12 13

OM

NI n

r1 1

1

In de ogen van Roel Beetsma en Jac Baas is de kans groot dat het nieuwe

pensioencontract niet leidt tot de veranderingen die nodig zijn om te komen

tot een houdbaar stelsel. ‘We moeten ervoor oppassen dat het proberen te

behouden van zekerheden niet ertoe leidt dat we aan het einde van de rit niets

overhouden.’

‘Uit de wandelgangen begrijp ik dat de sociale partners waarschijnlijk gaan

kiezen voor een combicontract. In zo’n contract is de basis van de pensioen-

overeenkomst nog steeds een nominale verplichting, zij het dat die verplichting

waarschijnlijk lager wordt en de garanties erop harder zijn. Je kunt je afvragen of

dat niet oude wijn in nieuwe zakken is.’

Aan het woord is Roel Beetsma, hoogleraar economie aan de Universiteit van

Amsterdam. ‘De pensioengerechtigden zitten met zo’n combicontract nog

steeds met een nominale toezegging, terwijl zij in de toekomst natuurlijk vooral

reële verplichtingen hebben. Het is hun koopkracht die telt.’

Perverse solidariteit

Alarmerender is in de ogen van Beetsma nog dat het maar de vraag is of in het

nieuwe contract tot in detail wordt vastgelegd hoe de solidariteit tussen genera-

ties eruit zal zien. ‘Men heeft het er nu over dat in ruil voor de genoemde lagere

garanties deze garanties dus harder worden. Om dat te bereiken, moeten er

naast die harde garanties ook zachte garanties komen. Daarbij is het mogelijk

dat de ouderen in verhouding meer harde rechten krijgen dan de jongeren. Met

andere woorden, de inleg van de jongeren vormt de bu"er waaruit de uitkerin-

gen van ouderen in geval van onderdekking kunnen worden bekostigd, een ver-

kapt omslagstelsel dus. Als je dan tegelijkertijd niet precies vastlegt onder welke

omstandigheden en tot welke hoogte deze zachte rechten mogen worden

aangesproken, bestaat het gevaar dat de gehele pensioenpot van de jongere

generaties wordt leeggehaald. In de pensioenfondsbesturen die deze beslissing

straks mogen nemen, zijn de oudere werknemers via de vakbonden immers

oververtegenwoordigd.’

Doodlopende weg

Jac Baas, communicatie- en marketingadviseur bij Kool Baas & De Quelerij, hoopt

van harte dat sociale partners voor echte hervorming kiezen. ‘Nieuwbouw in

plaats van verbouw. Dat vraagt om meer dan alleen een nieuw pensioencon-

tract. Daaraan sleutelen impliceert dat je ervan uitgaat dat de huidige proble-

men technisch oplosbaar zijn. Dat is een doodlopende weg waar we jammer

genoeg al langer op zitten. Men doet of het nu voor het eerst tot de mogelijk-

heden behoort dat pensioenen worden afgestempeld. Dat is onzin. De overstap

Het gevaar van oude wijn in nieuwe zakken

Nieuw pensioencontract

Fo

to: H

oll

an

dse

Ho

og

te

OM

NI

nr1

11

OM

NI

nr1

11

14 15

OM

NI

nr1

11

van de eind- naar de middenloonregeling

en het afscha"en van de onvoorwaardelijke

indexatie, zijn praktisch gezien natuurlijk

ook afstempelacties. We moeten ervoor op-

passen dat het proberen te behouden van

zekerheden niet ertoe leidt dat we aan het

einde van de rit niets overhouden.’

Mentaliteitsverandering

Om deze race to the bottom te doorbreken,

is het in de ogen van Baas noodzakelijk

om geheel anders tegen pensioneren aan

te kijken. ‘Nu is de pensioenuitkering het

doel. Terwijl pensioneren een middel zou

moeten zijn om ook als senior een gezond

en bevredigend leven te leiden. Dat vraagt

om een gezonde manier van oud worden

én langer doorwerken. Dat betekent ook dat

je naar pensioen moet kijken in combinatie

met de zorgverzekeringswet en de AOW. Die

combinatie van voorzieningen moet ervoor

garant staan dat mensen ook op latere

leeftijd wat betreft fysieke, geestelijke en

$nanciële gezondheid een sociaal vangnet

hebben. Voor een basispensioen moeten

de fondsen dan ook garant staan. Verder

moet onze maatschappij echter accepteren

dat de hoogte van de rest van het pensioen

onzeker is. Je kunt risico’s nu eenmaal niet

geheel in regels vatten. Die boodschap

uitdragen – en tegelijkertijd laten zien dat

je goed op de winkel past – activeert werk-

nemers én werkgevers. Ze realiseren zich

dat zij er zelf verantwoordelijk voor zijn dat

mensen gezond en veerkrachtig de leef-

tijd halen waarop ze met pensioen gaan.

Dat betekent werknemers niet meer laten

vastlopen of zich laten opbranden, maar ze

bijvoorbeeld tijdig de scholingsmogelijk-

heden bieden om eventueel een tweede

carrière te beginnen.’

Moeten, willen, kunnenDeze mentaliteitsverandering is in de ogen

van Baas geen alternatief voor het nieuwe

pensioencontract, hij is er randvoorwaardelijk

voor. ‘Neem het voornemen de pensioen-

leeftijd mee te laten schuiven met de levens-

verwachting. Op papier is dat natuurlijk een

prima maatregel om de pensioenen betaal-

baar te houden. In de praktijk zou het echter

wel eens niet zoveel zoden aan de dijk kun-

nen zetten. Je kunt mensen wel verplichten

langer te werken, maar vervolgens moeten

zij dat ook willen en kunnen. Juist voor die

laatste twee zaken zijn de door mij gepropa-

gandeerde veranderingen zo belangrijk.’

Hogere grondslag

Ook Beetsma stelt, vanuit geheel andere

optiek, vraagtekens bij dit koppelen van de

pensioenleeftijd aan de levensverwachting.

‘Op dit moment bouwt een werknemer per

jaar gemiddeld ongeveer 2 procent pensioen-

rechten op. Als mensen niet 40 maar 41

jaar werken, moet dat 1,95 procent worden

om op dezelfde pensioengrondslag uit te

komen. Maar wat doe je dan met iemand die

al pensioenjaren heeft opgebouwd? In het

hypothetische geval dat iemand vlak voor zijn

pensioneren krijgt te horen dat hij een jaar

langer moet werken, bouwt hij 81,95 procent

op. Dan wordt zijn pensioen hoger en dus

duurder in plaats van korter en dus goed-

koper. En dat probleem wordt alleen maar

groter hoe langer je iemand laat doorwerken.

Aan de andere kant, als je de opbouw van

deze persoon bij 80 procent stopt, waarom

zou hij dat extra jaar dan nog willen werken?

Ook dit laat weer zien dat de principes achter

het nieuwe pensioencontract misschien op

hoofdlijnen mooi zijn, maar dat zij allerlei

onbedoelde e"ecten kunnen hebben als

de consequenties ervan niet goed worden

uitgewerkt. Het kan toch bijvoorbeeld niet

de bedoeling zijn dat de lagere garanties van

oudere deelnemers straks worden gecompen-

seerd door een hogere pensioengrondslag? Ik

zie niet in hoe dat te rechtvaardigen valt.’

Opnieuw beginnen

In de ogen van Baas is ook dit weer een voor-

beeld van een reden waarom het nu radicaal

anders moet. ‘Mijn voorstel is simpel. Zet een

streep achter alle opgebouwde rechten en

voorzieningen. Begin vervolgens met zijn allen

opnieuw en zorg voor een aanpak die voor ie-

dereen begrijpelijk is. Als we ons de vraag dur-

ven te stellen aan welke pensioenvoorziening

we écht behoefte hebben, zullen we straks

allen een mooiere, rijkere en gezondere oude

dag hebben dan wanneer we op het huidige

doodlopende pad blijven doormodderen.’

Eigen verantwoordelijkheidBetekent dit dat Baas anders dan Beetsma

van mening is dat in het nieuwe pensioen-

contract juist níet tot in detail moeten

worden vastgelegd hoe de solidariteit

er tussen generaties uitziet? ‘Dat klopt.

Er moeten minimale garanties zijn, niet

meer en niet minder. Hoe je in de praktijk

omgaat met onvoorziene omstandighe-

den, kun je alleen op dat moment beslis-

sen. Elke regel die je daarvoor bedenkt,

zal de lading net niet goed dekken en

hoogstwaarschijnlijk ongewenste ef-

fecten hebben. Als je wil dat het belang

van jongeren beter wordt geborgd, zul

je die jongeren moeten activeren en bij

het pensioenbestuur moeten betrekken.

Nogmaals, het gaat om het nemen van de

eigen verantwoordelijkheid, ook voor de

jongste generaties.’

OM

NI n

r1 1

1

Roel Beetsma

Het gevaar bestaat dat de gehele

pensioenpot van de jongere

generaties wordt leeggehaald‘

’

Jac Baas

Werknemers niet meer

laten vastlopen of zich

laten opbranden‘

’F

oto

: Th

inks

tock

Fo

to: T

hin

ksto

ck