e

ak

L

e

o

o

Boek Doe Lab Handleidinggroepsbezoek in de bibliotheek

gesubsidieerd door de Provincie Limburg

2

Deze handleiding rondom de tentoonstelling BoekDoeLab biedt inspiratie om het groepsbezoek in de bibliotheek op een speelse manier vorm te geven.

Hoofdstuk 1 - Inleiding

De tentoonstelling BoekDoeLab is ontwikkeld door Cubiss en Discovery Center Continium. BoekDoeLab stimuleert het lezen en brengt kinderen op speelse wijze in aanraking met wetenschap en techniek. Verhalen uit een aantal prentenboeken zijn gekoppeld aan technische doe-objecten en samengebracht in deze tentoonstelling. Hierdoor wordt de beleving van de wetenschap en techniek in deze tentoonstelling vergroot.

De tentoonstelling biedt mogelijkheden om kleutergroepen in de bibliotheek te ontvangen. Kleuters maken kennis met prentenboeken en allerlei vormen van techniek en wetenschap. Dit sluit aan bij een aantal kerndoelen, geformuleerd door het Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO):

• Onderzoek doen met materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur (kerndoel 42);

• Relaties leggen tussen de werking, de vorm en materiaalgebruik (kerndoel 44);• Zoeken naar oplossingen voor technische problemen (kerndoel 45); • Plezier krijgen in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten

(kerndoel 9).

Inhoud van de tentoonstellingBoekDoeLab bestaat uit zes meubel- en themawanden:

• meubelwand 1 - introductie• themawand 2 - materiaal en gereedschap• themawand 3 - krachten• themawand 4 - licht-, kleur en vorm• themawand 5 - geluid• themawand 6 - constructies en verbindingen

Bij beperkte beschikbare ruimte is het mogelijk om een deel van de themawanden te plaatsen i.p.v. de complete tentoonstelling.

Handleiding BoekDoeLab voor het groepsbezoek in de bibliotheek

Kleuters, boeken en techniek: een kennismaking in de bibliotheek

3

Meubel 1 - Introductie wand

Op de bovenste plank liggen fl yers om mee naar huis te nemen. Met deze fl yer kunnen bezoekers thuis verder experimenteren en meer info over de boeken vinden. Verder staan hier, voor de begeleiders, klappertjes met instructies en achtergrondinformatie bij de doe-objecten.

In het schap beneden staan 7 leeskoffers met de prentenboeken die geselecteerd zijn voor de tentoonstelling. Het gaat om de volgende titels:

• Aap & mol bouwen een hut Gitte Spee• Opa Jan maakt z`n huis schoon Marius van Dam• Een spannende nacht Catherine Metzmeyer• Superbeesje is al onderweg Guido Van Genechten• Zwaan laat het waaien Marjolijn Hof• Over een kleine mol die wil weten wie op zijn kop heeft gepoept Werner Holzwarth• En hoe komt toch een olifant aan al die kilo`s grijs? Erik van Os en Elle van Lieshout

Themawand 2 - Materiaal en gereedschap

Het prentenboek Een spannende nacht is de inspiratie voor de Voelkist.

Wat moet je doen?Ga op het bankje zitten.Trek een schoen uit.Steek je voet in een gat.Wat voel je?

Wil je zien of je goed hebt gevoeld? Ga dan naar de zijkant, druk op het knopje en kijk door het gat.

Hoe zit dat?Je voelt met je huid. Je huid raakt de voorwerpen om je heen aan en vertelt je of het heet of koud, zacht of hard, ruw, glad of pijnlijk is. Je huid stuurt die informatie naar je hersenen. Als je voelt zonder te kijken, herkennen je hersenen misschien niet wat je voelt. Dan kan je fantasie die informatie een beetje aanvullen.

Meer weten?Wat is er te voelen? Een stofzuigerslang, spons, speelgoedvliegtuigje, borstel.

Het Doolhof waarin gereedschap gekoppeld moet worden aan verschillende voorwerpen is geïllustreerd met een afbeelding uit het prentenboek Opa Jan maakt zijn huis schoon. Ontdek welk gereedschap bij de spijker, schroef of bout hoort!

Wat moet je doen?Volg met je vinger de kronkelweg. Wat hoort bij elkaar?

Hoe zit dat?Met schroeven, spijkers en bouten kun je van alles stevig vast maken. Ontdek welk gereedschap bij de spijker, schroef of bout hoort.

Meer weten?Welke bevestigingsmiddelen zijn er nog meer?

Lijm, nietjes, lassen, solderen, kitten, popnagels. Maar ook veters, klittenband, knopen, gespen, drukkers en ritsen zijn verbindingen.

Hela! wat is dat?Ik voel...

Help opa een handje

4

Themawand 3 - Krachten

De Bernouilli blazer is geïllustreerd met afbeeldingen uit het prentenboek Zwaan laat het waaien.

Wat moet je doen?Druk op de knop.Wat gebeurt er?Trek aan één of meer schuifjes.Wat gebeurt er nu?

Hoe zit dat?Als je aan de schuifjes trekt, kan de wind waaien. De wind laat het balletje zweven, het rad draaien en je haren wapperen, net als de haren van Zwaan in het boek. Voel jij de wind ook? In het boek zorgt de wind dat het zeilschip op zee vooruit komt.

Meer weten?Er zweeft een bal in de lucht, zelfs als de blazer scheef zou staan. Deze blijft zweven in de luchtstroom die uit de blazer komt. De luchtdruk in de stromende lucht is lager dan de druk in stilstaande lucht. De bal blijft hangen omdat de luchtdruk om de bal heen iets lager is dan de luchtdruk buiten de luchtstroom.

De katrollen worden geïllustreerd met een afbeelding uit Aap en mol bouwen een hut.

Wat moet je doen?Trek aan het touw.Gaat de emmer omhoog?Trek aan het andere touw.Gaat deze emmer gemakkelijker of moeilijker omhoog?

Hoe zit dat?Een katrol is een wieltje waar een touw over loopt. Je kunt aan het touw trekken.

Met een katrol kun je hele zware dingen tillen. Katrollen vind je overal waar zwaar werk verricht moet worden. Hoe meer katrollen je gebruikt, hoe gemakkelijker je dingen kunt optillen.

Meer weten?Stel je voor dat je een zware emmer naar je boomhut wilt brengen? Je kunt hem niet mee de trap op nemen. Hoe pak je dit aan?

De gemakkelijkste manier is om een katrol met een touw eromheen aan een boomtak te bevestigen. Een katrol verandert een ruk omlaag aan het uiteinde van een touw in een duw naar boven aan het andere uiteinde. Met eenvoudige katrollen kunnen we allerlei zware dingen omhoog hijsen.

Eén katrol maakt het niet gemakkelijker om de last op te tillen, maar verandert alleen de richting van de kracht die je gebruikt. Als je het touw omlaag trekt, gaat de last omhoog. Met één katrol kun je nooit meer optillen dan wanneer je gewoon je armen gebruikt. Dus die emmer zou nog heel moeilijk zijn om naar boven te trekken!

Met 2 katrollen kun je al 2 keer zoveel optillen als met 1 katrol! Zonder extra kracht te gebruiken. Maar voor wat hoort wat: de emmer legt maar de helft af van de afstand die jij aan het touw trekt. Dus met genoeg katrollen kun je een zware emmer optillen.

Laat hetwaaien!

Zoef omhoog!

Hijsen maar!

e

5

Wat moet je doen?Beweeg de magneet over het glas. Welke voorwerpen worden aangetrokken door de magneet? Welke niet?Lukt het jou om de voorwerpen te verplaatsen?

Hoe zit dat?Een magneet is een bijzonder stukje metaal dat sommige andere metalen naar zich toe trekt. Die metalen dingen lijken aan de magneet vast te blijven plakken. Maar ze plakken niet echt want je kunt ze er weer vanaf halen. Dat kost soms wel een beetje kracht. Er zijn ook voorwerpen die niet worden aangetrokken door de magneet.

Meer weten?Een magneet is een bijzonder stukje ijzer. IJzer bestaat uit allemaal kleine ijzerdeeltjes. Al die deeltjes zijn eigenlijk piepkleine magneetjes. Maar omdat ze in een normaal stuk ijzer kriskras door elkaar liggen en allemaal een andere kant op wijzen, merk je daar niets van.

In een magneet liggen al die ijzerdeeltjes allemaal keurig netjes dezelfde kant op. Zo versterken ze elkaar. De twee uiteinden van de magneet zijn verschillend. De ene kant heet de noordpool en de andere kant de zuidpool.

Als je de noordpoolkant van de magneet richt op de zuidpoolkant van een andere magneet, dan trekken ze elkaar aan. Als je de noordpoolkant richt op de noordpoolkant, dan willen die magneten niet tegen elkaar aan.

Themawand 4 - Licht-, kleur en vorm

Alle prentenboekfi guren hebben een rol in het schaduwspel.

Wat moet je doen?Druk op de knop, de lamp gaat aan.Houd de figuurtjes voor het licht.Wat zie je?

Wat gebeurt er als je het figuurtje dichterbij de lamp plaatst? En als je het verder weg plaatst?

Hoe zit dat?De meeste dingen zijn niet doorzichtig. Licht kan er niet doorheen. De lichtstralen die direct op het figuurtje schijnen, worden teruggekaatst. Sommige stralen gaan langs het figuurtje en verlichten de lampenkap. Waar het figuurtje het licht tegenhoudt, kan geen licht op de lamp komen en zie je een schaduw.

Als je het figuurtje naar de lamp beweegt, wordt de schaduw groter. Beweeg je het van de lamp af, dan wordt de schaduw kleiner.

Meer weten?Doorzichtige dingen zoals glas, houden geen licht tegen. Het licht kan er doorheen. Er is dan geen schaduw. Maar er zijn ook nog voorwerpen die een beetje licht doorlaten. Als zo’n voorwerp een kleur heeft, krijgt de schaduw ook die kleur. Om de schaduw heen heeft het licht gewoon de eigen kleur.

Blijft hetplakken?

Alles ziet er anders uit

6

Afbeeldingen uit het prentenboek En hoe komt toch een olifant aan al die kilo`s grijs? zijn gebruikt op de camouflagewand.

Wat moet je doen?Trek de zebra-cape of de olifant-cape aan. Ga voor de wand met dezelfde print staan. Nu ben je onderdeel van de kudde en val je niet meer op.Wat is er vreemd aan deze zebrastrepen?

Hoe zit dat?Iedere zebra heeft net iets andere strepen, zo kunnen zebra’s elkaar gemakkelijk herkennen. Je denkt misschien dat zo’n strepenvacht niet heel slim is om je te verstoppen voor roofdieren, maar in een grote groep zebra’s werken de strepen juist heel verwarrend. Als een leeuw een groep zebra’s aanvalt, beginnen alle zebra’s heel hard te rennen. De leeuw raakt dan helemaal in de war van alle rennende strepen.

Meer weten?Veel dieren hebben een bepaalde kleur of patroon op hun lichaam, dit zorgt ervoor dat het dier beter kan overleven. Camouflage en schutkleuren zorgen er bijvoorbeeld voor dat een prooidier minder goed zichtbaar is voor een roofdier. De schutkleur wordt bepaald door de omgeving waarin het dier leeft. Sommige dieren hebben in de winter een andere schutkleur dan in de zomer.

Het elektrospel is met afbeeldingen uit het prentenboek Van de kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft vorm gegeven.

Wat moet je doen?Van wie is welke drol?

Druk op de knop van een van de dieren. Kies welke drol er volgens jou bij hoort.

Druk op de knop van de drol.Was jouw keuze juist?

Hoe zit dat?De drol van een olifant, ziet er heel anders uit dan de drol van een mens, hond of vlieg. Dat komt doordat elk dier wat anders eet. Sommige alleen gras, anderen alleen vlees. En weer anderen eten bijna alles. Er zijn dieren die héél veel eten en er zijn dieren die bijna niks eten. In het lichaam worden bruikbare stukjes uit het eten gehaald. Wat het lichaam niet kan gebruiken, komt er als drol weer uit. Bij het ene dier ziet het eruit als een stipje, bij de ander als mooie krul en bij weer een ander als een grote flats.

Meer weten?Mensen poepen ongeveer 900 gram poep per dag. We zijn nog behoorlijk bescheiden, want een olifant poept minstens 35 kilo per dag! Er zijn ook andere dieren die er wat van kunnen. Misschien niet in kilo’s maar wel in aantallen. Zo kan een konijn wel 500 keutels per dag leggen. Andere beestjes gebruiken poep en darmgassen weer als verdedigingsmiddel. Zo kunnen sommige rupsen hun uitwerpselen wel bijna een meter ver werpen ter verdediging.

Ik zie, ik zie

Wie heeft er op mijn kop gepoept?

7

Themawand 5 - Geluid

De slaapkamer van Superbeesje uit het prentenboek Superbeesje is al onderweg is het decor van de geluidsplaat.

Wat moet je doen?Ga voor de afbeelding van de slaapkamer van Superbeesje staan.Je hoort allerlei geluiden in de kamer van Superbeesje.

Welk geluid hoort bij welk voorwerp? Druk op de juiste knop.

Hoe zit dat?Geluid is lucht die trilt. Lucht gaat bewegen doordat een voorwerp trilt. Bijvoorbeeld een gitaarsnaar of je stembanden. Leg je hand maar eens op je keel als je praat!

De deeltjes van de lucht bewegen alsof het golven zijn. Deze geluidsgolven gaan heel snel. Als de geluidsgolven je oor bereiken, gaat het trommelvlies in je oor ook trillen. Die trilling wordt omgezet in berichtjes die naar je hersenen worden gestuurd. En je hersenen herkennen het als een geluid.

Soms weten je hersenen meteen wat je oren horen, maar soms duurt het wat langer.

Meer weten?Herken het geluid en koppel dit aan het juiste voorwerp dat te zien is op de afbeelding uit het prentenboek.

Herken de geluiden van:• een bladzijde die wordt omgeslagen• een tikkende klok• een toeter• een zoevend schepnet• nachtgeluiden• een krakend bed

Als lucht snel trilt, hoor je een hoge toon. En als lucht langzaam trilt, hoor je een lage toon. Een geluid is hard als er veel lucht trilt. Dus hoe meer lucht er trilt, hoe harder het geluid.

Met de stemvervormer kunnen kleuters de stem van verschillende verhaalfi guren uitproberen.

Wat moet je doen?Druk op de rode knop. Vertel of zing iets.Druk nu op de groene knop.Wat hoor je? En als je aan de schijf draait?

Hoe zit dat?Sommige mensen hebben een hoge stem, andere een lage. Dat geldt ook voor prentenboekfiguren. Als je iets zegt gaat de lucht trillen. En wanneer die trilling bij je oor komt, gaat het trommelvlies in je oor ook trillen. En dan hoor je wat er gezegd wordt.

Hier neem je je eigen stem op en speel je hem daarna weer af. Bij het afspelen komen er ook weer trillingen in de lucht. Door aan de knop te draaien verandert je stem. Met de knop maak je de trillingen van de lucht groter of kleiner.

Meer weten?Hoge tonen laten de lucht heel snel trillen en lage tonen laten de lucht heel langzaam trillen. Door aan de knop te draaien, speel je met korte snelle en lange langzame trillingen waardoor je stem hoog of laag klinkt.

Een muisje heeft kleine en snelle stembanden. Daarmee maakt hij snelle trillingen. De luchtdeeltjes trillen ook snel. Die kun jij horen als een hoog geluid. De leeuw heeft grote stembanden die veel langzamer trillen. De luchtdeeltjes trillen dus ook veel langzamer. Dat geluid hoor jij als een laag geluid.

Tik-tak ratata

Wat hoor ik?

Hoor mij nou!?

8

Themawand 6 - Constructies en verbindingen

Laat Superbeesje door de verschillende decors vliegen.

Wat moet je doen?Plaats de losse tandwielen tussen de drie vaste tandwielen. Draai aan het tandwiel met het handvat. Gaat Superbeesje vliegen?Vliegt hij voor of achteruit?En draait de achtergrond ook?Niet? Probeer de tandwielen dan eens in een andere volgorde!

Hoe zit dat?Iedereen maakt vaak gebruik van tandwielen, jij ook!. Misschien wel zonder dat je het weet. Een tandwiel is een soort wieltje. In het midden zit een gaatje, de as. Het tandwiel draait om de as heen. Aan de buitenrand van het tandwiel zitten de tanden. Ze passen precies in de tanden van een ander tandwiel.

Tandwielen vind je in fietsen, auto’s, klokken, horloges en blikopeners. Tandwielen worden gebruikt om een beweging door te geven. Ze zijn vaak verbonden met een ander tandwiel. Wanneer het ene tandwiel draait, gaat het andere tandwiel ook draaien.

Als tandwielen in elkaar grijpen, draaien ze allebei een andere kant op. Als een groot en klein tandwiel in elkaar grijpen, zul je zien dat het kleine tandwiel sneller draait. Het kleine tandwiel heeft minder tanden maar het moet toch dezelfde afstand afleggen als het grote wiel. Daardoor draait het kleine tandwiel vaker rond.

Meer weten?Tandwielen kunnen een beweging sneller of langzamer maken. Denk maar aan de wijzers van de wekker. In een rinkelwekker zitten grote en kleine tandwielen. Een groot tandwiel draait langzaam. Daarom zit de langzame urenwijzer aan een groot tandwiel vast. Een klein tandwiel draait veel sneller. De snelle secondewijzer zit daarom aan een klein tandwiel vast. Maar tandwielen kunnen nóg iets bijzonders. Tandwielen kunnen de kracht vergroten. Tandwielen zie je overal om je heen. Ze zitten in grote apparaten, zoals betonmolens. Maar ook in kleine apparaten. In een blikopener bijvoorbeeld.

Bouw de karakters na. Op de magneetwand ontmoeten alle verhaalfi guren elkaar.

Wat moet je doen?Pak een magneetje.Plaats hem samen met andere magneetjes op het bord.Voeg de onderdelen samen tot een nieuw prentenboekfiguur.Of puzzel jij liever de bestaande figuren in elkaar?

Hoe zit dat?Vind jij het gemakkelijker om de bestaande figuurtjes in elkaar te puzzelen of maak je liever een nieuw figuur? Herken wat bij elkaar hoort en plaats het in de juiste volgorde. Of bedenk een heel nieuw figuurtje!

Meer weten?Om te kunnen puzzelen moeten kinderen eerst heel intens kijken naar de puzzelstukken, daarna herkennen ze elementen zoals kleur, vorm en afmeting waarmee ze vervolgens de bij elkaar horende puzzelstukken kunnen combineren. De fantasie wordt geprikkeld bij het samenstellen van de puzzelstukken tot nieuwe figuren.

Vlieg ejseebrepus

vlieg!

Ondersteboven kop erop

9

Op de trilplaat, met als achtergrond het bouwsel van Opa Jan, kan gebouwd worden met blokken.

Wat moet je doen?Bouw een stevige toren.Druk op de knop (de bodem gaat trillen).Blijft je toren staan?Hoe kun je hem steviger maken?

Hoe zit dat?De manier waarop je de blokjes op elkaar legt, maakt je bouwwerk stevig of minder stevig. Als de blokjes elkaar steeds een stukje overlappen, wordt het bouwwerk steviger. De vorm van het blokje maakt ook uit. Een groot blokje op een klein blokje is minder stevig dan andersom.

Meer weten?Bij het bouwen ontdekken kinderen hoe een bouwwerk in elkaar zit. Voor jonge kleuters kan het bouwen van een huis nog te ingewikkeld zijn. Bij hen gaat het vooral om het verkennen van de mogelijkheden van de blokken en het bouwen zelf. Zij kunnen wel al een muur of een hoge toren bouwen. Stapel de blokken op verschillende manieren, probeer zo hoog mogelijk te stapelen en zet de blokken zo stevig mogelijk neer.

Met blokken kun je allerlei bouwwerken nabouwen. Zo kun je bijvoorbeeld flats, huizen, torens, muren en bruggen bouwen. Ieder bouwwerk heeft zijn eigen typische vorm. De reden waarom je iets bouwt, maakt dat het bouwwerk specifieke eigenschappen heeft. In een huis moet je droog kunnen zitten en dat heeft daarom dus een dak nodig. Hoe zorg je dat je een huis in kunt zonder dat het instort? Een brug moet over bijvoorbeeld water heen gaan, daar moet dus iets onderdoor kunnen.

2. Publiciteit

Interesseer mensen voor het bezoeken van de tentoonstelling in de bibliotheek door te zorgen voor publiciteit. Doe dit via een persbericht naar verschillende lokale media zoals huis-aan-huisbladen, kranten en de lokale omroep. Gebruik ook social media om mensen te informeren en te enthousiasmeren. Voor het uitnodigen van groepen kleuters via scholen is er een brief, een inschrijfformulier en bevestiging als voorbeeld te downloaden via www.cubiss.nl/boekdoelab-documenten.

Daarnaast is het van belang om de ouders, van de kleuters die op bezoek komen, op de hoogte te stellen van de tentoonstelling. Bijvoorbeeld door een bericht op je website en in je digitale nieuwsbrief. In het overzicht vind je een planning van de communicatie acties voor de publiciteit. Een aantal voorbeelden die je kunt gebruiken om het publiek en de ouders te informeren zijn eveneens te downloaden via www.cubiss.nl/boekdoelab-documenten. Gebruik de voorbeelden als richtlijn of ter inspiratie en pas de documenten aan naar eigen wens.

Onderstaande documenten zijn beschikbaar

Communicatie vanuit bibliotheek richting het publiek- Voorbeeld webbericht voor op bibliotheekwebsite- Voorbeeld persbericht voor bibliotheken

Communicatie vanuit de bibliotheek richting basisscholen- Voorbeeld uitnodiging- Voorbeeld bevestiging uitnodiging- Voorbeeld inschrijfformulier

Communicatie door basisscholen richting de ouders- Voorbeeld uitnodiging- Voorbeeld nieuwsbriefartikel

Beeldmateriaal- Logo- Afbeeldingen tentoonstelling

Overige bestanden- Tekst van het lied BoekDoeLab- Het lied BoekDoeLab- Uitleg doe-objecten in de tentoonstelling- Flyer BoekDoeLab- Leestips- Boekenlijst met titelsuggesties- Handleiding groepsbezoek- Wisselschema groepsbezoek en inhoud boeken- Kaartjes indelen groepjes

Stapelgek met opa Jan

10

Week Wie Activiteit Aanvullende informatie8 à 10 weken van tevoren

Actie: ● Zorg voor een vooraankondiging in de

nieuwsbrief van basisscholen

Licht alvast een tipje van de sluier op over BoekDoeLab en de activiteiten die georganiseerd worden.

6 weken van tevoren

Versturen: ● Uitnodiging verzenden naar scholen, inclusief

het webbericht dat ze aangepast in hun nieuwsbrief kunnen opnemen.

2 weken van tevoren

Versturen: ● Persbericht naar huis-aan-huisbladen*. ● Persbericht naar lokale RTV*. ● Start met het versturen van tweets.

* Let op de sluitingsdata van de redacties.

1 week vooraf Versturen: ● Persbericht naar krant/dagbladen*. ● Versturen tweet, post een Facebookbericht.

Nabellen: ● Nabellen van krant/dagbladen. Gaan ze het

bericht plaatsen? En zijn er nog vragen? Nodig ze meteen uit voor het bijwonen van een kleuterbezoek.

3 dagen vooraf Versturen: ● Versturen tweet en posten Facebookbericht.

Nabellen: ● Nabellen van krant/dagbladen. Gaan ze het

bericht plaatsen? En zijn er nog vragen?

Op de dag zelf Versturen: ● Versturen tweet en posten Facebookbericht.

Regelen: ● Fotograaf of collega die goed kan fotograferen

(zorg voor hoge resolutie).

Maak vooral foto’s van de sfeer en de aanwezigen. Blije kinderen en tevreden leerkrachten zorgen voor een goede uitstraling.

Na afloop Nazorg: ● Verslag maken van de bijeenkomst en met

fotomateriaal plaatsen op de bibliotheekwebsite en in de nieuwsbrief van basisscholen.

● Bel de contactpersonen van de basisscholen en vraag hun reactie*.

● Geplaatste berichten over de tentoonstelling in jouw bibliotheek verzamelen.

* De positieve reacties kun je bij het verslag plaatsen.

11

3. Opzet groepsbezoek

De bibliotheek speelt in de samenwerking met het onderwijs een belangrijke rol als het om leesbevordering gaat. Met deze tentoonstelling maken kleuters naast de prentenboeken ook kennis met allerlei vormen van wetenschap en techniek.

3.1 Voorbereiding

Nodig de kleutergroepen via de basisscholen uit. In het hoofdstuk publiciteit vind je hiervoor een aantal voorbeelden zoals een uitnodiging, een inschrijfformulier en een voorbeeld van een bevestiging van het groepsbezoek.

Ter voorbereiding op het kleuterbezoek aan de bibliotheek moet je een aantal dingen regelen. Hieronder staan enkele tips over de afspraken die je kunt maken met de leerkrachten van de kleutergroepen.

Afspraken ActiesVraag de school om de kleuters te voorzien van naamstickers, zodat kinderen aangesproken kunnen worden en de begeleiders de namen van de kinderen op de diploma`s kunnen noteren.

Laat iedereen het lied BoekDoeLab alvast leren! Zie www.cubiss.nl/boekdoelab-documenten voor de tekst en het liedje.

Vraag ter oriëntatie op de verhaalfiguren in de tentoonstelling, alvast de digitale versie te bekijken van Superbeesje is al onderweg en Van de kleine mol die wil weten wie op zijn kop gepoept heeft.

Het filmpje En hoe komt die olifant toch aan al die kilo`s grijs? is niet gericht op kinderen, maar door dit even kort te bekijken als introductie op de tentoonstelling kan het wel herkenning bij de kleuters opleveren.

In uitnodiging de verschillende links opnemen.www.youtube.com/watch?v=Y8HZO0lHnOowww.youtube.com/watch?v=VuLMT0RSFhE oud.digischool.nl/po/community12/Mol/Mol.htmlwww.youtube.com/watch?v=uMWMLuflMWM

Bespreek de praktische organisatie van het groepsbezoek en het aantal begeleiders (zie “organisatie” hieronder).

Vraag om het webbericht over de tentoonstelling naar de ouders te communiceren.

Pas het webbericht uit de communicatie toolkit aan en verspreid het naar de deelnemende scholen.

OrganisatieReserveer per groepsbezoek 1,5 uur waarvan een half uur voor allerlei bijkomende zaken zoals jassen ophangen, wc bezoek, groep weer bij elkaar brengen etc. Voor de inhoud van het programma zelf is een uur gereserveerd.

Je kunt het groepsbezoek op verschillende manieren organiseren. In deze handleiding wordt een opzet beschreven waarin kleuters in drie groepen onder begeleiding de verschillende doe-objecten verkennen. Hiervoor is een schema opgenomen in bijlage 1.

Een andere manier is om de groep kleuters in twee groepen te verdelen. Bij binnenkomst wordt de eerste groep in de vertelhoek voor gelezen uit het boek Superbeesje is al onderweg. De andere groep mag ondertussen vrij experimenteren in de tentoonstelling. Het ervaren van de verschillende doe- objecten versterkt de beleving van de verhalen. Dit vraagt van de begeleiders enige voorkennis van de boeken en de bereidheid om de boeken samen te bekijken en voor te lezen of te vertellen bij de prenten. De boeken zijn allemaal te vinden in de leeskoffers bij de introductiewand.

12

Schema verloop groepsbezoek In het onderstaande schema is een overzicht opgenomen met de programmaonderdelen, de benodigdheden en een indicatie van tijd.

• Ontvangst, introductie en voorlezen van Superbeesje: 15 minuten.• Indelen in groepen en verspreiden in tentoonstelling: 5 minuten.• Tentoonstelling: Zie schema: Na iedere ca. 9 minuten wisselen de groepen, in totaal 30 minuten.• Vrij experimenteren: 10 minuten.• Afsluiting: 5 minuten.

Programma onderdeel Benodigdheden TijdsindicatieOntvangst Cd speler of laptop

Cd met BoekDoeLablied Superbeesje capes

3 min

Introductie Superbeesje Introductiewand en prentenboek Superbeesje is al onderwegSuperbeesje capes

4 min

Voorlezen van Superbeesje Prentenboek Superbeesje is al onderweg. Eventueel een Voorleesstandaard

8 min

Indelen in groepen Kaartjes 3 min

Zoeken naar boeken bij de introductiewand 2 min

Zoeken naar afbeelding uit verhaal, experimenteren met de verschillende doe-objecten en globaal bekijken van de prentenboeken uit de tentoonstelling

Belletje of toeter om wisseling aan te geven 3 x 9 min.

Vrij experimenteren in tentoonstelling of bekijken van prentenboek met begeleider

10 min

Afsluiting Superbeesje diploma 5 min

3.2 Ontvangst

Benodigdheden• Cd BoekDoeLab lied• Cd speler of laptop met BoekDoeLab lied• Prentenboek Superbeesje is al onderweg• Superbeesje capes voor de kinderen en voorlezer

Introductie1. Kleuters worden aan de deur of bij de jeugdafdeling ontvangen. Het liedje zorgt voor sfeer en in het refrein wordt

Superbeesje geïntroduceerd.2. Wie is Superbeesje? Als voorbereiding hebben de kleuters op school naar de digitale versie van het prentenboek

Superbeesje is al onderweg gekeken. Vraag na wat ze nog weten over Superbeesje.3. Laat de voorkant van het prentenboek Superbeestje is al onderweg zien en stel hem nogmaals voor: Superbeesje is

een held die iedereen kan helpen met zijn supermegakrachtige turbomiddelen. Natuurlijk kan je het beste luisteren en kijken naar het verhaal van Superbeesje als jezelf er ook een beetje uitziet als Superbeesje.

4. Laat de capejes zien en trek zelf de grote Superbeesjecape aan. Zorg dat ieder kind als Superbeesje naar het verhaal kan luisteren.

13

VoorlezenVoor begrip van het verhaal en de link naar de tentoonstelling is de titelpagina van belang. Hierop staat een machine afgebeeld. Bespreek met de kleuters wat dit kan zijn en waar deze machine staat. Klimt Superbeesje vanuit zijn holletje omhoog om zich als een katapult te lanceren?

Laat het huisje van Superbeesje en de luidspreker zien van de internationale ontvanger waarop de hulpoproepen (hulpvragen) van overal ter wereld bij Superbeesje binnenkomen.

Betrek de kleuters bij het verhaal door te vragen of ze nog weten wie er allemaal hulp nodig had van Superbeesje, weten ze het nog?

• Wat was er met de olifant?• Oh, oh en de hond? Wat zou er gebeuren als hij valt? (Met z`n billen precies in de cactus) en wat heeft een cactus?

(stekels die prikken). • Wat een dorst heeft de kameel en in het Amazone woud zit een slang in de knoop. • De walvis is aangespoeld op een Kaaimaneiland. Hoe komt hij nu weer in het water?

Maar gelukkig ... daar is Superbeesje!Lees voor wat er staat en wijs op het verschil tussen het kleine Superbeesje en de grote olifant. Die zuignap moet dus wel erg sterk zijn. Afhankelijk van de aandacht van de kinderen laat je de hulpacties van Superbeesje zonder illustraties achterwege (ijsbeer, giraffen etc.).

Wijs de Internationale ontvanger aan en vraag aan de kinderen of zij weten wat Superbeesje moet doen voor uil die niet slapen kan? Laat het schutblad zien waarop Superbeesje onderweg is met zijn leeskoffer. Van de leeskoffer naar de kaartjes waarop de voorkanten van boeken staan, is een soepele overgang.

Samenstellen groepenBenodigdheden

• Kaartjes (zie laatste pagina van deze handleiding)

Kleuters worden uitgenodigd om net als Superbeesje aan de slag te gaan. De groep wordt in kleine groepjes verdeeld afhankelijk van het aantal begeleiders. De groepjes worden op een speelse manier samengesteld. Ieder kind krijgt een kaartje en de afbeelding bepaalt in welk groepje hij of zij zit. De afbeeldingen op de kaartjes zijn de voorkanten van de boeken.

Groep 1: samengesteld door de kaartjes met de afbeelding van het prentenboek: Van een mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft gaat naar de themawand Licht en begint met het elektrospel.

Groep 2: samengesteld door de kaartjes met de afbeelding van het prentenboek Een spannende nacht gaat naar themawand Materiaal en Gereedschap en begint met de voeldoos.

Groep 3: samengesteld door de kaartjes met de afbeelding van het prentenboek Zwaan laat het waaien gaat naar de themawand Krachten en begint met de Bernouilli blazer.

TIP: De groep kan eventueel ook in 6 kleine groepjes worden verdeeld. Gebruik hiervoor de extra toegevoegde kaartjes.

14

TentoonstellingBenodigdheden

• Horloge• Bel of toeter

Bij de instructiewand zoekt ieder groepje het boek met hun verhaalfiguur dat afgebeeld staat op de kaartjes. Dit boek wordt meegenomen naar de wand waarop dit verhaalfiguur is afgebeeld. Dit bepaalt namelijk de routing door de tentoonstelling.

Groep 1 start bij de afbeelding van de themawand Licht, waarop de illustratie uit het prentenboek Van een mol die wil weten wie op zijn kop gepoept heeft betrekking heeft. De begeleider zoekt samen met de kinderen naar de afbeelding in het betreffende prentenboek. Vervolgens kunnen de kinderen via het schema dat in de bijlage opgenomen is experimenteren met de doe-objecten.

Rouleer na 9 minuten volgens het schema. Op deze manier maken kinderen kennis met 5 themawanden en de introductiewand met de boeken. Ook als er een beperkte ruimte is en de kleinere versie van de tentoonstelling opgesteld staat kunnen de kinderen de tentoonstelling op deze manier bekijken.

AfsluitingBenodigdheden

• Superbeesje diploma voor ieder kind (in de flyer)• Cd speler of laptop met boxen• Pennen of stiften voor het invullen van de diploma`s

Kinderen komen samen met de begeleiders terug in de kring voor een centrale afsluiting. Laat de begeleiders de namen van de kinderen op de diploma`s schrijven. Bespreek wat de kinderen vonden van de tentoonstelling en nodig ze uit om samen het BoekDoeLab lied te zingen en maak er bijbehorende bewegingen bij. Vertel dat alle kinderen Superhulpjes zijn geweest van Superbeesje en ze dus ook allemaal een Superbeesje diploma verdienen.

Verzamel de Superbeesje capes en begeleid de kinderen naar de garderobe en deur.

TIP!Print en lamineer de bijlagen met het wisselschema en met de uitleg van de boeken dubbelzijdig voor de begeleiders.Je kunt deze ook eventueel ter voorbereiding naar de begeleiders mailen of opsturen.

Wisselschema - BoekDoeLab

GROEP 1 GROEP 2 GROEP 3

Van een mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft

Een spannende nacht Zwaan laat het waaien

Themawand Licht, kleur & vorm Themawand Materiaal & Gereedschap Themawand Krachten

Afbeelding uit boek laten zien Afbeelding uit boek laten zien Afbeelding uit boek laten zien

Elektrospel Voeldoos Blazer

Camouflagewand Doolhof Magnetisme

Schaduwspel Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

Katrollen

Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

Themawand Geluid met slaapkamer van Superbeesje

Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

WISSELEN WISSELEN WISSELEN

Een spannende nacht Zwaan laat het waaien Van een mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft

Themawand Materiaal & Gereedschap Themawand Krachten Themawand Licht, kleur & vorm

Afbeelding uit boek laten zien Afbeelding uit boek laten zien Afbeelding uit boek laten zien

Voeldoos Blazer Elektrospel

Doolhof Magnetisme Camouflagewand

Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

Katrollen Schaduwspel

Themawand Geluid met slaapkamer van Superbeesje

Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

WISSELEN WISSELEN WISSELEN

Zwaan laat het waaien Van een mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft

Een spannende nacht

Themawand Krachten Themawand Licht, kleur & vorm Themawand Materiaal & Gereedschap

Afbeelding uit boek laten zien Afbeelding uit boek laten zien Afbeelding uit boek laten zien

Blazer Elektrospel Voeldoos

Magnetisme Camouflagewand Doolhof

Katrollen Schaduwspel Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

Afhankelijk van interesse van de kinderen worden de boeken globaal bekeken.

Themawand Geluid met slaapkamer van Superbeesje

AFSLUITING AFSLUITING AFSLUITING

Boek Doe Lab

De afbeeldingen in de tentoonstelling komen uit de volgende boeken

Superbeesje gaat op zoek naar Mol uit het verhaal over Mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft van Werner Holzwarth en Wolf ErlbruchKorte inhoud: Toen de kleine mol op een dag zijn kop boven de aarde stak om te kijken of de zon al op was viel er een rond bruin en het zag er een beetje uit als een worstje, precies op zijn kop. (Wat zou het zijn?) Mol gaat op onderzoek uit: Is het de duif, het paard, de haas, de geit, de koe, het varken? Gelukkig helpen 2 dikke bromvliegen de kleine mol en neemt hij wraak!

Superbeesje gaat op zoek naar Jenna uit het verhaal Een spannende nacht van Catherine Metzmeyer en Claude K. DuboisKorte inhoud: Jenna moet elke nacht haar bed uit om te plassen. Dan krijgt ze een zaklamp van papa zodat ze mama en papa niet wakker hoeft te maken. Maar alles ziet er in de nacht zo anders uit! Ze trapt op een koude slang, op de staart van een draak, iets harigs, een dikke natte kikker maar ... als ze met haar zaklamp naar beneden schijnt ziet ze ... hele gewone dingen.

Superbeesje gaat op zoek naar Zwaan uit het verhaal Zwaan laat het waaien van Marjolein Hof en Ceseli Josephus JittaKorte inhoud: Zwaan wordt bijna moeder en wil graag dat papa Leon terugkomt van zijn reis op zee. Hij wil wel naar huis, maar er is geen wind. Vanuit haar huis op een eiland doet Zwaan er alles aan om het te laten waaien. Blazen zorgt voor wind, een wind laten ook, maar het is bij lange na niet genoeg. Daarom bouwt Zwaan een hele windinstallatie, waarin als je goed kijkt allerlei dingen herkent die iets met luchtverplaatsing te maken hebben: een blaasinstrument, een fietspomp, een mixer. Zou Papa Leon op tijd thuis zijn?

Superbeesje gaat op zoek naar Aap en Mol uit het verhaal Aap & Mol bouwen een hut van Gitte SpeeKorte inhoud: Mol is zo blij met zijn knusse hol onder de grond. Hij vindt dat zijn sterke stoere vriend Aap ook een betere hut nodig heeft. Aap woont het liefst in de allerhoogste boom van het bos. Samen gaan ze aan de slag. Ze zagen, schroeven, timmeren en verven en takelen alles omhoog de boom in. Maar als de hut klaar is, krijgt Aap het benauwd. Er zijn geen ramen in de hut! Aap mist zijn uitzicht, het mooiste uitzicht van de wereld. Wat moeten ze doen?

Superbeesje gaat op zoek naar Opa Jan uit het verhaal Opa Jan maakt zijn huis schoon van Marius van DokkumKorte inhoud: Opa Jan woont samen met heel veel dieren in een rommelig huisje. Als hij struikelt over de troep moet hij van zijn dieren aan de schoonmaak. Opa Jan wil wel poetsen maar dat is moeilijker dan je denkt. Hij bedenkt daarom allerlei hulpinstrumenten zoals een schoonmaakrobot maar ook dat levert niet het gewenste resultaat. Dan vraagt hij zijn zus Marietje hem te helpen. Marietje neemt niet alleen het huisje maar ook Opa Jan en de dieren onder handen. Maar ... zo`n leeg schoon huis vindt opa Jan niet gezellig dus ...

Superbeesje gaat op zoek naar Polle en zijn opa uit het verhaal En hoe komt toch een olifant aan al die kilo`s grijs? Van Elle van Lieshout & Erik van Os en Alice HoogstadKorte inhoud: Als Polle in de dierentuin komt vraagt hij zich steeds af: ‘Wie schildert al die vlekken op het lijf van een giraf? En waarom zijn die zebrastrepen nooit eens roze met blauw? Wie zet er al die ogen in de veren van een pauw? Weet jij het?