Oefenopgaven Historische context Republiek der Nederlanden 5H Opgave 1 In 1544 regelden Karel V en de Deense koning in een verdrag de doorvaart door de Sont voor schepen uit de Nederlanden. Leg uit waarom dit zo belangrijk was voor de Hollandse steden. Opgave 2 Gebruik bron 1 Twee ontwikkelingen op politiek gebied waren merkbaar in de Nederlandse gewesten in de zestiende eeuw: - een strijd om macht en invloed tussen vorst, adel en opkomende burgerij - vorsten voeren een centralisatiepolitiek Leg van beide politieke ontwikkelingen uit in hoeverre deze in het geval van de Raad van State zichtbaar waren. Opgave 3 Gebruik bron 2 Leg uit: - naar aanleiding van welke gebeurtenis deze brief (dit bevel) is opgesteld. - waarom de aanbieding van het Smeekschrift gezien kan worden als een indirecte oorzaak voor deze situatie. - waarom het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden gezien kan worden als een gevolg op lange termijn van deze situatie. Opgave 4 Gebruik bron 3 Leg uit op welke twee onderdelen van Alva’s politiek in de bron kritiek wordt geleverd? Gebruik in je antwoord twee beeldelementen. Opgave 5 Zet onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde, van vroeger naar later. Noteer alleen de letters op je antwoordblad. A Het smeekschrift wordt aangeboden aan Margaretha van Parma. B De Staten-Generaal nemen de Acte van Verlatinghe aan. C De Pacificatie van Gent wordt gesloten. D De Beeldenstorm breekt uit. E De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt uitgeroepen. F Filips II stuurt de hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen. G Bij de Bloedbruiloft (Bartholomeusnacht) worden Hugenoten massaal vermoord.

Opgave 6 Het jaar 1588 wordt door historici die de geschiedenis van de Republiek bestuderen, gezien als een belangrijk omslagpunt. Leg uit waarom dit zowel in militair- als in politiek opzicht het geval was. Opgave 7 Tussen het ontstaan van de moedernegotie en de opkomst van de commerciële landbouw in Holland bestond een verband. Licht dit verband toe door: − een omschrijving te geven van de moedernegotie en − een omschrijving te geven van de gecommercialiseerde landbouw in Holland − het verband tussen beide te noemen. Opgave 8 Gebruik bron 4 Een bewering: In de eerste helft van de 17e eeuw − was de bloei van de moedernegotie een oorzaak van technische vernieuwing in de scheepsbouw en − was technische vernieuwing in de scheepsbouw een oorzaak van de verdere bloei van de moedernegotie. Toon de juistheid van de bewering met behulp van de bron aan.

Opgave 9 Een bewering uit een boek over de geschiedenis van Brabant: "Gedurende de hele (zestiende) eeuw waren de Nederlanden als het ware slechts de randgemeente van deze wonderbare stad (Antwerpen), die hen aan haar invloed onderwierp." Leg uit dat deze bewering: − juist is voor de periode tot 1585, maar − voor de periode na 1585 niet meer opgaat Opgave 10

Gebruik bron 5

Uit dit reglement van het schoenmakersgilde kun je afleiden dat het gilde een economische én een sociale functie heeft gehad. Toon dit met de bron aan.

Opgave 11 Gebruik bron 6 Uit deze bron blijkt, dat de positie van de VOC in de handel binnen Azië anders is dan de positie van de VOC in de handel tussen Azië en de Republiek. Toon dit aan. Opgave 12 In 1628 veroverde Piet Hein in opdracht van de WIC een Spaanse zilvervloot. Een deel van het buitgeld werd gebruikt om een vloot uit te rusten om twee kustplaatsen te veroveren: in 1630 Recife (in Brazilië) en in 1637 fort Elmina (in Ghana). Deze veroveringen versterkten de positie van de WIC in de driehoekshandel. Leg dit uit door: − eerst (met de lading die de schepen in Ghana ophaalden) uit te leggen waardoor de verovering van fort Elmina de positie van de WIC in de driehoekshandel versterkte en − daarna (met de lading die de schepen in Brazilië ophaalden) uit te leggen waardoor de verovering van Recife de positie van de WIC in de driehoekshandel versterkte. Opgave 13 Gebruik bron 7 Een interpretatie: Uit dit schilderij blijkt, dat de schilder Amsterdam ziet als het centrum van de wereld. Ondersteun deze interpretatie door: − met twee elementen uit het schilderij uit te leggen dat de schilder Amsterdam als centrum van de wereld afbeeldt en − (zonder bron) twee argumenten te noemen waaruit blijkt dat dit beeld van Amsterdam in de zeventiende eeuw terecht is. Opgave 14 Omstreeks 1648 was het stadbestuur van Leiden vol vertrouwen in de toekomst van de eigen textielnijverheid. Verklaar het optimisme van het Leidse stadsbestuur vanuit de politieke situatie in 1648. Opgave 15 Gebruik bron 8 Deze gevelsteen is te beschouwen als een vorm van propaganda voor de Amsterdamse regenten. Leg uit welke politieke boodschap de Amsterdamse regenten met deze gevelsteen willen overbrengen.

Opgaven 16 Gebruik bron 9 In deze beschrijving laat William Temple zien, dat de Republiek der Verenigde Nederlanden binnen Europa in cultureel opzicht een bijzondere plaats inneemt. Toon dit aan. Opgave 17 Gebruik bron 10 Stel: je doet onderzoek naar het verband tussen de positie van vrouwen in de Republiek en de VOC-handel. Je stelt vast dat deze brief voor je onderzoek een bruikbare bron is. Maak duidelijk dat dit een bruikbare bron voor je onderzoek is, door uit te leggen: − of deze beschrijving aansluit bij het algemene beeld van de bijzondere positie van vrouwen in de zeventiende eeuw in de Republiek en − waardoor de VOC-handel heeft bijgedragen aan deze bijzondere positie. Opgave 18 Gebruik bron 11 De achttiende eeuw wordt wel de "Eeuw van de Verlichting" genoemd. Leg uit of deze bron een voorbeeld is van Verlichtingsdenken.

Bron 1 In ‘De Tachtigjarige Oorlog’ van S. Groenveld en H.L.Ph. Leeuwenburg staat het volgende fragment over de Raad van State: “Het meeste aanzien van de drie had ongetwijfeld de Raad van State, door zijn taken én door de status van zijn leden. In alle ‘grote en voornaamste zaken’ van de Nederlanden moest hij advies uitbrengen; dat wilde zeggen: in internationale kwesties en diplomatie, in oorlog en vrede en binnen de Lage Landen in alle aangelegenheden van kerkelijke, financiële en bestuurlijke aard. De Raad hield zich, met andere woorden, bezig met de bepaling van het beleid van de centrale overheid. De leden ervan werden in de eerste plaats uit de adel gerekruteerd: tien edelen namen er in 1531 in plaats naast twee geestelijken. Maar weldra deden ook juristen hun intrede, tot woede van de adellijke heren. Zo telde de Raad in 1555 zeven edelen naast vijf rechtsgeleerden. Bovendien waren de leden van de Raad verdeeld in permanent en niet-permanent aanwezig. De eersten namen in feite de besluiten, maar de tweeden werden voor die besluiten mede verantwoordelijk geacht. Het aantal permanente leden was gering en meestal niet van adellijke afkomst.” Bron 2 Uit een brief, geschreven door Filips II “Daar valt eerst nog veel te doen. De steden moeten voor hun oproerigheid met verlies van hun voorrechten worden gestraft; van particulieren moet nog een goede som afgeperst; van de Staten des lands een blijvende belasting gevorderd. Daarom is het ondienstig reeds nu vergiffenis af te kondigen. Eenieder moet voortdurend in angst verkeren dat het dak hem op het hoofd zal vallen. Zo zullen de steden zich voegen in hetgeen over hen beschikt zal worden, de particulieren hoog rantsoen bieden om zich vrij te kopen, en de Staten niet durven weigeren wat hun in naam des Konings zal worden voorgesteld.”

Bron 3 Toelichting Uit het bijschrift bij de bron: “De schepen zijn vervallen. De scheepslieden kunnen de koopman niet helpen – hij verkoopt geen goederen. De hoer van Babylon [Babylon is volgens een bijbels verhaal de stad van de antichrist] is vrolijk met de hertog van Alva. De verarmde marskramer zit erbij: hij kan zijn waren niet verkopen.”

Bron 4 Fluitschepen worden veel gebruikt voor de handel op de Oostzee. De hoogte van de Sonttol hing tot 1669 onder meer af van de breedte van het dek. De eerste vermelding van een fluitschip is in een publicatie uit 1604. Dit zelfde jaar, 1595, werden hier de schepen die men Hoornse gaings of fluiten noemt, voor het eerst gebouwd. Deze schepen zijn vier keer zo lang als ze breed zijn, sommige zijn nog langer, en zeer geschikt voor de zeevaart, zowel voor het zeilen aan de wind als om het varen in ondiep water. Daardoor zijn ze zo gewild, dat in acht jaar tijd er 80 van dit soort schepen vanuit Hoorn zijn uitgerust, met grote winst voor de burgers. Bron 5 Een gedeelte van het reglement van het in 1608 opgerichte schoenmakersgilde in Vlissingen. Dat niemand (buiten het gilde om) voortaan binnen deze stad Vlissingen een werkplaats of winkel mag hebben hetzij van schoenmaken, nieuwe of oude, gareel* maken, platijn** maken, zadelmaken, huidenvetten of leertouwen; verder moet hij ook poorter (burger van de stad) zijn. Alle zonen van vrije gildebroeders die binnen deze stad geboren zijn nadat hun vaders in het gilde gekomen zijn, zullen vrij in het gilde en de nering opgenomen worden zonder daarvoor iets te moeten betalen aan het gilde of de armen. Als een vrije gildebroeder een leerkind aanneemt, zo zal het kind aan het gilde voor zijn leerjaar twee schellingen schuldig zijn. Waarvan uitgezonderd zullen zijn de weeskinderen van het armhuis van deze stad. * het gareel is het leren tuig van een paard ** een platijn is een pantoffel of klomp, deels van hout, deels van leer

Bron 6 Een fragment uit een rapport over de handel in Indonesië, geschreven kort na 1609 door de vertegenwoordiger van de VOC in Bantam. De schepen komen aan in Bantam (op Java), waar men als eerste de gelegenheid en de stand van geheel ons Indië hoort, doordat daar alle adviezen van andere kantoren en schepen arriveren, zowel van degene die naar het vaderland gaan als die daar vandaan komen. Vanuit Bantam worden bijna alle kantoren van proviand voorzien, of van realen (geldstukken) of van textiel, al naar gelang de afzetmogelijkheden van de plaats. De inwoners zijn Javanen, zeer ontrouw en moorddadig, de lucht is zeer ongezond. Hier komt peper vandaan, jaarlijks wordt meer dan 1000 last*) verscheept, zowel door de Chinezen als door ons daar vandaan afgevoerd. Het wordt per zak gekocht en het levert in het algemeen 21⁄4 à 21⁄2 realen op. (...) De tol die men in Bantam betaalt, bedraagt 8 procent. De peper wordt ook wel verhandeld tegen katoenen kleden, die van de kust van Coromandel (de Oostkust van India) met onze schepen gebracht werden. Andere waren als benjuyn**), zijde, porselein, diamanten, besoarstenen***), rijst, etc. wordt al van buiten binnengebracht, door vreemde volken als Chinezen, Maleisiërs, Guseratten (Fillippijnen), Perzen, Arabieren en Javanen, die met hun jonken alle omliggende landen bevaren en hier aankomen, waardoor daar veel handel gedreven wordt. * een last is ongeveer 1250 kilogram ** benzoëhars, geurstof (basis voor parfums en wierook) *** ingewandssteen van sommige dieren (wordt als geneesmiddel gebruikt)

Bron 7 Een schilderij van Gerard de Lairesse uit het einde van de zeventiende eeuw met als titel: "De Amsterdamse stedenmaagd neemt de hulde der volkeren in ontvangst". Toelichting De zittende vrouw in het midden is de Amsterdamse stedenmaagd, met haar rechterhand op de wereldbol en in haar linkerarm de hoorn des overvloeds. Achter haar staat Mercurius, god van de handel en boodschapper van de goden.

Bron 8 Inschrijving der bedeelden, een zandstenen reliëf, toegeschreven aan Albert Vinckenbrinck. Deze steen is omstreeks 1650 aangebracht in de gevel van een Amsterdams grachtenhuis, waar arme burgers zich laten inschrijven om in aanmerking te komen voor bedeling (gemeentelijke steun) Bron 9 Sir William Temple verblijft als ambassadeur van Engeland lange tijd in de Republiek. In 1672 schrijft hij in zijn boek 'Observations upon the United Provinces' (Beschouwingen over de Verenigde Provincies) ‘Een omstandigheid die ik noemde als een oorzaak van hun grootheid was de eenvoud en bescheidenheid van leven van hun magistraten. Die is zo algemeen, dat ik nooit iemand onder hen gekend heb die boven de algemeen gebruikelijke zuinige burgermansleefwijze uitstak, en zo indrukwekkend dat ik van de twee belangrijkste ambtenaren van mijn dagen, vice-admiraal De Ruyter en raadspensionaris De Witt (...) de eerste nimmer gekleed heb gezien in aanzienlijker kledij dan die van de nederigste kapitein (...). Wat betreft De Witt, de man die in de regering vrij veel te zeggen had: zijn gevolg en huishouding waren ingericht op gelijke voet als die van andere afgevaardigden en staatsdienaren; zijn kleding was stemmig en eenvoudig, burgerlijk ook (...). Zijn personeel (...) bestond slechts uit één man, die alle huishoudelijke knechtenwerk in huis afdeed en bij ceremoniële bezoeken een eenvoudige livreimantel aantrok en buiten op zijn koets paste’.

Bron 10 Fragment uit een brief van 24 oktober 1672 van Maria Scherius aan haar zoon in Batavia, het huidige Djakarta in Indonesië. Maria en haar man hebben op dat moment hun bezittingen in Harderwijk moeten achterlaten en zijn naar Hoorn gevlucht. Haar brief, meegestuurd met een schip van de VOC, is nooit aangekomen bij haar zoon, maar ligt sinds 1672 in het archief van het High Court of Admirality van Engeland, een instelling die tot taak had de Engelse kaapvaart te regelen Wij hadden gedacht dat wij en jij wat winst zouden krijgen met wat wij gestuurd hadden. Dat kan ik van nu af aan wel uit mijn hoofd zetten. (...) Ik wenste wel dat ik niets gestuurd had, maar dat ik het geld dat ik daarvoor heb uitgegeven nu had om onze nood te lenigen. Jij schrijft dat je de hoeden van Claes Janssen bij je houdt en daarnaast het Turks haar (uit zuiver kameel- of geitenhaar gesponnen garen) zou betalen. En je schrijft niet eens wat er nog meer is en hoeveel Turks haar. (...) Als ik de katoenen stoffen die jij ons gestuurd hebt, zal moeten verkopen, dan zal ik daar niet meer dan 18 Hollandse guldens voor de ene soort en niet meer dan 9 gulden voor de andere soort voor kunnen krijgen, zodat jij die nooit meer hoeft op te sturen! (...) Daarom, gelieve mij niet meer van die stof te sturen, of het moest bij andere koop zijn. Ik had geschreven: fijne betiljes (een fijne stof). En als die niet voor een redelijke prijs te krijgen waren, zou ik ze niet willen hebben. Als er niet wat winst op te halen is, waarom dan de moeite, het gevaar en de onkosten? Bron 11 In een verslag van zijn reis door de Republiek merkt de Franse filosoof Denis Diderot op over de nijverheid in de Republiek In Zeeland wordt veel meekrap (plant waaruit een rode kleurstof gewonnen wordt) geproduceerd. Er zijn suiker- en zoutraffinaderijen. (...) Verder wordt er een enorme veestapel vetgemest; er worden schepen gebouwd voor alle zeevarende naties. (...) In Overijssel worden damast, katoen, (...) en allerlei soorten bombazijn (linnen stof met een katoenen inslag) geweven. Er worden alleen nuttige en duurzame dingen gemaakt. (...) Het arbeidsloon is in Holland hoog. De arbeiders worden per dag uitbetaald, dientengevolge werken ze zo min mogelijk om zoveel mogelijk te verdienen. Als u hen vraagt om iets voor u te maken, moet u lang wachten voordat het klaar is. In verhouding tot wat je ervoor krijgt, zijn de lonen dus te hoog, en zeker vergeleken bij de kosten van de dagelijkse levensbehoeften. Daarbij moet men dan bedenken dat de arbeiders zuinig zijn en graag een dutje doen.