Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla...

20
1 Nieuwsbrief november 2017 Verschijnt elke 4 maanden (maart juli en november) Van de voorzitter. Beste leden, Met het weer zijn we in een guur jaargetijde beland, maar bij uw Heemkundige Kring is geen sprake van een winterslaap! Onze vrijwilligers zijn druk bezig om een nieuwe tentoonstelling over de Watersnood 1953 in te richten, waarbij van de Ramp ook foto’s en namen te zien zijn van alle plaatsen, die vallen onder de huidige gemeente Moerdijk. Hiervoor is in de grote ruimte van de porta cabins speciale rails aangebracht zodat we nog meer informatie over deze, voor ons zo’n belangrijke herdenking, kunnen tonen. Het is de bedoeling dat deze tentoonstelling ruim voor 1 februari a.s. gereed is en daarna niet direct vervangen wordt. De reiscommissie vond het bijzonder jammer dat de geplande jaarreis niet door kon gaan omdat er te weinig deelnemers waren. Na de nieuwsbrief van juli jl. is de regiovoorzitter van de Heemkundige Kring in West Brabant op bezoek geweest in het Watersnoodhuis. Hij is de deskundige in Noord Brabant op het gebied van Onroerend erfgoed en Monumenten en beheert ook de portefeuille Archeologie. Na zijn bezoek ontvingen wij een uitvoerige email, waarin stond dat het Watersnoodhuis zich best een museum mag noemen gelet op de unieke staat en inhoud van het huis. Het bestuur van de Stichting Watersnoodwoning Heijningen Moerdijk heeft deze aanbeveling overgenomen. Op de nieuwe vlag, banner en folder staat nu het woord “Museum”. Sinds kort staat het Watersnoodhuis officieel in de lijst van musea van de provincie Noord Brabant. Voor u een reden temeer om dit bijzondere huis met haar opstallen te komen bezoeken. Breng gezellig uw kennissen of familie mee ! Het bestuur is van plan om in februari volgend jaar weer een winterbuffet te organiseren. In december verneemt u plaats, tijd en kosten. Zoals gebruikelijk, ruim voor de jaarwisseling, wens ik u , mede namens alle vrijwilligers van uw Heemkundige Kring, alle goeds in 2018. Jan Dierks Colofon Dit is een publicatie van de Heemkundige Kring Fijnaart en Heijningen. Zie ook: www.heemkundigekringfijnaar tenheijningen.nl Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings- datum van de Nieuwsbrief. Contactgegevens van Carla: Tel.: 0168-462900 of e-mail: [email protected] Het lidmaatschap bedraagt minimaal 15,- euro per jaar Bestuurssamenstelling: Jan Dierks, voorzitter Tel.: 0168 462986 Wilma de Jong, secretaris Tel.: 0168 462297 E-mail: [email protected] Piet Roks Mzn, penningmeester Tel.: 0168 463775 Ab Bienefelt, vice vz. Ad de Gast, archivaris Piet Roks Pzn, lid Erelid: Jan Maris Postadres secretaris: Appelaarseweg 8, 4793 EK Fijnaart Documentatiecentrum: Veluwestraat 2, 4794 AB Heijningen. Tel. 0168 464935 Open: dins- en donderdag van 14.00 van 16.00 uur of op afspraak. Tel. 462372 E-mail: heemkring- [email protected] Bankrekeningnummer : NL79RABO0144953978

Transcript of Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla...

Page 1: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

1

Nieuwsbrief november 2017 Verschijnt elke 4 maanden (maart juli en

november) Van de voorzitter.

Beste leden,

Met het weer zijn we in een guur jaargetijde beland, maar bij uw Heemkundige Kring is geen sprake van een winterslaap! Onze vrijwilligers zijn druk bezig om

een nieuwe tentoonstelling over de Watersnood 1953 in te richten, waarbij van de Ramp ook foto’s en

namen te zien zijn van alle plaatsen, die vallen onder de huidige gemeente Moerdijk. Hiervoor is in de grote ruimte van de porta cabins speciale rails

aangebracht zodat we nog meer informatie over deze, voor ons zo’n belangrijke herdenking, kunnen tonen. Het is de bedoeling dat deze tentoonstelling ruim voor

1 februari a.s. gereed is en daarna niet direct vervangen wordt. De reiscommissie vond het

bijzonder jammer dat de geplande jaarreis niet door kon gaan omdat er te weinig deelnemers waren. Na de nieuwsbrief van juli jl. is de regiovoorzitter van de

Heemkundige Kring in West Brabant op bezoek geweest in het Watersnoodhuis. Hij is de deskundige in Noord Brabant op het gebied van Onroerend

erfgoed en Monumenten en beheert ook de portefeuille Archeologie. Na zijn bezoek ontvingen wij

een uitvoerige email, waarin stond dat het Watersnoodhuis zich best een museum mag noemen gelet op de unieke staat en inhoud van het huis. Het

bestuur van de Stichting Watersnoodwoning Heijningen – Moerdijk heeft deze aanbeveling overgenomen. Op de nieuwe vlag, banner en folder

staat nu het woord “Museum”. Sinds kort staat het Watersnoodhuis officieel in de lijst van musea van de

provincie Noord – Brabant. Voor u een reden temeer om dit bijzondere huis met haar opstallen te komen bezoeken.

Breng gezellig uw kennissen of familie mee ! Het bestuur is van plan om in februari volgend jaar weer een winterbuffet te organiseren. In december

verneemt u plaats, tijd en kosten. Zoals gebruikelijk, ruim voor de jaarwisseling, wens ik u , mede namens alle vrijwilligers van uw Heemkundige Kring, alle

goeds in 2018.

Jan Dierks

Colofon Dit is een publicatie van de

Heemkundige Kring Fijnaart

en Heijningen. Zie ook:

www.heemkundigekringfijnaar

tenheijningen.nl

Nummer 69, november 2017

Redactie: Ineke Bisschops en

Carla Molendijk-Stam

Inleverdata kopij: uiterlijk 4

weken voor de verschijnings-

datum van de Nieuwsbrief.

Contactgegevens van Carla:

Tel.: 0168-462900 of e-mail:

[email protected]

Het lidmaatschap bedraagt

minimaal 15,- euro per jaar

Bestuurssamenstelling:

Jan Dierks, voorzitter

Tel.: 0168 462986

Wilma de Jong, secretaris

Tel.: 0168 462297

E-mail: [email protected]

Piet Roks Mzn,

penningmeester

Tel.: 0168 463775

Ab Bienefelt, vice vz.

Ad de Gast, archivaris

Piet Roks Pzn, lid

Erelid: Jan Maris

Postadres secretaris:

Appelaarseweg 8, 4793 EK

Fijnaart

Documentatiecentrum:

Veluwestraat 2, 4794 AB

Heijningen. Tel. 0168 464935

Open: dins- en donderdag

van 14.00 van 16.00 uur of

op afspraak. Tel. 462372

E-mail: heemkring-

[email protected]

Bankrekeningnummer : NL79RABO0144953978

Page 2: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

2

Brabantse misdadigers van weleer veilig achter

tralies

Ruim 300.000 Brabantse boeven extra in online zoekmachine BHIC

Kruimeldieven, moordenaars, maar ook stropers en pyromanen… Er waren al 100.000 boeven van de Brabantse strafgevangenissen (1812-1925) online doorzoekbaar op naam, leeftijd, geboorteplaats en misdrijf. Maar dankzij onze gedreven en nauwkeurige vrijwilligers is dit Brabantse ‘geboefte’ met maar liefst 300.000 boeven uitgebreid. De inschrijvingsregisters van de Brabantse Huizen van Bewaring staan nu namelijk ook online bij het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC). Dat betekent in totaal zo’n 400.000 kleine boefjes en grote criminelen op www.bhic.nl/boeven. In november 2015 startte het BHIC zijn tweede ‘boevenproject’ via VeleHanden.nl. Via deze website kan iedereen vanuit huis meehelpen met het invoeren van gegevens die voorkomen in onze archieven. Bijna 300 thuiswerkers hebben zich de afgelopen tijd beziggehouden met het opsporen en invoeren van boeven uit de inschrijvingsregisters van de Huizen van Bewaring. Deze strafinrichtingen waren bestemd voor mensen die bijvoorbeeld wegens overtredingen tot een gevangenisstraf waren veroordeeld, voor gegijzelden wegens schulden, voor personen die nog terecht moesten staan, voor passanten en ook voor mensen die op verzoek van familie wegens verkwisting of wangedrag waren opgesloten. Kortom, niet alleen de spreekwoordelijke grote jongens, maar ook gewone burgers die een keer de fout waren ingegaan.

Page 3: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

3

De registers bevatten veel gegevens, zoals de naam, geboortedatum, -plaats en het beroep van honderdduizenden gevangenen – mannen en vrouwen – maar ook informatie over de veroordeling door een rechtbank en het begane misdrijf. Bovendien bevatten veel registers signalementen van gevangenen en gegevens over ouders, burgerlijke staat, genoten onderwijs en gedrag in de gevangenis. Dus: nu snel op zoek naar je criminele verwanten!

WdJ

Page 4: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

4

Henri Mastboom Lezingencyclus 2017-2018

“Boeren, burgers en buitenlui”

Dinsdag 19 december 2017 Scheepswerven in Moerdijk Spreker: dhr. Leen ten Haaf Locatie: De Ankerkuil, Steenweg 48, Moerdijk Woensdag 17 januari 2018 Landgoederen in Breda Spreker: dhr. Thijs Caspers Locatie: Stadsarchief Breda, Parade 10, Breda Woensdag 21 februari 2018 Rijkswegen in West-Brabant Spreker: dhr. Stefan Sweijen Locatie: De Nieuwe Nobelaer, A. van Berchemlaan 2, Etten-Leur Maandag 12 maart 2018 Huizen van Hurks Spreker: Mevr. Alice Roegholt Locatie: Bibliotheek Basserie Tivoli, Jezuïetenplein 33, Oudenbosch Vanwege de beperkte ruimte a.u.b. aanmelden voor 5-3-2018 op [email protected] Woensdag 18 april 2018 Het West-Brabants polderlandschap Spreker: dhr. A. de Kraker Locatie: Hotel Dekker, Zr. M. Adolphinestraat 6, Ossendrecht

Page 5: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

5

Donderdag 17 mei 2018 Brabant als speeltuin door de eeuwen: Pieter Bruegel de Oude en rijke industriëlen op het platteland Spreker: mevr. L. Huet Locatie: De Oude Pastorij, Essendonk 3, Essen, B. Aanvang 20.00 uur, zaal open vanaf 19.30 uur

Page 6: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

6

De Klokgevel in Steenbergen

Mevrouw Léautaud was vereerd toen haar pand aan de Kaaistraat in Steenbergen een gemeentelijk monument werd. Na haar overlijden leek het pand echter onverkoopbaar en het stond jaren leeg. Haar kinderen waren er niet blij mee. Gelukkig kwam er toch een goede bestemming voor: een koffie- en theemuseum. Het pand dat dateert uit 1790, komt weer helemaal tot zijn recht.

Er hebben zich 13 personen aangemeld voor de excursie op vrijdag 13 oktober en om 14.00 uur begint de rondleiding van Jan Borst en zijn vrouw. In alle vertrekken staan koffie- en thee attributen opgesteld, van ketels tot percolators, van miniatuur wandmolens tot professionele koffiezetters. Schappen vol kleurige blikken, vitrines met schitterend serviesgoed in diverse stijlen, het staat er allemaal. Natuurlijk herkennen we allemaal wel iets wat we van vroeger kenden of wat we ooit zelf gebruikt hebben.

Onder het dak staat een fantastische verzameling koffiekannen en roomstelletjes. Het dak bestaat uit panlatten, waarop de donkere dakpannen liggen. Net zoals het altijd geweest is. Nee, de vorst houd je zo niet buiten. Tijdens de renovatie is een bedstee te voorschijn gekomen en deze is in oude glorie hersteld. Niet alleen de woning is omgetoverd tot museum, ook de vroegere werkplaats is gevuld met schappen en vitrines. Alles staat heel overzichtelijk uitgestald. Er zijn enkele zithoeken waar bezoekers koffie of thee kunnen drinken, al of niet met gebak erbij en als je het lekker vindt, krijg je er nog slagroom op ook.

Page 7: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

7

Na de leegstand van enkele jaren is het oudste en nog originele winkelpand van Steenbergen geheel opgeknapt en als museum ingericht. Ruim twee jaar geleden is museum De Klokgevel geopend en sindsdien hebben vele groepen en individuele bezoekers de steile trappen beklommen om de ogen de kost te geven.

Wij hebben er allemaal bijzonder van genoten en dat is ook zo in het gastenboek geschreven. Niet mee geweest en nu toch benieuwd geworden? Ga gerust eens kijken op Kaaistraat 14 in Steenbergen. Open op vrijdag, zaterdag en koopzondagen van 11.00 tot 17.00 uur. Entree € 2,50 per persoon. En nog wat Op de muur naast ‘de plets’ staat een koperen bol met een kruis erop. Kerken hadden een dergelijk bouwsel op de spits staan. In de koperen bol werd de bouwtekening van het kerkgebouw bewaard. Het kwam nogal eens voor dat een kerk in vlammen opging. Er werden tenslotte veel kaarsen aangestoken voor de verlichting. Zeker in Scandinavische landen waar de gebouwen doorgaans van hout zijn, ging er regelmatig een kerk in de hens. Bij brand viel de koperen bol naar beneden. De kogel is door de kerk, herinnert hier nog aan. Met de originele tekening erbij kon de herbouw snel beginnen. WdJ

Page 8: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

8

65 jaar geleden ……………………..

Vele lezers van deze nieuwsbrief vergeten de datum 1 februari 1953 nooit. Een dag, die een diep spoor getrokken heeft in de harten van veel inwoners in Heijningen, Fijnaart, in de omliggende gemeenten, provincies en landen. In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 raasde een noordwesterstorm met brute kracht op de Noordzee. Vandaag zien we haast iedere week de beelden van ontwortelde bomen, ontbrekende daken en niet te vergeten het water dat soms meters hoog staat in diverse continenten op deze aarde. Maar toen ……….. toen gebeurde hetzelfde in ons dorp, in onze provincie, in onze buurtprovincies en zelfs in onze buurlanden. De dijken braken op diverse zwakke plekken in de dijken. Grote angstaanjagende hoge golven persten zich door deze gaten met ongekende kracht. In de polders en aan de dijken stonden vaak enkel steens arbeidershuisjes, die niet tegen de kracht van het water opgewassen waren. Mensen werden verrast in hun slaap en zagen, vaak met hun kinderen geen mogelijkheid meer om het vege lijf te redden. Iedere lezer weet de afloop van deze rampnacht…..

Page 9: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

9

Op bijgevoegd kaartje kunt u zien dat er aan de Heijningse kant 7 dijkdoorbraken waren , de breedste was 400 meter en de kleinste 50 meter. Meer dan 1300 meter dijk was weggespoeld en er is weinig verbeelding voor nodig om zich de hoeveelheid water voor te stellen, die het vruchtbare land met haar boerderijen en arbeiderswoningen in korte tijd overspoelde.

Er is veel over deze ramp geschreven en verfilmd. We mogen blij zijn dat de regering toen met drastische maatregelen ( Deltawet ) kwam en deze ten uitvoer bracht. Op 21 februari 1953 werd de Deltacommissie al geïnstalleerd, die plannen moest maken om zo’n ramp in de toekomst te voorkomen. Door deze Deltawerken

is de kustlijn van Nederland met 700 km. verkort. Terug naar De Ramp. Haast iedereen weet dat er in Heijningen 76 slachtoffers te betreuren waren, waaronder soldaat J. Willemse uit Didam. In totaal zijn er in de huidige gemeente Moerdijk 103 personen verdronken. Al deze slachtoffers staan vermeld op de herdenkingspanelen bij het Watersnoodmonument aan de Hoge Heijningsedijk te Heijningen. Uw Heemkundige Kring is reeds druk

Page 10: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

10

bezig om een Watersnoodtentoonstelling voor te bereiden waarin alle slachtoffers in de gemeente Moerdijk een plaats krijgen. Veel werk wordt verricht om de slachtoffers zoveel mogelijk een “gezicht “ te geven. Dit is niet gemakkelijk. Foto’s van de slachtoffers waren in de huizen, die gelijk met De Ramp vernield zijn. Mocht u over een of meerdere foto’s van overledenen beschikken, dan vragen wij u vriendelijk deze foto(‘s) aan ons ter beschikking te stellen. Wij scannen die in en u krijgt de foto direct mee terug. Aan de Schansweg in Klundert zijn 3 soldaten en een gids, die alle 4 in een roeibootje zaten om mensen te redden, verdronken. In het boek “Watersnoodherinneringen uit Klundert” staat uitvoerig beschreven hoe een paard in paniek met zijn hoef een gat in de bodem van de roeiboot trapte waardoor de boot onmiddellijk zonk. De vier jongens wisten zich drijvende te houden totdat ze door de stroom in een boomgaard terecht kwamen en in de bomen klommen. Kletsnat en door en door koud. En er kwam niemand voorbij…. ’s Nachts ging het vriezen. Een voor één vielen ze in het water…. Een van de vele verhalen die verteld en beschreven zijn. Ook van deze soldaten proberen we een foto te verkrijgen… Waarschijnlijk heeft u geen idee hoeveel slachtoffers er in die stormnacht het leven hebben gelaten. Wij geven u onderstaand een overzicht: Nederland 1836 personen UK 307

personen , waarvan 224 op zee, hiervan 133 personen op veerboot Princess Victoria

België 28 personen Totaal 2171 personen

Page 11: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

11

Verdeling in Nederland : Zeeland 865 personen Z. Holland 677 personen N. Brabant 247 personen N. Holland 7 personen Totaal 1796 personen Div. plaatsen 40 personen, waaronder 2 baby’s en 33

zeelieden Totaal 1836 personen Dit is het officiële aantal, officieus zijn er meer slachtoffers te betreuren. Een van deze slachtoffers is de vrouw van Martinus Leijdekkers, die De Ramp in die nacht overleefde, maar door geleden ontberingen later in het ziekenhuis stierf.

Page 12: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

12

Vanzelfsprekend is het mogelijk om nog meer verhalen en alle foto’s in deze nieuwsbrief te plaatsen. U heeft ongetwijfeld thuis wel een of meerdere boeken over De Ramp. Neem rond 1 februari a.s. eens een ogenblik de tijd en ga terug naar 65 jaar geleden ……

In de volgende nieuwsbrief schrijven we over de tijd na De Ramp. JD

Page 13: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

13

Nieuws over Fort Sabina

Een ambtenaar van de gemeente Moerdijk stuurde ons in september een e-mailbericht met goed nieuws. Zij schreef nl. dat er een bijzonder plan is voor de botenloodsen aan de Helse Haven nabij fort Sabina. Hiervoor hebben de gemeente Moerdijk en de provincie Noord-Brabant € 2.500.000 gereserveerd. Een deel daarvan wordt aan het fort zelf besteed.

Een samenwerkingsproject van jongeren die ervaring hebben op verschillende terreinen, moet leiden tot de ontwikkeling van een ‘vogelhotel’. Wat we ons hierbij moeten voorstellen, dat weten we niet. Het project verkeert nog maar in de beginfase, zeg maar het ‘idee-stadium’. De een kan een bouwtekening maken, een ander heeft verstand van elektriciteit, weer een ander is handig in het regelen van materialen en een volgende zorgt voor publiciteit. Of het iets wordt, dat zal in de toekomst wel blijken. Als er nieuws te melden is, dan zullen we het zeker opnemen in deze nieuwsbrief. Op zich is het een goede zaak dat er iets gebeurt met de drie loodsen die in slechte staat verkeren. Het zijn tenslotte de enige botenloodsen die Nederland rijk was en dan te bedenken dat het een onderdeel rijksmonument is sinds 1987. Hopelijk komt er nog iets moois en iets nuttigs uit! WdJ

Page 14: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

14

FORT BARLAKE

door C. van Mastrigt

Inleiding Fort Barlake dankte zijn naam aan het deel van de rivier Mark en Dintel dat de Barlake/Barlaque of Blaecke/Blaak heette. De Barlake (WNT: bar=kaal, onvruchtbaar – laak=poel, plas, meer) was in de 12e eeuw een veenwatertje

ten noorden van Oudenbosch dat zich in westelijke richting uitstrekte. De loop van de rivier de Mark was in vroeger tijd anders dan nu. De rivier ontspringt in België en loopt via Breda en Terheijden naar Zevenbergen. Ten zuiden van

Page 15: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

15

Zevenbergen boog de Mark in de Middeleeuwen in noordwestelijke richting af langs het Keteldiep tot Niervaart alias de Klundert en via de huidige Scheireevliet mondde de Oude Mark via de Tonnekreek verder uit in de Wijve Keene of Buttervliet, de voorloper van het Hollands Diep. Na een langdurig proces was dat althans in 1510 het oordeel van de Grote Raad van Brabant te Mechelen, na een onderzoek naar de juiste grens tussen Holland en Brabant. Die grens zou de Oude Mark geweest zijn. Het is nog tot de gemeentelijke herindeling in 1997 de grens geweest tussen de gemeenten Zevenbergen, Klundert, Fijnaart en Willemstad. Geologen denken nu dat de monding van de Mark via de Kromme Kreek iets verder naar het westen lag even ten noorden van de tegenwoordige Bovensluis. De Dintel was een zijtak van de Roosendaalse en Steenbergse Vliet. Zij liep aan de westelijke grens van Gastel naar het noorden waar nu het Mark-Vlietkanaal ligt (dat eigenlijk Dintel-Vlietkanaal had moeten heten), om dan in noordwestelijke richting in het Volkerak uit te monden. De Oude Mark begon te verzanden en mogelijk door moerwinning ontstond er rond 1400 na stormvloeden een verbinding van de Mark met de Barlake en met de Dintel. Deze doorbraak staat op de Gastelse kaart van 1565 aangegeven als de Wijtslach (Uitslag). De oude loop van de Dintel, waar nu het kanaal ligt, is op topografische kaarten van vóór 1950 nog te herkennen als Verloren Diep en Derriekreek. De Moye Keene (of Moy Keenevaert) was een vaarweg tussen de Dintel en het Hollandsch Diep. Platbodems, van Zeeland komend of daarheen gaand, konden hierdoor de beruchte Hellegaten vermijden. De Barlake, het gedeelte van de Mark en Dintel waar de Moye Keene zijn loop naar het Hollands Diep nam, was dus een belangrijk en strategisch punt. Toen de Watergeuzen het Eiland in bezit namen, waren er altijd een of meerdere wachtschepen van de Geuzen hier gestationeerd. Later lag hier een wachtschip van de Admiraliteit op de Maze te Rotterdam, dat ook een douanefunctie had voor de inning van convooien en licenten, een soort in- en uitvoerrechten. De Mark en Dintel vormden namelijk ook een douanegrens tussen Holland en Brabant. Daar in Brabant lagere belastingen werden geheven dan in Holland was smokkel het logische gevolg. In Stoutersgat (Stampersgat) was een kantoor van de Admiraliteit gevestigd. Defensie van het Eiland. In 1579 werd op het Eiland al een fort aangelegd tegen invallen van de Spanjaarden, namelijk fort

Page 16: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

16

Noordam aan de Moye Keene bij de uitmonding in de Roode Vaart. In 1582 kwam de vesting Klundert klaar en het jaar daarop de vesting Willemstad. Tenslotte nog voor de verdere verdediging van het Eiland het fort Barlake en het aarden fort Hollandia aan de Aalkreek, dat na de verwoesting door een stormvloed in 1682 niet werd herbouwd, maar later nog diende als schans, nl. de Noordschans. Bovendien waren er op de dijken een aantal wachthuizen en een redoute bij de Heijningen en een bij de Appelaar. Het Eiland, omringd door breed vaarwater, was op zichzelf al één grote vesting.

Fragment van een landkaart door de landmeter J.P. Dou uit 1624 – (zuidoriëntatie!) NA –VTH 1720 Het fort Dit is een wat lange inleiding voor het weinige wat er over fort Barlake bekend is. Het maakt wel de situatie duidelijk waarom juist daar aan de Barlake een fort werd gebouwd. Het fort is rond 1600 gebouwd. De eerste bekende schriftelijke vermelding dateert uit 1604. Dan wordt f 100.19.9 besteed aan reparatie van houtwerk en muurwerk van het fort en van het daarin staande huis. In dat huis woonde de commandant van het fort, een majoor. In april 1619 bezochten de gecommitteerden tot de vestingwerken het fort en op 17 mei kwam de ingenieur Jan van den Bosch alle forten en redoutes inspecteren.

Page 17: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

17

Om alarm te kunnen slaan waren de forten, redoutes en wachthuizen voorzien van een seinpaal, waar ’s nachts vuurtonnen aan konden worden gehangen. Bij het fort lag een veerdam voor het veer naar Gastel. Tot nieuwe majoor van het fort werd in 1624 majoor Jacob San benoemd tegen een jaargage van 144 gulden. Groot alarm. In 1631vertrok een grote Spaanse armada van 90 schepen met 6000 soldaten aan boord uit Antwerpen om Willemstad en Ooltgensplaat te veroveren om zodoende de scheepvaartverbinding tussen Holland en Zeeland te verbreken. In allerijl werd het Eiland versterkt en uit Bergen op Zoom vertrokken enkele schepen met een paar compagnieën soldaten met bestemming fort Barlake. Ook werd er een tweede batterij geplaatst. De Spaanse vloot bereikte het Eiland echter niet omdat de Spanjaarden door een Zeeuwse vloot onder admiraal Marinus Hollare in het Slaak werden verslagen. Kaart uit 1721 (zuidoriëntatie). Gem. Archief Bergen op Zoom, Leenhof 1250 fol. 826 In 1678 werd het fort weer gerepareerd, ook de buitenmuren. Dit is een bevestiging dat het fort stenen muren had, wat eigenlijk niet anders kon gezien de buitendijkse ligging en de sterke getijdenstroming. Tijdens de Kerststorm van 1731 was er veel schade aan het fort door de stormwind en hoge vloeden. De afbraak De Moye Keene begon in de 18e eeuw te verzanden en in 1768 werd de oude rivier door een dijk en een sluis afgesloten. Door het verzanden van de rivier was fort Barlake ook niet meer van betekenis voor de defensie en besloten werd het fort af te breken. In 1754 werd al afgebroken steen van het fort naar het havenhoofd van Willemstad gebracht en twee jaar later kwam het definitieve einde van het fort. Timmerman Nijs van Draalst kreeg opdracht houten buizen te maken om met kruit gevuld, de muren van het fort te doen springen. Het puin werd gebruikt voor de bestrijding van een ander soort vijand, het water, namelijk voor

Page 18: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

18

het maken van een kistdam langs het westcontrescarp van de Westhouwer, nu deel van de Lantaarndijk. Waar lag het fort precies? Na raadpleging van vele landkaarten en vergelijking met een opname uit 2005 van Google Earth en met een recente topografische kaart, kan dat nergens anders geweest zijn dan aan de weg die vanaf de Blaaksedijk nabij de Oude Appelaarsedijk richting de rivier loopt. Daar ligt een bult met daarop een woning met een recent afgebroken loods. Rekening is gehouden dat vroeger de rivier iets noordelijker lag en dat de brede Moye Keene reikte tot vlak onder de bult. Vlak bij het fort lag nog een redoute op de Oude Appelaarsedijk. Een redoute is een eenvoudig, meestal gesloten verdedigingwerk zonder bepaalde vorm. In dit geval had het de vorm van een diabolo, zoals aangegeven op de kaart van landmeter Jan P. Dou uit 1624.

Page 19: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

19

Hoe zag het fort er uit? Zolang de fundamenten niet worden opgegraven – en dat zal wel nooit gebeuren – zal niet duidelijk worden hoe het fort er uitzag. Er bestaan voor zover bekend geen (bouw)tekeningen of gravures. Op plattegronden wordt een fort meestal aangegeven met een vierkantje al of niet voorzien van lusjes aan de vier hoeken, maar dit zegt niets over de werkelijke vorm. Misschien zag het ongeveer uit zoals bijgaande gravure van Jan van de Velde (1593-1641) “Bleekveld bij een versterking aan de rivier” met een huis voor de majoor en een manschappenverblijf. Maar of de soldaten van het afgelegen fort Barlake zoals op de gravure van veel vrouwelijk schoon konden genieten, valt te betwijfelen.

Bronnen: Nat. Archief – Archief Nassause Domeinraad –Rekeningen Ontvanger der Gemene Middelen. Beekman, dr. A.A. – De wateren van Nederland – 1948 Delahaye Albert – De polders van het waterschap De Striene - 1975 Leenders, K.A.H.W. – Verdwenen venen – 1989 Dank Hartelijk dank aan de Willemstadse historicus en onderzoeker Kees van Mastrigt voor voor het mogen publiceren van bovengenoemd artikel.

Page 20: Nieuwsbrief november 2017...Nummer 69, november 2017 Redactie: Ineke Bisschops en Carla Molendijk-Stam Inleverdata kopij: uiterlijk 4 weken voor de verschijnings-datum van de Nieuwsbrief.

20

AGENDA herfst/winter 2017/2018

Tentoonstelling Onze vrijwilligers zijn druk bezig met het voorbereiden van de volgende tentoonstelling die geheel in het teken van de herdenking van de watersnoodramp 1953 zal gaan. Het belooft een mooie tentoonstelling te worden en wij hopen u vanaf begin januari te verwelkomen om dit te zien.

Winterbuffet

In februari is er weer ons jaarlijkse winterbuffet, nadere informatie hierover ontvangt u in december.

Vraag

Heeft u een goed idee voor een excursie, misschien een leuk verhaal of anekdote voor in de nieuwsbrief, laat het ons dan weten.

Mail adres

Wij zouden graag over uw e-mail beschikken, zodat we u snel op de hoogte te kunnen brengen van bijzondere ontwikkelingen zonder dat we extra kosten hoeven te maken. Heel eenvoudig. Stuur een e-mail met uw naam, postcode en huisnummer naar [email protected] en uw e-mail adres wordt opgeslagen.