nieuwsbrief 2014-1 herintroductie boomkikker brabant

1

NATUURBALAN S – L IMES DIVERG EN S BV adviesbureau voor natuur & landschap

Radboud Universiteit, Toernooiveld 1 [email protected]

Postbus 6508, 6503 GA Nijmegen T (024 – 352 88 01) www.natuurbalans.nl

Nieuw leefgebied, (beoogde) herintroductie

Actueel leefgebied Boomkikker

De Brand De Leemkuilen

De Mortelen, start 2010Het Broek, start 2011

Molenschotse heide

Te ontwikkelen ecologische structuur voor de lange termijn (Cools, 2007)

De Valkenhorst, start 2009Beekdal Merkske, start 2009

Natuurl ijke vindplaats (km-hok basis)

Ongecontroleerde uitzetting

Nieuwsbrief 1 - januari 2014 - herintroductie boomkikker in Noord-Brabant

Beste lezer,Middels deze nieuwsbrief willen wij uop de hoogte houden van hetherintroductieproject van de boom-kikker in Noord-Brabant. Deze eerstenieuwsbrief van dit jaar geeft eensamenvattend overzicht van deprojectvoortgang over heel 2013. Ookblikken we terug op de ontwikkelingenvan de afgelopen vijf jaar metherintroducties.Daarmee is de eerste fase van hetproject, dat in 2009 is gestart, formeelafgerond, maar een vervolg voor 2014komt er alweer aan! Daarover leest umeer aan het eind van dezenieuwsbrief.We wensen u veel leesplezier toe.

Voor hun tomeloze inzet en betrokkenheid bij het herintroductieproject en de enthousiaste uitvoering vande monitoring, zijn wij de beheerders, vrijwilligers en alle andere betrokkenen zeer erkentelijk!

Korte achtergrondinformatieDe boomkikker was in het verleden in Noord-Brabant geen zeldzame verschijning. Vanaf de tweede helft vande vorige eeuw ging de soort echter zeer sterk achteruit. Uiteindelijk resteerden slechts drie geïsoleerdeleefgebieden in de hele provincie. Vanwege de kwetsbare situatie van deze historische populaties in Noord-Brabant is, op initiatief van een drietal terreinbeherende organisaties in Noord-Brabant (Stichting het BrabantsLandschap, vereniging Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer) en de provincie Noord-Brabant, besloten tothet uitvoeren van enkele herintroducties van de boomkikker in voormalige leefgebieden in Noord-Brabant metals hoofddoel “de duurzame instandhouding van de soort binnen het natuurlijke verspreidingsgebied”. Deontwikkeling van extra leefgebieden betekent enerzijds risicospreiding terwijl vanuit deze gebieden in detoekomst ook verdere uitbreiding van de soort op natuurlijke wijze kan plaatsvinden.Het herintroductieproject is in 2009 van start gegaan en had een doorlooptijd van vijf jaar. Om deontwikkelingen van de herintroducties goed te kunnen volgen en het project te kunnen evalueren, wordt erjaarlijks onderzoek uitgevoerd naar kooractiviteit, naar de populatieontwikkelingen en naar de overleving vande juvenielen die jaarlijks in de nieuwe leefgebieden worden uitgezet.

Herintroductie boomkikker Noord-Brabant

Een project in opdracht van

2




Herintroductie in 2013

Verzamelen van eiklompjesNet als voorgaande jaren zijn veel eiklompjes in 2013 in nauwe samenwerking met Léon Michielsen verzameld.Zijn kwaliteiten op het gebied van het opsporen van kleine eiklompjes van de boomkikker zijn inmiddelslegendarisch. Door de medewerking van Léon hoeven we niet in een later stadium nog jonge larfjes teverzamelen, waarmee de verstoring in de voortplantingswateren tot een minimum kan worden beperkt.Uit genetisch onderzoek uitgevoerd in 2011 (Zollinger et al., 2012) bleek dat genetische verarming van depopulaties in Noord-Brabant, met als gevolg een verminderde fitness, niet is uit te sluiten. Daarom is in 2012een wijziging van de ontheffing voor het verzamelen van bronmateriaal buiten Noord-Brabant aangevraagd enverleend. In 2012 zijn reeds op kleine schaal eiklompjes uit de omgeving van Zelhem (Gelderland) verzameld. In2013 werd dit verder opgeschaald om de genetische variatie in de herintroductiegebieden te vergroten. Tabel1 geeft een overzicht van de hoeveelheden larven uit de verzamelde eiklompjes per brongebied.

Tabel 1. Overzicht van het aantal larven uit de verzameldeeiklompjes.

Brongebied Provincie Aantal larven

De Brand Noord-Brabant 236Leemkuilen Noord-Brabant 544Zelhem Gelderland 450Mariënvelde Gelderland 265Huneborg Overijssel *

TOTAAL 1495

* wel bezocht, maar geen eiklompjes kunnen bemachtigen.

KweekDe eiklompjes zijn in permanent beluchte containers in de kweekinstallatie in Beek-Ubbergen opgekweekt. Iniedere container zijn in eerste instantie circa 250 larven ondergebracht. De larven zijn gevoerd met eenmengsel van gekookte groene groenten (vooral andijvie), droogvoer voor vijvervissen, banaan en eenaanvullend vitaminepreparaat (hoofdzakelijk vitamine B en kalk). Tijdens het dagelijkse water verversen is ergecontroleerd op dode larven; de uitval bleek wederom minimaal te zijn (circa 5%).Alle larven zijn opgekweekt tot het juveniele stadium. Op het moment dat de metamorfose aanbreekt, dat wasvanaf eind juni het geval, werden de kweekcontainers dagelijks gecontroleerd op larven waarbij de voorpotenop doorbreken stonden. Deze larven werden uit de kweekcontainers gehaald en vervolgens in specialecontainers ondergebracht, waar de verdere metamorfose werd doorlopen. Op het moment dat de staartnagenoeg volledig was geresorbeerd vond de laatste ontwikkelingsfase plaats in een derde type container.Tijdens deze laatste fase, die drie tot vier weken duurt, werden de nog piepjonge juvenielen gevoerd metfruitvliegen en krekels.

UitzettingenAlvorens de juveniele boomkikkers in de afzonderlijke leefgebieden zijn uitgezet, zijn, in overleg met deterreinbeheerders, de uitzetlocaties definitief vastgesteld. Het uitzetten van juvenielen in de leefgebieden vondplaats op 18 en 20 juli 2013. Het uitzetten heeft zoveel mogelijk plaatsgevonden in samenwerking met debeheerders en de lokale vrijwilligers die bij de monitoring betrokken zijn. Na een aantal maanden intensiefopkweken is het uitzetten altijd een mooie gebeurtenis, waarbij de boomkikkers zeer uitvoerig wordenbekeken en gefotografeerd. Een totaaloverzicht van de in 2013 uitgezette juvenielen is te vinden in tabel 2.

Tabel 2. Overzicht van de in 2013 uitgezette juveniele boomkikkers per leefgebied.

Datum Leefgebied Terreineigenaar Aantal juvenielen

18 juli Het Broek Natuurmonumenten 32418 juli Beekdal van het Merkske Staatsbosbeheer 25020 juli De Mortelen Brabants Landschap 33020 juli De Valkenhorst Brabants Landschap 365

3




In de periode 2009-2013 is er een totaal van maar liefst 6907 boomkikkers (voornamelijk juvenielen) verspreidover de vier nieuwe leefgebieden uitgezet! Een resultaat waar iedereen die betrokken is bij de boomkikker inNoord-Brabant ontzettend trots op mag zijn.

Klaar voor de uitzetting… En dan is het eindelijk zover!

4




Populatieontwikkelingen in 2013

De monitoring in de vier nieuwe leefgebieden heeft zich toegespitst op:

Kooractiviteit. Het onderzoek naar kooractiviteit is op diverse avonden in het voorjaar uitgevoerd. Alsmaat voor de kooractiviteit geldt het maximum aantal roepende mannetjes dat op één avond wordtgehoord. Uit ervaring blijkt dat vrijwel nooit alle mannetjes in een leefgebied op een avond aan het koordeelnemen. In de regel kan het maximaal aantal op één avond roepende mannetjes met een factor 1,5vermenigvuldigd worden voor een schatting van het werkelijke aantal aanwezige mannetjes.

Natuurlijke voortplanting. Op locaties waar kooractiviteit wordt vastgesteld, wordt later in het seizoengericht gezocht naar larven van de boomkikker. Om verstoring van de voortplantingswateren tebeperken, wordt de bemonstering gestaakt zodra er voortplanting wordt vastgesteld. Er vindt dus geenonderzoek naar dichtheden van larven plaats.

Onderzoek landhabitat. Onderzoek naar boomkikkers in het landhabitat vindt plaats vanaf het momentvan metamorfose, omstreeks eind juni. Vanaf eind juli wordt er tevens gezocht naar uitgezettejuvenielen. De trajecten in het landhabitat die worden onderzocht zijn afgestemd op de locaties metkooractiviteit en de locaties waar juvenielen zijn uitgezet. Later in het seizoen wordt er gewerkt metvaste monitoringroutes die per leefgebied duidelijk zijn beschreven. Met opbouwende populaties enafnemende uitzettingen verschuift het belang van de monitoring meer en meer van tellingen in hetlandhabitat naar monitoring van kooractiviteit en natuurlijke voortplanting, omdat de inspanningdaarvan geringer is en het rendement hoger ligt.

De uitvoering van de monitoring vindt grotendeels plaats door de beheerders van de nieuwe leefgebieden insamenwerking met enthousiaste vrijwilligersgroepen. Wij zijn hen hiervoor zeer erkentelijk. Samen zorgen zijervoor dat er heel veel waardevolle informatie uit de leefgebieden wordt verzameld waardoor we een goedbeeld krijgen van de voortgang van het project en eventuele knelpunten die voor de ontwikkeling van depopulaties een bedreiging vormen. In overleg met de beheerders wordt dan gekeken op welke wijze we hieropkunnen reageren.

5




Het Broek

KooractiviteitZonder andere tellers tekort te doen, willen we onze grote waardering uitspreken voor de enorme inspanningdie Jeroen Stoutjesdijk in 2013 heeft geleverd voor de monitoring in het Broek. Op minstens tien avonden is hijop pad gegaan in het Broek en omgeving (tabel 3). Dat heeft prachtige resultaten opgeleverd en een mooieuitspraak van Jeroen die we u niet willen onthouden:

“ Zodoende kwam ik tot het schrikbarende aantal van 31 [roepende mannetjes].En dat bij een laagstaande, bijna volle maan, tussen het riet scharrelende reeën,

een zingende boomleeuwerik en zonder muggen.Hier word je dus helemaal euforisch van. Een avond om nooit te vergeten. “

Nu weten we dat het daarna alleen nog maar mooier zou worden: op 27 mei 2013 wist hij maar liefst 46roepende mannen te vinden. Vergeleken met de 4 roepende mannen in 2012 is dit een explosieve toename(figuur 1). Bovendien vond de kooractiviteit in 2013 wijdverspreid door het gebied plaats: in 11 wateren, metdichtheden tot 13 mannen per water.Aanvullend heeft Jeroen onderzoek gedaan in de ruimere omgeving van het Broek in de periode 30 mei t/m 7juni 2013. Hij vond boomkikkers tot op circa 1,7 km afstand van het Broek. In totaal betreft het 7 locaties metzeker 10 verschillende roepers. Een hele duidelijke verspreiding van de dieren vanuit het Broek naar deomgeving! En het totaal aantal mannetjes in (de omgeving) van het Broek dat kooractiviteit vertoondebedraagt daarmee minimaal 56.

Tabel 3. Overzicht kooractiviteit 2013 in het Broek (exclusief omliggende gebieden).

Datum Max. aantal roependemannetjes in gebied

Max. aantal roependemannetjes in 1 water

Aantal wateren metkooractiviteit

22-04-2013 7 3 424-04-2013 19 ? ?25-04-2013 31 10 1107-05-2013 36-39 10-13 1015-05-2013 40 12 1027-05-2013 46 9 1006-06-2013 35 8 808-06-2013 27 6 814-06-2013 2 1 215-06-2013 1 1 1

Dagmaximum 46 12-13 11

Figuur 1. Ontwikkeling kooractiviteit in het Broek in de periode 2012-2013 (exclusief omliggende gebieden).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2012 2013

Ma

xim

aa

l#ro

ep

en

de

ma

nn

etj

es

op

éé

na

von

d

Jaar

Het Broek - kooractiviteit

6




Natuurlijke voortplantingMet zo’n goede kooractiviteit verwacht je ook mooie resultaten op het gebied van natuurlijke voortplanting.Daarom hebben Jeroen Stoutjesdijk en Ben Crombaghs alle wateren in het gebied bemonsterd met eenschepnet. Helaas bleken in geen enkel water larven aanwezig te zijn en waren veel wateren drooggevallen.Bovendien werd in enkele wateren stekelbaars aangetroffen. Daarom is door beheerder Kees Akkermans(Natuurmonumenten) zeer voorspoedig zeker een drietal wateren aangepakt met relatief kleine ingrepen, omze veilig te stellen als voortplantingswater voor de boomkikker.

LandhabitatDoor de zeer intensieve monitoring van kooractiviteit was in het Broek minder noodzaak tot uitgebreidetellingen in het landhabitat. Daarom is alleen specifiek gezocht naar de in 2013 uitgezette juvenielen, op driedagen in augustus en september. Op deze wijze kan het succes van de uitzettingen in datzelfde jaar bepaaldworden. Tabel 4 geeft een overzicht van deze resultaten en figuur 2 geeft de trend sinds 2011 weer. Het aantalteruggevonden juvenielen is (met maximaal 46 op één dag) lager dan de aantallen in 2011 en 2012. Dit is deelste verklaren doordat in 2013 minder boomkikkers zijn uitgezet dan in de voorgaande twee jaren en ook vooreen deel doordat er in 2013 minder intensief in het landhabitat is gezocht. Als we kijken naar het percentageteruggevonden dieren ten opzichte van het totaal aantal uitgezette dieren, zien we dat dit door de jaren heenconstant rond de 14% is.Aangezien specifiek naar juvenielen is gezocht, is het lage aantal waargenomen (sub)adulten in 2013 nietrepresentatief, zoals ook blijkt uit de grote aantallen volwassen mannen in de koorperiode. Daarom is dekooractiviteit een betere maatstaf voor de trendbepaling door de jaren heen.

Tabel 4. Overzicht waarnemingen in het landhabitat van het Broek in 2013.

Datum Aantal juveniel Aantal subadult Aantal adult

24-08-2013 18 0 031-08-2013 46 2 207-09-2013 21 3 0

Dagmaximum 46 3 2

Figuur 2. Ontwikkeling boomkikkeraantallen in het landhabitat van het Broek in de periode 2011-2013; weergegeven is het maximaal aantal waarnemingen op één dag in het betreffendeonderzoeksjaar. De schijnbare afname in 2013 wordt veroorzaakt door een gewijzigde monitoring-methode. Daarom is voor de trendbepaling de kooractiviteit een betere maatstaf (zie figuur 1).

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2011 2012 2013Ma

x.#

bo

om

kikk

ers

lan

dh

ab

ita

t

Jaar

Het Broek - landhabitat

Juvenielen

(Sub)adulten

7




Het Beekdal van het Merkske

KooractiviteitOnder begeleiding van Theo Bakker, Bart Weel (beiden Staatsbosbeheer) en Bart Hoeymans (Agentschap voorNatuur en Bos) is er weer volop naar kooractiviteit geluisterd in het Beekdal van het Merkske. Niet alleen degrote inzet van de vrijwilligers, maar ook de flinke Facebook-activiteit, laat duidelijk zien dat de boomkikkerleeft in het beekdal. Zo komen er regelmatig monitoring-updates langs die volop op likes en andereopmerkingen kunnen rekenen. Misschien wel de mooiste titel verscheen op 17 mei:

“ Groene rakkers roepen beter! ”

Met 23 likes en 7 getagde tellers een prachtige manier om het succes van de boomkikker kenbaar te maken.Tabel 5 geeft het volledige overzicht van de kooractiviteit in het Beekdal van het Merkske. Op zeker drieavonden is door de beheerders en vrijwilligers geluisterd naar kooractiviteit. Aanvullend heeft Douwe Schut(Natuurbalans-Limes Divergens) op 5 juni 2013 de nodige waarnemingen gedaan. Binnen het beekdal werdenmaximaal 45 roepende mannen gehoord. Als we daar de ruimere omgeving bij optellen, dan komt het totaal opmaar liefst 59 roepers op 17 locaties! Daarbij zijn afstanden tot zeker 4,5 km overbrugd naar hetGouverneursbos in België. In de Hollandse Bossen lijkt de boomkikker zich nu ook echt gevestigd te hebben,met zeker 10 roepende mannen. In beide gebieden liggen naar verwachting goede kansen voor de soort. In hetkader van ruilverkaveling hebben bovendien grote ontwikkelingen in het Belgische deel van het beekdalplaatsgevonden, gecombineerd met de aanleg van diverse fraaie poelen en laagtes die zeer geschikt ogen voorboomkikker door het Agentschap voor Natuur en Bos. Verwacht wordt dat de soort hier de komende jaren zalopduiken.In figuur 3 is de ontwikkeling van de kooractiviteit over de periode 2010-2013 te zien. Naar 2013 toe is geensprake meer van een stijging van de kooractiviteit binnen het herintroductiegebied. Als we echter ook naar deomliggende terreinen kijken, is er met 59 roepers wel een duidelijke toename.

Tabel 5. Overzicht kooractiviteit 2013 in het Beekdal van het Merkske (exclusief omliggende gebieden).




08-05-2013 33 13 1015-05-2013 45 17 1023-05-2013 14 4 705-06-2013 26 9 12

Dagmaximum 45 17 12

Figuur 3. Ontwikkeling kooractiviteit in het Beekdal van het Merkske in de periode 2010-2013 (exclusief omliggendegebieden).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2010 2011 2012 2013

Ma

xim

aa

l#ro

ep

en

de

ma

nn

etj

es

op

éé

na

von

d

Jaar

Beekdal v.h. Merkske - kooractiviteit

8




Natuurlijke voortplantingOp 17 juli 2013 hebben Bart Weel en Ben Crombaghs de potentiële voortplantingswateren bemonsterd meteen schepnet. Vanwege de goede spreiding van kooractiviteit, waren de verwachtingen hooggespannen. Erwerden in drie wateren larven aangetroffen, maar de vangstaantallen waren gering.

LandhabitatOp zes dagen in de periode juli-augustus is in het Beekdal van het Merkske naar boomkikkers in het landhabitatgezocht. Hierbij is met name gezocht in het landhabitat rondom de uitzetlocaties. Maximaal werden daar 37juvenielen op één dag teruggevonden. Ook werden enkele (sub)adulten geteld, in totaal maximaal 8.Het volledige overzicht is gepresenteerd in tabel 6. De trend over de gehele herintroductieperiode isweergegeven in figuur 4. Voor de schijnbare daling van het aantal boomkikkers ten opzichte van voorgaandejaren geldt een vergelijkbare verklaring als voor het Broek: de monitoring is aangepast naar alleen het zoekennaar juvenielen rond de uitzetlocaties. Daarom is de kooractiviteit een betere maatstaf voor de trendbepalingdoor de jaren heen.

Tabel 6. Overzicht waarnemingen in het landhabitat van het Beekdal van hetMerkske in 2013.


10-07-2013 0 0 216-08-2013 16 1 323 & 24-08-2013 10 0 230-08-2013 37 0 431-08-2013 25 4 0

Dagmaximum 37 4 4

Figuur 4. Ontwikkeling boomkikkeraantallen in het landhabitat van het Beekdal van het Merkske inde periode 2009-2013; weergegeven is het maximaal aantal waarnemingen op één dag in hetbetreffende onderzoeksjaar. De schijnbare afname in 2013 wordt veroorzaakt door een gewijzigdemonitoring-methode. Daarom is voor de trendbepaling de kooractiviteit een betere maatstaf.

0

10

20

30

40

50

60

70

2009 2010 2011 2012 2013Ma

x.#

bo

om

kikk

ers

lan

dh

ab

ita

t

Jaar

Beekdal v.h. Merkske - landhabitat

Juvenielen

(Sub)adulten

9




De Mortelen

KooractiviteitIn de Mortelen is op maar liefst tien avonden geluisterd naar kooractiviteit. Jeanne Soetens en Bert Vervoortwerden dit jaar versterkt door een groep enthousiaste vrijwilligers van IVN Oirschot. Daarmee wordt nu, naasthet oostelijke deel van de Mortelen (monitoringroute 3), ook het noordelijke deel (monitoringroute 2)nauwkeurig onderzocht en is ruim 2/3

evan de Mortelen gedekt in de monitoring.

In tabel 7 is het overzicht van de kooractiviteit weergegeven. De tellingen op de twee routes vonden niet opdezelfde avonden plaats. Eind mei was echter de tussenperiode dusdanig kort dat de tellingen van beide routesbij elkaar opgeteld konden worden. Conform deze methode bevonden zich maximaal 52 roepende mannen inde Mortelen, waarvan 32 op route 3 en 20 op route 2. Daarmee is de stijging in de kooractiviteit sinds 2011zeer sterk (zie figuur 5). Ook de dichtheden zijn indrukwekkend: tot 21 mannen in één water. Een erg knusse,maar ook oorverdovende drukte!

Tabel 7. Overzicht kooractiviteit 2013 in de Mortelen.Datum Route Max. aantal roepende

mannetjes op route(s)Max. aantal roependemannetjes in 1 water


23-04-2013 3 2 1 202-05-2013 3 18 10 306-05-2013 3 33 21 310-05-2013 2 3 2 217-05-2013 2 12 6 322 & 24-05-2013 2 & 3 14 6 330 & 31-05-2013 2 & 3 52 20 706-06-2013 2 11 6 2

Dagmaximum 52 21 7

Figuur 5. Ontwikkeling kooractiviteit in de Mortelen in de periode 2011-2013.

Natuurlijke voortplantingOp 1 en 8 juli 2013 is in de Mortelen gericht onderzoek gedaan naar de mate van natuurlijke voortplanting. Intotaal zijn 5 wateren bemonsterd met een schepnet. In 2 wateren zijn larven van boomkikker aangetroffen, inbehoorlijk hoge dichtheden. In een derde water werd een net gemetamorfoseerde juveniel in deoevervegetatie waargenomen. In de daaropvolgende monitoringronden in het landhabitat werden groteaantallen juvenielen waargenomen die met zekerheid uit natuurlijke voortplanting afkomstig zijn, zie daarvooronder het kopje “landhabitat”.Helaas bleek in 2 van de 5 onderzochte wateren stekelbaars aanwezig te zijn. Deze wateren zijn later in dezomer aangepakt om ze visvrij te maken.

0

10

20

30

40

50

60

2011 2012 2013

Ma

xim

aa

l#ro

ep

en

de

ma

nn

etj

es

op

éé

na

von

d

Jaar

De Mortelen - kooractiviteit

10




Op 24 september werd er een velddag in de Mortelen georganiseerd voor alle boomkikkertellers in Noord-Brabant. De opzet van de dag was onderlinge kennismaking van de diverse telgroepen en het uitwisselen vankennis. Samen werd er nog een telling in de Mortelen uitgevoerd, waarbij de aandacht ook uitging naarkansrijke trajecten buiten de vaste monitoringroutes. Op deze heel gezellige dag werd nog een opmerkelijkeontdekking gedaan. In het landhabitat op relatief grote afstand van de reeds bekende voortplantingswaterenwerden juveniele boomkikkers gevonden. Hiermee komt het totaal aantal wateren met natuurlijkevoortplanting in 2013 op 4.

LandhabitatOok met de monitoring in het landhabitat is in de Mortelen weer voortvarend aan de slag gegaan. Jeanne enBert schreven met twaalf bezoeken de grootste inspanning op hun naam; wat een prestatie! Gelukkig kregen zehiervoor de ultieme beloning: op 4 dagen telden ze ruim meer dan 150 boomkikkers, met een absoluutmaximum van 216! Met de inzet van IVN Oirschot kon dit jaar ook op route 2 gezocht worden, waarmee eengroter deel van het totale gebied gedekt is in de monitoring. Op de gezamenlijke teldag op 24 septemberwerden nog veel boomkikkers gezien, waarvan een groot deel buiten de routes die normaal geteld worden.Eén dag voor de uitzettingen werden al 47 juvenielen geteld; allemaal uit natuurlijke voortplanting dus. Maarook na de uitzettingen konden grote aantallen juvenielen teruggevonden worden, waarvan een deel metzekerheid uit natuurlijke voortplanting. Jeanne en Bert leerden de verschillen tussen de gekweekte kikkertjesen die uit natuurlijke voortplanting op hun route steeds beter kennen, getuige de volgende opmerking:

“ De Nijmeegse zijn strand en blijven gewoon zitten als we ze naderenDe Mortelaren laten zich bij elke beweging direct vallen “

Onderstaande tabel 8 geeft een overzicht van de resultaten in het landhabitat. Figuur 6 geeft deontwikkelingen sinds de start van de herintroducties in de Mortelen weer, met spectaculaire toenames!

Tabel 8. Overzicht waarnemingen in het landhabitat van de Mortelen in 2013.Datum Aantal juveniel Aantal subadult Aantal adult

06-06-2013 0 5 101-07-2013 0 5 304-07-2013 0 0 208-07-2013 1 9 616-07-2013 0 0 219-07-2013 47 2 226-07-2013 78 1 201-08-2013 0 0 103-08-2013 84 1 308-08-2013 174 4 813-08-2013 0 0 215-08-2013 94 0 224-08-2013 150 11 529-08-2013 188 23 504-09-2013 166 21 1424-09-2013 43 21 15

Dagmaximum 188 23 14

11




Figuur 6. Ontwikkeling boomkikkeraantallen in het landhabitat van de Mortelen in de periode2010-2013; weergegeven is het maximaal aantal waarnemingen op één dag in het betreffendeonderzoeksjaar.

naar te kijken.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

2010 2011 2012 2013

Ma

x.#

bo

om

kikk

ers

lan

dh

ab

ita

t

Jaar

De Mortelen - landhabitat

Juvenielen

(Sub)adulten

Film: nieuwe kansen voor de boomkikker in Brabant

Mark Kapteijns (Brabants Landschap) maakte een unieke film die het verhaal verteltvan de boomkikkerherintroductie in de Mortelen. De film laat met prachtige beeldenalle facetten van het herintroductieproject zien. U ziet onder andere hoe de dierenopgekweekt worden van eitje tot jong kikkertje, gevolgd door de eerste sprongen inde vrije natuur en hoe we, gezamenlijk met enthousiaste vrijwilligers (met eenhoofdrol voor Jeanne Soetens en Bert Vervoort), onderzoek doen naar depopulatieontwikkelingen in de nieuwe leefgebieden.U vindt de film op www.natuurbalans.nl. De film bevat prachtige beelden, dus weadviseren u sterk om er eens naar te kijken. Alvast veel kijkplezier!

12




De Valkenhorst

KooractiviteitOnder begeleiding van Mari de Bijl (Brabants Landschap) is in de Valkenhorst zes keer geluisterd naar roependeboomkikkermannen. In tabel 9 zijn de resultaten samengevat weergegeven. In een periode van een kleineanderhalve maand zijn op alle telavonden behoorlijke aantallen boomkikkers gehoord. Op 3 mei 2013 was detop met 37 roepende mannen; weer een hele mooi stijging ten opzichte van 2012 (zie figuur 7).Helaas zijn inmiddels ook de eerste klachten vanuit het gebied binnengekomen. Mari mailde ons daarover hetvolgende:

“ Ik sprak gister iemand die midden in het gebied woont, vlakbij een nieuwe poel.Ze vroeg hoe ze in godsnaam die kikkers weg kon krijgen. Ze slaapt er niet van.Slecht nieuws voor haar, maar goed voor het project zullen we maar zeggen. “

Wij sluiten ons volledig aan bij deze conclusie!

Tabel 9. Overzicht kooractiviteit 2013 in de Valkenhorst.




22-04-2013 13 4 525-04-2013 19 7 502-05-2013 21 6 503-05-2013 37 8 719-05-2013 36 10 730-05-2013 33 10 9

Dagmaximum 37 10 9

Figuur 7. Ontwikkeling kooractiviteit in de Valkenhorst in de periode 2010-2013.

Natuurlijke voortplantingOp 29 juli heeft Mari een aantal poelen geïnspecteerd op natuurlijke voortplanting. Ondanks dat op meergehoopt was, vond hij op 2 plekken jonge boomkikkertjes. Aansluitend werd op 10 augustus op een 3

elocatie

één juveniel gevonden. In totaal is dus in zeker 3 wateren sprake geweest van succesvolle natuurlijkevoortplanting.Ook Mari merkte duidelijk het verschil tussen de gekweekte dieren en de jongen uit natuurlijke aanwas, dieduidelijk schuwer en ook kleiner zijn.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

2010 2011 2012 2013

Ma

xim

aa

l#ro

ep

en

de

ma

nn

etj

es

op

éé

na

von

d

Jaar

De Valkenhorst - kooractiviteit

13




LandhabitatAangezien de kooractiviteit steeds grotere vormen aanneemt en de monitoring daarvan beduidend minderarbiedsintensief is, is er in de Valkenhorst minder ingezet op monitoring in het landhabitat. Daarmee wordttevens voorkomen dat braamstruwelen teveel platgetrapt worden. De inschatting wat de meest geschiktetelmethode is per gebied wordt ter beoordeling aan de beheerder overgelaten.In 2013 is daarom in het landhabitat alleen op enkele specifieke locaties gezocht naar juvenielen, afkomstig vanzowel natuurlijke voortplanting als uit de kweek. De uitkomsten hiervan zijn opgenomen in tabel 10. Hethoogste aantal juvenielen werd gevonden op 29 juli: 49 in totaal, waarvan 33 uit natuurlijke voortplanting. Op10 augustus werden in totaal 4 adulte dieren gevonden.Aangezien slechts een beperkt deel van het gebied onderzocht is en specifiek gelet is op juvenielen(voornamelijk uit natuurlijke voortplanting) is een vergelijking met eerdere jaren (figuur 8) minder relevant,zoals we ook zagen bij het Broek en het Beekdal van het Merkske.

Tabel 10. Overzicht waarnemingen in het landhabitat van de Valkenhorst in2013.


29-07-2013 49 0 010-08-2013 10 0 4

Dagmaximum 49 0 4

Figuur 8. Ontwikkeling boomkikkeraantallen in het landhabitat van de Valkenhorst in de periode2009-2013; weergegeven is het maximaal aantal waarnemingen op één dag in het betreffendeonderzoeksjaar. De schijnbare afname wordt veroorzaakt door een gewijzigde monitoring-methode. Daarom is voor de trendbepaling de kooractiviteit een betere maatstaf.

0

20

40

60

80

100

2009 2010 2011 2012 2013Ma

x.#

bo

om

kikk

ers

lan

dh

ab

ita

t

Jaar

De Valkenhorst - landhabitat

Juvenielen

(Sub)adulten

14




Conclusies & vooruitblik op 2014

Met deze laatste nieuwsbrief van 2013 sluiten wij de eerste fase van een prachtigboomkikkerherintroductieproject af, dat in 2009 startte om in vier unieke Brabantse natuurgebieden dezebijzondere verschijning terug te brengen. Aan de hand van de hier gepresenteerde gegevens is het duidelijk datde eindevaluatie van dit project over het algemeen zeer positief is! In alle gebieden werden in het voorjaar opéén avond tussen de 40 en de 56 roepende boomkikkermannetjes gehoord. Omdat nooit alle aanwezigmannetjes gelijktijdig aan het koor deelnemen ligt het werkelijke aantal aanwezige geslachtsrijpe mannetjesmet zekerheid hoger. Uitgaande van een geslachtsverhouding van 1:1 zouden er in alle vier de gebiedenminimaal rond de honderd volwassen boomkikkers aanwezig zijn. Rekent men ook de subadulte en juvenieleboomkikkers in 2013 hierbij, dan kan voorzichtig worden geconcludeerd dat er in alle gebieden al minstens 200boomkikkers aanwezig zijn. Bovendien vindt nu al kolonisatie van omliggende terreinen vanuit zeker tweenieuwe leefgebieden plaats. Dit is een verheugende ontwikkeling, want hierdoor kunnen er al op korte termijnsatellietpopulaties ontstaan.

Het is wel van belang dat deze ontwikkelingen nog verder doorzetten en er duurzame, zichzelf in standhoudende populaties ontwikkelen. Vanaf 2015 zal de natuurlijke voortplanting dusdanig goed op ganggekomen moeten zijn dat deze het kweken en uitzetten van juvenielen volledig kan vervangen. In alle gebiedenzien we hiervoor al hoopvolle signalen, maar met zo’n stijging van kooractiviteit, viel de mate van natuurlijkevoortplanting soms toch nog tegen. Daarvoor blijft het noodzakelijk om de potentiële voortplantingswateren inoptimale conditie (met name visvrij en in een pioniersstadium) te houden. Dit kunnen we niet vaak genoegbenadrukken.

Met het afsluiten van deze eerste fase van het herintroductieproject, komt er natuurlijk geen einde aan onzebetrokkenheid bij de boomkikker in Noord-Brabant. Inmiddels is duidelijk dat we zeker nog een jaarboomkikkers kunnen opkweken en uitzetten. Op deze manier hopen we een nog stevigere basis onder denieuwe Brabantse populaties te leggen. Hiervoor zullen in 2014 wederom eiklompen met een zo genetischdivers mogelijke basis verzameld en opgekweekt worden.

Tot slot willen we ook kijken buiten de grenzen van de huidige leefgebieden. De ontwikkeling van een robuustnetwerk van leefgebieden met geschikte verbindingszones is en blijft een zeer belangrijk aandachtspunt voorde langere termijn, zeker nu natuurlijke kolonisatie vanuit de nieuwe leefgebieden al plaatsvindt. Alleen op diemanier is kans op een echt duurzame instandhouding van de soort in Noord-Brabant. Op dit gebied vindenreeds enkele ontwikkelingen plaats. We hopen daar vanuit onze ervaringen met het herintroductieproject eenbijdrage aan te kunnen leveren en dit belangrijke aandachtspunt in de nabije toekomst meer vorm te geven.

We hopen dat iedereen weer zin heeft in een nieuw mooi boomkikkerjaar!

Dankwoord

Allereerst willen wij de Provincie Noord-Brabant, de financier van het project, heel hartelijk danken voor hetmogelijk maken van dit unieke herintroductieproject. Daarnaast zeer veel dank voor de terreinbeheerders vande nieuwe leefgebieden, Staatsbosbeheer, stichting het Brabants Landschap en vereniging Natuur-monumenten, voor hun grote inzet voor de coördinatie en uitvoering van de monitoring en de uitzettingen.Voor het verkrijgen van toestemming voor het verzamelen van eieren van de boomkikker en hun medewerkingbij de terreinbezoeken zijn wij eveneens de beheerders van de brongebieden (de Brand, de Leemkuilen,Zelhem, Mariënvelde en Huneborg) en de leden van de boomkikkerwerkgroep Noord-Brabant zeer erkentelijk.

Natuurlijk ook een heel hartelijk dankwoord voor de coördinatoren en alle vrijwilligers die een bijdragegeleverd hebben aan de monitoring. Zonder hun tomeloze inzet en enthousiasme is het onmogelijk om hetherintroductieproject te evalueren en het herintroductieprogramma van de boomkikker in Noord-Brabantvorm te geven!

Tevens danken wij de leden van de begeleidingscommissie ‘help de boomkikker uit de Brand’, waarmee deresultaten van de herintroductie jaarlijks worden geëvalueerd en waarmee oplossingsstrategieën worden

15




bedacht en uitgewerkt als zich problemen bij het project voordoen. De samenstelling vande begeleidingscommissie is hieronder weergegeven. Tot slot willen wij benadrukken dathet boomkikkerherintroductieproject mede mogelijk is gemaakt dankzij een financiëlebijdrage van Terra Equipment uit Molenhoek (www.terraequipment.eu).

Begeleidingscommissie

Colofon

Redactie: Ben Crombaghs & Sander van de KoppelRedactieadres: Natuurbalans-Limes Divergens BV

[email protected] / 06-20742078Fotoverantwoording: Ben Crombaghs & Sander van de Koppel

Mocht u vragen, tips of adviezen hebben, dan houden wij ons aanbevolen. Het aanleveren van foto’s enbijdragen aan deze nieuwsbrief stellen wij ook erg op prijs. U kunt hierover contact opnemen via bovenstaandecontactgegevens.

nieuwsbrief 2014-1 herintroductie boomkikker brabant

Documents

Transcript of nieuwsbrief 2014-1 herintroductie boomkikker brabant