[76] O N Z E T A A L 2 0 0 5 — 4

Hebt u ook altijd zeker geweten datBob Dylan zong: “The ants are myfriends, they’re blowin’ in the wind”– totdat u tot uw verbazing las dathet toch echt is: “The answer my

friend is blowin’ in the wind”? En bent u er nog altijd heilig van overtuigd dat er in ‘Purple Haze’ van Jimi Hendrix niet te horen is: “Excuse me whileI kiss the sky”, maar: “Excuse me while I kiss thisguy”? Dan bent u niet de enige. En er zijn nog veelméér liedregels die op zo’n manier verkeerd wordenverstaan. Het verschijnsel komt zó vaak voor dat erzelfs een term voor is: mondegreen, een Engelswoord dat ook in Nederland langzamerhand aan hetinburgeren is. Het werd – en ook dat wordt steedsbekender – in ���� gemunt door de Schotse schrijf-ster Sylvia Wright. Ze moest in haar jeugd een tradi-tioneel lied zingen met de regels “They had slain theEarl of Moray / And laid him on the green”, maarverstond de laatste regel als “And Lady Monde-green”. Vandaar dus mondegreen.

Ook in het Nederlands bestaan er mondegreens.Taalkundige Nicoline van der Sijs schonk er als eenvan de eersten aandacht aan, in een artikel overvolksetymologie dat in de zomer van ���� in OnzeTaal verscheen. Van der Sijs bespreekt daarin allerleiveranderingen in teksten, bijvoorbeeld “Maar o wee,wat bitter smaakt” in plaats van “Maar o wee, watbitt’re smart”, of “Hoe huppelt zijn paardje, het dektop en neer” in plaats van “Hoe huppelt zijn paardjehet dek op en neer”. In haar vorig voorjaar versche-nen boek Hondsdraf geeft ze nog een aantal voor-beelden, zoals “Hij komt van alzo hoge, zo onge-veer” (moet zijn: “van alzo veer”) en – ook heelmooi – “met een broek vol zilverwerk” voor “meteen boek vol zilverwerk” (uit ‘Altijd is Kortjakjeziek’).

WebsiteIntussen was er op de Onze Taal-redactie ook eenmeer dan gemiddelde belangstelling voor de mon-degreen ontstaan. Op internet ontdekten we allemaalwebsites met verkeerd verstane liedregels, bijvoor-beeld www.kissthisguy.com (“the archive of misheardlyrics”). Verlekkerd zagen we talloze voorbeelden,keurig in het gelid en voorzien van allerlei achter-grondinformatie – alleen viel het op dat het alleenmaar om Engelstalige mondegreens ging. Wij wildenop de Onze Taal-website ook wel zo’n verzameling,maar dan met louter Nederlandstalige gevallen.

Begin vorig jaar deden we daarom een oproep inhet blad. Mochten we aanvankelijk nog even bangzijn geweest dat de lezers misschien zouden aarzelenom toe te geven dat ze soms iets helemaal verkeerdhadden verstaan, al gauw werd duidelijk dat er vanvalse schaamte geen sprake was. We ontvingen ruim��� Nederlandse praktijkvoorbeelden, waarvan zo’n��� verschillende. De inzendingen waren zelfs zó divers dat soms de vraag rees of we nu nog wel meteen mondegreen te maken hadden.

GrenzenMaar wat is een mondegreen eigenlijk precies? In devakliteratuur bestaat er geen volledige overeenstem-ming over (sommigen laten er bijvoorbeeld ook ande-re dan gezongen teksten onder vallen), maar door-gaans wordt eronder verstaan: een verkeerd verstaneliedtekst – in de praktijk meestal een woord of eenregel. Dat lijkt een heldere definitie, maar meteen albij de eerste inzendingen werden de grenzen van demondegreen danig afgetast. Iemand wist niet of hij inhet lied ‘M’n eerste’ van Willy Alberti nu moest ver-staan: “Ik wandelde in ’t laantje” of “in ’t maantje”.Kun je zo’n meerkeuzevraag nog wel een mondegreennoemen? Nee, waarschijnlijk niet. De essentie van demondegreen ligt in de schok die ontstaat bij de ont-dekking van wat er werkelijk blijkt te worden gezon-gen, en die schok zal achterwege blijven als er voorafal sprake was van twijfel.

Ook buiten de boot vallen bewust geconstrueerdeafwijkingen. Een inzender vertelde dat zijn vader al-tijd zong: “Spiegelbeeld, kam je haren”, in plaats van“ ’k kan je haten” (in ‘Spiegelbeeld’ van Willy Alberti’sdochter Willeke), en voegde eraan toe dat daar altijdeen tevreden lach bij klonk. Maar niet altijd is zulkeinformatie erbij geleverd. Daarom is het niet zeker ofhet kind dat “in de groentela” verstond in plaats van

“MAAR IN DE KLEUR VAN JE HAAR”Nederlandse mondegreens

Hebt u, zo vroegen wij u vorig jaar, weleens een Nederlandse liedtekst

verkeerd verstaan? Dat had u. Honderden ‘mondegreens’ ontvingen we,

van “Midden in een winternacht ging de HEMA open” tot “Laten we

dansen mijn biefstuk”. Wat kan er allemaal misgaan, onderweg tussen

de mond van de zanger en het brein van de luisteraar?

Kees van der Zwan

O N Z E T A A L 2 0 0 5 — 4 [77]

“in de gloria” (in ‘Lang zal ze leven’) werkelijk dachtdat het zo moest, of gewoon een beetje baldadig aanhet doen was – ongeveer zoals kinderen in het be-roemde sinterklaasliedje graag zingen: “paardjezwaar belazerd” in plaats van “paardje zwaar bela-den”. Als er geen duidelijke aanwijzingen warenvoor het tegendeel, kregen zulke kinderverhaspelin-gen het voordeel van de twijfel, en werden ze ge-woon als mondegreen beschouwd.

Ook een andere buitencategorie werd stilzwijgendtoegelaten: overduidelijke mondegreens die tochniet het gevolg zijn van verkeerd verstaan. Krasvoorbeeld: een zekere Aart was als kind erg veront-waardigd toen hij in een kerstlied hoorde: “Er is eenkindeke geboren op aard’”. De klanken van dat laat-ste woord waren feilloos bij hem doorgekomen, al-leen kon hij er niet de bedoelde betekenis aan toe-kennen – om de voor de hand liggende reden dat hijnog niet vertrouwd was met zulke rare woordvor-men als aard’.

De bak met twijfelgevallen was dus niet leeg.Maar het aantal onversneden mondegreens was nogsteeds heel groot – zo groot dat het schreeuwde omrubricering.

UitspraakWat er onderweg tussen de mond van de zanger enhet brein van de luisteraar allemaal mis kan gaan, isheel vaak gewoon toe te schrijven aan een onduide-lijke uitspraak. Dit meest voor de hand liggendedwaalspoor leverde meteen ook een van de vaakstmisverstane tekstregels op. Zes inzenders melddendat zij langere of kortere tijd in de veronderstellinghebben geleefd dat Frank Boeijen in zijn lied ‘Zwartwit’ niet zingt: “Denk niet zwart-wit / maar in dekleur van je hart”, maar: “in de kleur van je haar”.Heel vreemd is dat niet. In Boeijens wat hese en lijzige uitspraak klinkt “hart” eigenlijk net zo als“haar”. Of, wat één inzender verstond, als “haat”.Ook “haard” bleek mogelijk. Weer een ander hoordezelfs “huid” – wat wel toepasselijk lijkt, maar er in-houdelijk flink naast zit. In hetzelfde lied zaten nogmeer obstakels. “Wie wil er bloed op de achterbank/ van de werkelijkheid”, zingt Boeijen verderop,maar iemand was ervan overtuigd dat het was: “Die-renbloed op de achterbank / van de degelijkheid”.Een ander hoorde zelfs: “Dierinnenbloed op de ach-terbank / van een edele geit” – totdat haar erop ge-

wezen werd dat het was: “Wie wil er bloed op de ach-terbank / van de degelijkheid”; dat het niet “degelijk-heid” is maar “werkelijkheid” ontdekte ze weer later,toen ze het voor de zekerheid maar even opzocht.

‘Zwart wit’ is duidelijk een topper onder de Neder-landstalige mondegreens, maar er zijn meer Boeijen-liedjes die tot misverstanden leiden. In ‘KronenburgPark’ zingt Boeijen, kennelijk over de vrouw van eenhoerenloper: “Ze heeft nooit iets gevoeld / van z’nontevredenheid”, maar iemand hoorde duidelijk: “Zeheeft nooit iets gevoeld / was een ontevreden meid”.Een andere lezer vatte de titelregel uit Boeijens ‘Koudin mijn hart’ op als het wat prozaïschere, maar zekerniet onlogischere “Koud in mijn haard”. Deze zelfdeinzender verstond het “hart” uit ‘Zwart wit’ trouwensniet als “haard”, maar als “haar”.

“De hele geit” Natuurlijk is Frank Boeijen niet de enige zanger meteen uitspraak die voor ruis op de lijn zorgt. Zijn colle-ga van de Zeeuwse band Bløf zingt in ‘Zeven nach-ten’: “Bij ied’re kroeg die sluit / Ga ik steevast onder-uit”, maar iemand vatte dit op als: “Ga ik steevastdoor de ruit”. In het Bløf-lied ‘Misschien niet de eeu- �

TYPISCHE MONDEGREENKLANKEN

Het eerste wat opvalt aan de mondegreenverzameling is dat de misverstane woordenqua klank erg lijken op wat ervoor in de plaats komt. Van dat verschijnsel lijkt ookdoelbewust geprofiteerd te worden. Je zou dan kunnen spreken van een uitgeloktemondegreen. Annie M.G. Schmidt schreef in haar musicalliedje ‘Op een mooie pink-sterdag’ de regel “vader is een hypocriet / vader is een lul”, maar toen het nummer in1967 op de plaat verscheen, werd dat “lul” te cru gevonden voor de radio. Daaromluidt het op de plaatversie “vader is een nul”, maar velen verstonden toch wel degelijk“lul” – vast en zeker niet tot Annie Schmidts ongenoegen. Sterker: ze heeft waar-schijnlijk bewust gezocht naar een nette variant die het makkelijkst verstaan kon worden als wat ze had bedoeld. Het qua betekenis en rijm net zo geschikte sul roeptminder snel de gedachte op aan lul – de s lijkt immers veel minder op de l dan de n.

Sommige klanken zijn kennelijk gevoeliger voor mondegreens dan andere. Datblijkt ook uit de voorbeelden. Meer dan eens werd er een ng-klank gehoord waar dieer niet was. “Banneling” werd bijvoorbeeld verstaan als “bangeling” (in een anderAnnie M.G. Schmidt-lied: ‘Stroei-voei’) en “verlamt” als “verlangt” (in ‘Bagagedrager’van Spinvis). Soms werd ook een ng-klank niet herkend. In het gelijknamige lied vanRob de Nijs werd “banger hart” gehoord als “warmer hart”. Deze gevallen zijn goedverklaarbaar. De m- en n- en ng-klank liggen voor het gehoor zó dicht bij elkaar dat deverwarring nooit ver weg kan zijn.

‘Zwart wit’ van Frank Boeijen wordt vaak verkeerd

verstaan.

Bløf-zanger Paskal Jakobsen zingt “de eeuwigheid”;

gehoord werd: “de hele geit”.

Boudewijn de Groot zingt “van wie ik nog een tientje

krijg”; gehoord werd: “pintje” en “kindje”.

Foto

: Han

s-Pe

ter v

an V

elth

oven

Foto

: San

der S

toep

ker

[78] O N Z E T A A L 2 0 0 5 — 4

wigheid’ werd “de eeuwigheid” verstaan als “de helegeit”, en in ‘Harder dan ik hebben kan’ hoorde ie-mand in plaats van “harder dan ik drinken kan”:“harder dan ik denken kan”. Twee inzenders meen-den dat er in ‘Dansen aan zee’ niet “Laten we dansenm’n liefste” gezongen werd, maar “Laten we dansenmijn biefstuk”.

Ook Boudewijn de Groot werd meer dan eens ge-noemd. “Groot te worden zonder diep berouw enspijt” (in ‘Testament’) werd verstaan als “Grote woor-den zonder diep berouw en spijt”, en ook als “Grotewoorden zonder diepe rouw en spijt”, en “Daar zitOnipos en Lennaert Nijgh / van wie ik nog een tien-tje krijg” (in ‘Picknick’) als “Daar zit Tony Vos en Len-naert Nijgh / Van wie ik nog een pintje krijg”. Behal-ve als “pintje” werd dat “tientje” ook twee keer ge-hoord als “kindje”.

Problemen die samenhangen met de uitspraak zouje bij uitstek verwachten bij zangers die in dialectzingen. Je zou dus denken dat liedjes van RowwenHèze, Skik en Normaal en masse verkeerd wordenverstaan, maar bij de inzendingen zit er van dezedrie bands maar één geval: in de Normaal-klassieker‘Oerend hard’ werd “Bertus op zien Norton” gehoordals “Bertus op zien auto”. Hoe dat lage aantal moetworden verklaard, valt misschien af te leiden uit eenandere schaarse streektaalmondegreen. ‘In nije dei’van de Friese groep De Kast bevat de regels “Jou mydyn hân, jou my dyn hert, / asto it doarst mei my”(‘Geef mij je hand, geef mij je hart, / als je het aan-durft met mij’). Dat laatste werd verstaan als “asto itdochst mei my” (‘als je het doet met mij’) – en wel

door een Fries. Dat wijst er misschien op dat liedjesin streektaal vooral worden mee- of nagezongen doorstreektaalgenoten.

WoordenschatLang niet altijd is precies vast te stellen wat de oor-zaak is van een mondegreen. Wél is zeker dat behal-ve de zanger ook de luisteraar er een rol bij speelt,bijvoorbeeld als hij bepaalde woorden niet kent. Ofnóg niet kent, want in de categorie mondegreens dieterug te voeren zijn op een beperkte woordenschatvan de luisteraar, zitten er heel veel die zijn opgete-kend uit de mond van kinderen. De kindermonde-greens zijn trouwens sowieso goed vertegenwoor-digd: ze vormen bijna de helft van alle toegestuurdegevallen; niet zelden komen ze ook voor in de zoge-noemde ‘Juf ’-boekjes die in de jaren zestig in groteoplagen verschenen, zoals Juf, daar zit een weduwe in de boom.

Kinderen zijn bijvoorbeeld niet vertrouwd met La-tijn, en daarom is het niet verwonderlijk dat ten min-ste drie van hen in het lied ‘Gloria in excelsis Deo’dachten te horen: “in de cel zit Theo”. Net zo begrij-pelijk is het dat kinderen zich weinig kunnen voor-

stellen bij iets archaïsch als vloeiend en klaar, in deregel “Hun liederen vloeiend en klaar” (uit ‘De her-dertjes lagen bij nachte’). Eén keer werd dat gezon-gen als “vloeibaar en klaar”, een andere keer als“gloeiend en gaar”.

Het woord illusie zegt een kind ook niet veel.Henk Westbroek zong in zijn band Het Goede Doelde gevleugelde regels “Eén keer trek je de conclusie /vriendschap is een illusie” (uit ‘Vriendschap’); eenkind maakte daarvan het iets explicietere “vriend-schap is er en ruzie”. Een jeugdig brein kan natuur-lijk ook niets met het woord olmen; daarom werdhet, in ‘De uil zat in de olmen’, als vanzelf oven.

En zo zijn er nog heel wat voorbeelden. Een vande meest misverstane liedjes is ‘Zie ginds komt destoomboot’; behalve dat “het dek” (dat maar liefsttien keer is verstaan als “het dekt”) komt daar ookhet in jeugdige oren vast behoorlijk onbekend klin-kende “wimpels” in voor, in de regel “Hoe waaien dewimpels / al heen en al weer”. Vijf keer werd daar“zijn wimpers” van gemaakt, één keer “de winkels”.

Dat kinderen de oplossing van hun onbewustewoordenschatprobleem bij voorkeur zo dicht moge-lijk bij huis zoeken, blijkt wel uit het voorbeeld vantwee broertjes, Wiep en Gart geheten. In het lied ‘Ziede maan schijnt’ zongen ze natuurlijk niet “Wie dekoek krijgt, wie de gard”, maar: “Wie de koek krijgt,Wiep of Gart”.

MONDEGREENS ALS TAALLABORATORIUM

Marc van Oostendorp

Elke dag verandert de uitspraak van het Nederlands een beetje. Die veranderingen zijnzo klein dat we het meestal nauwelijks merken: kleinkinderen praten iets anders danhun grootouders, en Nederlandstaligen van duizend jaar geleden zouden wij waar-schijnlijk nauwelijks kunnen verstaan.

Hoe komen die klankveranderingen tot stand? Sommige taalkundigen denken datverkeerd verstaan een van de belangrijkste oorzaken is. Kinderen horen niet goed wathun ouders zeggen, bijvoorbeeld omdat het lawaaiig is, omdat die ouders de woordenonduidelijk uitspreken of omdat er achtergrondgeruis is. Als die theorie waar is, zijn inieder geval sommige ‘echte’ taalveranderingen te wijten aan mondegreens-op-grote-schaal. Je zou dan verwachten dat de misverstanden in liedjes sterk lijken op klankver-anderingen in het Nederlands en in andere talen.

Dat blijkt voor veel gevallen juist. Zo zien we in mondegreens vooral t- en d-klan-ken onbekommerd opduiken (“het dek op en neer” wordt “het dekt op en neer”, “mij”wordt “meid”) of juist verdwijnen (“hart” wordt “haar”). In de geschiedenis van hetNederlands is datzelfde herhaaldelijk gebeurd: nieman (‘geen man’) werd niemand,keller (als in het Duits) werd kelder, en omgekeerd werd weder tot weer. In de Neder-landse dialecten hoor je het ook vaak: knech in plaats van knecht en brommert in plaatsvan brommer.

Een ander voorbeeld is dat in mondegreens de grenzen tussen woorden ineens opeen andere plaats komen te liggen: “immer meer” wordt “in het meer”. Ook daar zijnvoorbeelden van uit de geschiedenis: een arrenslee was eigenlijk een narrenslee en hetVlaamse een nonkel komt van het Franse un oncle.

Zo bezien zijn mondegreens een laboratorium voor de onderzoeker van de taal-geschiedenis. Toch zijn ze voor dat doel nog niet vaak gebruikt – daarvoor zijn ze misschien te frivool. Op het weblog Language Log (www.languagelog.org), onder-houden door enkele bekende Amerikaanse taalkundigen, wordt wel geregeld aan-dacht besteed aan het verschijnsel.

Een kind weet dat je olifantenmeestal in de dierentuin ziet, en

niet in het bos, dus zong er een inplaats van “Olifantje in het bos”:

“O lief hondje in het bos”.

O N Z E T A A L 2 0 0 5 — 4 [79]

LogicaBehalve aan een gebrekkige uitspraak van de zangeren aan een ontoereikende woordenschat van de luis-teraar kan een mondegreen ook te wijten zijn aan hetwat minder logische verband waarin woorden somsstaan. Een kind weet vast wel wat ‘de hemel’ is, maarals hij in een kerstlied hoort: “Midden in een winter-nacht ging de hemel open”, is het niet raar dat hijdaarvan maakt: “ging de HEMA open”. Een kindweet ook dat je olifanten meestal in de dierentuinziet, en niet in het bos, dus zong er een in plaats van“Olifantje in het bos”: “O lief hondje in het bos”.

Ook in volwassenenmondegreens worden min ofmeer onlogische verbanden onbewust hersteld. In‘Adieu café’ van Herman van Veen is sprake van eenkroeg waar een “biljart en geen tv is”, en “waar opaop zijn sloffen / zijn nieren af komt stoffen”. Een in-zender kende deze obscure uitdrukking (een eufe-misme voor ‘drinken’) niet, en kon zich ook weinigvoorstellen bij deze activiteit, vandaar dat hij er ietsvan maakte wat hij wél kon plaatsen: “zijn dieren afkomt stoffen”, met de gedachte aan in oude cafés aande muur opgehangen (koppen van) dieren. Een mooivoorbeeld van zingeving is ook die Frank Boeijen-mondegreen “Dierinnenbloed op de achterbank / vaneen edele geit” (in plaats van “Wie wil er bloed op deachterbank / van de werkelijkheid”); die “edele geit”heeft vast alles te maken met dat “dierinnenbloed”.

FreudDe oorzaken van mondegreens zijn over het alge-meen dus te vinden bij zowel de zanger als de luiste-raar. Een slechte uitspraak komt nóg minder goeddoor bij een slecht verstaander, moeilijke woordenzijn een nog groter probleem voor iemand met eenbeperkte woordenschat, en onlogische verbandenwerpen een nog grotere barrière op voor wie watminder weet. Maar er is één categorie oorzakenwaarbij het misverstand toch vrijwel alleen op hetconto van de luisteraar komt: de afdeling freudiaansegevallen. In ‘Stiekem gedanst’ van Toontje Lagerwordt, onder verwijzing naar een begeerd meisje, ge-zongen: “Het panterbloesje en de spijkerbroek”. Tweeinzenders maakten er altijd van: “Het spant haarbloesje en haar spijkerbroek”. Een vrij duidelijk gevalis ook, in het lied ‘Kleine schooier’ van De Trekvogels,

(advertentie)

jaren vijftig: “Kleine schooljuf, met die scheur in jebroekie”, waar toch echt sprake is van een “kleineschooier”. En ruim veertig jaar later zingt Spinvis in‘Bagagedrager’: “Zo is er altijd iets wat je verlamt, enis het niet de wiet dan is het wel de drank”, wat dooriemand wordt gezongen als: “Zo is er altijd iets wat jeverlangt …”

Zoals te verwachten viel, lieten veel inzenders hunmondegreen vergezeld gaan van aanvullende opmer-kingen. Geregeld gingen die over het woord monde-green zelf: was daar nu niet een ander, duidelijker enmisschien zelfs wel Nederlandser woord voor te ver-zinnen? Verluistering werd aangedragen, en dat is in-derdaad een stuk doorzichtiger dan mondegreen, netals het gesuggereerde verhoring. Dat laatste woordsluit mooi aan op het Duitse woord voor het ver-schijnsel: verhören, en ook wel op het Engelse mis-heard (lyrics). Nicoline van der Sijs stelde intussen inhaar boek Hondsdraf naar analogie van mondegreende fictieve persoonsnaam huldebiet voor. “Nadat”,schrijft ze, “een jongetje het bekende lied: ‘Neem mijnstem, opdat mijn lied, u mijn koning hulde biedt’ hadmeegezongen, vroeg hij namelijk: ‘Juf, wie is eigenlijkkoning Huldebiet?’ ” �

Vanaf 1 april 2005 is de hele verzameling Nederlandse

mondegreens te vinden op de website van Onze Taal:

www.onzetaal.nl/ot/mondegreens

Met dank aan alle inzenders.

Sommige kinderen horen in het kerstlied ‘Gloria in excelsis deo’: “in de

cel zit Theo”.