Nationaal Vrijheidsonderzoek 2012

Kennisdeel: de Tweede Wereldoorlog in internationaal perspectief

2

Inhoudsopgave

1. Achtergrond en doelstelling p. 3

• Achtergrond p. 4

• Samenvatting p. 5

2. Algemene kennis over de oorlog p. 6

• Schatten Nederlanders hun kennis over de oorlog

in vergelijking met 2009 hoger of lager in? p. 8

• De Tweede Wereldoorlog tussen andere onderwerpen p. 9

• Verschillen tussen ouderen en jongeren p. 10

• Waarover denkt men het meest te weten? p. 11

• Verschillen tussen ouderen en jongeren p. 12

• Neemt kennis toe of af? p. 13

• Verschillen tussen ouderen en jongeren p. 14

3. De oorzaken van de Tweede Wereldoorlog

in Europa en Azië p. 15

• Kent men de oorzaken en het verloop van de oorlog

in Europa? p. 17

• Verschillen tussen ouderen en jongeren p. 18

• Kent men de oorzaken van de oorlog in Azië? p. 19

• Verschillen tussen ouderen en jongeren p. 20

• 2012 versus 2007: ontwikkeling van kennis? p. 21

4. Het verloop en de omvang van de oorlog p. 22

• Kent men de schaal van de Tweede Wereldoorlog? p. 24

• Wat weet men van de (on)partijdigheid van landen? p. 25

• Wat weet men over de bezetting van landen? p. 26

• Nederlanders in Nederlands-Indië tijdens de bezetting p. 27

• Suriname tijdens de oorlog p. 28

• Hoe raakten landen bij de oorlog betrokken? p. 29

5. Internationale organisaties en verdragen p. 30

• Organisaties en verdragen p. 32

• De betekenis van organisaties of verdragen p. 33

• In welke Europese landen was er in de jaren

70 een dictatuur? p. 34

6. Onderzoeksverantwoording p. 35

Nationaal Vrijheidsonderzoek

Kennisdeel 2012

Veldkamp

Dieter Verhue

Bart Koenen

Rogier van Kalmthout

p5716

5 april 2012

3

Achtergrond en doelstelling

Ken

nis

deel

4

Achtergrond en doelstelling

Nationaal Vrijheidsonderzoek

� Het Nationaal Vrijheidsonderzoek wordt jaarlijks in

opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei

uitgevoerd om de beleving van Nederlandse burgers

ten aanzien van 4 en 5 mei te monitoren. Dit vanuit de

gedachte dat deze beleving in de loop der tijd kan

veranderen, doordat de Tweede Wereldoorlog steeds

verder achter ons ligt en jongere generaties in de

samenleving geen directe ervaringen hebben met de

Tweede Wereldoorlog.

� Het onderzoek bestaat uit een (vast) draagvlakdeel

en een themadeel. In het draagvlakdeel wordt de

houding en het draagvlak ten aanzien van de jaarlijkse

Nationale Herdenking op 4 mei en de viering van 5 mei

in kaart gebracht. In het themadeel staan jaarlijks

verschillende onderwerpen centraal.

Themadeel

� In het themadeel wordt dit jaar de kennis onderzocht

die Nederlandse burgers hebben over de Tweede

Wereldoorlog in internationaal perspectief. In het

onderzoek worden sommige vragen uit de

kennisonderzoeken van 2006 en 2007 herhaald.

Daarnaast zijn nog enkele vragen meegenomen die in

andere jaren zijn gesteld. Hierdoor zijn vergelijkingen

met eerdere onderzoeken mogelijk en kunnen

uitspraken worden gedaan over trends in de tijd.

� Het onderzoek is uitgevoerd onder een

representatieve steekproef van de Nederlandse

bevolking naar de achtergrondkenmerken sekse,

leeftijd, opleidingsniveau, regio, inkomen en etniciteit. In

de rapportage wordt enkele keren onderscheid gemaakt

tussen autochtone en allochtone Nederlanders. Met

allochtone Nederlanders worden niet-westerse

allochtonen bedoeld.

5

Samenvatting

� De Nederlandse bevolking is de eigen kennis over de

Tweede Wereldoorlog de afgelopen jaren lager gaan

inschatten. Een terechte inschatting, want het

kennisniveau is de afgelopen jaren over een aantal

onderwerpen gedaald. Dit geldt met name voor de

onderwerpen militaire geschiedenis en – in mindere

mate – vervolging; twee onderwerpen waarvan men

overigens zelf aangeeft er niet de meeste kennis van te

hebben.

� Net als in voorgaande jaren schatten 65-plussers hun

kennis vaker hoog in dan de na-oorlogse generaties.

Een terechte inschatting, omdat bij vrijwel alle

onderwerpen 65-plussers vaker de juiste antwoorden

geven. De middengroepen (25 tot en met 49 jaar) zijn

hun kennis lager gaan inschatten. Ook geven zij vaker

aan helemaal geen kennis over de Tweede

Wereldoorlog te hebben.

� Het kennisniveau verschilt sterk per onderwerp. Zo

zijn in het voorliggende onderzoek veel vragen gesteld

over het militaire verloop van de oorlog, terwijl dit niet

het onderwerp is waarvan men zelf aangeeft de meeste

kennis te hebben. Kennis wordt soms ook onderschat.

Van de oorlog in Nederlands-Indië zegt men weinig

kennis te hebben, terwijl een ruime meerderheid juist

een goed beeld heeft van de situatie tijdens de Japanse

bezetting.

� Tot slot wordt de kennis over de oorlog soms ook

overschat. Zo zien zeven op de tien Nederlanders de

Jodenvervolging onterecht als oorzaak van de oorlog en

wordt ook de omvang van de oorlog door de

meerderheid behoorlijk onderschat: slechts 2% weet dat

vrijwel alle landen bij de Tweede Wereldoorlog waren

betrokken.

6

Algemene kennis over de oorlog

Ken

nis

deel

7

Men denkt veel van de oorlog te weten

� Het Nederlands publiek is de eigen kennis over de

Tweede Wereldoorlog de afgelopen jaren lager gaan

inschatten. Dit geldt vooral voor de groep tussen de 25

en 50 jaar. Toch denkt men relatief veel van de oorlog

te weten in vergelijking met andere onderwerpen. Het

leven van gewone mensen tijdens de oorlog is het

onderwerp waarover mensen volgens zichzelf de

meeste kennis hebben.

Kennis 65-plussers hoger

� 65-plussers schatten hun kennis hoger in dan na-

oorlogse generaties. Een terechte inschatting, want op

vrijwel alle kennisvragen weten 65-plussers vaker het

goede antwoord dan mensen jonger dan 65 jaar.

Jongeren geven aan minder kennis te hebben, ook dat

blijkt terecht.

Vervolging Joden bij merendeel bekend

� Net als in eerder onderzoek weten bijna alle

Nederlanders dat Joden tijdens de oorlog door de

nazi’s werden vervolgd. De kennis over andere

vervolgde groepen, zoals Roma en Sinti,

homoseksuelen en geestelijk gehandicapten is de

afgelopen drie jaar licht afgenomen.

Begin en einde oorlog alom bekend

� Het merendeel van de Nederlanders weet net als in

voorgaande jaren dat de oorlog in Nederland in 1940

uitbrak en dat de oorlog in 1945 was afgelopen.

Algemene kennis over de oorlog

8

���� 65-plussers schatten hun kennis

over de oorlog vaker hoog in dan

mensen die jonger zijn dan 65 jaar.

Dit was ook zo in 2009. Vooral de

middengroepen geven in vergelijking

met 2009 aan minder kennis te

hebben.

���� Jongeren (13 tot en met 24 jaar)

schatten hun kennis over de oorlog

wat hoger in dan mensen van 25 tot

en met 49 jaar. Dit was ook in 2009,

al zijn 25- tot en met 49-jarigen hun

kennis in 2012 wel lager gaan

inschatten.

Schatten Nederlanders hun kennis over de oorlog in vergelijking met 2009 hoger of lager in?

Geef aan of u veel of weinig af weet van de

Tweede Wereldoorlog. (n=896)

36

30

27

23

37

48

0% 20% 40% 60% 80% 100%

(heel) veel niet veel, niet weinig (heel) weinig

Vrijheidsonderzoek 2009

Vrijheidsonderzoek 2012

3330

19 21

31

50

0

10

20

30

40

50

60

13 - 17 jaar 18 - 24 jaar 25 - 34 jaar 35 - 49 jaar 50 - 64 jaar 65-plus

%

Percentages (heel) veel kennis over de Tweede

Wereldoorlog; uitgesplitst naar leeftijd. (n=896)

Het zijn vooral de middengroepen (25- tot en met 49-jarigen) die hun kennis over de oorlog lager

inschatten dan drie jaar geleden. Ook geven zij vaker aan (heel) weinig van de oorlog af te weten.

ik weet (heel) veel van de Tweede Wereldoorlog

9

Geef van de volgende onderwerpen aan of u hier

veel of weinig van af weet (n=896).

In vergelijking met andere onderwerpen schat men de eigen kennis over de Tweede Wereldoorlog redelijk

hoog in. Deze zelfgeschatte kennis ligt op een vergelijkbaar niveau met de kennis over het Christendom

of het Nederlandse Koningshuis.

De Tweede Wereldoorlog tussen andere onderwerpen

7

9

10

17

18

25

26

30

30

31

8

12

14

14

14

28

27

22

23

16

85

79

76

70

69

47

48

49

47

54

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Tachtigjarige Oorlog

Eerste Wereldoorlog

Gouden Eeuw

Koude Oorlog

Midden Oosten conflict

Milieu

Politiek

Nederlandse Koningshuis

Tweede Wereldoorlog

Christendom

(heel) veel niet veel, niet weinig (heel) weinig

���� Ouderen schatten hun kennis op de

meeste punten hoger in dan jongeren.

Uitzondering is het onderwerp milieu.

Jongeren van 18 tot en met 24 jaar geven

vaker aan over dit onderwerp het meeste te

weten.

���� Ook jongeren van 13 tot en met 17 jaar

schatten hun kennis relatief hoog in. Van de

genoemde onderwerpen scoort de Tweede

Wereldoorlog verreweg het hoogste bij hen.

10

Verschillen tussen ouderen en jongeren

Onderwerpen

Totaal

%

13 t/m

17 jaar

%

18 t/m

24 jaar

%

25 t/m

34 jaar

%

35 t/m

49 jaar

%

50 t/m

64 jaar

%

65-plus

%

� Christendom 31 26 25 30 31 28 42�

� Tweede Wereldoorlog 30 33 30 19 21 31 50�

� Nederlandse Koningshuis 30 20 22 20 22 27 40�

� Politiek 26 15 23 23 27 32 48�

� Milieu 25 24 31� 16 26 27 28

� Midden Oostenconflict 18 8 7 17 19 19 26�

� Koude Oorlog 17 15 9 8 20 15 27�

� Gouden Eeuw 10 14 5 6 9 10 15�

� Eerste Wereldoorlog 9 11 2 6 13 7 11

� Tachtigjarige Oorlog 7 11 3 3 4 9 13�

Geef van de volgende onderwerpen aan of u hier veel of weinig van afweet. (alleen percentages ‘weet men veel van af’ (n=896)

���� = hoogste percentage

11

���� Het leven van gewone mensen is een

thema waarover vooral 65-plussers veel

kennis zeggen te hebben.

� Uit het Vrijheidsonderzoek van 2011

bleek dat verzet het onderwerp is waar

men de meeste interesse in heeft.

Tegelijkertijd geeft men aan weinig kennis

van dit onderwerp te hebben.

���� 25- tot en met 34-jarigen geven vaker

dan andere leeftijdsgroepen aan van

geen enkel onderwerp kennis te hebben.

� Verder zijn er geen verschillen tussen

hoger of lager opgeleiden of mannen en

vrouwen.

Van welke van de volgende aspecten van de Tweede Wereldoorlog heeft u de meeste kennis?

(een antwoord mogelijk; n=896). De antwoorden zijn vergeleken met onderwerpen waar men in

het Vrijheidsonderzoek van 2011 de meeste interesse in had.

Waarover denkt men het meest te weten?

11

10

8

47

34

28

45

31

2

2

11

14

15

25

0 20 40 60 80

geen van deze

onderwerpen

daderschap

Nederlands-

Indië

verzet

militaire

geschiedenis

vervolging

leven van

gewone mensen

meeste interesse 2011 meeste kennis 2012

%

Kennis en interesse vallen niet samen: men heeft niet altijd de meeste kennis van het onderwerp

waarin men het meest is geïnteresseerd.

12

Verschillen tussen jongeren en ouderen

aspecten

Totaal

%

13 - 17

jaar

%

18 - 24

jaar

%

25 - 34

jaar

%

35 - 49

jaar

%

50 - 64

jaar

%

65-plus

%

� het leven van gewone mensen 25 12 16 23 27 23 35�

� vervolging 15 17 23� 15 9 22 9

� militaire geschiedenis 14 16 17� 12 17� 13 12

� verzet 11 20� 9 9 7 11 16

� daderschap 2 1 1 1 4 1 3

� Nederlands-Indië 2 1 1 2 3 - 2

� geen van deze aspecten 31 34 33 38� 32 31 22

Van welke van de volgende aspecten van de Tweede Wereldoorlog heeft u de meeste kennis? (één antwoord mogelijk; n=896)

���� = hoogste percentage

13

Wanneer was de Tweede Wereldoorlog in

Nederland? (wat was het eerste jaar en het

laatste jaar; open vraag in 2006, 2007, 2012)

Neemt kennis toe of af?

���� Een ruime meerderheid, zowel jong als oud, weet

dat de oorlog in Nederland in 1940 begon en in 1945

eindigde.

De toe- of afname van kennis hangt samen met het onderwerp. Zo is de kennis over het begin en het einde van de

Tweede Wereldoorlog groot en stabiel, net zoals de kennis over de Joden als vervolgde groep. De kennis over

andere vervolgde groepen is daarentegen afgenomen.

8689

87

9598 97

50

60

70

80

90

100

2006 2007 2012

beginjaar 1940

eindejaar 1945

%

Welke van de onderstaande groepen werden tijdens de

Tweede Wereldoorlog door de nazi’s vervolgd? (meer

antwoorden mogelijk; n=896)

4

4

14

43

43

72

75

80

97

3

2

2

13

31

31

32

56

61

73

96

0 20 40 60 80 100

weet niet

rooms-katholieken

protestanten

moslims

communisten

Jehovas Getuigen

donkere mensen

geestelijk gehandicapten

homoseksuelen

Roma en Sinti ("zigeuners")

Joden

ja, werden vervolgd 2012 ja, werden vervolgd 2006

%

� = niet vervolgd

� = niet vervolgd

� = niet vervolgd

� = niet vervolgd

In 2006 niet gevraagd

���� De vervolging van Joden is

net als in 2006 bij nagenoeg alle

Nederlanders bekend (96%).

���� De vervolging van Jehova’s

getuigen en communisten is

minder goed bekend bij

Nederlanders burgers.

���� Ouderen hebben meer kennis

over welke groepen wel en niet

werden vervolgd dan jongeren en

mensen van middelbare leeftijd.

%

14

Verschillen tussen ouderen en jongeren

Groepen vervolgden

Totaal

%

13 t/m

17 jaar

%

18 t/m

24 jaar

%

25 t/m

34 jaar

%

35 t/m

49 jaar

%

50 t/m

64 jaar

%

65-plus

%

� Joden 96 94 97 97 96 95 99�

� Roma en Sinti ("zigeuners") 73 64 64 62 72 74 92�

� homoseksuelen 61 56 62 55 57 61 78�

� geestelijk gehandicapten 56 45 52 46 54 58 72�

� donkere mensen 32 31 37���� 34 35 32 24

� Jehova’s getuigen 31 19 26 24 29 33 49�

� communisten 31 15 23 24 30 35 48�

� Moslims 13 10 18���� 14 11 14 10

� Protestanten 2 4 4 2 2 1 2

� rooms-katholieken 2 4 3 1 3 1 1

� weet niet 3 5 2 2 4 5 1

���� = niet vervolgd

���� = niet vervolgd

Welke van de onderstaande groepen werden tijdens WO II door de nazi’s vervolgd? (meer antwoorden mogelijk; % ja, (…) werden

vervolgd; n=896)

���� = niet vervolgd

���� = niet vervolgd

���� = hoogste percentage goede antwoord ���� = hoogste percentage foute antwoord

15

Oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in

Europa en Azië

Ken

nis

deel

16

Oorzaken van de oorlog

Hoger kennisniveau ouderen

� Het kennisniveau van 65-plussers is het hoogst: zij

hebben een beter beeld van de oorzaken van de oorlog

in Europa en Azië dan mensen die jonger dan 65 jaar

zijn.

Daling kennisniveau ten opzichte van 2007

� In het onderzoek van 2007 zijn dezelfde vragen

gesteld over de oorzaken van de oorlog in Azië en

Europa. In vergelijking met vijf jaar geleden is de kennis

over de oorzaken van de oorlog in Europa en Azië

gedaald. Overigens gaan veel vragen over het militaire

verloop van de oorlog, een onderwerp waarvan slechts

14% aangeeft er de meeste kennis over te hebben.

Beter beeld van de oorlog in Europa

� Men heeft een beter beeld van de oorzaken van de

Tweede Wereldoorlog in Europa dan van de Tweede

Wereldoorlog in Azië. Zo wordt Duitsland’s streven naar

Lebensraum terecht door driekwart gezien als oorzaak

van de oorlog. Toch zijn er ook kennislacunes: zo ziet

een meerderheid de Jodenvervolging ten onrechte als

een van de oorzaken van de oorlog in Europa.

Minder kennis over de oorlog in Azië

� Een derde weet dat de oorlog in Azië begon omdat

Japan andere landen wilde bezetten vanwege hun

grondstoffen. Dat Japan Europees kolonialisme wilde

tegengaan en de Europeanen uit Azië wilde verjagen is

bij ruim een kwart van de bevolking bekend.

18

41

47

48

54

63

76

69

24

13

20

18

8

7

13

35

40

32

28

29

17

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Duitsland zette de Jodenvervolging in

de vernedering van Duitsland na de Eerste

Wereldoorlog

Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de

Sovjet-Unie

Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten

sloten een akkoord tegen Duitsland

de economische crisis in Duitsland

Sovjet-Unie viel Duitsland aan

Duitsland wilde uitbreiden en andere landen bezetten

(Lebensraum)

goede antwoord foute antwoord weet niet

17

Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa? Geef

per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (n=896).

Kent men de oorzaken en het verloop van de oorlog in Europa?

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

. Men weet redelijk goed wat de oorzaken van de oorlog in Europa zijn. Wel ziet een meerderheid de Jodenvervolging ten

onrechte als oorzaak. Vier op de tien hebben een goed beeld van het verloop van de oorlog.

Zet de onderstaande gebeurtenissen van de oorlog

in Europa in de juiste volgorde (n=896).

� Slechts 18% weet dat de Jodenvervolging geen oorzaak van de oorlog was, terwijl

69% de Jodenvervolging ten onrechte ziet als één van de oorzaken van de oorlog in

Europa. Ten opzichte van 2006 en 2007 zijn deze percentages niet veranderd.

18

Verschillen tussen ouderen en jongeren

Oorzaken Tweede Wereldoorlog

(% goede antwoorden) Totaal

%

13 t/m 17

jaar

%

18 t/m

24 jaar

%

25 t/m 34

jaar

%

35 t/m

49 jaar

%

50 t/m 64

jaar

%

65-plus

%

� Duitsland wilde uitbreiden en andere landen

bezetten (Lebensraum) 76 68 76 70 76 74 88����

� De Sovjet-Unie viel Duitsland aan 63 52 60 54 61 67 76����

� De economische crisis in Duitsland 54 53 54 45 51 54 64����

� Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde

Staten sloten een akkoord tegen Duitsland

48 41 49 46 47 46 56����

� De vernedering van Duitsland na de Eerste

Wereldoorlog 41 41 39 42 38 40 47����

� Duitsland zette de Jodenvervolging in 18 15 18 13 22 13 28����

� Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de

Sovjet-Unie 13 8 15���� 12 14 12 15

Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (%

goede antwoorden; n=896).

���� = hoogste percentage goede antwoord

13

27

27

31

31

38

41

24

16

17

7

13

17

3

63

57

57

62

56

45

56

0% 20% 40% 60% 80% 100%

door de economische crisis in Japan

Japan wilde kolonialisme van westerse landentegengaan

Japan wilde de Europeanen uit de Europese koloniënverjagen

China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen Japan

Japan wilde uitbreiden en andere landen bezettenvanwege grondstoffen

de Verenigde Staten vielen Japan aan

de Sovjetunie viel Japan aan

goede antwoord foute antwoord weet niet

19

���� Ouderen kennen de

oorzaken van de oorlog in

Azië beter dan jongeren.

���� Autochtone Nederlanders

(29%) weten vaker dan

allochtone Nederlanders

(10%) dat Japan het

kolonialisme van westerse

landen wilde tegengaan.

Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Azië?

Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (n=896).

Kent men de oorzaken van de oorlog in Azië?

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

Het kennisniveau over de oorzaken van de oorlog in Azië is matig. Men geeft relatief weinig foute

antwoorden, maar daarentegen geeft men vaak aan het antwoord niet te weten.

20

Verschillen tussen jongeren en ouderen

Oorzaken Tweede Wereldoorlog

(% goede antwoorden)

Totaal

%

13 - 17

jaar

%

18 - 24

jaar

%

25 - 34

jaar

%

35 - 49

jaar

%

50 - 64

jaar

%

65-plus

%

� De Sovjetunie viel Japan aan 41 29 36 35 39 42 55����

� De Verenigde Staten vielen Japan aan 38 30 30 23 35 46 54����

� China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen

Japan 31 22 28 31 29 29 41����

� Japan wilde uitbreiden en andere landen bezetten

vanwege grondstoffen 31 27 27 25 26 34 50����

� Japan wilde de Europeanen uit de Europese

koloniën verjagen 27 25 30 19 20 26 45����

� Japan wilde kolonialisme van westerse landen

tegengaan 16 13 16 17 15 16 21����

� Door de economische crisis in Japan 13 11 13 7 12 17���� 17����

Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Azië? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is.

(alleen de goede antwoorden; n=896)

���� = hoogste percentage goede antwoord

21

2012 versus 2007: ontwikkeling van kennis?

Oorzaken Tweede Wereldoorlog in Europa: resultaten van 2007

en 2012 met elkaar vergeleken (% goede antwoorden; n=896).

37

43

31

43

48

54

59

13

16

27

31

31

38

41

0 20 40 60 80

door de economische crisis in

Japan

Japan wilde kolonialisme van

westerse landen tegengaan

Japan wilde de Europeanen uit

de Europese koloniën verjagen

China en de Sovjetunie sloten

een akkoord tegen Japan

Japan wilde uitbreiden en andere

landen bezetten vanwege

grondstoffen

de Verenigde Staten vielen Japan

aan

De Sovjetunie viel Japan aan

goede antwoorden 2007 goede antwoorden 2012

%

���� Het kennisniveau in

2012 is in alle opzichten

gedaald ten opzichte van

2007.

���� De oorzaken van de

oorlog in Europa zijn

bekender dan de oorzaken

van de oorlog in Azië.

Oorzaken Tweede Wereldoorlog in Azië: resultaten van 2007 en

2012 met elkaar vergeleken (% goede antwoorden; n=896).

Het kennisniveau over de oorzaken van de oorlog in Europa en Azië is de afgelopen vijf jaar in alle opzichten

gedaald. Die daling wordt niet veroorzaakt doordat men vaker een fout antwoord geeft, maar omdat men in 2012

vaker aangeeft het niet te weten.

51

67

72

86

18

41

47

48

54

63

76

19

49

52

0 20 40 60 80 100

Duitsland zette de Jodenvervolging in

de vernedering van Duitsland na de

Eerste Wereldoorlog

Japan en Duitsland sloten een

akkoord tegen de Sovjet-Unie

Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de

Verenigde Staten sloten een akkoord

tegen Duitsland

de economische crisis in Duitsland

Sovjet-Unie viel Duitsland aan

Duitsland wilde uitbreiden en andere

landen bezetten (Lebensraum)

goede antwoorden 2007 goede antwoorden 2012

%

22

Het verloop en de omvang van de oorlog

Ken

nis

deel

23

Verloop en omvang van de oorlog

Onderschatting omvang van de oorlog

� Net als voorgaande jaren blijken er ten aanzien van

sommige onderwerpen flinke kennislacunes te bestaan.

Zo wordt de omvang van de Tweede Wereldoorlog

behoorlijk onderschat: slechts 2% van de burgers weet

dat bijna alle landen ter wereld bij de oorlog betrokken

waren.

Neutraliteit van Zwitserland bekend

� Men weet van veel landen hoe zij bij de oorlog

betrokken zijn geraakt en tot welke partij zij behoorde.

Vooral de Duitse aanval op Polen en de vrijwillige

aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland zijn bekend. Van

Canada is algemeen bekend dat zij tot de geallieerden

behoorde en ook de neutraliteit van Zwitserland is alom

bekend.

Onderschatting kennis over Nederlands-Indië

� Het kennisniveau over de oorlog in Nederlands-Indië

is hoger dan men zelf inschat. Slechts 2% gaf aan veel

kennis van dit onderwerp te hebben. Toch weet

tweederde van de ondervraagden dat Nederlands-Indië

door Japan werd aangevallen en weet iets meer dan de

helft dat Nederlands-Indië daarna door Japan werd

bezet. Dat Nederlanders tijdens de oorlog door het

Japanse leger gevangen werden genomen en te maken

hadden met dwangarbeid is algemeen bekend.

Kennis over Suriname minder groot

� De kennis over een andere Nederlandse kolonie

tijdens de oorlog - Suriname - is minder groot. Toch is

nog bij zeven op de tien bekend dat Suriname

grondstoffen leverde aan de geallieerden. Dat in

Suriname woonachtige Duitsers geïnterneerd werden,

is bij iets minder dan de helft bekend.

24

Weet u hoeveel procent van de landen er wereldwijd betrokken waren

bij de Tweede Wereldoorlog? (n=896)

Kent men de schaal van de Tweede Wereldoorlog?

���� Slechts 2% van de ondervraagden kent

de juiste schaal van de Tweede

Wereldoorlog.

����Ongeveer de helft van de burgers denkt

dat tussen 25% en 50% van de landen

wereldwijd betrokken waren bij de

Tweede Wereldoorlog.

13

28

21

10

2

27

minder dan 10% ongeveer 25% ongeveer 50% ongeveer 75% bijna 100% weet niet

goede antwoord

De kennis over de omvang van de Tweede Wereldoorlog is ten opzichte van 2006

afgenomen. In dat jaar wist nog 17% de omvang van de oorlog correct in te schatten.

41

52

74

6

12

15

47

49

53

71

27

20

5

41

37

31

20

21

10

32

28

21

53

51

54

33

31

26

19

21

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Oostenrijk

Italië

Zwitserland

Argentinië

Turkije

Marokko

Australië

Polen

Sovjet-Unie

Canada

goede antwoord foute antwoord weet niet

25

���� Niet-westerse allochtonen weten

vaker dan autochtone Nederlanders

dat Marokko (35%) en Turkije (23%)

tot de geallieerde landen

behoorden.

���� Ouderen weten vaker dan

jongeren tot welke partij de

verschillende landen hoorden.

In WO II vochten de Geallieerden tegen de As-mogendheden. Sommige landen waren neutraal. Kunt u van

de volgende landen aangeven tot welke groep zij behoorden? (n=896)

De geallieerde rol van Canada en de neutraliteit van Zwitserland zijn het bekendst. Van landen als Marokko en Turkije

weet men minder vaak of zij in de oorlog een neutraal of een geallieerd land waren of tot de As-mogendheden behoorden.

Wat weet men van de (on-)partijdigheid van landen?

Geallieerd

neutraal

As-land

*

*

.

* Turkije en Argentinië zijn pas in het laatste stadium van de oorlog de Geallieerden gaan steunen.

26

Geef van de volgende landen aan of zij volgens u tijdens de Tweede

Wereldoorlog waren bezet door een van de As-mogendheden. (n=896)

Wat weet men over de bezetting van landen?

11

30

34

37

38

40

55

55

36

17

15

19

12

19

10

53

53

51

44

50

40

40

36

5

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Albanië

Marokko

Maleisië

Spanje

India

Zweden

Australië

Nederlands-Indië

goede antwoord foute antwoord weet niet

bezet door Japan

niet bezet

bezet door Italië

bezet door Japan

niet bezet

niet bezet

niet bezet

niet bezet

De bezetting van Nederlands-Indië door de Japanners is bij meer dan de helft

van de Nederlanders bekend.

���� Ouderen geven bij alle

voorgelegde landen vaker het

goede antwoord dan jongeren.

Verder zijn er geen significante

verschillen.

27

Nederlanders in Nederlands-Indië tijdens de bezetting

Welke twee antwoorden passen het beste

bij de volgende onderwerpen? (n=896)

Nederlanders in Nederlands-Indië

����= juiste antwoord

����= juiste antwoord

2

3

10

5

72

64

3

4

8

13

72

80

0 20 40 60 80 100

profiteerden van de inval van Japan

werkten samen met de Japanners

gingen gewoon door met hun dagelijksleven

werden terug naar Nederland gestuurd

hadden te maken met dwangarbeid

werden gevangengenomen door deJapanners

goede antwoord 2012 goede antwoord 2006

%

Dat Nederlanders tijdens de Japanse bezetting te maken hadden met gevangenschap en dwangarbeid is onder

brede lagen van de bevolking bekend. Men heeft geen goed beeld van de volgorde van de gebeurtenissen van de

oorlog in Azië.

���� Ouderen geven bij alle voorgelegde landen vaker

het goede antwoord dan jongeren. Verder zijn er geen

significante verschillen.

Zet de onderstaande gebeurtenissen van de

oorlog in Azië in de juiste volgorde. (n=896)

���� De chronologie van de oorlog in Azië wordt door

zowel jong als oud verkeerd ingeschat. Vooral de slag

in de Javazee vindt men moeilijk in het rijtje van

gebeurtenissen te plaatsen.

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

8

12

12

26

46

68

0 20 40 60 80 100

Suriname was bezet door Duitsland

Suriname was bezet door Japan

de Koninklijke familie week tijdens de Tweede Wereldoorlog uitnaar Suriname

Suriname werd onafhankelijk tijdens de oorlog

Duitsers die in Suriname woonden, werden vastgezet

Suriname leverde grondstoffen voor de Geallieerdeoorlogsindustrie

%

28

Suriname tijdens de oorlog

Welke twee uitspraken passen het beste bij de volgende onderwerpen? (n=896)

Suriname in de Tweede Wereldoorlog

���� Iets meer dan de helft van de 13-

tot en met 17-jarigen (52%) weet dat

Suriname grondstoffen aan de

geallieerden leverde.

���� 14% van de autochtone

Nederlanders denkt dat Suriname

bezet was door Japan. Bij allochtone

Nederlanders is dat 3%.

����= juiste

antwoord

����= juiste

antwoord

Zeven op de tien Nederlanders weten dat Suriname grondstoffen aan de geallieerden leverde. Dat Duitsers die in

Suriname woonden werden geïnterneerd, is bij iets minder dan de helft bekend.

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

29

Hoe raakten landen bij de oorlog betrokken?

Waarom raakten de volgende landen bij de oorlog betrokken? (n=896)

Oorzaken betrokkenheid

VS

%

India

%

Polen

%

Frankrijk

%

Verenigd Koninkrijk

%Oostenrijk

%

Nederlands Indië

%

� dit land werd aangevallen door Japan 45 16 2 2 3 1 65

� raakte betrokken toen de kolonisator van

dit land betrokken raakte11 30 7 9 11 5 50

� dit land werd aangevallen door Duitsland 6 2 71 55 34 3 5

� verklaarde zelf de oorlog aan Duitsland 61 1 7 22 49 2 3

� sloot zich vrijwillig aan bij Duitsland 2 6 16 6 3 71 2

= waar

De aanval van Duitsland op Polen, de vrijwillige aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland, de aanval van Japan op

Nederlands-Indië zijn bij een ruime meerderheid van de Nederlanders bekend. Dat Frankrijk en Engeland zelf de

oorlog aan Duitsland verklaarden en dat India bij de oorlog betrokken raakte als kolonie van Engeland is minder goed

bekend.

30

Internationale organisaties en verdragen

Ken

nis

deel

31

Internationale organisaties en verdragen

Internationale organisaties

� Als gevolg van de Tweede Wereldoorlog zijn een

aantal internationale organisaties opgericht en

verdragen afgesloten. De NAVO en de Verenigde

Naties zijn hiervan de meest bekende voorbeelden.

Men weet doorgaans goed wat deze organisaties voor

functie hebben of waar ze voor staan.

Europese dictaturen

� Ook is gevraagd of men weet welke Europese landen

in de jaren 70 een dictatuur waren. Met name de Oost-

Europese dictaturen van het na-oorlogse Europa zijn

bekend. Dat ook West-Europa dictaturen kende is

minder goed bekend.

Meer kennis ouderen

� Ook uit de kennisvragen over internationale

verdragen en organisaties en dictaturen in het na-

oorlogse Europa blijkt dat het kennisniveau van 65-

plussers hoger is dan het kennisniveau van mensen die

jonger zijn dan 65 jaar.

3232

Zijn de volgende organisaties of verdragen volgens u als directe reactie op de Tweede

Wereldoorlog opgericht of afgesloten? (n=896)

Organisaties en verdragen

�= al voor de oorlog opgericht (1863)

15

15

27

28

33

51

58

64

32

54

34

32

23

12

10

9

53

31

39

40

44

37

31

28

0 20 40 60 80 100

de Raad van Europa

het Rode Kruis

de Europese Unie (envoorgangers)

het Internationaal Strafhof

de Geneefse conventies

Warschau-Pact

de Verenigde Naties

de NAVO

ja nee weet niet

%

� = deel was er alvoor de oorlog

� = niet opgericht als directe reactie

���� Ongeveer zes op de tien

Nederlanders weten dat de

NAVO, de VN en het

Warschaupact opgericht zijn als

directe reactie op de Tweede

Wereldoorlog

����Van het Rode Kruis weet

men goed dat dit niet is

opgericht als reactie op de

Tweede Wereldoorlog

���� Ouderen weten beter dan

jongeren welke organisaties of

verdragen zijn opgericht of

afgesloten.

Warschaupact

Van de meeste organisaties weet men of ze wel of niet als directe reactie op de oorlog zijn opgericht. Slechts een

kwart weet dat de Europese Unie (en voorgangers) als directe reactie op de oorlog is opgericht.

3333

Welke omschrijving past volgens u het best bij de volgende organisaties of verdragen? (mix and match; n=896)

De betekenis van organisaties of verdragen

Omschrijving organisatie of verdrag

� Rode Kruis: humanitaire instelling die wereldwijd mensen in nood helpt

� Het Internationale Strafhof: rechtbank voor het vervolgen van mensen die misdaden tegen de mensheid hebben begaan

� Warschaupact: communistische landen die militair samenwerken

� NAVO: westerse landen die militair samenwerken

� Europese Unie (en voorgangers): Europese landen werken politiek en economisch samen

� Geneefse Conventies: rechtsregels in tijden van gewapende strijd

� Raad van Europa: orgaan om democratie en mensenrechten in Europa te bevorderen

� Verenigde Naties: samenwerking van landen op het gebied van internationaal recht, veiligheid en mensenrechten

antwoord

40

40

46

56

57

61

69

71

30

32

33

28

28

33

27

26

0 20 40 60 80 100correct weet niet

%

Van de meeste organisaties weet meer dan de helft van de Nederlandse bevolking waar het verdrag

of de organisatie voor staat.

34

13

1

1

2

14

15

19

44

53

61

63

0 20 40 60 80

geen van deze

Ierland

Finland

Oostenrijk

Italië

Portugal

Griekenland

Spanje

Albanië

Oost-Duitsland

Roemenië

%

34

In welke van de volgende Europese landen was er in de jaren zeventig een dictatuur?

(alleen % ja; n=896)

In welke Europese landen was er in de jaren 70 een dictatuur?

���� geen dictatuur

���� geen dictatuur

���� geen dictatuur

���� wel dictatuur

���� geen dictatuur

���� wel dictatuur

���� wel dictatuur

���� wel dictatuur

���� wel dictatuur

���� wel dictatuur

���� Van Roemenië, Oost-Duitsland en

Albanië weet meer dan de helft van de

Nederlanders dat dit in de jaren 70 nog

dictaturen waren.

���� Van Griekenland en Portugal is dit

minder goed bekend.

���� Ouderen weten meer ovder dit

onderwerp.

Vooral de Oost-Europese dictaturen zijn bekend. Dat er in de jaren zeventig ook West-Europese dictaturen waren is

minder goed bekend.

35

Onderzoeksverantwoording

36

Onderzoeksverantwoording

Online enquete

� Het draagvlakonderzoek is online uitgevoerd en liep

van 6 tot en met 19 februari 2011. In deze periode is

een representatieve steekproef van n=896 burgers van

13 jaar en ouder ondervraagd. Voor deelname aan het

onderzoek zijn in totaal 1.350 respondenten benaderd.

De respons lag op 66%. Er is gebruik gemaakt van de

steekproefbron TNS NIPObase. De respondenten in dit

panel zijn geworven door Veldkamp en TNS NIPO, dus

niet via zelfaanmelding.

� In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt op

basis van leeftijd en etniciteit. De verschillen tussen

deze groepen of verschillen met eerdere metingen

worden uitsluitend gerapporteerd als het significante

verschillen betreft.

Verschillen groepen

� Uitsplitsingen tussen groepen worden alleen

gemaakt als de groep respondenten per

antwoordcategorie groot genoeg is. De verschillen

worden aangegeven in de grijze kaders. Negatieve

verschillen worden gemarkeerd met een � en positieve

verschillen met een �.

� De enquêteresultaten zijn weergegeven in afgeronde

percentages. Wanneer er door afronding totalen

ontstaan van meer of minder dan 100, zijn deze niet

gecorrigeerd. De titels van figuren en tabellen betreffen

(behoudens enkele uitsplitsingen) de exacte

vraagstellingen zoals die aan de respondenten zijn

voorgelegd. Bij alle figuren en tabellen is het totale

aantal respondenten weergegeven dat de betreffende

vraag heeft beantwoord.

3737

Uit de actualiteit

Onrust Syrië

� Actualiteiten die zich tijdens de veldwerkperiode van

onderzoek voordoen, kunnen van invloed zijn op het

antwoordpatroon van respondenten. De

veldwerkperiode van het onderzoek heeft

plaatsgevonden van 6 tot en met 19 februari 2012.

� In deze periode was er onrust in Syrië; er was een

gewelddadig conflict gaande tussen troepen van het

leger van president Assad en Syrische opstandelingen.

Binnen de internationale gemeenschap werd gesproken

over een mogelijk ingrijpen, tot een besluit kwam het

echter niet.

Griekenland

� Ook is er in deze periode veel media-aandacht

geweest voor het Griekse bezuinigingsakkoord,

waardoor het bijna failliete Griekenland in aanmerking

zou komen voor noodsteun van de Europese Unie en

het IMF. Deze nieuwe mogelijke bezuinigingen leidden

tot protesten in Athene.

� Deze actualiteiten kunnen van invloed zijn geweest

op de in dit rapport gepresenteerde resultaten.