6 maands, 1- en 2-jaars). Er wordt naar gestreefd deze te combineren met de nacontrole van de kinderen op de kinder-MDL. Sekema: “Het is soms even zoeken maar over het algemeen verloopt dit soepel.”

Al deze zaken hebben de aandacht van het team en kunnen bijdragen tot een betere inbedding van het levende donor levertransplantatieprogramma in ons ziekenhuis. Dit gaat ongetwijfeld lukken want over het algemeen is er een grote bereidwilligheid onder de medewerkers. De Boer: “Iedereen wil wel meewerken, want het is en blijft een bijzonder programma. Maar we blijven op onze hoede: als een levende donor levertransplantatie goed gaat is het fantastisch, maar als het niet goed gaat is het ook des te zwaarder.”

Aantallen levende donor levertransplantaties bij kinderen in het UMCG

2004 1

2005 1

2006 1

2007 1

2008 1

2009 1

2010 4

2011 7

OLTtimer.maart2012.1903 18 20-03-12 15:57

19 OLTtimer


> Rapamycin induces heme oxygenase-1 in liver but inhibits bile flow recovery after ischemiaKist A, Wakkie J, Madu M, Versteeg R, Ten Berge J, Nikolic A, Nieuwenhuijs VB, Porte RJ, Padbury RT, Barritt GJ.J Surg Res. 2011 Nov 18.

> Pitfalls in assessing platelet activation status in patients with liver disease.Lisman T, Porte RJ.Liver Int. 2011 Dec 30. doi: 10.1111/j.1478-3231.2011.02737.x.

> Risk factors for central bile duct injury complicating partial liver resectionBoonstra EA, de Boer MT, Sieders E, Peeters PM, de Jong KP, Slooff MJ, Porte RJ.Br J Surg. 2012 Feb;99(2):256-62. doi: 10.1002/bjs.7802. Epub 2011 Dec 20.

> Regeneration of human extrahepatic biliary epithelium: the peribiliary glands as progenitor cell compartmentSutton ME, Op den Dries S, Koster MH, Lisman T, Gouw AS, Porte RJ.Liver Int. 2011 Dec 15. doi: 10.1111/j.1478-3231.2011.02721.x.

> Aspartate transaminase to platelet ratio index is not correlated with severity of fibrosis or survival in children with biliary atresiaLind RC, Verkade HJ, Porte RJ, Hulscher JB.J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2011 Dec 12.

> Biliary Atresia in The Netherlands: outcome of patients diagnosed between 1987 and 2008de Vries W, de Langen ZJ, Groen H, Scheenstra R, Peeters PM, Hulscher JB, Verkade HJ; Netherlands Study Group of Biliary Atresia and Registry (NeSBAR).J Pediatr. 2011 Nov 12.

> Validation of the donor risk index (DRI) in orthotopic liver transplantation within the Eurotransplant regionBlok JJ, Braat AE, Adam R, Burroughs AK, Putter H, Kooreman NG, Rahmel AO, Porte RJ, Rogiers X, Ringers J; For the European Liver Intestine Transplant Association (ELITA) Eurotransplant Liver Intestine Advisory Committee (ELIAC).Liver Transpl. 2011 Oct 10. doi: 10.1002/lt.22447.

> Excellent survival after liver transplantation for isolated polycystic liver disease: an European Liver Transplant Registry studyvan Keimpema L, Nevens F, Adam R, Porte RJ, Fikatas P, Becker T, Kirkegaard P, Metselaar HJ, Drenth JP; for the European Liver and Intestine Transplant Association (ELITA).Transpl Int. 2011 Dec;24(12):1239-1245. doi: 10.1111/j.1432-2277.2011.01360.x. Epub 2011 Sep 29.

> Recombinant factor VIIa to treat severe bleeding in patients with liver disease: Pitfalls and possibilitiesLisman T, Porte RJ.J Hepatol. 2011 Oct;55(4):950-1.

> Prothrombotic gene polymorphisms: possible contributors to hepatic artery thrombosis after orthotopic liver transplantationPereboom IT, Adelmeijer J, van der Steege G, van den Berg AP, Lisman T, Porte RJ.Transplantation. 2011 Sep 15;92(5):587-93.

> A prospective analysis of the natural course of donor chimerism including the natural killer cell fraction after liver transplantationVerdonk RC, Haagsma EB, Jongsma T, Porte RJ, Roozendaal C, van den Berg AP, Hepkema BG.Transplantation. 2011 Aug 27;92(4):e22-4.

> Activation of hemostasis in brain dead organ donors: An observational studyLisman T, Leuvenink HG, Porte RJ, Ploeg RJ.J Thromb Haemost. 2011 Jul 18. doi: 10.1111/j.1538-7836.2011.04442.x.

> “Acute liver failure”: the heart may be the matterde Leeuw K, Meertens JH, van der Horst IC, van der Berg AP, Ligtenberg JJ, Tulleken JE, Zijlstra JG.Acta Clin Belg. 2011 May-Jun;66(3):236-9.

> Towards a rational use of low-molecular-weight heparin in patients with cirrhosisLisman T, Porte RJ.Liver Int. 2011 Aug;31(7):1063. doi: 10.1111/j.1478-3231.2011.02489.x. Epub 2011 Feb 25.

> Minimal effects of acute liver injury/acute liver failure on hemostasis as assessed by thromboelastographyStravitz RT, Lisman T, Luketic VA, Sterling RK, Puri P, Fuchs M, Ibrahim A, Lee WM, Sanyal AJ.J Hepatol. 2011 May 19.

> Protection of bile ducts in liver transplantation: looking beyond ischemiaOp den Dries S, Sutton ME, Lisman T, Porte RJ.Transplantation. 2011 May 27.

Publicaties levertransplantatie laatste halfjaar 2011 en 2012

OLTtimer.maart2012.1903 19 20-03-12 15:57

20OLTtimer


Onderzoeker Kirschbaum gefascineerd en enthousiast

Over de rol van bloedplaatjes bij leverregeneratie Door Marc Kirschbaum, Msc, Chirurgisch Onderzoekslaboratorium

In april 2011 ben ik als promovendus onder begeleiding van prof.dr. J.A. (Ton) Lisman en prof.dr. R.J. (Robert) Porte op het chirurgisch onderzoekslaboratorium begonnen en zal de komende drie jaar onderzoek naar de rol van bloedplaatjes bij leverregeneratie doen.Vanaf 2006 studeerde ik Biomedical Science aan de St. Radboud Universiteit Nijmegen en rondde in 2010 mijn studie met het behalen van mijn Master diploma af. Gedreven door mijn eigen fascinatie en enthousiasme voor het multidisciplinaire en preklinisch georiënteerde onderzoek, solliciteerde ik met succes op dit promotie- traject.

De regeneratieve capaciteit van de leverDe lever is het enige orgaan in de mens dat regenereert tot zijn oorspronkelijke grootte, wanneer er chirurgisch een deel wordt verwijderd. Het grote succes van de leverchirurgie, in het bijzonder ingrepen zoals split-levertransplantaties, partiële orthotope levertransplantaties (OLT) en grote partiële leverresecties (hepatectomie), is afhankelijk van de enorme regeneratiekracht van de lever.Maar ook de regeneratieve capaciteit van de lever is niet oneindig. In sommige patiënten vindt nauwelijks tot geen regeneratie plaats door nog slecht begrepen mechanismen, die kunnen leiden tot ernstige complicaties. Na een partiële leverresectie is een minimaal restlever-volume van ongeveer 30% van het standaard levervolume (SLV) nodig om regeneratie te laten plaatsvinden. Ook bij een partiële OLT (split-lever of living donor transplantatie) is het volume van het levertransplantaat (tenminste 50% van het SLV) bepalend of de nieuwe donorlever succesvol aangroeit en de patiënt herstelt. Is dit niet het geval en is de capaciteit van de transplanteerde lever of de restlever onvoldoende voor de patiënt, dan leidt de patiënt aan het ‘Small-for-Size Syndrome’ (SFSS). Omdat op dit moment geen therapeutisch/farmaceutisch aangrijpingspunt bestaat voor behandeling van patiënten met een falend herstel van de lever na leverchirurgie, is uiteindelijk de enige mogelijkheid een nieuwe lever te transplanteren; anders overlijdt de patiënt.Aandacht voor een farmacologische interventiemethode die het aangroeien van de lever stimuleert bestaat ook om in toekomst

de grootte van partiële donorlevers te verlagen. De mogelijkheid van transplantatie van kleinere donorlevers zou voor de leverchirurgie een belangrijke doorbraak zijn. Door kleinere of kwalitatief slechtere donorlevers te kunnen transplanteren zou de mortaliteit op de wachtlijsten sterk gereduceerd kunnen worden, omdat meer partiële OLT’s mogelijk zouden zijn.Zonder een farmaceutische interventie om de aangroei van de lever te stimuleren zou het bijna onmogelijk zijn om de visie kleinere donorlevers te kunnen transplanteren te realiseren.

Essentiële rol van bloedplaatjesTot recent was er een brede wetenschappelijke consent/consensus dat bloedplaatjes (trombocyten) hoofdzakelijk betrokken zijn bij processen rond om bloedstolling, trombusvorming en wondgenezing. In de afgelopen tien jaar is het duidelijk geworden dat bloedplaatjes ook andere fysiologische functies buiten de bloedstolling en wondgenezing hebben. Inmiddels zijn wetenschappers wereldwijd ervan overtuigd dat bloedplaatjes een essentiële rol spelen bij de metastasering van tumoren, bij diverse longziekten en bij verschillende ontstekingsreacties/inflammatoire reacties. In de afgelopen jaren is uit proefdierexperimenten en uit patiëntenonderzoek gebleken dat bloedplaatjes ook een belangrijke rol spelen bij de regeneratie van het leverweefsel. Uit een klinische studie verricht in het UMCG blijkt dat een postoperatief verlaagd aantal bloedplaatjes geassocieerd is met een vertraagde leverregeneratie in patiënten na een partiële leverresectie, waardoor het risico voor een falende lever stijgt. Deze bevinding wordt door diverse experimentele benaderingen in proefdieren bevestigd. In muizen met geïnduceerde trombocytose (een verhoogd aantal bloedplaatjes) vindt een versnelde regeneratie van de lever en een verlaagde mortaliteit na een 90% leverresectie plaats.

Leverregeneratie door grotendeels onbekend moleculair mechanismeHet mechanisme waardoor bloedplaatjes regeneratie van de lever stimuleren is grotendeels onbekend. Uit onderzoek van de afgelopen jaren blijkt dat bloedplaatjes door het beschadigde of ischemische leverweefsel specifiek worden

OLTtimer.maart2012.1903 20 20-03-12 15:57

21 OLTtimer


aangetrokken. Het precieze moleculaire mechanisme hiervan is nog onbekend. Door interactie met verschillende celtypen binnen de lever worden bloedplaatjes geactiveerd, waardoor ze hun intracellulaire granula gaan secreteren. Deze granula bevatten verschillende mitogene groeifactoren zoals serotonine, insulin-like growth factor (IGF), vascular endothelial growth factor (VEGF) and hepatocyte growth factor (HGF). Secretie van dit soort celproliferatie-stimulerende factoren is een mogelijk mechanisme waardoor bloedplaatjes actief het proces van leverregeneratie kunnen ondersteunen.Een ander potentieel mechanisme waardoor bloedplaatjes de regeneratie van de lever bevoordelen is ‘de novo eiwitsynthese’ door bloedplaatjes. Hoewel bloedplaatjes kernloos zijn, dus geen DNA bevatten, bevatten ze wel een groot aantal pre-mRNAs, die ze vanuit hun megakaryocyten hebben meegekregen. Recent onderzoek heeft aangetoond dat na activatie pre-mRNAs in het bloedplaatjes kunnen worden geprocessed naar ‘mature mRNAs’ en kunnen worden afgelezen zodat eiwit gevormd wordt. Er is recent aangetoond dat pre-mRNAs van diverse mitogene factoren dit proces doorlopen. Door ‘de novo proteinsynthese’ ontstaan mogelijk dus bloedplaatjes met een veranderd ‘fenotype’ waardoor bloedplaatjes wellicht een verhoogde capaciteit kunnen krijgen om de regeneratie van de lever te bevorderen.Om deze potentiële mechanismen, die uiteindelijk tot proliferatie van levercellen leiden, te achterhalen en verder de interactie tussen hepatocyten en bloedplaatjes beter in beeld te brengen, worden in mijn onderzoek laboratoriumexperimenten verricht. In vitro worden bloedplaatjes samen met gekweekte HepG2 cellen (een bekende hepatocyten cellijn) of primaire

hepatocyten geïsoleerd uit proefdieren geïncubeerd. Naast de mate van celproliferatie te kwantificeren wordt de interactie tussen hepatocyt en bloedplaatje ook met behulp van verschillende beeldvormende technieken, zoals confocale laser microscopie (CLM) en transmissie elektronen microscopie (TEM) bestudeerd.

Eerste resultaten uit mijn onderzoek laten zien dat de proliferatie van HepG2 cellen door pre-incubatie met bloedplaatjes toeneemt. Verder constateren wij dat bloedplaatjes door HepG2 cellen worden opgenomen (zie figuur 1 en 2). Deze nieuwe bevinding laat een mogelijk nieuw mechanisme zien waarbij opname van bloedplaatjes door hepatocyten bijdraagt aan de regeneratie van de lever. Groeifactoren uit bloedplaatjes kunnen op deze manier direct in de hepatocyten terecht komen en de delingsactiviteit stimuleren. Op dit moment verrichten wij dierexperimenteel onderzoek waarbij in muizen een 70% hepatectomie wordt uitgevoerd om meer inzicht en kennis te krijgen in het gedrag van bloedplaatjes in de regenererende lever. Bovendien hopen we te achterhalen of opname door hepatocyten bijdraagt aan de regeneratie van de lever.Door de fundamentele en nog slecht begrepen moleculaire mechanismen van bloedplaatjes-gemedieerde regeneratie van de lever te onderzoeken, proberen wij een stap dichter bij het doel te komen om een therapeutisch aangrijpingspunt voor een beter herstel van de lever na een lever operatie te bereiken.

Figuur 1 Confocale laser microscoop opname van HepG2 cellen met gefagocyteerde bloedplaatjes (400 x vergroting). In het rood is het actine cytoskelet van de hepatocyt; in het blauw de celkern en in het groen de bloedplaatjes aangekleurd.

Figuur 2 Transmissie elektronen microscoop opname van een gefagocyteerd bloedplaatje door een HepG2 cel. (24500 x vergroting) * bloedplaatje, # de celkern van de hepatocyt, -> het celmembraan van de hepatocyt

OLTtimer.maart2012.1903 21 20-03-12 15:57


22OLTtimer

Transplantatiecoördinatoren en NTS’ers op werkbezoek in Zweden

Laagdrempelig profiteren van elkaars kennis en kundeDoor Sjirk Fopma, transplantatiecoördinator

Woensdag 5 oktober 2011 vertrokken we met in totaal 14 mensen naar Stockholm om een kijkje te nemen in de keuken van onze Zweedse collega’s. De groep bestond uit transplantatiecoördinatoren, donatiecoördinatoren, beleidsmedewerkers van de NTS en een NTS stafarts (zie foto).

Dat zelfs deze groep professionals nog toezicht nodig heeft bleek al op Schiphol. Nadat iedereen zich had verzameld op Plaza en ieder zijn of haar papieren uitgereikt had gekregen kon de bagage worden ingecheckt. Maar ondanks dat Ernst alles volledig had voorbereid, op naam uitgeprint en uitgedeeld, presteerden een paar mensen het toch nog om binnen 5 minuten op het verkeerde ticket een verkeerde tas in te checken. Gelukkig hadden we extra tijd ingecalculeerd…Maar uiteindelijk goed vertrokken, geland en in het hotel in Stockholm terecht gekomen.

Waarom Zweden hoor ik u denken. Ja, wat is daar nou een goed antwoord op. Natuurlijk om van elkaar wat te gaan leren. Wij waren gevraagd iets over ons NHB programma uit de doeken te doen en andersom wilden wij graag weten hoe de hele donorzorg in Zweden geregeld is. Daarnaast is Zweden natuurlijk een heel mooi land, Stockholm een prachtige en interessante stad en de inwoners o.a. erg aardig. Zweden heeft ongeveer 9 miljoen inwoners en is meer dan 10 x zo groot als Nederland. De donatiebereidheid in Zweden is hoog; 80-90% van de inwoners zegt positief tegenover donatie te staan, maar toch blijven de daadwerkelijke donaties ongeveer gelijk aan die van NL, namelijk 13 donaties per miljoen inwoners.

De donderdag stond een bezoek aan Karolinska Univeritetssjukhuset gepland. Onze reisleider Ernst had van tevoren al gekeken hoe we daar konden komen en dat moest te lopen zijn. Wel vreemd dat onze Zweedse collega het steeds over een bus had, maar ja, op de kaart was het een stukje van niks. Dus, na een stief half uurtje stevig ‘doorstiefelen’ kwamen we aan bij het Karolinska en werd Öystein Jynge gebeld. Afgesproken bij de koffiebar in het ziekenhuis en dan maar zoeken, maar geen koffiebar te vinden. Bellen met Öystein, bleek dat er 2 Karolinska’s waren… beide giga-groot, alleen die wij hadden moeten hebben stond een 30 km verderop…. Oooo, vandaar dus die bus en niet te belopen… Öystein is TC en werkzaam in de Stockholm regio en deze dag onze gastheer.Uiteindelijk met de nodige vertraging in Huddinge aangekomen

maar jammer genoeg kwam daardoor het programma wel onder druk te staan. We kregen eerst van Öystein uitleg over het Zweedse donatiesysteem, beleid en training. Er zijn opvallende verschillen met Nederland. In Zweden kent men het opt-out systeem. Dat wil zeggen dat het register er in de eerste plaats alleen voor is om je te registreren als niet-donor. Daarnaast kent men nog een soort van codicil en kan de wens aan de familie kenbaar zijn gemaakt. Het is verplicht bij een mogelijke donor al deze 3 mogelijkheden te controleren alvorens duidelijk te hebben of er een positieve dan wel negatieve wilsbeschikking is.Wat ook erg opvallend was, is het feit dat Zweden geen centraal geregeld allocatiecentrum kent. In eerste instantie komen de organen van de regiodonoren beschikbaar voor de wachtenden in de eigen regio. Niet alle regio’s voeren alle transplantaties uit, dus daar is dan weer wel een soort van uitwisseling. Zweden kent vier transplantatiecentra met hun eigen donorgebied. Daarnaast viel op dat het beleid van scholing en training in Zweden een meer verplichtend karakter heeft. Werkers op het gebied van donatie en transplantatie volgen landelijk erkende verplichte cursussen en trainingen.Daarna volgde uitleg van en over de Zweedse variant van de donatiefunctionaris door Hans Lindblom. Anders dan in Nederland kan hij vanuit Stockholm te hulp worden geroepen door de ziekenhuizen in de regio om te assisteren bij het opstarten van een donorprocedure. Niet zoals in Nederland gaat de TC alvast naar de IC om de procedure op te starten, maar komt met het uitnameteam mee naar de OK. Dit hele systeem draait goed en er is altijd een donatiecoördinator oproepbaar om in een regio ziekenhuis de helpen een procedure op te starten.

Zo goed de orgaandonatie geregeld is, zo weinig georganiseerd is dat het geval met de weefseldonatie. Het is heel erg afhankelijk van of er in de eigen regio een ‘bank’ gevestigd is. Bijvoorbeeld in de Stockholm-regio worden telefonisch alle nabestaanden van overledenen benaderd met de vraag toestemming te geven voor corneadonatie. Er is dus alleen een corneabank in Stockholm en geen huid of andere bank. Een verbazingwekkende

OLTtimer.maart2012.1903 22 20-03-12 15:57

gewaarwording. Wij doen het zo slecht nog niet…Op ons verzoek kwam ’s middags anesthesiologe dr. Anna Januskiewcz vertellen over het project stamcel/tracheatransplantatie. Iets wat in hun optiek totaal onverwacht wereldnieuws werd. We kregen van haar een heel bijzonder bijna live verslag over een erg ingewikkelde operatie die door een gebarsten arteria pulmonalis nog eens vijf uren langer duurde. Wat er op de beelden uitziet als een simpele plastic buis met wat stamcellen erop blijkt een complex geheel te zijn. Het resultaat was erg indrukwekkend.Als afsluiting stond een rondleiding gepland over 1 van de IC’s. Op weg daarnaar toe, was het ondanks het feit dat we binnen bleven en er geen sneeuw lag zo glad dat 1 lid van onze groep lelijk onderuit ging. Dus bijna IC-behoeftig, maar gelukkig met een klap afgelopen zonder schade. Niet alleen buiten in de bossen zie je de ruimte die men heeft in Zweden. Ook op de IC waren we onder de indruk van de grootte van de patiëntenkamers en andere ruimtes.Het bezoek aan Stockholm werd afgesloten met een gezamenlijk diner, met live muziek, in het erg gezellige restaurant Cliff Barnes. Een aanrader voor hen die voornemens zijn Stockholm te gaan bezoeken.

Vrijdag 7 oktober vertrokken we met de trein naar Uppsala. TC Christina Andreasson verwelkomde ons op het station van dit kleine provinciestadje. Maar wel met een enorme universiteitskliniek met ongeveer 7000 werknemers. Het volledige team van Uppsala was vertegenwoordigd, evenals een vertegenwoordigster van de overheid. Ook hier weer een interessant programma over ieders werkzaamheden. Professor Gunnar Tufveson vertelde uitgebreid en boeiend over het eilandjes isolatie programma. Weer viel ook hier hun manier van weefseldonatie op. In Uppsala is hét brandwondencentrum van Zweden gevestigd, maar de huid die


23 OLTtimer

hier nodig is, importeert men voor veel geld uit Nederland.In Uppsala werd op verzoek van onze Zweedse collega’s een presentatie gegeven door Sjirk over het NHB-III programma in Nederland. In Zweden kent men dit nog niet en door wettelijke regels zal het ook lastig zijn dit op te starten, omdat in Zweden het register alleen mag worden geraadpleegd na het vaststellen van de dood. Vandaar dat naar alle waarschijnlijkheid de meer discutabele NHB-II of NHB-I. als eerste mee zal worden gestart.De drie medewerkers van de NTS gaven een beleidsoverzicht van de Nederlandse organisatie, inclusief het Masterplan Orgaandonatie. In Zweden zal dit voorlopig nog utopisch zijn, aangezien de verschillende regio’s allemaal hun eigen beleid maken los van elkaar. De Zweden waren zichtbaar onder de indruk van onze organisatie. Het was grappig te zien dat de verschillende promotiematerialen die wij gebruiken in Zweden min of meer op dezelfde manier worden gebruikt. Overal wordt dus alles uit de kast gehaald ter verhoging van het aantal donoren.Ook in Uppsala werd afgesloten met een bezoek aan een IC en wel de nieuwe neuro IC, waarna we ons gingen verpozen in de stad tot we aan tafel konden met de gastdames en heren uit Uppsala.Zaterdagavond werd er in een zo goed als leeg vliegtuig weer terug gevlogen na een sightseeing dag in Stockholm.

Deze manier van uitwisseling van ervaringen, kennis en kunde, laat op een laagdrempelige manier een heel team profiteren van elkaar. Anders dan tijdens een congres is er in deze setting meer tijd en ruimte om de dagelijkse zaken met elkaar door te nemen.

De reis werd mede mogelijk gemaakt dankzij de sponsoren TEVA pharm en Organ-assist.

OLTtimer.maart2012.1903 23 20-03-12 15:57

24

TeamworkDr. Ewan Harrison is per 1 april 2012 teruggekeerd naar Schotland. Hij was gedurende het afgelopen jaar fellow bij de HPB-chirurgie en levertransplantatie. Ewan laat onuitwisbare sporen na in het Groningse!

Daarnaast is er in de afgelopen periode weer een aantal wijzigingen geweest binnen de groep leverteamstudenten (zie pagina 10-12).

OLTtimer

AgendaEuropean Association for the Study of the Liver (EASL)Barcelona, 18-22 april 2012www.easl.eu

AInternational Liver Transplantation Society (ILTS)San Francisco, 16-19 mei 20122012.ilts.org

Digestive Disease Week (DDW)San Diego, 19-22 mei 2012www.ddw.org

American Transplant Congress (ATC)Boston, 2-6 juni 20122012.atcmeeting.org

Dutch Liver WeekVeldhoven, 11-15 juni [email protected]

IHPBA 2012Parijs, 1-5 juli 2012www.ihpba2012.com

ELITA/LIGACE Split Liver CourseGent, 13-15 september 2012www.esot.org

23rd ETCO Congress + European Donation Congress ‘Transplant coordination, science needs a heart’Dubrovnik, Croatia, 5-7 oktober 2012www.europeantransplantcoordinators.org

Eurotransplant Annual MeetingLeiden, 11-12 oktober 2012www.eurotransplant.org

AST/ESOT Joint Meeting Nice, 12-14 oktober 2012www.a-s-t.org

American Association for the Study of Liver Diseases (AASLD)Boston, 9-13 november 2012 www.aasld.org

Advanced International Training Course in Transplant CoordinationBarcelona, 12-16 november 2012www.tpm.org

Eurotransplant Winter MeetingAlpbach, (Ostenrijk), 23-25 januari 2013www.eurotransplant.org

Colofon

OLTtimer is bestemd voor het levertransplantatieteam van het UMCG en de verwijzers.Redactie Ingrid Bodewes, projectmedewerker | Gerda Boersma, anesthesioloog | Cees Brugman, transplantatiecoördinator | Anneke de Bruin, verpleegkundig consulent | Suzanne de Bruin, secretaresse levertransplantatie | Hilda Dijk, secretaresse levertransplantatie | Erik Heeg, leverstudent | Sonja Hintzen, secretaresse levertransplantatie | Joukje Koehoorn, stafmedewerker (eindredactie) | Greetje Sekema, verpleegkundig consulent Ontwerp en opmaak Gravis Ontwerpers Productie Huisdrukkerij UMCG De volgende OLTtimer verschijnt in het najaar van 2012. Kopij kunt u inleveren bij de redactie van de OLTtimer, afdeling Chirurgie, hpc BA33, Hanzeplein 1, 9713 GZ Groningen, tel. 050 -361 55 30, fax. 050-361 17 45, e-mail: [email protected], internet: www.levertransplantatie.umcg.nl


OLTtimer.maart2012.1903 24 20-03-12 15:57

OLTtimer 1 - umcg.nl · Operatietechnieken, medicatie, monitoring en begeleiding zijn sterk...

Documents

Transcript of OLTtimer 1 - umcg.nl · Operatietechnieken, medicatie, monitoring en begeleiding zijn sterk...