tekeningen herwolt van doornen

remco daalder

16 wandelingen in en rond de stad

N AT U U R L I J K A M S T E R DA M

coloFon

© tekst 2012 remco daalder

© tekeningen 2012 herwolt van doornen

Plattegrond amsterdam: dienst Persoons- en

geo-informatie

vormgeving: gijs sierman

druk: hooiberghaasbeek

met dank aan de dienst ruimtelijke ordening, gemeente amsterdam

isbn 978 90 5937 307 5

nur 410/502/901

www.lubberhuizen.nl

21

van het centraal station naar het amsterdamse bosnatuurlijk

10 wandelIngenamsterdam

In de Stad

22

Van het Centraalleeuwen

station naar heten parkIeten

amsterdamse Bos

10 kilometer

route [zie kaartje pagina 130-131]startpunt: Schreierstoren.

Volg de Oudezijds Kolk, ga aan het eind rechtsaf de Zeedijk op en

sla direct linksaf de Sint Olofssteeg in, en ga linksaf de Oudezijds

Voorburgwal op. Loop deze helemaal af tot aan de Grimburgwal en

ga hier rechtsaf. Loop rechtdoor, steek het Rokin over en ga aan je

rechterhand de Watersteeg in, kruis de Kalverstraat en ga aan het

eind van de Begijnensteeg het Begijnenhof in, dat je weer verlaat

via de uitgang aan het Spui. Ga naar rechts en loop via de Heisteeg

(tussen de cafés De Zwart en Hoppe) en de Wijde Heisteeg naar de

Herengracht en ga hier na het oversteken van de gracht linksaf, ga

bij de Leidsegracht rechtsaf, steek de Marnixstraat over en ga links

de Leidsekade op. Doorkruis aan de overkant van het Leidseplein

het Leidsebosje, steek de Stadhouderskade over en loop het Vondel-

park in. Houd hier de noordelijke route aan en verlaat het park bij

de Schinkelhavenstraat. Steek de Amstelveenseweg en de brug over

de Schinkel over en ga linksaf de Sloterkade op. Loop deze af tot aan

Huis te Vraag (aan de Rijnsburgstraat). Verlaat de begraafplaats

en loop een stukje terug naar het Jaagpad, ga hier rechtsaf en volg

1

23

dit tot aan de sluisjes, ga deze over naar het IJsbaanpad. Ga na de

sluisjes meteen rechts de Jachthavenweg op, die onder de a10 door

loopt. De Jachthavenweg buigt na het viaduct eerst naar links, neem

vervolgens rechts het Damloperspad. Ga aan het eind links het Jol-

lenpad op en sla rechtsaf weer de Jachthavenweg in. Blijf de weg

volgen en loop rechtdoor naar de hoofdingang van het Amsterdamse

Bos, met bezoekerscentrum. Op de Amstelveenseweg stoppen bus-

sen richting Centraal Station.

amsterdam is de kleinste wereldstad ter wereld. we denken dat

we heel wat zijn, maar het is maar net tien kilometer lopen van

hartje centrum naar de allerbuitenste buitenwijk. we starten

bij het centraal station en we eindigen nog geen drie uur later

(rustpauzes niet meegerekend) in het amsterdamse bos bij

buitenveldert. van toeristendrukte naar rust en ruimte via een

doorlopend lint van water en groen. langs grachten, door par-

ken en met een korte stop op een begraafplaats.

amsterdam is niet alleen de kleinste wereldstad, maar ook een

van de groenste. dat hebben we te danken aan de zeventiende-

eeuwse stedenbouwers die de grachtengordel bedachten. geen

straten, maar waterwegen moesten hun stad bereikbaar ma-

ken. langs die grachten kwamen bomen, waardoor het centrum

van amsterdam ook nu nog gekenmerkt wordt door water en

groen. en door relatieve rust, want de laat-middeleeuwse stad is

ongeschikt voor autoverkeer en dat moet vooral zo blijven.

1. muurvarens aan de oudezijds kolkwe starten bij het somberste, donkerste stukje gracht dat am-

sterdam kent. maar juist door die donkerte en het vocht staan

de kademuren hier vol met muur-

varens. kijk maar naar beneden.

deze planten houden van nature

van oude, verweerde berghellingen

en de grachtenkademuren met hun

kalkrijke specie lijken daar sprekend

op. in amsterdam komen 23 soorten

van het centraal station naar het amsterdamse bos

24

1 leeuwen en parkieten

muurvarens voor, met namen als zwartsteel, tongvaren, steen-

breekvaren en naaldvaren. daarmee is amsterdam de beste

muurplantenstad van nederland. we winnen het van utrecht

en maastricht. muurvarens worden door de wet beschermd. dat

betekent dat bij renovatie van de kademuren rekening moet

worden gehouden met de varens. ze moeten er na de renovatie

weer een plekje kunnen vinden. zelfs de te gebruiken specie is

afgestemd op de wensen van de planten.

2. oudezijds voorburgwal: leeuwen en iepener staan 400.000 bomen in

amsterdam en daarvan

zijn er 75.000 iepen. die

iepen staan vooral langs de

amsterdamse grachten. ze

staan langs de oudezijds,

de herengracht en de leid-

segracht en ze gaan je van-

daag vrijwel onafgebroken

begeleiden van het cen-

traal naar het leidseplein.

de iep is een oer-hollandse

boom, die hier al groeide

toen wij mensen nog in de

savanne van afrika huisden

en langzaam probeerden

rechtop te gaan lopen. het

is een taaie boom die uit-

stekend is toegerust voor het harde stadse leven. het plaveisel

dat op zijn wortels drukt, het zout dat ’s winters wordt gestrooid

tegen gladheid, de wildplassende engelse toeristen, de iep kan

ertegen. zijn geribbelde schors biedt leefplek aan allerlei insec-

ten, en daarmee voedsel aan vogels als kool- en pimpelmees,

boomkruiper en grote bonte specht. allemaal soorten die je

hier, midden in de stad, dankzij de iep kan horen en zien.

naast iepen zijn er veel leeuwen op de oudezijds. bij in elk ge-

25

van het centraal station naar het amsterdamse bos

val de huisnummers 8, 14, 18 en 298 (poortje de brakke grond)

sieren gebeeldhouwde leeuwenkoppen de gevels. in de zes-

tiende eeuw werden twee leeuwen toegevoegd aan het tot dan

toe wat saaie amsterdamse wapen. daarna konden deze dieren

zich in een grote populariteit verheugen, die voortduurt tot op

de dag van vandaag en vooral tot uiting komt bij voetbalwed-

strijden van het nederlands elftal.

3. de koeten van de oudezijdsbij gebrek aan woonboten met handige vlotjes zijn er maar wei-

nig watervogels in deze gracht. toch zwemmen hier soms op-

vallend veel knobbelzwanen rond, omdat hier mensen wonen

die deze dieren graag voeren. en natuurlijk zijn er meerkoeten.

deze taaiste van alle watervogels bouwt zijn nest op oude au-

tobanden, drijvende kerstbomen of in halfgezonken bootjes.

in de zomer verdedigen de koeten het stuk gracht rondom hun

nest met veel lijfelijk en verbaal geweld tegen soortgenoten. als

ze jongen hebben, jagen ze naast andere koeten ook de eenden

de gracht uit. zelfs de zwanen blijven dan liever uit de buurt.

agressie tegen soortgenoten is overigens een wijdverbreid

verschijnsel in de dierenwereld. als je hier midden in de nacht

loopt dan kun je er zelf ook mee te maken krijgen.

4. bezinning op het begijnhofeén van de stilste plekken in de stad is het begijnhof. zolang er

tenminste niet te veel toeristen lopen. het is een plek voor be-

zinning, een plek om je midden in de stad even bewust te wor-

den van vogelleven. een zingende merel in het begijnhof klinkt

in de omringende stilte veel harder en devoter dan in de rest

van de stad. verder zie je er hout-

duiven en eksters, gewone vogels,

maar hier vallen ze ineens op.

het is mogelijk om midden in de

stad met een gesloten bouwblok

volstrekte stilte voor de stadsbe-

woners te creëren. dat wisten ze

26

1 leeuwen en parkieten

al in de middeleeuwen, we weten het nu nog, toch lijken we het

steeds weer te vergeten. in nieuwbouwprojecten zie je niet veel

gesloten woonblokken meer.

5. leidsegracht: sikkelvormige silhouettenvia de herengracht, waar bij huisnummer 380 leeuwen in het

hek van het nederlands instituut voor oorlogsdocumentatie

bijten, komen we bij de leidsegracht. weer die iepen. en veel

vogelgekwetter: mezen, merels,

boomkruipers. in de zomer komen

daar de gierzwaluwen bij. kijk van

begin mei tot eind juli maar eens

een paar minuten omhoog. het

kan nooit lang duren of je ziet er

een paar razendsnelle, zwarte, sik-

kelvormige silhouetten op muggenjacht.

op de kademuren van de leidsegracht zitten weer regelmatig

muurplanten. varentjes, maar ook de lokale specialiteit klein

glaskruid, een onopvallend, brandnetel-achtig geval met kleine

witgroene bloemetjes.

6. vondelparkonder de reusachtige platanen (aangeplant in 1850) van het

leidsebosje door komen we bij de ingang van het vondelpark.

het drukste park van amsterdam en nederland en met zijn tien

miljoen bezoekers per jaar zelfs een van de drukste ter wereld.

erg veel wilde planten en dieren zitten er dan ook niet. wel zijn

er veel bomen. er staan 4500 bomen van 125 verschillende soor-

ten, waarvan veertig bomen meer dan zestig jaar oud zijn. aan

die oude bomen is het te danken dat holenbroedende vogels het

in het vondelpark wel degelijk naar hun zin hebben. dan gaat

het om mezen, spreeuwen, de grote bonte specht, kauwtjes,

holenduiven en om de halsbandparkiet, die hier in 1976 zijn

amsterdamse zegetocht begon. we nemen de noordelijke route

door het park, want die leidt langs de terrassen en natuur wordt

alleen maar mooier met een biertje erbij. let bij het tweede deel

27

van het centraal station naar het amsterdamse bos

Halsbandparkiet

De gifgroene halsbandparkiet was in de jaren zestig en zeventig een

geliefde kooivogel. Maar de liefde duurde niet lang. Het beestje is bij-

zonder luidruchtig, niet bepaald goed in het imiteren van stemmen

en sloopt alles waar hij zijn snavel tussen kan krijgen. Begin jaren

zeventig zetten de eerste gefrustreerde parkietenhouders de deuren

van de kooitjes open: wegwezen, zoek het maar uit daarbuiten.

In 1976 kwamen op deze manier de eerste twee halsbandparkieten

in het Vondelpark terecht. Mevrouw Tichelaar, die later de koos-

naam het Papegaaienvrouwtje kreeg, ontfermde zich over de dieren

en ging ze elke dag bijvoeren. En hield dat uiteindelijk meer dan

twintig jaar vol. Na een jaar kreeg dit paartje drie jongen. Andere

losgelaten parkieten voegden zich bij de familie. Het werden er

steeds meer. Ze verspreidden zich over de stad en gingen ook in an-

dere parken broeden. Tellingen in 2008 en 2009 leerden dat er toen

meer dan 3000 halsbandparkieten in Amsterdam rondvlogen. In de

winter zijn die grote aantallen het meest duidelijk. Dan verzamelen

ze zich met honderden tegelijk op hun slaapplaat-

sen in de toppen van hoge bomen. Zo’n slaap-

plaats in Noord, langs het Noordhollands Kanaal,

telde in 2010 maar liefst 1800 vogels.

De eenentwintigste-eeuwse parkieten redden

zich prima zonder mevrouw Tichelaar. Ze hebben

geleerd dat onze inheemse bomen prima zaden

en vruchten afleveren. Ze eten paardenkastan-

jes, vlierbessen, bramen, appels, rozenbottels.

En ze zijn zelf ook prooi geworden. De havik en

de slechtvalk, drieste vogeljagers, hebben ont-

dekt dat deze exotische hapjes prima smaken.

De slechtvalk belaagt ze tot diep in de stad. Deze klifbewoner be-

schouwt de Overhoekstoren, tegenover het Centraal Station aan de

oever van het IJ, als een perfecte rots om daarvandaan op parkieten

te jagen. De halsbandparkiet is een perfect ingeburgerde allochtoon

die heel wat kleur toevoegt aan de Amsterdamse vogelwereld.

28

1 leeuwen en parkieten

van de tocht, als de amstelveenseweg nadert, op rondvliegende

ooievaars – sinds enkele jaren broedt er regelmatig een paartje

in het park. in een niet toegankelijke vijver van het park barst

het van de kikkers. die zijn daar niet uit zichzelf gekomen. de in-

middels gepensioneerde stadsecoloog martin melchers heeft ze

hier uitgezet. ze zijn afkomstig van bouwterreinen waar ze geen

overlevingskansen hadden. nu hoor je op zomeravonden weer

kikkergekwaak in het park, want ze amuseren zich prima hier.

29

van het centraal station naar het amsterdamse bos

Groenbescherming

Groen is mooi, parken zijn fijn, maar groen brengt geen geld op en

bomen en konijnen betalen geen belasting. Daarom dreigt groen

voortdurend het onderspit te delven in de strijd om de schaarse

ruimte in Nederland. De bouw van woningen en kantoren brengt

immers wél geld op. Maar in een stad zonder groen wil niemand

wonen en dan zijn die woningen ook niets meer waard. Je moet het

groen dus beschermen, om ervoor te zorgen dat het kortstondig

gewin niet ten koste gaat van het langetermijnperspectief.

Voor die bescherming zijn er verschillende middelen. Het beste

werkt het onderbrengen van groen bij een particuliere beheerder. Is

een gebied eenmaal van Natuurmonumenten of Staatsbosbeheer,

dan kun je er als gemeente geen huizen meer bouwen. Dat geldt

in Amsterdam bijvoorbeeld voor de IJdoornpolder en stukken van

Waterland. Ook is het handig als het rijk zich ermee bemoeit. Het

Vondelpark is rijksmonument. Als de gemeente Amsterdam daar

iets wil dan kan dat alleen binnen de grenzen die het rijk stelt. Dan

kennen we nog de status van gemeentelijk monument. Begraaf-

plaats Huis te Vraag valt onder die vlag. Maar het is een beetje

onduidelijk wat dat betekent. Als de gemeente iets tot monument

benoemt mag de gemeente die status ook weer zelf intrekken.

Meer bescherming biedt het instrument van de Hoofdgroenstruc-

tuur. In de Amsterdamse structuurvisie is vastgelegd dat in gebie-

den die vallen onder de Hoofdgroenstructuur geen woningbouw

of wegenaanleg mag plaatsvinden. Het Amsterdamse Bos, Huis

te Vraag en Vondelpark vallen alle drie onder de Hoofdgroenstruc-

tuur. Zo’n structuurvisie geldt meestal voor tien jaar, daarna

wordt hij herzien en komt de status van Hoofdgroenstructuur ter

discussie.

Kortom: de meest gebruikte beschermingsregimes gelden voor de

kortere termijn. Het nut van groengebieden voor mens en dier zal

steeds weer met onderzoek aangetoond moeten worden.

130

Van het Centraal stationleeuwen en parkIeten naar het amsterdamse Bos 10 kilometer

n

1

7

8

131

1

34

5

6

2