Nieuwe coöperatie Apache 2

7/27/2019 Nieuwe coperatie Apache 2

1/12

23Ja, werken we samen, niet alleen

2. Ja, werken we samen, niet alleen

Eerst moeten we vechten

niemand weet hoelang

eerst moeten we vechten voor ons belang

Voor het geluk van iedereen

dus vechten we samen

samen staan we sterk

Ja, vechten we samen, niet alleen

Acht koperblazers in donkerblauw uniform staan netjes gelijnd op de marme-

ren trappen van de foyer naar de eerste verdieping. Van op zijn grote zwart-

witfoto luistert wielrenner Stanneke Ockers mee. Het is feest vandaag in de

Borgerhoutse De Roma. De opendeurdag lokt vele nieuwsgierigen. Wat gebeurt

er immers achter de schermen van die oude nieuwe zaal? Een Italiaanse steen-kapper en zijn vrouw lieten in 1928 een cinema annex varitzaal bouwen met

tweeduizend zitjes waaronder vierhonderd op een zelfdragend balkon. Het

echtpaar liet zijn naamkaartje achter: Jean-Baptiste Romeo en Ludivina Malev.

Een samentrekking die bijna negentig jaar later een eigen leven is gaan leiden.

Vrijwilligers in zwart T-shirt lopen bedrijvig rond, voor en achter de epoque

tapkast. Hier heerst een ongedwongen tijdloosheid. Het is een lieu de mmoire, een

warme pleisterplaats in het geheugen van vele generaties Borgerhoutenaren. Op

het ogenblik dat de blazers beginnen, wordt de tapkraan voor de bollekens De

Koninck opengezet. Gratis en dat is aantrekkelijk, zeker bij dit nummer:

Wat zullen we drinken zeven dagen lang

Wat zullen we drinken wat een dorst

Er is genoeg voor iedereen

Dus drinken we samen

Sla het vat maar aan

Ja, drinken we samen, niet alleen

BW.indd 23 20/08/13 09:27


2/12

24 De nieuwe coperatie

Het ensemble Bluts zo noemen de muzikanten zich speelt en zingt. Ik word

even teruggeslingerd in de tijd.

Dat is een nummer van de Bretoense zanger Alan Stivell. In de jaren zeven-tig hertaald. Je kent ze toch, die Nederlandse groep?, vraagt een jonge zestiger

met heldere, open blik. Hij draagt ook een zwart vrijwilligers-T-shirt en ver-

welkomt de bezoekers. Zijn naam is Paul Schyvens, met wie het tweede leven

van De Roma is begonnen, en ook dat van hem allicht en van vele vrijwilligers.

Deze doorzetter heeft al heel wat watertjes doorzwommen als organisator van

allerlei culturele activiteiten. Hij lag onder andere mee aan de basis van het

Sfinksfestival in Boechout. Op een blauwe maandag belandde hij in Oud-Bor-

gerhout en hij is er intussen niet meer weg te branden. De man van het eerste

uur krijgt nogal uiteenlopende adjectieven mee: veeleisend, doortastend, fana-

tiek, inspirerend, ongeduldig, perfectionistisch, enthousiasmerend en koppig.

Dat laatste is hij zeker.

Bots natuurlijk, zegt Schyvens en hij zingt mee met de muzikanten van

Bluts:

Dan zullen we werken zeven dagen lang

Dan zullen we werken voor elkaar

Dan is er werk voor iedereen

Dus werken we samen zeven dagen lang

Ja, werken we samen, niet alleen

Inderdaad Bots. Deze in Eindhoven gewortelde band vertolkte vanaf het mid-

den van de jaren zeventig de stem van de werkende jongeren en was een beetje

de schrik van de werkgevers door de politieke lading van singles als Lied van de

werkende jeugd en Zeven dagen lang.

Ja, werken we samen, niet alleen. Paul Schyvens en de honderden vrijwilligers

van De Roma hebben die boodschap moeiteloos over de jaren heen getild en

toegepast bij de open uitbouw van hun geesteskind. Voorwaar geen makke-

lijke klus, want ik heb in het midden van de jaren negentig gezien welke bouw-

val de verloederde De Roma geworden was. Na twintig jaar leegstand is de zaal

heropgebouwd door vele vrijwilligershanden. Het paleis om de hoek is weer

een echte volksschouwburg geworden, waar iedereen tegen een sociale prijs

kan genieten van cultuur en vermaak. Door De Roma leven vele mensen op en

krijgt Borgerhout meer dan alleen een gebouw terug. Het succes doet de groot-

ste sceptici inzien dat je dankzij een bundeling van krachten iets groots kunt

realiseren. De Roma bewijst dat mensen dingen kunnen veranderen.

BW.indd 24 20/08/13 09:27


3/12


De Roma is nu tien jaar open. Op 15 mei 2003 was de voorlopige opening.

Schyvens: Het was ongelooflijk hoe een onoverzichtelijke puinhoop in amper

enkele maanden tot een prachtige zaal kon worden omgetoverd. Ik herinner medat tijdens de nacht van 14 op 15 mei nog een pak mensen aan het werk was.

Ze zagen hoe kapot ik was. Ga naar huis, Paul, en slaap wat, kreeg ik te horen.

s Morgens om tien uur was de zaal klaar. Ongelooflijk!

De kracht van samenhorigheid waarover Bots zingt, heeft veel mogelijk gemaakt.

Dat wij-gevoel heeft ons vleugels gegeven, zegt Paul Schyvens, maar jam-

mer genoeg was niet iedereen even enthousiast. Iedereen sprak in superlatie-

ven ook de politici over wat vzw De Roma en haar vrijwilligers voor elkaar

hadden gekregen, maar de noodzakelijke subsidiring om de tent het hele jaar

door te laten draaien bleef achterwege. Na een lang gevecht werd er eindelijk

een akkoord bereikt met het district Borgerhout, de stad Antwerpen en de toen-

malige Vlaamse cultuurminister om ons vanaf 2008 op een fatsoenlijke ma-

nier te subsidiren met een bedrag van 600.000 euro.

Net als bij de Sfinks vallen de activiteiten van De Roma niet onder een be-

staand decretaal verhaal. Uiteindelijk heeft De Roma wel uitstraling aan de

omgeving gegeven. Schyvens: Het is vooral de vrijwilligerswerking waarmee

De Roma een landmerk in het culturele wereldje heeft geplaatst. Vlaanderen is

vertrouwd met vrijwilligerswerk en het zijn die mensen die De Roma elke dag

doen draaien, en dat is een ijkpunt.

Paul Schyvens besluit: Eigenlijk is De Roma een constante aaneenschake-ling van hoogtepunten. De Roma is van iedereen. Voor velen is het zelfs een

tweede thuis. Neem De Roma weg en vele vrijwilligers vallen in een zwart gat.

Ik heb voor mijn werk heel wat zalen bezocht en vooral gezien hoe het nit

moet. We proberen ons aanbod zo gevarieerd en laagdrempelig mogelijk te hou-

den. De zaal heeft ook een positief effect op het buurtklimaat. Mensen zien dat

De Roma niet in de Bronx ligt en dat de omgeving hier wel degelijk leeft. Dat

is ook de reden waarom we een ticketkantoor op de Turnhoutsebaan hebben

geopend, om mee aan de heropleving van deze straat te werken. We krijgen

jaarlijks 100.000 mensen over de vloer. Wij hebben De Roma teruggegeven aan

de mensen. Aan de gefrustreerde, oude Belgen die na twintig jaar weer eens bui-

tenkomen, maar ook aan de vele vrijwilligers die vinden dat De Roma van hen

is. Dat is mijn anarchistische jarenzestig-gevoel: via zelfbeheer de maatschappij

verzachten. Het Vlaams Belang is met de gemeenteraadsverkiezingen in 2006

in Borgerhout met bijna vijf procent achteruitgegaan. Een cijfer dat nergens in

Vlaanderen gevenaard is. Daarom hoop ik dat de positieve uitstraling van De

Roma, maar ook van andere Borgerhoutse initiatieven zoals t Werkhuys of het

BW.indd 25 20/08/13 09:27


4/12


Ecohuis, de maatschappij positief kan blijven veranderen. Op het ogenblik dat

Schyvens dat zegt, hadden de verkiezingen van 2012 waardoor een links bestuur

in het district Borgerhout tot stand kwam, nog niet plaatsgevonden.De ex-schepen van cultuur Eric Anthonis, tevens buurtbewoner, blikt terug

in Gazet van Antwerpen van 13 mei 2009: Met De Roma heeft Paul Schyvens het

slechte imago van Borgerhout weten te keren. Ik geloofde er eerst niet in. Het

was zo een gigantische onderneming, die voor de stad financieel absoluut niet

haalbaar was. Maar koppig als Paul is, heeft hij honderden vrijwilligers kunnen

enthousiasmeren en her en der centen weten te sprokkelen. Het zou niet goed

geweest zijn als de stad het had gedaan, want dan zou de werking afschuwelijk

duur zijn geworden. Paul kan hard zijn, maar hij weet als geen ander mensen te

mobiliseren. Onlangs zag ik mijn buurvrouw, een oud dametje, achter de toog

in De Roma staan.Il faut le faire.

Dat De Roma het steeds moeilijker krijgt om het hoofd financieel boven

water te houden, is minder bekend. Paul Schyvens: Maar liefst zeventig procent

van ons omzetcijfer halen we uit eigen inkomsten! Het totale subsidiebedrag is

net voldoende om onze eigen medewerkers te betalen. Koppel daaraan dat ons

de volgende jaren een aantal noodzakelijke, grote investeringen wacht (drin-

gende vervanging en aankoop van technisch materiaal, grote renovatie- en on-

derhoudskosten aan het gebouw en een nieuwe verwarmings- en luchtverver-

singsinstallatie), en een spreekwoordelijke tekening is overbodig. Gesprekken

met verschillende overheden lopen en oplossingen zijn beloofd. Verder kunnenwe op de inbreng van vele sympathisanten rekenen. Zo lanceerden we in 2007

het 1000 x 10-project. De opzet: via een bestendige opdracht storten mensen

elke maand tien euro op onze projectrekening bij de Koning Boudewijnstich-

ting. Crowdfunding heet zoiets tegenwoordig. Hoewel we de term volksinves-

tering koppig als we zijn beter bij De Roma vinden passen. Het gaat om een

volksinvestering voor een volksschouwburg!

En het gaat om nog meer. Dat bewees de benefietavond voor Ademloos en

stRaten-generaal, de twee Antwerpse actiegroepen die al jaren strijden voor een

toekomstgericht Antwerps mobiliteitsplan. Op 22 september 2012 zat De Roma

afgeladen vol: 1500 enthousiaste toeschouwers, een uitgelezen cast van gratis

artiesten en 55 vrijwilligers maakten er samen een denderend solidariteitsfeest

van. Het Antwerpen-van-onderuit netwerkt: Paul Schyvens van De Roma, Wim

Van Hees van Ademloos, Manu Claeys en Peter Verhaeghen van stRaten-gene-

raal en Hugo Ongena van Elcker-Ik liepen er stralend bij. Ook de vrijwilligers

van deze basisorganisaties verbroederden met elkaar.

BW.indd 26 20/08/13 09:27


5/12


De heropstanding van De Roma is een mooi verhaal waarin de vele vrijwilligers

onbetwistbaar een hoofdrol spelen. De eerste die zich aanmeldde, was Vic Van

den Bril. Deze ex-onderwijzer is nu 69 jaar. Ik werkte eerst al mee in Rataplan.In 2002 werden vrijwilligers gezocht voor de heropbouw van De Roma, en toen

heb ik me dadelijk aangemeld. Ik had gezien dat De Roma een puinhoop was

geworden. Het leek wel of er een bom was gevallen. Mijn hart bloedde ervan. Ik

heb daar als jonge knaap prachtige tijden beleefd. Elk weekend ging ik er met

papa en mama naar de cinema, want er was toen nog geen televisie. De films

werden aan elkaar gepraat door een man in een Robin Hood-pak.

Vics ogen beginnen te blinken wanneer hij dat vertelt. Samen met Paul Schyvens

vlogen we erin. Meer dan honderd man kreeg hij bij elkaar. Er was een geweldig en-

thousiasme. Samen hebben we meer dan driehonderd ton puin geruimd.

De foto van alle pioniers hangt nu in de jaren 1930-gang. Zij zijn de dra-

gers en de schragers van het De Roma-project. Ja, De Roma is weer een volks-

schouwburg geworden, van ons dus, lacht Vic, die minstens tien jaar jonger

wordt als hij over zijn nieuwe levenswerk als gepensioneerde spreekt. Vooral

die eerste jaren was de onderlinge band zeer sterk. Niet alleen de zaal was ma-

gie, maar ook het samenhorigheidsgevoel dat daarrond ontstond.

Zoals Vic zijn er velen. Op tien jaar is er veel verloop maar ook groei in

dat vrijwilligersteam. 365 vrijwilligers zijn voortdurend in touw met stoelen

zetten, toiletten schoonmaken, in orde brengen en onderhouden van de zaal,

tappen, kaartjes verkopen en scheuren, etiketten op programmaboekjes kleven,schilderen, kappen, trekken en sleuren, afwassen, programmas uitdelen, koken,

vestiaire beheren en helpen met secretariaatswerk.

Het vrijwilligersteam is een bont allegaartje, vertelt Vic. Mannen, vrouwen

van zeventien tot tachtig van zeer diverse achtergrond. Voor vele mensen is De

Roma een tweede thuis geworden. Het project is zeer belangrijk in ons persoon-

lijke leven. Mijn vriendin noemt zich soms lachend een De Roma-weduwe.

Vrijwilligeren doe je niet alleen in De Roma. 2011 werd uitgeroepen tot het

Europese jaar van de vrijwilliger. We weten dat 22 procent van de Nederlands-

talige Belgen het wel eens doet. In 2009 zette 54,1 procent van deze vrijwilligers

zich in voor een organisatie die rond ontspanning en vrije tijd werkt. Uit on-

derzoek blijkt dat de vrijwilliger minder utilitair is dan de niet-vrijwilliger en

bovendien gelukkiger. De brede glimlach waarmee Vic Van den Bril over zijn

werk bij De Roma spreekt, is daarvan een mooi voorbeeld.

Sterk gemotiveerde vrijwilligers van het type Vic zijn onbetaalbaar. Dat

maakt van vrijwilligerswerk een vorm van alternatieve economie waarbij geen

geld te pas komt.1 Onderzoekster Karolien Byttebier merkt terecht op dat vrij-

BW.indd 27 20/08/13 09:27


6/12


willigerswerk zijn eigen meerwaarde heeft dat niet in geld valt uit te drukken. 2

Zolang geld de norm is waartegen vrijwilligerswerk wordt afgemeten, zal het

altijd ondergewaardeerd blijven. Wie geen betaald werk heeft, is minder waard.Die opvatting beheerst het denken in deze maatschappij. Waarom voor vrijwil-

ligerswerk geen alternatieve waardemaatstaf uitdenken, die vrijwilligers extra

waardeert, vraagt zij zich af.3

Wederkerigheid

Vic Van den Bril vindt dat ook. Hij benadrukt dat De Roma-vrijwilligers gratis

voorstellingen mogen bijwonen en ook jaarlijks getrakteerd worden op een uit-

gebreid etentje. Het gaat om dienst en wederdienst. Vic vertelt me dat een kun-

stenaar onder hen een beeldje gemaakt heeft van de wagenmenners uit de film

Ben Hur dat boven het podium in de grote zaal hangt. Het was een geschenk

van het team aan Paul Schyvens en de andere initiatiefnemers. Zomaar, uit er-

kentelijkheid, niet uit dankbaarheid. Dat is een belangrijk nuanceverschil. Er-

kentelijkheid betekent dat je tot wederdienst bereid bent. Dankbaarheid gaat

uit van een asymmetrische verhouding, van een relatie tussen een ontvanger

en een weldoener die te hoog staat om met een wederdienst beloond te wor-

den. Erkentelijkheid drukt in de eerste plaats wederkerigheid uit. Wederkerig-heid of reciprociteit is egalitair, het veronderstelt een directe gelijkwaardige

band tussen individuen. Het is zeer verschillend van altrusme of naastenliefde,

waarin de gever niet altijd een relatie heeft met de ontvanger en waarin best

sprake kan zijn van een asymmetrische machtsverhouding.

De Franse antropoloog Marcel Mauss bestudeerde het fenomeen van de

gift en koppelde daaraan het principe van de wederkerigheid. Volgens hem is

wederkerigheid in elke traditionele cultuur het cement van de samenleving.

Geven en ontvangen zijn morele maatschappelijke verplichtingen waaraan

geen enkel lid van een traditionele samenleving zich kon en mocht onttrek-

ken. De bekende Poolse antropoloog Bronislaw Malinowski, die het uit-

wisselen van geschenken tussen de bewoners van de Trobiand-eilanden bij

Nieuw-Guinea bestudeerde, kwam tot gelijkaardige conclusies. Het principe

van wederkerigheid, the principle of give-and-take, zoals hij het noemde wie

veel geeft, krijgt veel terug is de grondslag voor sociale bindingen en relaties.

In die zin levert het De Roma-team een kleine hoeveelheid cement voor het

broze sociale weefsel in Borgerhout of, anders gezegd, De Roma zorgt mee

BW.indd 28 20/08/13 09:27


7/12


voor de opbouw van sociaal kapitaal zoals de Amerikaanse politicoloog Ro-

bert Putnam dat noemt.

De meeste mensen in onze maatschappij zijn echter bevreesd voor echtewederkerigheid omdat het een anarchistische dimensie bevat. Het veronder-

stelt het afbreken van een machtsrelatie, en die geef je doorgaans niet zo ge-

makkelijk prijs. Wie wederkerigheid hoog in het vaandel voert, moet in de

spiegel durven kijken waarmee hij door de andere wordt bekeken. Deze maat-

schappij heeft het daar moeilijk mee, want ze is in al haar plooien gezin,

school, bedrijf, politiek, economie doordrongen van het tegenovergestelde,

met name hirarchie en autoritarisme. Meer dan veertig jaar geleden deed de

Amerikaanse sociale wetenschapper Stanley Milgram onderzoek naar de fac-

tor gehoorzaamheid en hirarchisch denken bij gewone mensen. Hoe ging

hij hiervoor te werk? Een proefpersoon wordt voor een toetsenbord geplaatst.

Hij krijgt de rol van leraar toebedeeld. Het interieur waarin het experiment

plaatsgrijpt, ziet er klinisch zuiver uit. Voor hem, maar gescheiden door een

glazen wand, zit de student die hij moet ondervragen. Het is een jonge kerel,

die nogal gespannen op zijn stoel zit, bang afwachtend zoals voor een heus

tentamen. Het enige verschil is dat op zijn voorarm een elektrisch snoer is

aangebracht. Een man in witte jas, de initiatiefnemer van het wetenschap-

pelijk onderzoek, legt uit wat de proefpersoon moet doen. Het gaat blijkbaar

om een eenvoudig geheugenlesje. De leraar geeft enkele woorden op en de

student moet ze herhalen. Eenvoudig dus. Nou ja, tot op het ogenblik dat destudent fouten begint te maken, want dan dient hij gestraft te worden. Op

bevel van de professor moet de leraar op een toets drukken. Je ziet de student

even schrikken. Een zeer lichte tinteling gaat door zijn lichaam. Dertig volt.

Niet erg dus. De woorden worden stilaan moeilijker en de man op de stoel

begint meer en meer te missen, dus moet de strafmaat verzwaard worden. Het

prikje is ondertussen gevolueerd tot een zware stroomstoot. De student ver-

krampt van de pijn. Hij zweet en smeekt om ermee te stoppen. Zijn pijngrens

is blijkbaar bereikt. Je ziet de leraar aarzelen. Ook hij zweet. De man is dui-

delijk in gewetensnood. Even maakt hij aanstalten om recht te staan, om te

kappen met het experiment, maar de proefleider in witte jas fluistert hem iets

in het oor. In naam van de wetenschap drukt hij dan maar op een zwaardere

voltagetoets. De student brult nog even, maar valt dan voorover. Wat een een-

voudige les leek, is geindigd als de elektrische stoel

In de Verenigde Staten, maar ook in Duitsland, Nederland en Belgi werd

het Milgram-experiment gedaan met vertegenwoordigers uit alle lagen van de

bevolking. Wat blijkt? Iedereen doet mee tot 365 volt tot het ogenblik dat de

BW.indd 29 20/08/13 09:27


8/12


student niet meer reageert en dan pas haakt 35 procent af. 65 procent gaat

door tot 450 volt, tot het bittere einde dus.

Zij lieten zich niet vermurwen door de pijngrimassen van de student, die inwerkelijkheid een geoefend acteur was. Slechts vijftien procent durfde onge-

hoorzaam te zijn.

In mijn vorige leven was ik atheneumleraar. Ik had het vaak over dat expe-

riment van Stanley Milgram. In mijn lespraktijk probeerde ik het ook anders

aan te pakken. Wees zo beleefd tegen je leraar als de leraar tegen jullie was een

slagzin die jarenlang in mijn klas boven het bord heeft gehangen. Reversibiliteit

dus. Mijn leerlingen konden daar na een tijdje mee omspringen, maar de meeste

van mijn collegas wensten een dergelijke subversieve uitspraak niet in hun klas

te zien. Wederkerigheid is een begrip waarop geen uitzondering kan worden

gemaakt: het geldt voor iedereen, zonder privileges, en in de twee richtingen.

Reciprociteit is een vorm van solidariteit die steunt op de regel van de belange-

loosheid. De Italiaanse wijze econoom Riccardo Petrella licht die regel toe: Ik

handel ten gunste van of voor de anderen zonder daarvoor iets in de plaats te

vragen of te verlangen. (Petrella, 1997, p. 24)

Bij reciprociteit worden niet alleen goederen en diensten uitgewisseld. Het

gaat in wezen meer om de uitdrukking van goede wil, van de bereidheid om de

andere te helpen. Wederkerigheid veronderstelt dat mensen in staat zijn tot co-

peratief gedrag en tot een dosis altrusme. De mens is ook vatbaar voor mededo-

gen, wanneer andere mensen kwetsbaar zijn. Dat is de basis van vertrouwen endus niet van voor wat, hoort wat. Voor ex-burgemeester Patrick Janssens vallen

wederkerigheid en de uitdrukking voor wat, hoort wat samen, terwijl ik toch

het gevoel heb dat in de uitdrukking voor wat, hoort wat een zekere strategisch-

opportunistische overweging aanwezig is. (Janssens, 2011) In de benadering van

medeauteur en ex-minister Frank Vandenbroucke proef ik dat ook hij dat een te

schrale invulling van wederkerigheid vindt. Voor hem is de sociale zekerheid

meer dan een verzekeringsparadigma. Hij wijst ook op het solidariteitsprincipe

waarbij sommige sociale groepen mr bijdroegen dan ze doorgaans terugkregen.

De mens moet meer zijn dan homo economicus, zegt Vandenbroucke. Wederke-

righeid veronderstelt dat mensen in staat zijn tot coperatief gedrag en tot een

dosis altrusme. Die benadering klinkt ook door in het stuk van hoogleraar soci-

ale zekerheid Bea Cantillon. In haar boeiende beschouwing noemt zij het prin-

cipe voor wat hoort wat te strak. Ook vrijwilligerswerk en onbetaalde zorgar-

beid moeten het voorwerp kunnen uitmaken van activeringstrajecten. Dit is een

waarschuwing tegen een te eenzijdige focus op wederkerigheid louter opgevat in

monetaire termen, op economische activiteiten als enige weg naar inclusie.

BW.indd 30 20/08/13 09:27


9/12


Het gaat voor mensen als Janssens vooral om een win-winsituatie of, anders ge-

zegd, een handelen vanuit een welbegrepen en rationeel economisch eigenbe-

lang. Dat is inderdaad een niet onbelangrijk element in een coperatieve onder-neming, maar ook het samenbindend vermogen van wederkerige relaties kan

een meerwaarde bieden en een zeer krachtig cement vormen. Dat is een basis-

stelling van dit boek. Het is echter geen pleidooi om alle economische institu-

ties te transformeren in coperaties of, minder nog, om dit systeem op te leggen

aan alle privondernemingen. Het voorstel is eerder om de idee van coperatief

ondernemen, gebaseerd op het principe van reciprociteit, te bestuderen, uit te

breiden en opnieuw uit te vinden, niet alleen voor de publieke politiek, maar

ook als een hoge prioriteit binnen de coperatieve beweging zelf, die uit een

zeer heterogene familie bestaat.

Ook op het persoonlijke vlak kan coperatief werken een belangrijke meer-

waarde bieden. Het kan mensen de capaciteit bijbrengen en de voldoening

schenken om deel te nemen aan al dan niet complexe sociale relaties die belang-

rijke bouwstenen zijn voor de persoonlijke identiteit. Wie zich gewaardeerd

voelt in zijn of haar werk kan moeiteloos bergen verzetten.

Vic Van den Bril en al die vrijwilligers van De Roma bewegen zich in dat

maatschappelijk middenveld: zij hebben hun individuele huisdeur achter zich

dichtgetrokken en zijn een stukje middenveld maar ook zichzelf als persoon

komen versterken. Op de zogenaamde behoeftepiramide van de motivatie-

psycholoog Abraham Maslow situeren erkenning en waardering zich op dehogere niveaus, maar ze behoren samen met lichamelijke en sociale behoeften,

veiligheid en zekerheid tot het goede leven.

Overal waar echte wederkerigheid in het spel is, of dat nu in Borgerhout is

of ergens in een Boliviaanse gemeenschap in de hoge Andes, is er sprake van

een hechte ge-meen-schap. Solisten verstoren alleen maar dat natuurlijke even-

wicht dat in een ayllu of comunidadin een dorpsgemeenschap in de Andes be-

staat. Solidariteit van allen met allen is het belangrijkste overlevingsprincipe

in een onherbergzame omgeving waar schaarste eerder regel dan uitzondering

is. Ayni is een kernbegrip bij de Aymaras. Het staat voor wat wij wederkerig-

heid of reciprociteit noemen. De Gentse antropoloog en Aymarakenner Koen

De Munter verwijst ook naar het belang van wederkerigheid op het vlak van

sociale interactie. Het is een gebruik om binnen de gemeenschap om beurten

voorname taken op te nemen. Het is als het ware een eer voor de Aymaras om

verantwoordelijk te kunnen zijn voor bijvoorbeeld het schooltje van het dorp,

ook al woont die man of die vrouw intussen in de stad. Hoe ouder hij wordt,

hoe belangrijker de taken die hij kan opnemen voor de gemeenschap. Wat hij

BW.indd 31 20/08/13 09:27


10/12


terugkrijgt want hij moet veel geven, onder meer om de feesten van de rituele

kalender te organiseren wordt niet vertaald in geld, maar in groeiend aanzien

en respect van zijn groep.De Vlaamse antropoloog en oblaat Gilbert Pauwels, die al jarenlang in het

Boliviaanse hooggebergte tussen de inheemse bevolking leeft en werkt, on-

derstreept dat die primitieve Andinocultuur een aantal waarden kan voor-

houden waarover westerlingen op zijn minst eens goed zouden moeten na-

denken. Ik denk dan niet alleen aan de diepe eerbied ten aanzien van Moeder

Aarde, maar ook aan de totaal andere invulling van het begrip autoriteit.

Autoriteit in de Aymara- en Quechuacultuur is een dienst, een sociale dienst,

terwijl het in het Westen vaak een alibi is om beter van anderen te kunnen

profiteren. Iemand diejilaqata wordt van een ayllu, zal in de loop van dat jaar

heel veel moeten doen, zeer veel moeten geven, zeer veel extra onkosten moe-

ten maken, zonder daarvoor iets anders dan respect in de plaats te ontvangen.

Het blijkt dat het de laatste jaren steeds moeilijker is om nog kandidaten te

vinden om jilaqata te worden en ook om pasantes te vinden die de jaarlijkse

traditionele feesten willen organiseren. De kosten daarvan lopen zo hoog op

dat velen ervoor bedanken of wegtrekken wanneer het hun beurt is. (Lotens,

1997, p. 139)

Autoriteit is dus een sociale dienst voor de groep, want, zoals een gezegde

in Afrika luidt: Met een vinger maak je geen vuist. Allerlei netwerken van we-

derzijdse ondersteuning maken deze vuist sterker. De stokvels in Zuid-Afrikazijn daarvan een mooi voorbeeld. Het zijn informele groepen van onderlinge

solidariteit die hun leden een brede waaier van diensten aanbieden: een rote-

rend spaarkrediet, een begrafenisverzekering, feesten, sociale manifestaties en

ga zo maar door. De creoolse volksvrouwen in Suriname hebben vanuit hun

Afrikaanse roots eigen begrafenisverenigingen (fonsoe), roterende kredietor-

ganisaties (kasmoni) en sociale clubs (straati vereniging) om gemeenschappelijk

overgangsriten te vieren.4 (Brana-Shute, 1982) Voornamelijk in het Zuiden van

deze planeet liggen deze voorbeelden van onderlinge solidariteit nog voor het

rapen. Het zijn levende getuigenissen van hoe het ook anders kan. Nog steeds.

In de westerse samenleving zijn deze waarden uit het collectieve geheugen aan

het verdwijnen en moeten we in de geschiedenis duiken.

Een kleine rondgang door de economische geschiedenis van de mensheid

laat zien dat het goede leven waar het ons om gaat, zich veelal buiten de markt

maar ook buiten de staat! afspeelt: in wederkerigheidsrelaties, in de oikos met

de mensen die ons het naaste staan, in de gemeenschappelijkheid om greep op

ons leven te houden. (Achterhuis, 2011, p. 299)

BW.indd 32 20/08/13 09:27


11/12


Dat schrijft de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis op het einde van De uto-

pie van de vrije markt. Het verhaal van De Roma past daarin.Zeven dagen lang, ja

werken we samen, niet alleen. Daarin zit de kracht van het verhaal waaraan nogdagelijks hoofdstukken worden toegevoegd. De Roma is geen coperatie in de

juridische betekenis van het woord, maar vele coperaties die de naam dragen

zouden wel eens in de leer mogen gaan bij Schyvens en zijn vrijwilligersteam.

Terwijl ik aan mijn kleine rondgang begin, wordt op een historische locatie

in Manchester een buitengewone vergadering gehouden van de ICA en daaraan

werd eenExpoCoop 2012 gekoppeld waaraan 35 landen waaronder Belgi en

120 coperaties deelnamen.5 Deze Internationale Coperatieve Alliantie, opge-

richt in 1895, plaatst zich in het voetspoor van 28 Engelse wevers waarover

in een volgend hoofdstuk meer die in 1844 de Vereniging der Rechtvaardige

Pioniers van Rochdale oprichtten en met een eerste kleine coperatieve win-

kel begonnen. Zij worden beschouwd als de founding fathers van de copera-

tieve beweging zoals ze vorm gekregen heeft in Europa, de Verenigde Staten en

Canada, en stilaan ook in andere landen ingang vindt. De uitgangspunten van

Rochdale werden 51 jaar later door de ICA overgenomen en in zeven ideaalty-

pische basisprincipes aan de coperatieve wereld voorgehouden.6 Voor de ICA

is een coperatie: een autonome organisatie van personen die zich vrijwillig

verenigen om hun gemeenschappelijke economische, sociale en culturele be-

hoeften en ambities te behartigen door middel van een onderneming waarvan

ze samen eigenaar zijn en die ze democratisch controleren.ICA is de grootste ngo ter wereld en vertegenwoordigt ongeveer een mil-

jard mensen bestaande uit 249 ledenorganisaties uit 94 landen in landbouw,

bankwereld, visserij, gezondheidszorg, woningbouw, industrie, verzekering,

toerisme en consumentenorganisaties.7 De top driehonderd coperaties in de

wereld zijn samen goed voor een omzet die gelijk staat aan het bruto binnen-

lands product van Canada. Samen zorgen zij voor een omzet van tweeduizend

miljard dollar waarvan meer dan de helft in het bank- en verzekeringswezen.

De allergrootste is een coperatieve Japanse verzekeraar, Zenkyoren, met een

omzet van zeventig miljard dollar.

De Verenigde Naties schatten dat het leven van ongeveer drie miljard men-

sen minder onzeker wordt via coperatief ondernemen in de ruimste beteke-

nis.8 Het gaat om coperaties in de productie en distributie van voedsel, de aan-

koop en verkoop van allerlei goederen, en het bank- en verzekeringswezen.

De crisis is voor ons een kans, zegt Charles Gould, directeur-generaal van

ICA: Wij willen het VN-jaar van de coperatie graag uitbreiden tot een decen-

nium van de coperatie waarin ze de snelst groeiende vorm van ondernemen

BW.indd 33 20/08/13 09:27


12/12


wordt. Wij willen dat het tevens de erkende leider inzake duurzaamheid wordt

en het bedrijfsmodel waar de mensen een voorkeur voor hebben.9

In een artikel met de mooie titel de wijsheid van samenwerking staatMO*-journalist John Vandaele stil bij het VN-jaar van de coperatie. De wijsheid

van samenwerking is aanwezig in De Roma. Ik verlaat de volksschouwburg

met Bots in de oren:Dan zullen we werken zeven dagen lang. Ja, werken we samen,

niet alleen. Zouden de zangers van de groep aan coperatief werken gedacht

hebben? Ik denk het wel.

stopplaats 2

Een wereld vol coperaties

Wereldwijd zijn meer dan een miljard mensen lid van een coperatie

(http://2012.coop/en/ica/co-operative-facts-figures)

Canada4 op de 10

VerenigdKoninkrijk9,8 miljoen

Duitsland1 op de 4Verenigde Staten

van Amerika1 op de 4

Honduras1 op de 3

China180 miljoen

India239 miljoen

Brazili7,6 miljoen

Kenia1 op de 5

Argentini9,3 miljoen

Maleisi6,78 miljoen

Singapore1 op de 2

Nieuwe coöperatie Apache 2

Documents

Transcript of Nieuwe coöperatie Apache 2