VL UGTIGE 'VOORDEN

OVER

NEOERLANDSCHE

TAALZUIVERINGEN

TAALVERRIJKING,inzonderheid ook met opzigt tot hetgene de

nieuwe Wetboeken daartoe kunnenen zullen bijdragen

noon.

~Ir. B. H. L U L 0 F S.

VLUGTIGE WOORDEN

OVER

1VEDERLANDSCHE

TAALZUIVERINGEN

TAALVERRIJKING,inzonderheid ook met opzigt tot hetgene de

nieuwe Wetboeken daartoe kunnen enzullen bijdragen.

DOOR

Mr. B. H L U L 0 F S

,foogleeraar voor het vak der Nederlandfche Letterkunde enWelfprekendheid aan 's Rijks Hoogefchool te Groningen,

Lid van verfchillende Letterkundige Genootfchappente 4mJlerdam , Rotterdam, Leyden, Utrecht,

Ontwerpen, Gent, Brugge enz.

.Wy geledeerde Comparanten , riepenze , protest reevoor ons en onze 7egitime geprocréëerde descenden.ten, ja estiméren ons gerilipendeere en provocérencontra zulk eerre sanguinolente sententie; oornes, dieeen ons dependéren, zullen voor ons de rato cavé_ren, sub expresse renunciatie van de ben çficien excus-sionis , dïvisionis et ordinis; item onze Vrouwen, au.tentice si qua mutier; daerom gaet tt niet verabu.uren, om onze liberteyt te confisquéren,

Ik verstasje niet, zey de I) .. , .1, jy zou Duitsspreken, zoo waerje lui tuit eerera.

Oud-NederIandsch Kluchtspel.

Wam .

Te Groningen, hijS. 0 0 M K E N S,

F OOR RED Ee

Dezer dagen heeft mij de lust bekropen het

nevensgaandefiukje te jéhryven, hetwelice hier-

mede aan de welwillende aandacht van het

geeerde 4lgemeen en inzonderheid van hen,

die tot de loutering en verrj/king onzer taal

tegenwoordig de beste gelegenheid hebben, be-

fcheiden wordt aanbevolen.

De fnaakfche woorden, die ik uit de klacht

van Oene, door JAN Vos, op den Ciie! heb aan-

*2

getogen , zullen , hoop ik, niemand in den

waan brengen , dat in dit boekske een Hekel-

jchrift op dezen of genen ƒtand of beroep te.

zoeken zij. -- ,Ter is zulks van mij geweest.

Die aanhaling moet blootelijk trekken tot een

wat vervroljkend uithangbord voor de deur

van dit min papieren huisje; •-- indien ik dit

vlugtig opftel , boertender wijze, zoo eens noe-

men mag En hiermede, geëerde Lezer,

vaar wel!

Groningen y V E s c .tt zt IJ Y E R.

in Wintermaand.

Dat

Dat onze taal eene rijke fpraak is, heeft men dik=werf gezegd, en men kan zulks ook met regt doen,als men met het woord rijk geene al te buitenfpo-rite denkbeelden verbindt, en zich wacht, om haarin die hoedanigheid boven alle andere talen vanEuropa te verheffen. Verkeerd doet men, om dante gelijker tijd heftig op hare mededingfler in dezuidelijke gewesten onzes Rijks, op het Fransch,

te (malen , en hetzelve als eene arme, berooide be-delaarfier te doen voorkomen. Dit behoort tot die

ftellingen , welke in een' wreveligen luim zoo maarlos weg heen gezegd zijn geworden , en voorbarigen zonder onderzoek vervolgens nagepraat en nage-

baauwd. Het Fransch toch, zoo als het tegenwoor-dig heilaat, en wanneer men niet te fijn napluist,hoe het al aan zijnen overvloed kome, is eene

zeer rijke taal, vooral rijk voor den fUijl in het On-

dicht, welk laatfie in het Fransch niet alleen woordenin overvloed bezit, maar ook eene bijzondere lenig-

heid , plooibaarheid en fmi, digheid (zoude HOOFT

zeggen) om de gedachten in al hare wendingen enfchaduwingen uit te drukken, terwijl het daaren-

.' ï bom

boven op eene groote bevattelijkheid en juistheidbogen kan. Trouwens, dit is niet vreemd; wantde wijze, waarop de woorden in het Fransch ge-

rangfchikt worden, is hoogst geleidelijk, en hoewzeer in haar' geheelen omvang niet even zamenhan-gend en in een geweefd, als die in het Neder -

landsch, dikwerf gemakkelijker te volgen, dan deze.Te gelijker tijd ontleent het Fraasch voor een groot

gedeelte Zijne woorden uit talen, die reeds findseeuwen de talen der geheele wetenfchappelijke we-rld zijn, en die de bekendheid, de vastheid en be.paaidheid harer woordbeteekenisfen ook nog op hare

afflarnmelingen, het Fransch, en de overige zui-delijke en zuidwestelijke talen van Europa hebbendoen overerven.

Maar, om tot ons Nederlandsch terug te keereniedereen, die deszelfs fchatkamers naauwkeurig be*'zigtigd en door eene aanhoudende beoefening on-zer redenaren en dichters zich eenen genoeg.zamen voorraad van woorden en zegswijzen eigengemaakt heeft, zal gretig met mij beiimen, dat het,op zijn minst genomen, eene zeer gegoede taal magheeten, zoodât het, over het algemeen, flechts aan deonkunde eens fchrijvers-zelven te wijten zijn zal, wan-neer hij zich in dezelve zoo goed niet uitdrukt, alseen Engelschrnan, Hoogduitfcher of Franschnian inde zijne. Kortom, wij zouden ons Nederlandsch, alfchertfende, bij eene deftige jonkvrouw vergelijken

kunnen, die er, zoo als men het noemt, warintjesin

( 3 )

in Zit ; wie het in geenen deele aan kleederenen dagelijksch huisraad ontbreekt , ja , die ook , als

het te pas komt , hare gasten in zeer fraaije pronkzalen ontvangen, en daarbij in een' weidfchen dos te

voorfchijn treden kan, hoewel zij zich voor het

overige niet dadelijk met alle nieuwerwetfche ftiof

jes en eiken bonten opfchik ophoudt, en er zichook voor wachten moet, om eene al te ligtvaardigeen wulpfche kleeding aan te nemen.

Een groot voorregt dezer Jonkvrouw is het ook,dat zij niet alleen een aardig fortuin bezit, maarook nog van liever lede rijker wordt en rijker kanworden, daar zij van hare voorouders, wier flamboom zich geheel en al in den nacht der eeuwen

verliest, mijnen geerfd heeft, waaruit zij telkens

nieuw goud en zilver delven kan. Met ander woor

den, geachte Lezer, en om niet tot vervelens toe

in dezen verbloemden zegstrant voort te gaan: onzetaal kan haren woordenfchat telkens vermeerderen.

Zij kan voor nieuwe denkbeelden nieuwe uitdrukkin.

gen fcheppen, want zij bezit een goed aantal vanduidelijke en verflaanbare zoogeiiaamde voor- enachtervoegfels van afleiding, met wier behulp zij

van hetgeen de fpraakkunsreiiaars een flamwoord

noemen, én of meer afgeleide woorden vormt.Zoo (om een enkel voorbeeld tot opheldering bijte brengen) de lettergreep ge voorklampende, endie van te aanflaartende , maken wij van Berg,

Gebergte. Zoo zagen wij in onze dagen door bij'

voe

( 4 )

voeging van het achtervoegfel ing of Eng aan hetwoord lot of lote, het nieuwe woord Loteling ont®slaan , waarmede namelijk zij, die in de krijgsop-fchrijving of Corlfcriptie vallen en bij die gelegenheidloten moeten, niet onaardig aangeduid worden. Hierkomt bij, dat onze taal, even als hare naaste zuster , liet

oogduitsch , en als hare half-zusters of nichten , het

Engelsch , Deensch en Zweedsch , zeer gemakkelijktwee, ja foms meer op zich-zelve flaande woordenaaneenkoppelt, en er , in navolging der oude Grie-

ken, eén woord uit fchept; gelijk wij b. v. voor

het .l!ranfche bouton de rose eenvoudig rozeknopzeggen ; voor lit de nzort, doodbed; voor salie cmanger, , eetzaal , voor ce qui trouble les seisof les esprits , zinverbijsterend, of bedwelnenad, enzenz. enz.

In dit laaitie opzigt overtreft onze taal verre weg

het Fransch , hetwelk die gemakkelijkheid en duit e.

lijkheid in het zamenkoppelen en verfmelten vantwee of meer woorden of woordjes tot één , niet zoobezit, gelijk - dan ook deze eigenfchap , over liet al-gemneen , aan de zuidelijke en zuidwestelijke talen van

Europa , die men gewoon is de Romanifche te noe-men, niet zoo eigen is, als aan die van den Duit-fchen en. ook die van den Slavonifchen flam.

Daarentegen heeft het Fransch het voorregt, dat liet

zeer ligt nieuwe woorden en woordkoppelingen uithet Latijn en Grieksch overneemt, of, beter gezegd,

niet behulp van die talen fmeedt; iets , waardoor hetzijne

(5)

Zijne fchatten telkens vermeerdert. Van daar die duirnzenden van nieuwe Franfche woorden, welke wij,vooral in de wetenfchappelijke vakken , en inzonder-heid ook in de laatfe tijden , hebben zien te voorfchijn

treden, en die de Franfche woordenboeken al meeren meer doen zwellen en lijviger worden.

Neem eens, geachte Lezer, woorden , als daarzijn: ovoi'de, (eivormig odoritaiÇie, odo'#alge, (taf2d..

Pijn tandmeester) odontoïde, (tandvormig) odonthiréd,(tandbioed-vloeijing) multipare, (veelbarend monan-drie, (édhmannigheid) negrophile, (negervriend) mora-chisme, (monnikke-wezen) oxyphonie, (fcherp- of fchel

flémmigheid) syllaber, jyllabisaiion, ([pellen, letter.greep-vol men) myopie, (bijziendheid, kortzigtigbeidmollipenne, (week-gepend, weekvleugelig) oc/ilocratte,(volksregering, volksdwingelandij) unifiore, (één bloc-mig) litographie , (Jlcendrukfchrift)kaleidoscope , fchoonkijker)confraterniser, (verb roederen)cynorexie , hondwhonger)fete decadaire, (tiendag-feest) hepatoscopie, (le,ver-waarzeggerij) idemiste (ja-br-or, hetzelfde- zegger)uromancie ,(piswigchelariJ , piskijkkunst) vitrescibilité,vitrification, (vergiaasbaarheid, glasworairig) lucifu-gace, (lichtvliedeîd, licht/chuw) oxider, (verzuren)oxi ène (zuur/lof) oxigner (verzuurjio/èt2) hypotha-lattique, (onder-water-zwemkurist)hyghne, (gezondheids-leer) hydrop/ithalmie, (oog-w aterz zicht) kallpedc,(fchoon-kin(ler-makerij, of kunst, om fchcone kinderente telen) hemophobe, (bloedj,chuw , aderlatingfchuw) /iy_pernepheliste , (boven-de-wolkenker) homophage

A 3 raauw-

( 6 )

(raauweter, , raauwvleesch-eter) idropaMiqie, (eige/2?ijdend) pedophobotornie, (kind-aderlaatkwnt) cryptogami,(geheimecht) hydropl2ysocele , (wiîid-waterbrcuk) op/iio-latrie , (Jlangaaribi(I&s'g) mammifere , (tepeldragef2d, ofzoogdier) oiychomancie (nagelwigchelarj) palingenesie(wederherleving) dëmof2ëtisation, (muntverlaging, murtafzetting) tinisexuel, (ddnktinnig) heptcindrie, zeven-mannigheid) sophistiquer, (vervalfchen, vermengen,b. Y. wijn, bier, enz.) theophilantrope, (God-en-menfchenvriend) vacciner, (koepokenten; en duizenden

van foortgelijke , die allen klinkklaar Grieksch ofLatijn, of wel Griek schLatijii of LatijnGrieksch

zijn, fchoon velen er van niisfchien even min door

PLATO en cici&o verflaan zouden worden alseen eenvoudig Frausch landinan er een' enkelen

tittel of jota van begrijpen zal. Dit toch is hetgroote gebrek van al dergelijke nieuwe Franfchewoordfmedingen, dat zij voor een' Geleerde bruikbaar zijn, maar voor een ongeletterd Franschnian,

zoo duister, als weleer het Egyptisch beeldfchrift;tenzij men hem derzelverbeteekenis, even als die van

geheel vreemde woorden , eerst verklaré cii uitlegge.

Wat Franschman toch, al heeft hij zijne taal metde moedermelk reeds ingezogen, en al flamt hij af

uit een Fransch geflacht, ouder, dan dat van hem,

op wiens ftamboorn , ZOO wat op de helft, te lezen

was: NB. Om/Ireeks dezen tijd heeft God de werld

efchapen; wat Franschman, herhaal ik, kan het

zoo even genoemde woord odontalgie outraadfelen,as

(7)

als hij niet wëet , dat oclous in het Grieksch een

tand en algos zoo veel als pijn of ongemak betee-

kent ; of wel lithographie , als hij het Griekfche

lithos (een fleen) en grapho (fchri"*.yen) niet kent,

,iromattie , als hij van het Griekfche ouron (pis) en

mantis (een waarzegger) niet gehoord heeft; multi-

pare , zoo hem het Latijnfche multum (veel j en panere

(baren) vreemd is; hemophobe , als hij zich het

Griekfche haizna (bloed) en phobos (vrees) niet herin-

nert , enz. enz 7

Met dit al, zal men zeggen : de Franfche Geleer-

den vinden hij dergelijke woorden toch maar baat,en eindelijk leert ook de Ongeletterde dezelve ver-ftaan , terwijl zij dan voorts niet alleen in den weten -

fchappelijken , maar ook zelfs in den hoogdravenden

redenaarsfLijl gangbare munt -worden of zullen worden.

Kunnen wij echter, zal men er rijvoegen: ook nieteven goed zulke woorden aan het Grieksch en Latijnontfutfelen , en met die vreemde waar de kleederen.*kast en de pronkvertrekken van onze bovengenoem-de Nederlandfche jonkvrouw ftofféren 2 Kunnen

wij dit vooral niet doen in een' eenvoudig - weten.fchappelijken , en leerkundigen Eiijl ? — Ei lieve,waarom niet, geachte Lezer! Niemand heeft den

Franfchen -alleen den vrij- en gunstbrief hiertoe ge-geven; maar dergelijke Grieksch-latijnfche uitdruk-kingen hebben , behalve het reeds aangeífipte

groo.te gebrek van duisterheid voor den Ongeletterde ,daarenboven bij ons het mangel, dat zij een' meer

A4 f1fr

( 8 )

fierlijken , deftigen en pIegtfatigen fchrjftraiit rne

kelijk ontluisteren. Te weten, iedereen ziet haar

oogenblikkeljk aan , dat zij vreemdelingen zijn. Zijfleken, als kakelbonte lappen, op ons effen Hoi

landsch kleed af, en zulks, wijl zij tot een' ande-ren taal{am of taaltak, dan den onzen, behooren;wijl zij Romanisch of Romansch, onze woorden inte

gendeel, over het algemeen, van dien ftarn zijn, welken

men den Duitfchen noemt. Nu verfchilt echter tegen

woordig de bewerktuiging en vooral ook de klank en

de uitfpraak van de noordelijke, en bepaaldelijk vande Duitfche talen zoodanig van die der zuidelijke ofzuidwestelijke fpraken van Europa, dat, voor zoover de woorden uit de laatstgemelde niet dooreen lang

tijdsverloop met onze taal vereenzelvigd, en hunne beflanddeelen in het Nederlandsch, als het ware, fchei*kundig opgelost en verfmolten zijn, zij altijd, gelijkwit en zwart, bij elkander af zuilen (leken. Is dit.echter, zal men vragen: in het Fransch ook niethet geval? - Neen, geachte Lezer, want vooreerstbehoort de Franrche taal, zoo als zij tegenwoordig

beflaat, zelve tot de zuidelijke en zuidwestelijke taJeu van Europa, en hare grondUof is reeds vooreen groot gedeelte oudLatijn, en daardoor ook

oud -Grieksch , terwijl daarenboven de oud Gallifche

tongvallen vermoedelijk reeds vrij naauw met de oud.Laijnfche zullen hebben zamengehangen. Kaapt dus

jufvrouw Galilette, zon als, meen ik, de groote

i-loogduitfche Dichter KLOPSTOCK ergens, al boer-teil-

( 9 )

tende, het Fransch noemt, nog bij herhaling- Griek-fche .en Latijnfche of Grieksch-I,atijnfche woordenweg, zoo doet zij in den grond niets anders , dan uit

hare oude, fleeds voor haar open geblevene bronmenputten. Wij integendeel, tot diezelfde wellen de

toeviugr nemende, halen wateren, die, in (maak en

kleur, veel te veel van de onze verfchillen.Maar hier komt nog iets zeer gewigtigs lij.

Onze luchtige , wufte en fpringerige naburen hebben,van eeuwen herwaarts , de beminnelijke gaaf, om zicheens anders goed toe te eigenen , bijzonder wel ver-flaan, en tevens daarbij de bekwaamheid bezeten,

om het dus , of al fleemend afgetroggelde , of door list,

eni fchalksheid ongemerkt ingepalmde, of met geweld

gékaapte en gevrijbuite, dadelijk zoo in te zwach-

telen en te vermommen, dat iedereen het voor

hun eigen goed aan zoude zien. Inderdaad, Bene

gansch niet te verfmaden kunst, voor iedereen,die naar aardfchen roem en luister ftreeft ! Dezenvond nu , fpreiden de Franfchen (maar de Engel-

fchen in hunne lapjie -deken - fpraak nog meer) ook

in hunne taal ten toon. Zij firoopen, om het dus

te noemen , van heinde en veer op vreemd grond-gebied; zij plunderen , zoo als wij zagen, de graven

van Grieken en Romeinen; zij nerven van vriend

en vijand over; zij dringen tot in het hooge Noorden

door en Hepen van alle zijden nieuwe woorden bij

elkander , maar hullen en f uiijeren die woorden oo-

genblil,kelijk zoo in, geven leun zulk een FranschA 5 kleur

kleurtje, radbraken ze met hunne flranime en on.buigzame fpraakwerktuigen , die nimmer eene vreem-dede taal regt kunnen leeren uitf'preken, zoodanig, datniemand ze nu bi) hen meer als vreemden aan zalzien , maar integendeel trouwhartig meen en, dat

het van ouder tot ouder geboren en getogen Fran

fchen zijn. Zoude men dus wel willen gelooven,

dat de Franfche taal, in hare oorfpronkelijke woor-

den, misfchien voor een vijfde uit oud Duitfche,

dat wil zeggen Hoog-en Nederduitfche woorden,is zamengefteld? Onderwijl is zulks Vrij bewijsfelijk,

maar men moet fcherpe en met een' goeden' woord

afleikundigen bril gewapende oogen hebben, om zete heikennen. Wie toch zal in het Franfche dcre

'i'isse, écurie, angoisse, brcche, gros, maréchal,maint, bésace, canif, laquais, huis, lêcher, écor-

ce , auberge, cochemar, bouc, jardin, sotpe, dia -

bie, esquif, épreuve, espion, dipit, bize, battre,

grappe, blanc, épier, arréter, lans quenet, havresac,

biram - brot, chaloupe, bigot, enz. ons of in het alge*

meen het Dujtfche of oudDuitsche kreeft, fchuur,

angst, breuk, (van breken), groot, maarfchalk (oud-

tijds paardeknecht), menig, bezak of bedelzak, knijf,

]akker (d i. looper), huis, lekken, fchors, herberg,

koetsmerrie, (d. i. nachtmerrie) , bok, gaard , fop,Jlal,

fchip, proef, fpie, fpijt, biezen (d. i. blazen), batten

(d. i. flaan) , greep, blank (van blinken), krijten, rus-

ten, lansknecht, haverzak, bieren brood, floep, bil

GedI herkennen, terwijl întusfchen de Frankifclie enis

( II )

oud-Germaanfche afflatnming van die woorden zeker

genoeg is. Kortom , de Franfche tong wringt en draait,vijit , likt en polijst een vreemd woord zoo lang , tot

dat het er even glad, als een inlandsch, uitziet, en

volmaakt denzeifden klank heeft, als alle andere Fran-

fche woorden. In ons Nederlandsch integendeel, (en

even zoo in het l-loogduitsch) behouden de meesteuitdrukkingen, die uit een' anderen fpraakfam , data

den onzen, ontleend zijn, eeuw uit, eeuw in, haaruitheemsch voorkomen. Al pogen wij er ook een

Nederlandsch kleurtje aan te geven, al firijken wijer bij herhaling de Nederlandfche taalkwast over,het is de Mooriaan gewasfchen; de grondkleur, deoude doodverw dringt telkens weder door; de oor

fpronkelijke, zuidelijke trekken worden, wat inomtuIgmen er ook voorhange, telkens weder zigtbaar, en

in de uitfpraak dier woorden hoort iedereen klan-ken uit andere gewesten. Wie herkent b. v. nietwoorden, als daar zijn, con/tiltéren, declamëren,confiscatie, catecht/atie, officier, transactie en hon.derl foortgelijke, voor fpeelkinderen, voor een

bastaardkroost, dat uit geene Nederlandfche, en inliet algemeen uit geene Duitfche ouders geteeld is,wat moeite men ook gedaan hebbe, om het te wettigen en, mag ik het dus noemen, in te burgeren.

Men merkt dadelijk, dat dergelijke woorden n&ch Nederlandfche befanddeelen, noch een' Nederlandrcheriklank en val hebben, en dat hunne afiamming en ver -

wantchap ver van hier en in geheel ongelijkfoortige

ta

I2)

talen te zoeken is. Sommigen dier uitdrukkingen, welis waar, zijn door het zeer lang verloop van tijd, of

wel, omdat zij oorfpronkelijk minder uitheecnsch van

gedaante waren, (gelijk men b. v. zelfs in Frankrijken Italie inboorlingen aantreft, die er als Hollandersuitzien) tamelijk wel vernederlandscht of verduitsclht.

Neem, b. v, priester , predikant, ledekant , natuur,papier, inkt, vers , kroon , troon, fchepter, , kleur ,cel, citer, klooster, abt, monn k., bijbel, kas-teel, koor, rivier, foritein, fortuin , prins, prinfes ,keizer, metaal, marmer, kaart, graad, cirkel, al-taar of outer, feit, kanon, purper, fangel , koster,bisfchop, en vele dergelijke , die , niettegenftaande zij

allen Griekfche of Latijnfche taal - uitgewekenen ofEmigranten zijn , er tegenwoordig echter, gelijk menigkleinkind der Franfche vlugtelingen of Refugiés, alsronde , eerlijke Hollanders uitzien. Maar uitzonderin-gen werpen geen' regel om ver, en deze blijft altijd:

dat vreemde woorden zich moeijelijk met onze taal ver-broederen laten, en dat, zoo men ons Nederlandsch•op eene gepaste , fierlijke en bevallige wijze verrijken

wil, men zulks, zoo veel mogelijk , uit deszelfs eigene,

of in het ' algemeen, uit Duitfche bronnen doen moet.

Wel nu, geachte Lezer, dit doen wij dan ook , enhebben zulks finds jaren en eeuwen vlijtig en met

een zeer gelukkig gevolg gedaan. Van daar, dat

een aantal uitheen)fche en bastaardwoorden, door

echt Nede.rlandifche of ten mmin ► le door sneer Nedermland-

('3)

landfclie vervangen zijn geworden , hebbende het Ge.bruik deze laatflen van liever lede zoodanig goedge-keurd, bekrachtigd en in hunne beteekenis geítijfd,dat zij thans een' even vasten , en onwrikbaren zin

hebben , als de vreemdelingen, die zich, vóór hun'

tijd , hadden ingedrongen. Of verflaat niet de eenvou-

digt(e Nederlander tegenwoordig even goed , ja beter ,ja inniger foms , het woord Gemeenebest , als of danRepubliek; Staatsregeling of Grondwet , als Confiitutie ;Schouwburg als Comediehuis ; Schouwtooneel als The.eter; Treurfpel als Tragedie; Schuldeifcher, Schul-denaar als Crediteur en Debiteur; Godsdienst als Re.ligie; Geestdrift als Enthufiasmus; Genade als Par-don; T/eldflag als Bataille; .Heelmeester als Chirur-gijn; Geneesheer als Doctor; Denkbeeld als Idée; Stel.fel als Systenaa; Boekverkooping als ductie; Natuur-kunde (aan welks vooreinde-zelf echter een buiten-landsch reukje is) als Phyfica; Woordenboek als Dic-tionnaire; Wijsgeer als Philofoof; Verbeurdverkla-ring als Confiscatie; liifflrafelijk als crimineel; Straf-regt als Crimineelregt; oorfpronkelijk als, origineel;

Gezigteinder als Horizont; waterpas als horizontaal;

Scheikunde als Chemie; Wis- of Meetkunst als Ma-

thefis ; Staatkunde als Politiek; loodrep t als perpen-

diculair; .dardrijkskunde als Geographie; Rede-

kunst als Rhetorica; Evenredigheid als Proportie;Smaldeel als Eskader; Ruiterij als Cavallerie; bur-gerlijk Netboek als civile Code.; Hals- of hoofdjlrafals Capitale flraf; Hervormden als Gereformeerden;

ui-

( 1 4 )

uiterfe Wil als Testament; Hoogleeraar als Profes ,

for ; Hoogefchool als .l kademie ; Zee weze,, , Zce;nag tals Marine; Leger als 4rmrlee; eerloos als infaam ; Veratoog of Verhandeling als Tractaat of Disfertatie ;Vruchtgebruik als Ufufruct; Toorieelfpeler als Co-mediant; voorwaardelijk als co; ditiorleel; Slot/om alsRefultaat; Bedrag of Beloop als Monntant; Gefchiedenisals .Historie; 1/aderlander als Patriot; Voorzitter alsPrefiderlt; Kluizenaar als Heremiet; Gelaatkundigeals Phyfiognomist; Wclfprekendlheid als Eloquentie; —verfaat de ongeletterdile Nederlander, zeg ik, dezeen honderden van foortgelijke woorden meer, niet even

goed , als de uitheemfche , die men voor één- , twee-driehonderd jaar in hunne plaats bezigde, of waarvanwij ons in het gemeenzame gefprek nog' telkens be.dienen , en dan ook zonder taalkundige gewetensknarging bedienen mogen. Ja , hij verflaat ze inniger en beter!

De laatfie toch zijn voor hem bloote klanken , wier be -

teekenis hij, als een papegaai , van buiten moet leeren ;de eertien integendeel fchilderen het denkbeeld voorzijn verfland meer of mini af. Hij verflaat niet werk-

tuigelijk, en als een bloot fpelletje , hunn' zin , neen

hij voelt denzelven met geheel zijne ziel. Het 'woord-

Tragedie zegt voor hem, als hij geen Grieksch verítaat,op zich zelf genomen, niets, en al kent hij ook deszelfs

Griekfchen oorfprong en affEamming , wat biedt het hemdan nog meer aan, dan bloot het begrip : bokkezang. Uit

ons echt Nederlandfche woord Treuurfpel integendeel kan

ook een halfvoiwasfen knaap reeds opmaken, dat het.zoowat

( 5)

wat een ding moet zijn , hetwelk de fpeIende voorftel•ling van kis droevigs of treurigs behelst; dat het eenfpel of vermaak is, over een treurig onderwerp loom

pende. Is zoo pan 's gelijkera 4ardrijksbefchrij>ing of

.4ard'rijkikunde niet een veel verfiaanbaarder woord,dan Geog raphie ; Sterrekunde , dan ,4stronomie ; Voor -zegging, dan Profetie en even eens met al de overigen?

Hoe waar dit alles nu ook zijn moge, geachte Le-

zer , is het echter niet te ontkennen, dat dergelijke

Nederlandfche vertolkingen van uitheenifche woor-den door het Gebruik eerst hare vaste en bepaal-de waarde erlangen, en het niet genoeg is , dat ereen inlandsch woord voor het vreemde in dé plaatsgefield zij, maar dat het ook in die plaats door het

Gebruik moet erke^id worden.,

Te weten, het Gebruik, dat foms een erger dwin.

geland is, dan zelfs de Gro.ote - Heer bij de Turken,en hetwelk zich aan al het gefchreeuw der kundigfte Taal.kenners niet floort, geeft eerst aan de woorden hunne

bepaalde en vaste beteekenis. Het ijkt ze, om.het duste noemen. Het flempelt ze , en zoo lang die ffem.pe-ling niet daar is, zijn zij, hoe voortreffelijk zij op

zich zelve ook zijn mogen, gelijk aan munten, wel

van goed gehalte, wel uit echt goud en zilver geihagen, maar nog geen' gezetten prijs hebbende, nueens meer dan eens minder geldende , en naarwelke :het zich moeij;lijk rekenen laat. Een woord,

niet algemeen ingevoerd , zal los, weifelend, llinge-reed,

( 16 )

rand, wuft. wispelturig. of hoe men her heeten

wil , in zijne beteekenis wezen. Het denkbeeld zal er

niet in pasfet , niet in fluiten.. Nu zal het woordvoor de gedachte een te naauw, dan een te ruimkleed zijn; kortom, al is het ook in zich zelveduidelijker en bevattelijker, dan het uitheemfche, zal

het echter, juist omdat het nog onbekend is,

niet overal met die afgepastheid en juistheid gebruikt

kunnen worden, als het laatstgemelde.Een enkel voorbeeld zal de zaak ophelderen.Pkibezorger is eene niet kwade vertaling van het

in den grond meer uitheemfche A'dvoczat, fchoon

dit Aaattle bij ons veel te veel het groot.burgerregtverkregen heeft, dan dat ik hetzelve uit het rijk

onzer taal wederom zoude willen verbannen. Maardit doet er nu niet toe, en ik ga voort met te

zeggén, dat Pleitbezorger in zeker opzigt naauw•

keuriger is, dan 4dvocaat, welk laatfle toch , naar zij-

nen Latijnfchen oorfprong uit de woorden ad en vocare

te rekenen, blootelijk een' Geroepene of Ingeroepene beteekent, zonder dat er bij uitgedrukt wordt, waartoedat roepen dienen moet. Ons Pleitbezorger duidt

integendeel bepaaldelijk den Bezorger, den Waarnemer

van een plëit, pleitgeding of pleidooi aan, en heeftdus een' veel juisteren zin. Met dat al heeft het

Gebruik aan het woord 4dvocaat eene nog bepaalde-

re beteekenis gegeven, want, terwijl Pleitbezorger

ook wel voor, hetgeen men bij de Regtbanken tegen-

woordig een' Procureur noemt genomen wordt, ofzou,

( 1 7 )

zoude kunnen worden, en dus 4dvoeaat en Pro.

cureer beide beteekenen, geeft het woord Advoea tmet name een' van, die foort van Pleitbezorgers tekennen, welke, als de zaak voor de regtbank be-pleit moet worden , het woord voeren; -- in welkenzin toch, gelijk men weet, het Franfche regtsf elfeltusfchen 4dvocaten en Procureurs onderfcheid maakt.Dat beider ambtsbezigheden.foms bij ons in één' per-foon vereenigd zijn, doet in dit voorbeeld niets terzake.

Wij herhalen dus: Het doorgaande Gebruik geefteerst aan de woorden hun waar gehalte , hunne vas-te en bepaalde beteekenis, en alle taalzuivering, alletaalverrijking moet, zoo zij fland zal houden, doorhet Gebruik bevestigd worden.

Waardoor echter nu wordt dat Gebruik te weeg ge.bragt 7 Waardoor bekomt een nieuw woord. die vast-beid van beteekenis , die flerk geprente trekken, wel-ke het tot een gelijkend afbeeldfel van het denkbeeld ,dat liet voorflellen moet, maken , en waardoor wij

zulk een denkbeeld dadelijk van elk ander onderfchei•den kunnen? Ik antwoord: door algemeenheid eneenparigheid ; door dat iedereen het nieuwe_ woord indie beteekenis , welke men er aan gehecht wil heb-ben , bezigt ; door dat iedereen b. v. bij het woordGefehiedenis heden ten dage volmaakt hetzelfde denkt,als voorheen bij Historie bij Wijsgeer, als WW* Fiso.foof; bij middelpunt, als bij centrum, en het dus ook

13 zeer

is )

zeer goed verfplan zoudt , als men vermiddellurtimgen voor coneentrdren bezigde enz. enz.

Hieruit , geachte Lezer ! vloeit voort , dat hij , diezich in flaat bevindt, om op een nieuw woord dieníiempel Van een algemeen en eenparig Gebruik te doendrukken , bijzonder gefchikt is zulke nieuwe uitdruk-kiuugen in te voeren, bijzonder gefchikt, om de taaluit hare eigene bronnen, uit hare eigene mijngroevente verrijken. Is hier nu echter iedereen in staat toe?Kan ieder in het bijzonder maar nieuwe woorden(nieuw nu voor het geheel of voor een gedeelte) za-menítelien en 7 fmeden 7 Volíirekt niet. Hij kan ditzelfs niet Beens - altijd doen, al heeft hij vrij wat gezagin de Letterkundige wereld, al is hij b. v. Hoogleeraaraan eene van 's rijks Hoogefcholen , lid van een Iníli-tuut of andere dergelijke geleerde Genootfchappen ,of al íiaat hij bekend voor een in zijne taal wel on-de'rlegd , ja doorkneed man. Hoe- veel nieuw vertaal-de woorden 'van onzen PIETER KORNELISZ. HOOPT,

dien ontlerfelijken£ letterheld, dien rijksflafzwaaijerin het gebied onzer -vroegere taal, hebben, in weer*wil van zijn' uitgebreiden . naam, en hoezeer defchreeuwende - fpraakbastaardij zijner eeuw 's manskoene zuiverheidszucht bijzonder verfchoonde en be-gunstigde , geen' opgang gemaakt, en zouden , in zij-ne Nederlandfche Gefchiedenisfen, in zijnen TACITUS

en andere werken tegenwoordig onverflaanbaar zijn,wierden zij niet door de op den rand geplaatile La-

tijm.

19 )

tijnfche of andere uïtheemfche woorden, tot wierplaatsvervangers zij dienen moeten , opgehelderd enontraadfeld Ook zullen, vooral in onzen bedilziekenen wel eens wat bet-wetenden tijd , - rnenfchen van let-terkundig gezag foins huiverig zijn , om nieuwelin-genl in te voeren. Een nieuw woord toch, doorhunne tong of pen ingeleid wordende, valt juist,omdat zij het bezigen, het meest in de oogen - , en

is daardoor veeleer meer, dan minder, aan de neusop•fchorting en gisping, welke nieuwigheden zich ,al-tijd op den hals halen, onderhevig. Komt integen-deel zulk een woord-nieuweling zoo maar uit een'onbekenden hoek, zoo maar uit het dagelijkfchegefprek, zoo Maar als een - fchooijer en verfchove-ling, mag ik het zoo eens noemen, aan de poortvan ons taalgebouw kloppen, dan fluipt hij dikwerfongemerkt binnen. Hier en daar moge ` een watflugge Poorter of Wachter een weinig knorren engrommen, de meéwarigheid of . wel de' , minachtingvan anderen duldt hem. Hij-zelf ook ftoort erzich - niet aan. Hij is nu eenmaal binnen, en ver-werft allengskens het volle regt van inwoning, zoo-dat eindelijk zelfs een geoefend fchrijver, als;hij zulkeen woord, "op zich-zelve befchouwd, niet - ongepasten het daarbij nu reeds meer of min in zwang vindt,

het - bezigen durft; -- iets , waardoor het dan ten laat-fie geheel en al in de taal ingelijfd en met haar verzwagerd wordt. Ik beroep mij op de dagel jkfcheondervinding. Ziel] wij mier door nieuwepapie'ren en

B 2 loert-

( 20 )

foortgelijke dr'ok gelezene bladeren ; zien wij nietdoor aankondigingen en plakfchriften, de meeste vanwelke zelden aanfpraak op netheid van taal en Ilijlmaken kunnen, van tijd tot tijd . nieuwe woordeninvoeren , die ten ílotte ook in den deftigfien fchrijf-trant gedoogd worden ? Brengen linkfche en on-handige, - maar dikwerf des te driester Vertalerszoo niet dikwerf, en zulks juist door hunne plomp-heid en bekrompene taalkennis, uit het Hoogduitschof uit foortgelijke zuster-fpraken nieuwe woordenin omloop, waarmede een deskundige Zijne over-zetting niet zoude bezwalkt hebben, maar die daar-door , ten gevolge ..zijner fchroomvalligheid en let-terkundige bedeesdheid, ook nimmer penningen inonzen taalfchat zouden geworden zijn? Zoo wastfoms eene nuttige plant op een' Plechten grond,achter welk fchild echter geen kreupel Vertolker zij.ne lompheid en onbehendigheid , om met de taal omte gaan, ver.ffeken , moet.

Wie echter, en zulks niet ter fluips of fluiks,maar openlijk en met volle- kracht en gezag, hetvermogen heeft, om eene taal in fommige opzigtente verrijken, is 's Lands Befluur, of zij, die vanwege hetzelve met het vervaardigen van verorde-ningen , tot het beheer en de regeling van maat-fchappelijke belangen betrekking hebbende, belastzijn. En dit brengt mij aan het flot van dit vlug-tig opflel tot iets, waarop wij ons verheugenmogen, dat., gelijk op m-eer ander goeds en nut-

tigs ,

( gj )

tfigs , de aandacht onzer iin vele opzigten zoo r 11 le-,zoo vaderland en vrijheidlievende - Regering gev ,rs=tigd is. Ik bedoel namelijk de loutering -en verrij

king, die onze taal trekken kan uit de nieuwe Wetboeken, welke meer en meer het- tijdperk hunner(zoo wij vertrouwen) gelukkige geboorte - en in-hetolicht•treding naderen, en waarvan wij reeds in deflaatsbladen verfchillende treffelijke (lukken ontmoethebben. Deze Wetboeken kunnen en zullen velenieuwe woorden invoeren of ten miníle gebruikelijkermaken, en zulks- in vakken, waarin het ons nog maaral te zeer aan echt Nederlandfche uitdrukkingenvan eene vaste en bepaalde beteekenis hapert. Zoowij toch ergens in woordarm en aan vreemdefpraken cijnsbaar zijn, is het vooral in benamin-gen voor zaken en handelingen, het burgerlijk enlijfllraffelijk regt of deszelfs uitoefening en be-heer betreffende. Maar al te dikwerf moeten wijons hier, met uitheeinfche of niet bastaardwoordenbehelpen, iets, waaraan men zich in een' dagelijksfchen fliji , en dan, als er voor de regtbaiikengeene verheffing van taal vereischt wordt, wel zooZeer niet te bekreunen heeft, maar hetwelk ech-ter in een' meer flatigen (preek- of fchrijftrant , enop het oogenblik, dat met de gedachten derzeiveruitdrukking rijzen moet, een' krasfenden wanklankte weeg brengt, en als een kakelbont lapwerk het

woordenkleed, waarin wij onze denkbeelden dos.

('en, ontluistert. Zoo hooren wij , in den balieflijl

13 3 een

( :t 2

een aantal van uitheemfche klanken , als daar zijnactie , exceptie , casfatie, pr'ovij'îe , transactie , re ,

ject ie , request ratie , indicia , instantie , arbitrage,disculpéren, infinudren , fummatie , fententie , ar-restWren hypothequéren , raulliteit , prefcriptie, revi-- ie, novatie en een aantal andere, waarvan reeds inhet kluchtfpel fan Gene voor een kleine twee hon-derd jaar gezongen werd:

Me ntari fen en kerretari#fen/ bie 3uïttc tnnn^:ben -Cc tren / bfe3e 3eïf f .tjuaeflift tier ftaen;

g3ely non numeratae pecuniae , alternatyf, direc-telyk , indirectelyk, prolongdren, exheredatic, preju.Jici,abel , arbitrateurs, donatie caufa mortis et intereivos, if Ren 't . niet- Daff nitf preïttn /

9ie 3ag ift er roet 3c0cf2aercn en inïtïrnRerft tiefeïcn/yen tuit pennen en pene mne fen bene be juibt fteften /

m n tuit ftu01tc itï en fficht aan# Dc#tu ipen. SR

Cat i tteur/ bat fer 3an beul mft jou qunet Muit§en tiaÏ tatmn in 't ï icn hebt eb^oc t.

i geledeerde Comparanten rieIen3e / protestérenhoor ,eng rit of3c legitime geprocréëerde descenden-ten , .gig estimdren un fl gevilipendeert en provocdrencontra 3uÏï een fanguinolente fcfntentic; omnes., bitacn on dependéren , 3uuf en stoor ou de rato cavd^

0

ren, fub expresfe renuntiatie ian be beneficien excusi-fponis, divi zonis et ordinis, item an3e 3routucn / au'thentica f . qua mulier, , baeroiu pact u niet yerabu-

fdfrera, uil 01130 libertejtt te confisquéren. - —ft

(es)

f titrftarje taf et / ;rll hee 'tuit el / jt 30U JuitfP;cf1c11 1 3aEL 11Wer1e luf tuit art n.

Nu ja , men heeft vertalingen, en daaronder zelfs zeergoede vertalingen, van verfcheidene dier zoogeiiaam;leStadshuis-woorden ; maar hier komt het boven ge.zeg-de in aanmerking. Die overzettingen , hoe voortreffelijkzij ook zijn mogen, hebben door het Gebruik nog nietdie al-geldigheid, nog niet die vastheid en bepaaldheidvan beteekenis gekregen, welke de door haar verte-genwoordigde uitheemfche zegswijzen finds eeuwen

bezaten, en nog bezitten. Haar gelaat., mag. + ik het

dus heeten , is ons nog te ongewoon. Zij zijn fomsniet algemeen genoeg bekend. Ook vertolkt de eeneSchrijver dus , de andere zoo. Regtsvordering b. v.

zal de eene in den zin van het woord actie bezigen,de andere wederom in dien van procddure; Ge-

wijsde de eene voor vonnis van een Hof, of watde Franfchen arrét noemen, de andere voor vonnis

of uit/praak in het algemeen, enz. enz. Kortom.}

hierdoor zijn in den balieil"l, waarin het bij enkelegelegenheden allernaauwst met het gebruik der, woon-den luistert, en eene verkeerde en fcheeve uitdruk-king het verlies van het geheele regtsgeding nazich zoude kunnen liepen, de bastaard- en vreem.de woorden wel eens duidelijker en verkieslijker,

dan de inlandfche, even als men in de Spraakkunstde door geheel Europa verdane benamingen van ad-

jectiva , fubflantiya 2, verba enz. enz. tusfchen beide

klaarheidshalve behouden moet.134 Een

( 24)

Een groot gedeelte echter dezer ingedrongene bui-tenlanders kunnen uit den geregts- of balieihji ver-bannen worden, wanneer men op die wijze, alsreeds gefchied is, voortgaat, om in onze nieuweWetboeken , zoowel die voor het lijfflraffelijke , alshet burgerlijke en handelregt, en vooral ook in datwetboek , hetwelk de Franfchen Code de precédure civi-le noemen, zoo veel mogelijk, zuiver-, of ten minflemeer of min zuiver-Nederlandfche woorden te ne-men en dezelve beflendig in de plaats der vreem-den te bezigen. Deze woorden toch moeten welin zwang en omloop komen. Zij worden niet bin-nen gedoken, maar openlijk, de groote heerbaanlangs, binnen gevoerd, en zullen willens of on-willens door geheel Nederland als geldige waarerkend worden. Immers, daar men zich in hon-derderlei bedrijven der zamenleving op de wet zalmoeten gronden, daar de Pleitbezorgers voor ho.Ven, vierfcharen en regtbanken , daar de Nota-risfen en andere foortgelijke Beambten telkens dewet zullen moeten aanhalen, en het dus in al-lerlei verbindtenisfen , in allerlei gewijsden , von-nisfen en uitfpraken op de woorden - zelve derWet aan zal komen, kan het niet misten , of dienieuwe uitdrukkingen zullen fpoedig door geheel hetRijk eene gangbare munt worden ; eene munt, bij hetivisfelen der denkbeelden van denzelfden bepaaldenprijs, als dien , welken in den gewonen handel en het

dagelijkfche leven de Nederlandfche guldens, driegul-

dens,

( 25 )

lens, rijksdaalders en hoe zij verder heeten mogen,bij ons bezitten.

Dit , geloof ik , zal zelfs -zoo doorgaans -(leek hou-den , dat, al waren ook - de nieuwe Nederlandfchewoorden , welke aldus van hooger hand de uitheem-fchen vervangen, op zich=zelve befchouwd niet alleneven gelukkig gekozen ,. het Gebruik hieraan ..tochwel te gemoet komen en dezelve, door zijne_ opper-rnagt op den duur de eigene vaste en be. paalde- be-teekenis geven zal, die tot dus . ver door datvreemde gefpuis bezeten werd. Hoe los en wag-gelend toch - is, als men de zaak uit een woordaf-álelkundig oogpunt befchouwt, die geheele uitheem-,fche woordenkraam-zelve , en hoe =is het alleen . hetGebruik, dat die onhollandfche uitdrukkingen in dienzin heeft doen nemen, waarin wij. ze thans opvatten!Wat zegt actie b. v. letterlijk en etymologisch anders,dan handeling in het algemeen, zonder bepaling,welke foort van dezelve? Wat zijn indicia anders,dan los weg aanwijzingen, maar waarvan? Wat be-teekent exceptie anders, dan uitzondering, maar waar-op? Vs7at beduidt (retentie meer, dan gevoelen,maar waarover? Geeft proces, procedure proeedé.ren, allen van het Latijnfche werkwoord procedereaf komftig , wel iets anders , dan voortgang, voortzet-ting, voortvaring, voortvaren of zoo iets - derge-l jks te kennen ? Onderwijl, als ik nu zeg: dat ,iseene belangrijke procedure, verflaat mij iedereenwilde ik echter van eenera belangrijken voortgang,

11 voort,

( 6 )

voortzetting of iets dergelijks fpreken , zoude mijniemand begrijpen. -- Ik leerhaal dus : gefleld ook,dat men min gepaste Nederlandfche woorden in deWetboeken laschte, (waar echter geene vrees vooris,) zouden zij toch nog op - den duur bepaaldheidvan zin, verílaanbaarheid en bruikbaarheid erlangen,hoe veel te meer dan, indien de woorden , die menbezigt, duidelijk , ja in den grond veel duidelijker zijn,dan de vreemde 7 Zegt men: , maar de Wetten zul.;len toch door die nieuwe uitdrukkingen in het begindonker en onverflaanbaar wezen , ik antwoord, datzulks vooreerst door de goede keuze der woordengrootelijks kan voorgekomen worden, en waardit niet geheel mogelijk is, ten tweede verholpen

door de bijvoeging van het oude bastaardwoord, alsmen voor de eerfte reis eene nieuwe Nederlandfchezegswijze bezigt. Doch wrat behoeft men voorfchrif-ten, die- door de opflellers der nieuwe Wetboekenreeds lang in acht genomen zijn , en wat nut heeft hetlaatife gedeelte van dit geheele gefchrift, daar de be.fpiegeling, in hetzelve bevat, reeds voor een groot deelverwezenlijkt is, of bij voortduur verwezenlijkt zalworden. Ontmoeten wij in de tot dus ver aangenoi.rnene en door den Koning vastgeílelde Wetten nietreeds een aantal van treffelijk vertaalde, of ten min-Re als vertaald voorheen luttel bekende, woorden 7B. v. Lastgeving , Lastgever, Lasthebber voor Man-baat, Mandans, Mandataris; J3ewaargeving , Be-

eiargever , Bewaarnemer voor Depofit um , DeeonensDe-

(27)

)Depoftaris; Brilikleening voor Commodaat; Verbruik.

leenmg voor het Latijnfche Mutuum of liet Franfclhepret de conf ommatios; ; Maat fchap., Ve nootfchap ,Vet nootet voor het Latijnfche Societas, Socii , in het

Fransch Societd, 4sfociés; Erflater , Erfstelling voorTestateur (of in het algemeen hem , die eene erfenis

nalaat) en benoeming tot ,erfgenaam (heredis institutio) ;Erffielling over deL,hand voor fideicommissaire Substi-tutie; Schuldvernieuwing voor Novatie; Schenking voorDonatie; Uitwinning voor Evictie ; Dading voor .Trans-actie; hoofdelijke T/erbindtenis voor folidaire Verbind-teriis; Boedelbcfchrijving voor Inventaris; Regtsvorde-ring voor fictie; . Erfdienstbaarheid voor Servituut;Erfpachtsregt voor het Latijnfche ,'us emphyteuticum;Handligting voor Emancipatie; Vrijwaring voor Ga-rantie en een aantal foortgelijke meer, die zich, even alsde fUijl der nieuwe wetten over het algemeen zelve , doorzuiverheid en duidelijkheid aanbevelen -- Buiten- kijf,geachte Lezer, en wij verheugen Q.ns hier hartelijkover. Het goede kaan echter nimmer te veel - gepre-zen en aangeprezen worden , e-a uit dit oogpunt en tegelijker tijd, als eene vreugdebetuiging, over hetgeenreeds gedaan is, gelieve men dit .paar regels , goedgunsmtig te befchouwen. Floezeer ik toch een lkieschkeu..rig en angstvallig zuiverheidsbejag, daar, waar hetniet te pas komt, eene ijdele en. belagchelijke fchoolvosferij vinde, en hoezeer het eene ongerijmdheid gijalle or_duitfche woorden te willen verbannen , komtmij echter de lof, welken een geestig en beroemd

1iuog'

(2g)

Iloogduitsch Schrijver aan de Hollanders over hunnetaalzuiverheid toezwaait , te freelend, en die rein-heid-zelve in fommige ffi*lfoorten te begeerlijk voor,dan dat ik niet wenfchen zoude, om dien eerekranshoe langer hoe meer door ons verdiend te zien.:Ook zal hierdoor de balie- of geregtelijke Wel-lprekendheid , welke nog niet overal de fchitterend-11e zijde onzer Vaderlandfche Letterkunde uitmaakt,zoo wel in netheid, gekuischtheid en zuiverheid, als,waar zulks vereischt mogt worden, in zwier, def-tigheid en verhevenheid toenemen, en wij zullen,- geholpen door den goeden fmáak onzer tijden, opden duur, en zoo de zaken-zelve er belangrijk ge-noeg toe zijn, even zulke meesterlijk geftelde Ne-derlandfche pleitfchriften en flaatkundige vertoogendoor den druk gemeen zien maken, als de Fran-fchen en ]Engelfchen in hunne Letterkunde kun.nen aantoonen. Kortom, gelijk de eeuw van Ko•ning WILLEM DEN EERSTEN, wanneer wij deleerredenen van een' VAN DER PALM , DERMOUT ,

BROES, SIEGENBEE.K, CLARISSE en zoo veel andereberoemde Mannen meer gadef aan , de gouden eeuwder Nederlandfche kanfel-welfprekendheid genoemdmag worden, zoo hopen wij ook, dat die eeuweenmaal het gouden tijdperk onzer ílaatkundige enbalie-welfprekendheid heeten moge. Zie daar denhartelijken wensch van iemand, die, fchoon nietblindelings met al wat Hollandsch is ingenomen,en zeer wel het voortreffelijke in andere landen en

bij

(f9)

bij andere Volkeren wetende op prijs te lellen, ech-ter een te fier Nederlandsch hart bezit, dan dat hijniet elke achterlijkheid met leede oogen opmerken ,Zich niet in eiken aanwas van Nederlandfchen luis-ter, -- waartoe de vereeniging der fchoone endichterlijke Brabandfc he en Vlaamfche gewesten zooveel bijdragen kan, — opregt verheugen zoude.

AAN-

KORTE

AANTEEKENINGEN.

N°. i.) Voor bladz. i.De blaam van armoede, der Franfche taal aangewreven,

is zelfs door Franfchen 'beaamd, en, uit een zeker oog•punt befchouwd , dan ook zoo geheel ongegrond niet-eiaar wij kunnen dit hier ter plaats niet verder ontwik-kelen. Hetgeen ik over het Franfche Proza zeg, geldtvooral het dagelijkfche en wetenfchappelijke Franfche On-

dicht, waaraan flechts bevooroordeelden klaarheid, bevat•leiij kheid , afgepastheid en juistheid ontzeggen kunnen,

fchoon men zich hierbij toch in hetzelve, zoo men wil,

(en dit hebben de Franfche Staatshandelaars of Diplomatenwel verftaan) zeer dubbelzinnig en weifelend kan uitdruk.ken. Waar zij over meer dichterlijke fchijven loopen moe•ten, zijn de Franfche Proza en Poëzij wel eens watkoud en hoofsch , en derven het fchilderachtige , innige,.hartelijke, warme , gemoedelijke, bezielde, beeldrijke en watdies meer zij, dat aan den Hoogduitfchen en ook, zoo wij denoud•Germaanfchen aard der fpraak getrouw blijven,, aan den

Nederlandfchen ílijl, b. v. dien van een' HOOFT, eigen zijn kan.

De geheele Franfche taal is te veel uit vreemde bomiwftof-feu zamengelleld , en door al het Gr eksch en Latijn , het•welk zij inlijft, bij wijlen meer eerre do ode, dan levende

fpraak

( 3 1 )

fpraak te heeten. Iedereen, die - ook maar over dit vlagtigen onbeduidend Vertoogje een weinig nadenkt , zal zulks ge.voelen. Hierdoor, en uit velerlei anderen hoofde tevens,- mistde Franfche taal en Letterkunde foms datgene , wat de Hoog•duitfchers „Tiefe des Gemuths" noemen. -- Wel ons Neder-landers, zoo wij , gefchraagd door onze guníiige ligging tus.fchen Frankrijk en Duitschland in, en tevens door ons be-daard en koelbloedig ligchaams- en zielsgeftel , het goede uitbeide Landen kunnen overnemen, en het midden houden tusifchen (men verfchoone het vreemdklinkende, maar niet on.gepaste der uitdrukkingen) fommige te groote Hoogduitfchediepte, en fommige Franfche of Franschachtige ondiepte en op.pervlakkigheid van geest en gemoed. De eerfie toch voert totdweeperij , tot geheimzin-zucht (Mysticismus) en eene koorts+achtige hart- en breinverhitting, de laatíie tot verftoffelijking.van al fret geestelijke en hoogere in den mensch, ja tot eenegeheele verkleuming en als het ware versterving zijner ziel.De middelmaat, zeiden onze voorvaders: is de beste ftraat.Bij ouderwetfche en door hun nakroost dikwerf te veelachter de bank gefineten Schrijvers, als een' HUIJGENS, CATS

en foortgelijke, vindt men oud - Franfche luchtigheid metoud-Duitfchen ernst en degelijkheid foms aangenaam vereenigd.

N". 2.) Voor bladz. 2, reg. 6 van onderen.Steekt de redenaarsflijl b. v. van een' VAN DER. PALM en

anderen niet den besten van de beste buitenlanders in duide-1 jkheid, bevalligheid en zwier- naar de kroon? Was een FEITIH,

is een BILDERDIJK, als Dichter befchouwd , zijne taal mindermeester, dan een SCHILLER, GÖTHE of BYRON de . hunne; -terwijl in befpiegelende taalkunde (alle eigenheden, ook- inQdat opzigt, daar gelaten,) zeker niemand hunner den tweedenevenaart? Ontbreken den Heer KINKER over de afgetrok.-ken fle wij sgecrige onderwerpen de noodige, . de gepaste en

mis.

( 32 )

jtniste woorden? Waarlijk, wel. de gedachten, maar niet detaal zullen iemand tij ors in den fl£elk laten.. Elke:fpraak

echter is een weerbarilig fnarenfpel , dat eerst, na langdurige

oefening, met eene meesterlijke hand getokkeld kan wor•den. Slechts een lezen en herlezen, hechts een goed enoordeelkundig hooren lezen en herhooren lezen der besteNederlandfche of der beste, in het Nederlandsch vertaalde,

uitheemfche (Zedenaren en Dichters zijn in fiaat, om ons een'

rijken voorraad van woorden en denkbeelden tevens te geven,

onzen fmaak te vormen, en ons die vaardigheid, netheid, ge-fpierdheid en fierlijkheid van fijn te doen erlangen , zonderwelke de uitmuntendífe gedachten er als deze en gene fchoo•

ne vrouwen uitzien, wier bekoorlijkheden onopgemerkt blij.

Ven, omdat zij door een slordig, vuil en haveloos gewaad

ontluisterd worden.,— Mogten jonge lieden dit toch wel be.fetfen , en zich niet door den waan laten blinddoeken, dat denoodige taalkennis hun reeds met de moedermelk ingegoten,

met de Hollandfche lucht van zelve aan- en ingewaaid is

NQ. 3.) Voor bladz. 4, regel 7 van onder.Door de Rom.anzo's of Romanifche talen, aldus genoemd

naar haren Romeinfchen of Latijnfchen oorfprong, verflaatmen hoofdzakelijk het Fransch, Italiaansch , Spaansch en Por-tugeesch. — De hoofdtalen van den Slawifchen , Slavonifchen

of Slavoenfchen flam zijn het Rusfisch en Poolsch. Ook

gedeeltelijk het: Boheemsch enz. Tot den Duitfchen ilambehoort het Hoogduitsch , (alle opper- en neder• of zoo•

genaamde platduitfche tongvallen in geheel Duitschland er

ander begrepen) het Nederlandsch , het Deensch, Zweedsch ,Noorweegsch en IJslandsch, en oorfpronkelijk het Engelsch.(,Vergelijk Schets van een overzigt der Duitfche taal of derGerraanfche taaltakken door Mr. E. r3. LU LOFS. Groningen

bij j• OOMKENS I8I9) NQ•

(33)

N®. 4.) Voor blad. 7, regel 5 van onder.Zoo proppen de Hoogduitfchèrs hun' gemeenzamen, ot wel

hunnen wetenfchappelijken Eiijl ook dikwerf tot beríiens toevol met allerlei Griekfche, Latijnfche , Franfche, Engelfche en:andere uitheemfclhe woorden. Fraai vind ik dit echter niet,hoewel het in een' alledaagfchen fchrijfcrant, en" als het "maarbloot om de zaken te doen is, juist zoo ergerlijk niet zij. --^Dit zij voor het overige voor. hen gezegd, die wanen, datwij ons over wetenfchappelijke zaken zoo goed en kortniet zouden kunnen uitdrukken, als de Hoogduitfchers.Waarom niet, ten minde waarom niet, als wij die vreemdewoordenkraam ook verkiezen over te nemen?

N. S.) Voor bla.dz. g.Een aantal letterverbindingen en wij -en von uitfpraak dom'

letters, 2an de zuidelijke eg zuidwestelijke talen van h;ufvxpa eigen, zijn in de Duitfche talen, en vooral ook ier deonze , vreemd. Klanken b. óv. als ao, to , uo', ea4, ac, er, al

4/1, er`, enz. hoort men in geene echt Nederlandfche waar.den. Even min hoort men in dezelve de veeiv ldige tjilp..geluiden ruifchen ,y zoo als zij b. v. in de Franfche eh, j,

g, in de Italiaanfehe c, gg en andere dergelijke lettersvoorkomen. Voor zoo ver de Hoogduirfehers zet dergelijkgetjilp en ges hunnen anders, vrij b? rfel en:, toagval merk&lijk verzachten f Jdiigen , is zulks; mi sfebien een afdwalenvan den stonden aard van het Daieach.. Dit eene en anderenu geeft aan de zuidelijke talen eed geheel vree rdfoortigen klank en maakt fommige van haar, b. v. het I taliaansch.,..

Fraasch door zijne neuzigi eid en flomrne e oneindigminder zoo ge ehikt voor den zang, Nooit ten eeuwigendage zal het }loflandsch in dit taattie ftnk het italiaansehevenaren, gelijk e aait in ons Zaag en nat , koud en guur,

c misjw

( 4)

mistig en nevelig gronds. en Iuchtsgeftel , over het algemeen dezangerige ItaliaanCche en ztuid-duitfche gorgels zal krijgen.De meeste aeimmen verroesten bij ons en gaan, ten minfiein vele onzer Noordelijke gewesten, op den duur te gronde.

N°. 6,) Voor bladz. 9, reg. 7 van boven.

Dat het oud—Duitsch ook wel met het Latijn en vooral

met het Grieksch zamenhangt, is buiten twijfel, snaar zulksis van veel vroeger dagteekening, dan het ontftaan der Ro-.manifche talen. Bij ílot .van rekening borrelen al de talen-der wereld uit déne bronwel; zoo wij ten minfte tot dewieg en bakermat des . menschdoms opklimmen, en aanne-

mnen, dat God, de Alwijze, hetzelve uit éénen bloede ge•

maakt heeft. Maar als de Woordafleikunde of Etynoologie- die donkere diepten van het voorledene peilen wil, wordtzij, -- zoo als elke andere menfchelijke wetenfchap, diete veel tot hare uiterfte grenzen door wil dringen , -- . weleens eene vrij wat in het wild fchermende kunst. Het is

ook al weder met haar, zoo als met al het menfchelijke

Houd u op den middelweg!

Na. 7.) Voor bladz. i, reg. 6 van onder.Ik zeg: het Duitsch in het algemeen. Dat toch het teo

genwoordige Hoogduitsch allernaauwst, ja het naauwst van

alle talen van Europa, met ons Nederlandsch verwant is,

weet een iegelijk; dat. deze vermaagfchappin.g, wanneer wij

één-, twee.., drie-, vier-, of vijfhonderd jaren , tot onze

eerfie Nederlandfche Schrijvers toe, opklimmen, telkens

meer in het oog valt, is uit eene menigte van woorden,

uit velerlei woordvoegingen en woordfchikkingen, uit deoude wijze van verbuiging en tijdvoeging der zelfilandige,

bij voegelijke en werkwoorden, enz. enz. , in één oogenblikbe-

( 35 )

bewijslik, en zoude il ^ehts door ot^ku1 cle of wonderffpreukzucht (paradoxie) , bij een herfeiifchimmig en fpoor-bijster ronddolen in den nacht der allervroegtie eert-wen van taalvorming, geloochend kunnen worden. Hieruitmoet echter niemand de dwaasheid hebben af te leiden,

dat onze taal een afilammeling van het iloogduitsch is.

Neen , zij is er eene zuster, inisfch3en wel eene oudere , zijster van. Beide helpen -het aloude Duitsch uitmaken, dat

eene waarlijk oorfpronkelijke, en in hare echte grondvoordenonvermengde, onbezoedelde en onbezwalkte fpraak is, (une

tangue-Mère zouden de Franfchen zeggen); -- gelijk zij dan

ook dat oorfpronkelijke, bloeijende leven nog in hare twee,hoofdtakken, de hoogere en de lagere of nederduitfche

twijg, blijft voortzetten. Uit het' gezegde vloeit voor hetoverige voort, van hoe veel belang bet zij voor iemand, diezich op eene diepere Nederlandfche taalkennis toelegt, omr

zich met het Hoogduitsch, die tegenwoordig zoo rijke,.krachtige en alleruitgebreidite fpraak, innig gemeenzaam.

temaken, of, om het wat korter uit te drukken, zich

met haar, zoo veel Mogelijk , te r'erinnigen.

NU. 8.) Voor hladz. 18 , reg. 2 van onder.Wie verflaat b. v. tegenwoordig vertalingen van den grog-

ten HOOFT, als daar zijn: Vernufteling voor Ingenieur;Moordkuilen voor Cafematten; BouwJlad voor Colanie; On:.vangtafel voor Kantoor; Stadshuishavenaar voor Concierge;Loop maar voor Courant; Vertrouwenaar voor Crediteur;beonderhoudfeld voor geprehendeerd; Pleithof voor Parlement;Loontrekkend Raadswaan (waarom dan niet wat korter Loon-raad?) voor Penfionaris ; Bekallingen voor Perfuafc'n ;Raadshoofdman voor Pret/den:; Schriftwaranden voor Re-gisters; Inbanden voor Refirictiën; Voorlezer voor Profesfor,bevoorhoof-den voor coefr•ontdren en 'foortgelijke weer? met

2 dat

(g6)

tiat al zijn er een aantal andere allengs -kens door het gebruikgewettigd, en 's on.lerfelij ken Drosfaards groote verdieníienwar de taalverrijking betreft, kunnen nooit genoeg op prijsgefield worden. Ook is bij geen' Nederlandsch Schrijver deoud.duitfche, dat is, hoog- en nederduitfche vorm • en fineed-baarhei^d der fpraak meer zigtbaar, dan bij Hoop?. Hij heeftin: fommige opzigten, met haar om efprongen, gelijk eenanderhalf honderd jaren later KLOPSTOCK, voss en anderen

met het Ho-ogduitsch gedaan hebben. Uit dien en anderenhoofde tevens heeft zijn fijt,, bij deszei-fs Latijnscbhed,en,ook,, voer n uwer -wetfche oorera, iets fchij nbaar Hoog ;

`dtdtscli chtigs.

NO. g.) Voor bl ^dz aWonderlijk ziet het er fomtLjds jet de oorfpror kelijjte he.

reekenis van vele, woorden in allerlei talen uit. Wat be.

duid t ,. woordafleikundig en g fehierlkundi befehouwd , eigems

lijk Senaat ? immers niets-, dan eene verzameling van Ouu-den, fchoon in die verzamelingen tegenwoordig zoo wel

jongen zitten, . als ('oma zotten in Vroed/chappen, (welk.

woord eigenlijk zoo veel , als W jsheidfchappen , zegt). Dus

beteekent ons Sinjeur , van het Franfche Seigneur, en dat van

het Latijnfche, Senior, ook een' Oudere. Een jong Sinjeuris derhalve eens jonge Oudere,. in het Latijn , uvenis Senior.

Het omgekeerde is een oud donker, d. i.. een oud zong - keer. —

Generaal is bloot een: i emeene; Dominé een d Heer! Per.

foor een Momaan ezigt:; Elegie eene ach- of a zeg ng Trager

die -een Pokkezang. coquetter zegt zoo ,. veel , als Han .

Md , van het . Franfche coq, een haait. Caprice ei enlij i .

ro s ha-r heiti , tuit het italitianfche:. capo: r ocio, ifristocratiebeduidt oorfpronkeljj:k regering- der besten, daa=r men: niet.

aars denkt,, als men van verfoeljelijke ilristocraten-. fpreekt.

7 rara geeft bloo elijk Bcheerfcher te kennen (zonder kwa.den

c 3 ,7 )

tieti zin) ; Maarfcha/k een' Paardeknrcbt , Pardoppa[er. De

.Belhamels van een oproer beteekent letterlij k : d'geftedeti ram.

men met fchellen van een oproer. Scrupule is een Kittelfieen.

tje; Forte piano een Harde • zachte ; een Peloton krijgsknec.

ten is een Klampje of kluwentje krijgsknechten. De Heer Ma.joor N. N. zegt. zoo veel, als de Heer Grootere, N. N.(grooter namelijk, dan de Kapitein, d. i. de. Hoofd. of Hap -

man). Eloquentie geeft blootelijk Uitfpreking te kenneti.

Hoe veel fraaijer en alles ..zeggend is ons I'Veifprekendbeid!

Pikeur beteekent een' Prikker, of Steker (van paarden, te we.

ten, met de fpûren). Priester is ook al weder een Oude

of Oudere; Pontife , volgens foinmigen , een liruggemaker;het Latijnfche Praeful een Voordanfer, Voorfpringer. In het

Franfche Poltron , d. i. een bloodaard, fchuilt misfchien oorffifpronkelijk de beteekenis van iemand, die. zich zijn' duiniafgekapt heeft. liet Franfche petiller heeft letterlijk dezin van hetgeen wij poepelen zouden noemen, en reculer

beduidt, naar deszelfs oorfprong, zijn g.t aciteruit trek!

ken. Dat alles leert ons eette 1 bedaarde, verthndige, nietIn het wild fchermende, maar op de lezing der vroegereSchrijvers gegronde Woordafleikunde of Etymologie; eenewetenfchap, waarmede •flechrs in een' vrolijken luitn,en wanneer men ieder woordje niet op. , de goudfchaaI legt,de draak mag geffoken worden, maar wier hulp bij eengrondig taalonderzoek ieder oogenbii.k ;noodig is. Tenflotte dezer aanteekening nog een paar woorden van denfcherpzinnigen D1S aaosszs, waarvan de toepasfing echiter bij het vroeger gezegde over de Franfche taal te huishoort. THERMOMETRE ne dit rien de plus que MESURECFIA.

LEUR et 1' instrument seroit aussibien nommé en fraecoisqu'en grec. Notre iangue auroit du snoins gané cette

C3 ha.

( 38)

hahitude de traduire , 1' usage DES MOTS COMPOST S UI donnet l^a langde grecque - tart de précision , de richesse et d' hamnon

vie, QU'ELLE NE TIRE QUE DE SON PROPRE FONDS. -- Zoo

kunnen wij ook uit onzen eigen boezem honderden vanwoorden trekken, waarvoor wij thans vreemde gebruiken.

En zoo zeg ik op eene verbloemde wijze: wat hebben wij

dan vreemde lakens noodig, als de Leydfche even goed

zijn --

1\. t o. Voor bladz. 27.De meesten van de hier opgenoemde woorden zijn noch

geheel nieuw, noch geheel onbekend, maar zij hebbentoch voor een aantal van gnenfchen den fchijn van nieuwheiden zullen door de Wetboeken thans eerst ter dege geécht en

gewettigd worden. Wat er in de beteekenis nog aan hapert,

tal het Gebruik er wel bij aanfineden of van afslijpen. Het

minst heeft mij het. woord Onderzetting voor Hypotheek be.

haagti. De vertaling, ik beken liet, is letterlijk en ook niet

i ieuw, maar hoe vreemd: eene Onderzetting in een huis hebben,

voor : er in gehypothequeerd zijn! Waarom, mag ik befcheiden

vragen, niet liever grondpand, in tegenoverfIelling van pand

(pignus) , welk laatl"te tot roerende goederen betrekking

heeft? Of wel vestenis? Het is ten minfie in deze en gene

-leken niet ongebruikelijk te zeggen: Ik ben in dat huis

voor mijne fchulclvorrdering GEVESTIGD . Men zoude dan te

gelijker tijd vesten/s, vestiger, gevestigd en vestigen voor hy.potheek, hypotheeklegger, gehypothekeerd en hypothekérenhebben, een viermanfchap , dat anders bij vertalingen van

vreemde woorden dikwerf zeer moeijelijk bij een te roepen

valr. Zoo toch vertalen wij b. v. Tyran (fchoon dit woord.

zelf reeds tamelijk bij ons gezeten zij) door Dwingeland,waarvoor men echter, naar onze wijze van zamenitelling,

be.

(39)

beter gezegd hadde Landdwinger (*). Maar goed, hoe

nu echter tyrannisch? Wel, zegt men, dwirgelundsch',

dwirgelardac ?ti. Ook nog goed, hoewel reeds mn ge-

bruikelijk en wat langcradig. Maar eilieve, hoe tyi•annifé.

ren in één woord? Ik weet het niet, ten ' zij men snijde vrijheid geve;, om een n euw werkwoord dwingelanden,

b. v. ik dwingeland, gij dwingelandt, enz. te fineden. Dit

durf ik echter even min doen, ais voor: hij philojbpheert,

hij wijsgeert zeggen. -- Van grondpand, zij nog in hetvoorbijgaan gezegd, hadde men kunnen vormen of reedsgevormd vinden: vergrondpanden , vergrondpanding , ver-

grondpand, vergrondpander, grondpandhebber, grondpandheb-hing, enz.

No . T I. Voor bladz. 27 , reg 4 i van onder.JEAN PAUL FRIEDERICH RICHTER, ook elders door mij aan-

gehaald, zegt in zijne horfchule der 4esthetik: ,,ja,, wirbrauchen nicht einmahl immer neue Wdrter zu machen, fansdern nur alte nu borgen und kónnen unjere Gedanken in ver•wandtes inléndi/ches Tuch kleiden , rllzmlich in Holliinrlifches.Bey den Holldndern, die gröszten Puristen (Reinnfprechei) Eu•ropens , welche , nach Hor, ;ERG , gegen alle fremde Religionfo duldfam, als gegen fremde Wórter unduldfam Eind, kunnenwir, nach dem' Vorgange HERMES und CAMPENS und AFF-

SFRUNGS, t;ianche fchon fertig flehende herdeutJchungen unfe•

rer

(t) Dwingeland is namelijk, even als roer-de-pot, floke-brandmoei-al en foortgelijke woorden meer, Bene zamenftelling, die te-gen onzen vasten regel van compofitie in loopt, dat namelijk het

omfchrijvende woord v65r-, het omfchrevene achter aan kome. De

Franfchen hebben zoo enkele echt-Franfche zamenfellingen b. v.pisse au-ik, tire-bouchon, porte•mantaau , boute-, f u , cure-dept enz.

(4Ö )

res Undeutsch abhohlen. " Aardig gezegde vans dien luimigen,geestigen, fcherpzinnigen en tevens foms zoo roerenden enn

verhevenen Schrijver, wien men flechts wat meer karigheid

in het gebruik van zijn onuitputtelijk vernuft zoude toe.

wenfchen. Ziels-, zoo wel als ligchaamsfpij ze toch, al te

fierk gekruid wordende , is op het laatst niet meer eetbaar,ten minfie niet anders, dan in zeer kleine gedeelten.

No. t2. Voor bladz. 28, reg. 7.

Uit het hier aangemerkte over de Balie-welfprekendheid

lelde, bid ik, niemand af, als of ik de onbefchaamdhe d had•

de te willen beweren, dat er onder onze tegenwoordige Re-

denaars, voor hoven, vierfcharen en regtbanken, geene zeer

welfprekende en welfchrijvende mannen zouden gevondenworden. Er zijn er een aantal, hier en elders, maar ik

oordeel alleen over hetgeen er van Nederlandfche Balie-weldprekendheid in druk bekend is, en dit is flechts zeerweinig, zoodat ik ten minde, als ik in mijne avondvoor-

lezingen over de Redekunst voorbeelden van liedendangfcheBalie-welfprekendheid noodig heb, dezelve dikwerf wel ver`

talen moet en bij menigte vertaald heb uit Franfche Pleit.

redenaars. Hoe veel voortreffelijke is er echter ook niet te

vinden in de werken van een' LE MAISTRE , PATRU, D'AGUES'

BEAU, COCHIN ,3 SERVAN, LOYSEAU DE MAUL=4N, DUPATY

BER CASSL , TERRASS ON , LALLY - TOLENDAL en de lateren BON-r

I' T T, DUPIN , BELLART, BILLECOCQ en een aantal anderen,

die allen, de eene meer, de andere minder, zoo door bon-digheid en grondigheid van redekaveling, als door eenvou-

digheid , netheid en bevalligheid, of wel, waar zulks in

zeer gewigtige, belangrijke en ernftige gedingen vereischt

wordt,. door floutheid en verhevenheid van fi jl uitmunten.

Men moet er inderdaad over verbaasd ftaan 3 coat reedsvoor

4i )

voor een paar honderd jaar de Franfche Letterkunde zulketreffelijke hukken van Geregtelijke zeggenskracht heeft op.geleverd , maar liet bevreemdt minder, als men in het ooghoudt , dat hetgeen de Franfchen Collèges de Rhétorique enCours de belles leitres heeten bij hen altijd zeer gebloeidheeft, en dat de beoefening van de Franfche taal en denFranfchen ftijl bij welopgevoede Franfchen altijd een voor-naam vak van letteroefening, eene hoofdliefhebberij ge-

weest is. Trouwens , indien met de beoefening der Ou.

den ook die van onze eigene taal en fchri j vers niet ge-paard gaat, zie ik niet in ,, wat groot nut er uit de Oudenvoor onzen ffijl te trekken zij. - wij lezen toch ,. hoop ik,CICERO niet blootelij k , om te leeren ,^ dat cicn,Ro goedgefproken en gefchreven heeft, maar - om ook zelve, innavolging van CICERO, en op eene wijze, naar den aardvan onze taal, naar de behoefte van onzen tijd en van

onze betrekkingen en- omuiandi kaden berekend, goed te

kunnen fl reken en fchrijven., Wat toch heeft hete, door

verzuim hiervan, zoo velen onzer Kanfelredenaren van

vroeger eeuw gebaat, dat zij Latijn en Grieksch verfion.

den, daar hunne, in het Nederlandsch opgefleide, leer.redenen van taalfeilen, van ilroefheden en bastaardwoor•den wemelen, en, wat nog erger is ,; alom blijken van

fivakeloosheid en_ wanfmaak dragen. Men vergelijke daar

eens redevoeringen van eet' zossu£T,' MASSILLON,. Bo:UR.

DALOUWE sA:URIrr en andere uith-ee fcke kerkredenaars , van

voor een anderhalf: honderd jaren en vroeger tegen, en men

zal gevoelen, dat het niet genoeg is Griekfche en - Latijn-

i'che woorden en denkbeelden te kennen, maar dat men

er ook in zijne eigene taal, in zijnen eigenen tiijl, in zijne

eigene Letterkunde een verstandig en oordeelkundig gebruikvan moet weten te maken*

Nog

(4 )

Over het - gebrekkige onzer Kanfel-vwelfprekendheid van.vroeger dagen raadplege men onder anderen het onlangsuitgekomene fcherpzinnige werk van den Amf erdamfchenkerkleeraar w. BROES, dat ten opfchrifc voert: De Engelfche

Hervormde kerk, benevens haren invloed op onze Nederland.

fche, van den tijd der Hervorming aan. Deel II , bladz.148 (`).

No. 13. Voor bladz. 29.Mogt één band van taal, van belang en van eene door

geloofsdweeperij onaangevochtene godsdienf ige verdraag•

zaamheid vroeg of laat al de 'Nederlanden, die door keizer

KAREL DEN VIJFDEN niet te onregt de parel zijner kroonge.

(*) Zie bier uit het aangehaalde werk van den Heer EROEs een

ftaaltje van vroegere Nederlandfche kanfel-welfprekendheid. Ui-

TENBOGAART (zegt de Schrijver in eene aanteekening op bladz. 333

van het tweede deel) wiens geleerdheid, verfland en oordeel be-

kend en beroemd is, de wanhoop en vertwijfeling van Herodes

volgens Matth. XVI: 2 affchilderende, laat zich dus omtrent hem

uit - ,,Wie dicteert Herodi dit? (dat hem zoo wanhopig doet

worden) wie zegt, wie tuigt hem dit? Niemand, dan zijn eigen

gemoed en confcientie. 't Is dat manneke, dat daar binnen zit!

't Is dat, wroegerke-, dat lang geslapen hebbende, nu wakker houdt.

Dat komt fcherp ulanen, en wil precies betaald zijn, beide van ka-

pitaal en interest, met parate executie. Dat manneke volgt hem,

en houdt hem al telken maal het papierken voor de neus. Ziet

mijne Heeren en Vrienden! lieve Christenen! zoodanig zijn de

propoosten en werkingen van eene kwade confcientie. Zoo kwelt,

zoo ontffe?t, prikkelt en wroegt ze den mensch, daar zij bij lo-

geert." — Een voorbeeld uit BORSTrvs, die in zijn' tijd voor zeer

welfprekend gehouden werd, is van nog erger' fempel. ~

i43)

genoemd werden, naauw omvatten, dan ware onzer Vader•landfche fraaije Letterkunde wis nog eens Luropéaanfche

vermaardheid befchoren. Tot hiertoe heeft zij in wat enge

kringen rondgeloopen, en moest wel eens uit dien hoofdehier en daar wat klein-landsch en bekrompen uitvallen.

ZINSTORENDE DRUKFEILEN.

Op bladz. to, zeg. ii van onder, haat épier; lees: rrierr-- bladz. 22 , slaat Jan Oene, lees: van Oene.

Bij denDrukker .~ezes'}\ls mede ,gedrukt

bet volgende van Mr. a, fl. L·U L 0 F S.

Schets van een overzigt der Dulrfcbe Taal t

of der Germaanfche Taaltakken 9 in der­zelver oorfprong en . tegenwoordige ver.deeling in hee l-loog4~itscb, NederJandsch t

Deensch, Zweeds-cli:,_~,ngelscb en anderefoortgelijke yerwante-:-:~,Jel1 en tongvallen,gr; avo. .. • ,..• ~ ... e. .- • • • • .fr - 80.

Nederlandrche Redelamst-, of grondbeginfe-len/von Stljl ·en Welrpre~endheid voor .Nederlanders. gr. 8vo. ..' -. ._... .• fl -40.

Akademlfche Voorlezingen over eeuige plJ·ragrafen mijner Nederlandfche Redeknnsr ,welke handelen over de Vinding in de .

. welfprekendheid,nnar de denkbeeJdeu der .Ouden, gr. 8 I/O. • • • • • • • .f9. - 40.

-Over Nederlandfche Spraakkunst , St1J.1 -enLenerkennis J' als voorberetding v~oor deRedekunst , of Welfprekendheidsleer , inderzetver hoogere beteekenls, gr. 8vo. • 13- 66.

Inwildings-redevoering over de noodza­kelijkheio van de beoefening der eigeneTaal- ell Letterkuude voor de, zelffiandig-held eo den rceoivan eene Natie. gr. Bvo,[0 - 55.

Redevoering over den omvang en de uirge..breidheid van hetvak der NederlandfcheLetterkundeen :Welfprekendheid. gr. 8vo. 10.-55.

Watersnood , een vgediche, gr. 8vo.. • ._/0-40.Avondmijmering, dichtfluk, gr. Bvo, • • II --00.Lilkkrans bij den dood van den Hoogleeraar

l\·l{J~TIN·GHE. gr. Bvo, • • • • • • • fo - 2.5.Een paar dichtregelen bij den dood van den

lloogl. BO~GER. • .• •.• • • • • • [0- ~7~.Dij bet overlilden van den Hoogl, DtJYMA£R :z

VAN T\\~J.ST. e;,:'. 8vo., • • • • • • ./0 - 27:.lets over onze Noordel.Hoogefchcleu.gr, Bvo, f 0 - 60.Welkomstgroet san Z. M. den Koning t bij

f loogstdeszelfs komst te Groningen t in.: BI.ot:itnaand· 182~: gr•.4tO• . • .• .• • • {e-'l7!.

.Louife , een landelyk gedlcht In drle idytten , ._nair bet Hoogdulrsch van voss, gr. 8vo. f3 - 00.

Beuevens _een paar hekelblnadjes, waarvan DOg enkeleafdrukken ·overig zijn.