24 Kernenergie energiegids.nl

De film Pandora’s

Promise toont de

voordelen van

kernenergie.

Door Norbert Cuiper, F&b

Regisseur Robert Stone was heel zijn leven tegen kernenergie, totdat hij startte met het maken van zijn documentaire. Dat vertelt hij in bioscoop Tuschinski in Amsterdam, voordat de film wordt vertoond. Ik ben via de Vereniging van Weten-schapsjournalisten uitgenodigd door Nucleair Nederland om de documentaire te bekijken. Daarna zal de regisseur vragen beantwoorden van wetenschapsredacteur Martijn van Calmthout van de Volkskrant en het publiek. Ook Utrechts hoogleraar Wim Turkenburg, die kritisch staat tegenover kernenergie, is aanwezig om na afloop van de vertoning vragen te beantwoorden. Milieuactivisten in de film waren voorheen tegen kernenergie, maar hebben hun standpunt gewijzigd. Waarom?

FukushimaMilieuactivist Mark Lynas wordt gefilmd als hij in Japan in een auto zit op weg naar Fukushima. Daar explodeerde in maart 2011 een kerncentrale als gevolg van de tsunami. Lynas meet de radioactiviteit op diverse plekken. De meter laat eerst lage waarden zien, maar die worden hoger naarmate de auto de plek des onheils nadert. Lynas trekt een overall aan die hem moet beschermen tegen de straling. Hij vindt het een beetje eng, zegt hij. Op één plek meet hij een hoge dosis radioactiviteit. Die dosis ligt iets hoger dan de natuurlijke straling die hij eerder heeft gemeten op een strand in Brazilië. Dat radioactieve straling ook in hoge doses voorkomt in de natuur lijkt het gevaar minder ernstig te maken. Een ontrege-lende gedachte.De scène met Lynas maakt indruk op mij. Is kernenergie

Milieuactivisten zien voordelen nucleaire technologie

‘Kernenergie kan klimaat redden’Kernenergie is zo slecht nog niet. Het uitbreiden van het nucleaire vermogen kan één van de oplossin-gen zijn om de wereldwijde Co

2-uitstoot te verminderen teneinde de klimaatverandering tegen te gaan.

Dat betogen milieuactivisten die eerst tegen kernenergie waren, maar nu pro-nucleair zijn, in de docu-mentaire pandora’s promise.

energiegids.nl Kernenergie 25

Milieuactivist Mark

Lynas meet de

straling op weg naar

de kerncentrale

Fukushima (op de

achtergrond) in

Japan die in maart

2011 explodeerde

als gevolg van de

tsunami.

wel zo gevaarlijk? Of moeten we de nucleaire technologie omarmen? Dat laatste lijkt zinvol, omdat kernenergie ons kan helpen bij de aanpak van een urgent probleem: de klimaatver-andering, een gevolg van een toename in het gehalte aan CO2 in de atmosfeer. Die toename wordt voornamelijk veroor-zaakt door het verbranden van fossiele brandstoffen. Vooral kolen zijn de boosdoener, meldt Steward Brand, stichter en publicist van de Whole Earth Catalog, in de film. Deze Amerikaanse milieuactivist was eerst ook faliekant tegen kernenergie, maar ziet nu ook de voordelen van de nucleaire technologie. Kernenergie kan kolen vervangen en daarmee de CO2-uitstoot fors verlagen.

‘oh, shit’De gedachte dat kernenergie ons kan helpen met het kli-maatprobleem is niet nieuw. Maar het idee om kernenergie daadwerkelijk als verlosser te zien is de afgelopen jaren naar de achtergrond verdrongen. Dit kwam mede door negatieve reacties na de kernramp in Japan. De ramp trad op terwijl Stone werkte aan zijn documentaire, vertelt hij. ‘Eerst dacht ik ‘Oh, shit’: alle aandacht ging uit naar kernenergie.’ Stone realiseerde zich echter ook dat hij bezig was met een uniek project: geen andere documentairemaker was bezig met dit onderwerp. Ondanks de ramp is Stone inmiddels ‘bekeerd’. ‘Kernenergie is een veilige technologie die goedkoper en beter is dan de bestaande fossiele bronnen. Ik zie het als een oplossing.’Stone spreekt over Duitsland, dat voor vele landen een voor-beeld is bij de omschakeling naar een duurzame energie-voorziening. Na de ramp met de kerncentrale in Fukushima besloot Duitsland om kernenergie uit te faseren en zich te richten op duurzame energie. Uiterlijk in 2023 moeten de laatste kerncentrales worden gesloten. ‘Duitsland trekt weg van kernenergie, maar dit lijkt me geen verstandige strategie,’

zegt Stone. ‘De wereldwijde groei van duurzame energie gaat nog te langzaam om het klimaatprobleem op te lossen. Daar-bij laten zonne- en windenergie het soms afweten, waardoor we toch weer kolen of aardgas nodig hebben als backup. Duurzame energie is nog geen volwaardig alternatief.’

tegenstandersUtrechts hoogleraar Wim Turkenburg, expert op gebied van kernenergie, heeft de documentaire ook gezien en vindt de film goed gemaakt. ‘De documentaire toont de verschillende standpunten, maar is toch vooral gericht op de voorstanders. Zo komen nauwelijks tegenstanders aan het woord.’ De enige tegenstander in de film is de Australische schrijfster Helen Caldicott, die op een manifestatie zeer negatief spreekt over kernenergie. In een toespraak meldt ze dat ‘miljoenen men-sen’ slachtoffer zijn geworden van de kernramp in Chernobyl. Als Stone haar confronteert met een rapport van de Wereld-gezondheidsorganisatie dat melding maakt van slechts vijftig doden, zegt ze dat verschil niet te kunnen verklaren.Volgens Turkenburg heeft Stone een karikatuur gemaakt van Caldicott in zijn film. Stone: ‘Dat is niet mijn bedoeling geweest. Ik wil met mijn film vooral het debat over kern-energie nieuw leven in blazen.’ Turkenburg geeft toe dat dit goed is gelukt. Maar hij is het niet eens met de conclusie dat kernenergie per sé nodig is om het klimaatprobleem op te lossen. Hij werkte mee aan de Global Energy Assessment, een wereldwijde studie naar de benodigde energieopties voor 2050. Uit deze studie blijkt dat kernenergie een oplossing kan zijn, maar noodzakelijk is het niet. ‘Met meer energiebespa-ring en duurzame energie, en minder kolen en CO2-opslag hebben we kernenergie niet nodig om het klimaatprobleem op te lossen. Ik dacht ook eerst dat kernenergie nodig was, maar na de studie niet meer,’ zegt Turkenburg.Volgens Stone kunnen we ons niet de luxe veroorloven om

energiegids.nl Kernenergie 27

voor bepaalde energieopties te kiezen. ‘We hebben alle opties nodig om het klimaatprobleem op te lossen.’ Hij raadt ieder-een aan om de middelen niet te verwarren met de doelen.

Stone verwijst naar Michael Shellenberger, president en mede-oprichter van The Breakthrough Institute, die in de film waarschuwt voor ‘energy tribalism’, zoals de uitspraak dat fos-siele energie ‘slecht’ zou zijn. ‘Dit soort uitspraken moeten we niet doen, want daarmee wordt de discussie emotioneel,’ zegt Stone. Hij pleit voor een rationeel debat over kernenergie. ‘Weinig milieuactivisten zijn daartoe in staat. Degenen die dat wel kunnen laat ik graag aan het woord,’ aldus Stone.

Veilig genoeg?Is kernenergie al veilig genoeg? Kerncentrales zijn de afge-lopen decennia steeds veiliger geworden, zo laat Stone met zijn film duidelijk zien. Hij zoomt vooral in op de zogeheten IFR-reactor, die zichzelf uitschakelt als er iets misgaat in de kerncentrale. Turkenburg is het eens met de constatering van Stone dat kernenergie steeds veiliger wordt, maar zegt dat het minstens dertig jaar duurt voordat de IFR-reactor zal worden toegepast. Dat is te laat om het klimaatprobleem op te lossen, want daarvoor hebben we slechts vanaf nu twintig jaar de tijd, zegt Turkenburg. Als tweede bezwaar noemt hij de zogeheten proliferatie: de verspreiding van kennis om kernwapens te maken. ‘Dat vormt nog steeds een serieus risico.’De opslag van kernafval zie ik zelf als een belangrijk bezwaar tegen kernenergie. Radioactief afval dat duizenden jaren moet worden opgeslagen zal toekomstige generaties belasten. Dat komt ook tot uiting in de documentaire Into Eternity die ik enkele jaren geleden zag. Stone gaat hierop in zijn film niet uitgebreid in, maar laat wel zien dat de opslag weinig ruimte

regisseur robert

Stone ziet kernener-

gie als oplossing.

Foto: Yahoo News.

China gaat door

met de bouw van

kerncentrales.

Foto: Breakthrough

Institute.

28 Kernenergie energiegids.nl

kost ten opzichte van fossiele energiebronnen. De techno-logische ontwikkeling van reactoren die kernafval opnieuw kunnen gebruiken stemmen echter hoopvol. Ik hoop dat dit soort innovaties door blijven gaan om het probleem van het kernafval op te lossen. Want alleen dan zal kernenergie duurzaam kunnen zijn, en daarmee een echte oplossing voor de toekomst.

Niks nieuwsNa afloop van de discussie spreek ik kort met Wim Turken-burg. Is zijn standpunt over kernenergie gewijzigd na het zien van de film? ‘Nee, ik heb niks nieuws gehoord. Mijn mening over kernenergie blijft onveranderd. De technologie moet nog verder worden ontwikkeld voordat het kan voldoen aan de criteria voor duurzaamheid. Dat betekent dat het veilig moet zijn, dat het kernafval sneller wordt afgebroken of dat het wordt hergebruikt, en dat we proliferatie voorkomen,’ zegt Turkenburg. Stone sprak tijdens het debat over een plan van Bill Gates om een kernreactor te bouwen, maar dat is al ach-terhaald, zegt Turkenburg. ‘Dat plan is geannuleerd, omdat het technisch niet werkt.’Is de documentaire Pandora’s Promise gefinancierd door de nucleaire sector? Stone ontkent dat, zo meldt hij in antwoord op een vraag van Ensoc Magazine. Het is de eerste keer dat hij deze vraag krijgt gesteld, zegt hij. Toch geeft hij uitgebreid antwoord. ‘Het fonds voor de film kwam tot stand dankzij Impact Partners, een investeerder die ook de documentaire The Cove over een Japanse dolfijnenslachterij mogelijk maakte. Daarnaast doneerden ook particulieren afkomstig van Silicon Valley geld om de documentaire mogelijk te maken.’ Volgens Stone moesten alle sponsors een formulier moest ondertekenen waarin ze kenbaar maakten dat ze geen banden hadden met de nucleaire sector. Waarvan akte.

AFsprAKeN NuCleAire top DeN HAAg

Kernenergie wordt steeds veiliger, maar een bezwaar is de zoge-heten proliferatie: de verspreiding van kennis om kernwapens te maken. De wereldleiders hebben tijdens de nucleaire top op 24 en 25 maart 2014 in Den Haag nieuwe afspraken gemaakt om te voorkomen dat terroristen de hand kunnen leggen op nucleair en radioactief materiaal. De belangrijkste afspraken op een rij.

• Dehoeveelhedennucleairmateriaalwordenzokleinmogelijkge-houden,enwaarmogelijkverminderd.Landendiehoogverrijktura-niumofplutoniumgebruikenalsbrandstofvoorenergieopwekkingofonderzoek,gebruikendatinzokleinmogelijkehoeveelheden.

• Deafsprakengaannietalleenovernucleairmateriaalwaarmeekern-wapensgemaaktkunnenworden(hoogverrijkturaniumenplutoni-um),maarookoverandereradioactievematerialen.Datzijnlaagver-rijkturaniumenstoffenalscobalt-60,strontium-90ofcaesium-137.Dezestoffenwordengebruiktinziekenhuizen,deindustrieenbijwetenschappelijkonderzoek.Maarsamenmetgewoneexplosievenkandaarookeen‘vuilebom’vangemaaktworden.

Richtlijnen• AllelandenvandeNSS(NuclearSecuritySummit)zullenderichtlij-nenvanatoomwaakhondIAEAuitvoeren.Bovenopdeafsprakenindeslotverklaringhebben35landentoegezegddeIAEA-richtlijnenteverwerkeninhunnationalewettenenregels.Daardoorwordenderichtlijnenvoordielandenookeenverplichting.DezelandenzullenookteamsvanhetIAEAinschakelenomdebeveiligingvannucleairestoffentebeoordelen.

• Forensisch(strafrechtelijk)onderzoekisbelangrijkomcrimineelmisbruikvannucleairematerialenaantepakken.Metforensischonderzoekkandeherkomstenderoutevannucleairmateriaalach-terhaaldworden.

Basis• Delandenhebbeneenbasisgelegdvooreenwerkendeinternatio-nalestructuurvanverdragen,richtlijneneninternationaleorgani-satiesvoorhetbeveiligenvannucleairmateriaal.HetIAEAspeeltdaarbijeenleidenderol.Eenbelangrijknieuwonderdeelzijnafspra-kenovermaatregelendielandenkunnennemenomhetvertrouweninelkaarsnucleairebeveiligingsmaatregelentevergroten.

• Waarnucleairestoffengebruiktwordenindeindustrie,moetenoverhedenenbedrijvengoedsamenwerken.Debeveiligingvannu-cleairmateriaalmoetwettelijkgoedgewaarborgdzijn,maarzonderdatbedrijveneninstellingenlasthebbenvanonnodigeregelsvandeoverheid.