Kernenergie gevaarlijk? Een publieksonderzoek naar wat mensen denken over de risico’s van kerncentrales

Ira Helsloot Marijn Helsloot Astrid Scholtens

CrisislabisdeonderzoeksgroepdiehetonderzoekvandeleerstoelBesturenvanVei-ligheidvandeRadboudUniversiteitNijmegenondersteunt.DedoelstellingvanCri-sislabisdeontwikkelingenverspreidingvankennisophetdomeinvancrisisbeheer-singenveiligheidszorg.VoorCrisislabiseenkernactiviteithetverrichtenvanempi-rischgefundeerdonderzoekophetveiligheidsdomein,omdatmomenteelfeitenvaakontbrekenbijbeleidsvormingendiscussiesophetterreinvanhetbesturenvanveilig-heid.Opbasisvanditonderzoekadviserenweoverhedenenbedrijvenomtotredelijkenproportioneelveiligheidsbeleidtekomen.Deoefeningenentrainingendiewijver-zorgenzijngerichtophetrealistischlerenomgaanmetcrisismechanismenenmetdeveerkrachtigesamenleving.Auteurs:prof.dr.IraHelslootMarijnHelslootBSc.dr.AstridScholtensCrisislab,september2018

Voorkant:KerncentraleDodewaard.Via:https://commons.wikimedia.org

CrisislabDashorsterweg13927CNRenswoudewww.crisislab.nl

Inhoudsopgave

1. Inleiding 42. Veiligheidsperceptie 82.1 Inleiding 82.2 Perceptievanstralingsrisico’senkernenergie 82.3 Defactoren‘wonennabijeencentrale’en‘hethebbenvankinderen’ 92.4 Voor-oftegenstandervankernenergie 112.5 Ervarenpersoonlijkrisico 122.6 Conclusie 143. Deburgeralsconsument 153.1 Inleiding 153.2 Roloverheid 153.3 Meerveiligheidénkosten 163.4 Jodiumtabletten? 183.5 Conclusie 184. Deburgeralsbestuurder 204.1 Inleiding 204.2 Beslissenalsminister 204.3 Conclusie 225. Hetgeheeloverziend 23BIJLAGENBijlage1:Demografischegegevens 24

Bijlage2:Dankwoord 27

Bijlage3:Vragenlijst 28

4

1 Inleiding

Omkernenergieisallangetijdveeltedoen.Alindejarenzeventigvondenwereldwijddeeersteprotestentegenkernenergieplaats.OokinNederlandwarenerdezeprotes-ten.In2011nogwarenermassaleprotestenopdeDaminAmsterdam,ondermeerdoorGreenpeace,PvdAenGroenLinksdieookdemonstreerdentegenheteersteKabi-net-Ruttedatpositieftegenoverkernenergiestond.Meestrecent,in2017,wasereen‘internationaalprotest’,waarinmaarliefst50.000mensenuitBelgië,NederlandenDuitslanddemonstreerdentegeneenkerncentraleinBelgiëdoormiddelvanhetma-kenvaneenmenselijkeketting.Eenredenvoordemaatschappelijkecommotieis(demedia-aandachtvoor)eenaantalgrotekernrampen.NaenkeleeerderezwareongevallenzoalsdieindeAmerikaansekerncentralevanThreeMilesIslandin1979,vonddeeersteechtekernrampplaatsop26april1986inTsjernobyl(Rusland).Zo’n25jaarlater,in2011,vonderopnieuweengroterampplaatsineenkerncentrale,ditkeerinFukushima(Japan).Degrotebekend-heidvandezerampenlijkttecontrasterenmetdedaarmeevergelekenbeperktegevol-genvoordevolksgezondheid.ZovielendeeerstedagennaderampinTsjernobylzo’n50dodendooracutestralingsziekteonderreddingswerkers,maarzijnervolgensdemeestrecentewetenschappelijkinzichtenverdergeendodelijkeslachtoffers(doorkankerveroorzaaktdoorstraling)gevallen.1DerampinFukushimawasvoordeDuitseoverheidredenomtestoppenmetkern-energie.In2022moetendaaromallekerncentralesinDuitslandgeslotenzijn.HoeweldekansophetzelfderisicozoalsinJapaninDuitslandbijzonderkleinis,erzijnimmersbijnanooitaardbevingeninDuitsland,beslootbondskanselierMerkeltochtestoppenmethetopwekkenvankernenergie.Politiekeredenenen(gepercipieerde)maatschap-pelijkedrukzoudendaarvooreenbelangrijkerefactorzijngeweestdanhetdaadwerke-lijkerisico.2Deangstvoor(demaatschappelijkeangstvoor)kernongevallenheeftin2017geleidtotEuropeesbeleiddatinhoudtdatpreventiefjodiumtablettenverstrektwordenbinneneenstraalvan100kmrondomeenkerncentrale.InNederlandhebbenjongerenonderde18eendoosjetablettenopgestuurdgekregenenmensentotenmet40jaardiebin-nen0tot20kilometervaneenkernreactorwonen.Zwangerevrouwenkondendezetablettengratisophalenbijdeapotheek.3Dezejodiumtablettenzoudenbijjongeren

1ScientificCommitteeontheEffectsofAtomicRadiation.(2011).HealtheffectsduetoradiationfromtheChernobylaccident(AnnexD).NewYork:UnitedNations.2DeVolkskrant(2011).Duitslandstoptmetkernenergie-hoedatzo?Gepubliceerdop30mei2011.3Ziebijvoorbeeldhetnieuwsbericht‘Vooraankondigingverspreidingjodiumtabletten’vanhetministerievanVolksgezondheid,welzijnenSportvan29september2017.

5

schildklierkankerkunnenvoorkomen.Hetnutvandeverstrekkingvandetablettenstaatechterterdiscussie.4Datkernenergieookvoordelenheeftiswetenschappelijkonomstreden:eengrootvoordeelisdatkerncentralesrelatiefweinigbroeikasgassenenanderevervuilendestoffenuitstoten.Ookisuraniumrelatiefgoedkoop.5Crokzietnogmeervoordelen.Hijsteltdat‘overstappenopkernenergielevensredt’aangezienerveelmeermensenom-komendoorenergieopwekkinguitfossielebrandstoffen.Daarnaastiskernenergievol-gensCrokgoedvoorhetmilieu,enciteertdaarbijJamesHansenendienscollega’s:‘Erbestaatgeengeloofwaardigerouteopwegnaardestabiliseringvanhetklimaatzondereensubstantiëlerolvoorkernenergie.’6Nadelenandersdandekansop,enheteffectvanongevallenzijndehogekostenvandebouw,envooral,deontmantelingvankerncentrales.Daarnaastishetookmoeilijkenduuromhetradioactieveafvalopteslaan,hetafvalblijftimmerslangradioactief.Totslotkunnendegevolgenvaneenrampgrootzijn.Erisdaaromnogveeldiscussieoverhetgebruikvankernenergie.Inditpublieksonderzoekkijkenwijnaareenspecifiekaspectindediscussie,namelijkhetbeelddatNederlanderskernenergie‘eng’endaarom‘onacceptabel’vinden.VolgensSunsteinisdiecausaliteitnietvanzelfsprekend:mensenkunnen(kleine)risico’serva-renentochbereidzijnomdezetenemen.7Hiervoormoetennietalleendecostsinbeeldzijn,maarookdebenefits.Hierdoorkanhetene(kleine)risicogezienwordenalsonacceptabel,‘bettersafethansorry’,terwijleenanderklein,inomvanggelijkwaardigrisicoalsaanvaardbaarwordtbeschouwd,onderhetmomvan‘nothingventured,no-thinggained’.CrisislabhoudtaleenaantaljaarpublieksonderzoekeninNederlandnaarde‘werkelij-ke’meningvanNederlandersoverrisico’senveiligheidsbeleidinlijnvanSunstein.Indezerapportagepresenterenwedebevindingenvaneenpublieksonderzoekoverderisico’svankernenergiedatisuitgevoerdmethulpvanstudentenvandemasterBe-stuurskundevandeRadboudUniversiteitNijmegen.OpdrieverschillendeplekkeninNederlandzijnburgersgevraagdnaarhunperceptieenmeningoverdezerisico’s.Inditonderzoekhebbenweopverschillendemanierenaanburgersgevraagdnaarhunveiligheidsperceptie:ervarenzij(on)veiligheidbijhetideedaterinNederlandkern-energiewordtopgewekt?Ookhebbenwehenalsconsumenténalsbestuurderge-4Ziebijvoorbeeld:‘Jodiumtabletten:wathebjeeraanbijeenkernramp?’,gepubliceerdop7oktober2017opdewebsitevanScientiasof‘Waaromdejodiumpilwaardeloosisbijeenkernramp’,gepubliceerdop24april2017opdewebsitevanDagbladvanhetNoorden.5Ziewww.milieucentraal.nl.6M.Crok(2017).‘Vreesnietvoorkernenergie’.InM.Visscher&R.Bodelier(eds.)Ecomodernisme:hetnieuwedenkenovergroenengroei.NieuwAmsterdam.7C.R.Sunstein(2002).Riskandreason:Safety,law,andtheenvironment.CambridgeUniversityPress.pp.40-42.

6

vraagdnaarhunwensen:watbeslissenzijoverkernenergiealszewel(bestuurder)ofniet(consument)verantwoordelijkzijnvoorhetuitgevenvanbelastinggeld?DevragenlijstenzijnopstraatafgenomeninArnhem,Nijmegen(beiderondomhetsta-tionenineenwinkelcentrum)eninDodewaard(parkeerplaatsvooreenwinkelcen-trum).VooralhetdorpDodewaardwasinteressantvoorditpublieksonderzoek,aange-zienhiereenoudekerncentralestaatdiealsinds1997nietmeeringebruikis,maarwaarinnogwelsteedsradioactievematerialenaanwezigzijn.Nabijheidvaneenkern-centralezouvaninvloedkunnenzijnopdeveiligheidsperceptieoverkerncentrales,enisdaardooreenvandefactorenwaarnaarwijinditpublieksonderzoekhebbengeke-ken.Eenanderefactordiemogelijkvaninvloedkanzijnopderisicoperceptieishetwelofniethebbenvankinderen.Ookdaarisinditpublieksonderzoekspeciaalnaargeke-ken.LeeswijzerAantalrespondentenIntotaalhebben184mensenaanhetpublieksonderzoekmeegedaan.Hetaantalrespondentendateenbepaaldevraagheeftbeantwoord,gevenweaanmetN.NietallerespondentenhebbenaltijdallevragenbeantwoordwaardoordeNnietaltijdgelijkisaanhettotaleaantalrespondenten(N=184).Mensendieeenvraagniethebbenbeantwoordnoemenwemissings.Voordeanalysemakenweookonderscheidtussendevolgendedoelgroepen:• respondentendieindebuurtvaneenkerncentraleof-reactor8wonenendegene

dienietindebuurtvanwonen.HetzaldaarbijvooralomdekerncentraleinDode-waardgaanomdatwedevragenlijstookinDodewaardhebbenafgenomen.9

• respondentenmetenzonderkinderen(waarbijwegeenbeperkinghebbengelegdopdeleeftijdvandekinderen,zieookparagraaf2.3).

Datbetekentdatweafhankelijkvandegekozendoelgroepverschillendeaantallenres-pondentenhebben.Vanwegedemissingsenhetonderscheidindoelgroepenwordtdaarombijderesulta-tenindebijbehorendetabeloffiguuraltijdhetaantalrespondentenNvermeld.

8Inhetverdereverloopzullenweditenkel‘kerncentrale’noemen.9WekunnennietmetzekerheidstellendatallerespondentendieinDodewaardzijnbevraagdookinDo-dewaardzelfwonen,omdatwijdevragenlijstopstraatnabijeenwinkelcentrumhebbenafgenomen.IetssoortgelijksgeldtvoorderespondentendieinArnhemenNijmegenzijnbevraagd;daarvankunnenwenietmetzekerheidstellendatzijwoonachtigzijnindezestedenendusnietindebuurtvaneenkerncen-tralewonen.

7

MeerderheidInderapportagegebruikenweallerleivormenvan‘eenmeerderheid’.Wanneermeerdan50procentvanderespondentenhetwelofnietmeteenvraageensisdannoemenwedatkortweg‘eenmeerderheid’.Bijeenpercentagedattussende60en70procentligt,sprekenwevaneen‘ruimemeerderheid’.Bijeenpercentagevanmeerdan70pro-centisersprakevaneen‘grotemeerderheid’.Totslotsprekenwebijeenresultaatvan30tot50procentvaneen‘grootgedeeltevanderespondenten’enbijminderdan30procentvaneen‘kleindeelvanderesponden-ten’.Depercentageszijnafgerondophelegetallen.Insommigegevallenkomtdesomvandeafgerondepercentages(indetabellen)doorafrondingnietpreciesop100uit.IndiegevallenisermetbehulpvanExcelbepaaldwelkepercentagesnaarbovenen/ofnaarbenedenwordenafgerond,zodatdesomvandepercentagesalsnogop100uitkomt.SignificantWanneerertussendeantwoordenopvragenmeerdan10procentpuntenverschilisdannoemenweditverschilsignificant.10Voorderelevantecategorieënrespondentenmet/zonderkinderenenrespondentendienabij/verwegvandecentralewonengeldteenverdelingvanomennabij91/93respectievelijk77/107zodatweuitgaandevaneenbinomialetweezijdigetoetsmet95%betrouwbaarheidkunnenstellendateender-gelijkverschilvoorbeidegroepenmetzekerheidsignificantis.OpbouwrapportNaditinleidendehoofdstukgaanweinhoofdstuk2kortinopdeveiligheidsperceptievanderespondenten.Welatenzieninhoeverrezijonveiligheiddoortoedoenvankerncentralesenkernenergieervaren.Welatendaarbijzienwelkeverschillenerzijntussenrespondentendiewel/nietindebuurtvankerncentraleswonen,enresponden-tendiewel/geenkinderenhebben.Indehoofdstukken3en4wordtdieperingegaanoptwee‘rollen’vandeNederlander:deburgerals‘consument’respectievelijkdebur-gerals‘bestuurder’.Inhoofdstuk3kijkenwenaardeNederlanderals‘consument’:watwildeNederlanderalshij11zonderdeverantwoordelijkheiddiehetopenbaarbestuurvooreenintegraleinvesteringsafwegingheeft,magaangevenwathijwil?Hoofdstuk4spitstzichtoeopde‘bestuurdersrol’:welkekeuzeszoudenrespondentenmakenalszewelverantwoordelijkheiddragenvoorkeuzestusseninvesteringenopverschillende(veiligheids)domeinen?Totslotsluitenwederapportageafmethoofdstuk5waarinwedebevindingenvanditpublieksonderzoeknaastelkaarleggen.

10Eenprocentpuntishetabsoluteverschiltussentweewaardendiezijnuitgedruktinprocenten.11Overalwaarinderapportage‘hijstaatkanook‘zij’gelezenworden.

8

2 Veiligheidsperceptie

2.1 InleidingIndithoofdstukbekijkenwehoeonveiligNederlanderszichzeggentevoelenoverkernenergie.Meerpreciesbekijkenwenaarwatderespondentenvindenvanstralings-risico’svankerncentralesenhetopwekkenvankernenergie.Wemakendaarbijookonderscheidnaartweefactorendiemogelijkvaninvloedzoudenkunnenzijnopdeveiligheidsperceptie:hethebbenvankinderenenhetwonenindenabijheidvaneenkerncentrale.Ookzoomenweinopdevoor-entegenstandersvankernenergie.Alslaatstekijkenwenaarhoegrootderespondentenhetrisicovaneenkernrampach-ten.Hierbijwordtzowelgekekennaardegepercipieerdekansopbetrokkenheidalsdebereidheidomindebuurtvaneenkerncentralete(gaan)wonen.2.2 Perceptievanstralingsrisico’senkernenergieInfiguur1isteziendateengrootdeelvanderespondenten(34%vandetotaal183respondenten)heeftaangegevenzich(heelerg)zorgentemakenoverdestralingsrisi-co’svankerncentrales(zijzijnhetimmer(zeer)eensmetdeinfiguur1geformuleerdestelling).Dehelftvanderespondenten(50%)geeftaanzich(helemaal)geenzorgentemakenoverdestralingsrisico’s,terwijldeoverige16%vanderespondentenaangeeftzichneutraaloptestellenofgeenmeningoverditonderwerptehebben.

Wanneerdevraaganderswordtgesteld,energevraagdwordtofmensenzichonveiligvoelenbijdegedachtedaterinNederlandkernenergiewordtopgewekt,blijktdat

16%

34%

14%

28%

6% 2%

Figuur1:Watvindtuvanstelling:ikmaakmezorgenoverstralingsrisico’svankerncentrales?N=183

Zeeroneens

Oneens

Neutraal

Eens

Zeereens

Geenmening

1%

15%

36%34%

11%

3%

Figuur2:HoeveiligvoeltuzichbijdegedachtedaterinNederlandkernenergiewordtopgewekt?N=183

Zeeronveilig

Onveilig

Neutraal

Veilig

Zeerveilig

Geenmening

9

slechtseenkleindeelvandemensenonveiligheidervaren:16%geeftaanzichonveiligtevoelen(ziefiguur2).Watvooralopvaltisdateenrelatiefgroteaantalrespondentenaangeefthierneutraaltegenovertestaan(36%)oferüberhauptgeenmeningoverhebben(3%).Daarnaastgeefteengrootgedeelte(45%)aandatzezich(zeer)veiligvoeltbijhetideedaterinNederlandkernenergiewordtopgewekt.Erzijnverschillendeverklaringenmogelijkvoorhetopvallendeverschilinbeantwoor-dingvandezetweevragen.Mogelijkiseenbekendeffectzichtbaar,namelijkdatdewijzevanvraagstelling(positiefversusnegatief)vaninvloedkanzijnopdeantwoor-dendierespondentengeven.Mogelijkdatderespondentenaanslaanophetwoord‘Ne-derland’indetweedevraagenkerncentralesinNederlandmeervertrouwendandieinhetalgemeen.Ditlaatstewordtgesuggereerdineenaantaltoelichtingendiebijdevra-gengegevenwerden.

CitatenvanrespondentenEenvanderespondentenzeibijvoorbeeld:‘Ikmaakmeeerderzorgenomanderedingen’,envervolgens:‘Belgiëvertrouwikniet.Nederlandmeer.’Daarnaasthebbenverschillenderespondentenaangegevendatze‘Nederland’inzijnalge-meenheidvertrouwen,want,zozeiiemand,‘Nederlandisheelprocedureel;allesgaatvol-gensderegels.’

Tenminsteisduidelijkdatdevraagstellingnauwluistert.2.3 Defactoren‘wonennabijeencentrale’en‘hethebbenvankinderen’Indezeparagraafkijkenweofdefactoren‘wonennabijeenkerncentrale’en‘hetheb-benvankinderen’vaninvloedzijnopdeveiligheidsperceptieomtrentstralingsrisico’svankerncentralesenhetopwekkenvankernenergieinNederland.Hypothetischgezienkunnenmensendiedichterindebuurtvaneenkerncentralewo-nenvakereenveiligheidsrisicoomtrentstralingsrisico’senkernenergieervarenomdatzijinprincipedagelijksmethetrisicoworden‘geconfronteerd’.Anderzijdskanhetookzijndatdezemensenjuistbeteringelichtzijnofmeer‘benefits’ervaren(denkaanwerkgelegenheid).Venablese.a.bijvoorbeeldvindeninhunpublieksonderzoekgeba-seerdopeenschriftelijkeenquêtedathetwonenindenabijheidvaneenkerncentralezorgtvooreenlagererisicoperceptie.‘Inrelationtoanestablishednuclearfacility,indi-vidualslivingveryclosetothepowerstationassociatelowerlevelsofriskwiththepowerstationthanthoselivingfurtheraway.’12

12D.Venables,,N.F.Pidgeon,K.A.Parkhill,K.L.Henwood&P.Simmons(2012).‘Livingwithnuclearpower:Senseofplace,proximity,andriskperceptionsinlocalhostcommunities’.In:JournalofEnvironmentalPsychology,32(4),371-383.Citaatoppagina379.

10

Hethebbenvankinderenzouderisicoperceptiekunnenversterken,omdatouderszichnietenkelvoorzichzelfverantwoordelijkvoelenmaarookvoorhunkinderen.13EenstudievanLawrenceC.Hamiltonlaatspecifiekvoorhetstralingsrisicoziendatouders,vooralvrouwen,vanjongekinderen(onderde18jaar)inderdaadeengrotererisico-perceptiehebben.‘Inparticular,peopleinareasthreatenedbychemicalornucleardan-gersexpressfearsaboutthesafetyoftheirownchildren.’14Inditonderzoekisgeenbe-perkingopgelegdaandeleeftijdvandekinderen,erisalleengevraagd‘heeftukin-deren?’Datbetekentdatwijfeitelijkgeeninzichthebbenindecategorieoudersmetjonge(thuiswonende)kinderen.Webenoemenhieralvastdatongeveerdehelftvanderespondentenmetkinderenindeleeftijdscategorie56+vielen.Zijhaddendaaromnietalleenwaarschijnlijkgeenjongethuiswonendekinderenmeermaarookbetekenthetdatereensamenloopontstaattussenhethebbenvankindereneneenhogereleeftijd,m.a.w.heteffectvanhethebbenvankinderenraaktvermengdmethetzijnvan56+.

Indetabellen1en2wordenderesultatenuitparagraaf2.2nogeenkeergegevenmaarnuuitgesplitstnaarbeidefactoren.Factor:hethebbenvankinderenHethebbenvankinderenlijktdeangstvoorkernenergieenradioactievestralingteversterken.Tabel1laatziendat40%vanderespondentenmetkinderenzichzorgenmaaktoverdestralingsrisico’svankerncentrales(zijzijnhet(zeer)eensmetdestel-ling),waarditbijderespondentenzonderkinderen27%is.Hetverschilisdaarmeesignificant(wantgroterdan10procentpunten).Tabel2laatziendatbijdegedachtedaterinNederlandkernenergiewordtopgewekt23%vanderespondentenmetkinderenzich(zeer)onveiligvoelt,terwijlditbijderes-pondentenzonderkinderenop‘slechts’9%ligt.Ooknuishetverschilweersignificant.Hethebbenvankinderenlijktdusdeperceptieoverstralingsrisico’svankerncentralesenhetopwekkenvankernenergiesignificantteversterken,watinlijnismetdege-raadpleegdeliteratuur. Tabel1.Watvindtuvandestelling:ikmaakmezorgenoverstralingsrisico’svankerncentrales.

Zeeroneens Oneens Neutraal EensZeereens

Geenme-ning

Metkinderen(N=90) 11 35 12 36 4 2Geenkinderen(N=93) 22 33 16 20 7 2Nabij(N=76) 17 36 10 29 7 1Niet-nabij(N=107) 16 33 17 27 4 3Noot:inpercentages 13Opvallendisdatrelatiefveelvanonzerespondentendieindebuurtvaneenkerncentralewonenookkinderenhebben.Maarliefst60vande76respondentendieindebuurtvaneenkerncentralewonenheb-benookkinderen.14C.L.Hamilton(1985).Concernabouttoxicwastes:Threedemographicpredictors.SociologicalPerspec-tives,28(4),463-486.Citaatoppagina478.

11

Tabel2.HoeveiligvoeltuzichbijdegedachtedaterinNederlandkernenergiewordtopge-wekt?

Zeer

onveilig Onveilig Neutraal VeiligZeerveilig

Geenme-ning

Metkinderen(N=90) 2 21 36 30 11 0Geenkinderen(N=93) 0 9 36 38 12 5Nabij(N=76) 3 17 38 30 11 1Niet-nabij(N=107) 0 13 35 36 12 4Noot:inpercentages Factor:wonennabijeenkerncentraleTabel1laatziendatnabijheidgeensignificanterollijkttespelenindeervarenstra-lingsrisico’s.Intotaalgaf36%vandemensendieindenabijheidvaneenkerncentralewonenaanzichzorgentemakenoverstralingsrisico’sinvergelijkmet31%vanderes-pondentendienietindenabijheidwoonden.Ditverschilisminderdan10procentpun-tenendusnietsignificant.Tabel2laatziendat41%vanderespondentendieindenabijheidvaneenkerncentralewonenaangafzichveiligtevoelenbijhetideedaterinNederlandkernenergiewordtopgewekt,terwijlvandemensendienietindebuurtvaneenkerncentralewonendit48%is.Ditverschilisookweernietsignificantzodatnabijheidgeensignificanterolspeeltinhetervaren(on)veiligheidsgevoelalshetomhetopwekkenvankernenergiegaat.Ooklaattabel2ziendat20%vanderespondentendieindenabijheidwonenvaneenkerncentraleheeftaangegevenzichinmeerofminderemateonveiligtevoelenbijditidee,tegenover13%vanderespondentendienietindebuurtvaneenkerncentralewonen.Opvallendisdatvolgensonzedatadenabijheidvaneenkerncentralederisicoperceptienietsignificant(enandersjuistnegatief)beïnvloedt,terwijldeverwachtingopgrondvanliteratuurjuistwasdatnabijheiddeangstzouverminderen.Deveiligheidsperceptieomtrenthetopwekkenvankernenergieenstralingsrisico’svankerncentraleswordtdussignificantbeïnvloeddoorhetwelofniethebbenvankin-deren,enwordtnietsignificantbeïnvloeddoorhetwelofnietindenabijheidwonenvaneenkerncentrale.2.4 Voor-oftegenstandervankernenergieEenanderevraagdiewijaanderespondentenhebbengesteldisofzijvoor-oftegen-standerszijnvankerncentrales.Zoalsindeinleidingalgeschetststaat,zijnerverschil-lendemotievenomvooroftegenkerncentralestezijn.Uitonzeresultaten,tezieninfiguur3,blijktdateenruimemeerderheidvanderes-pondententegenstanderisvankerncentrales.Maarliefst110vande183respondenten

12

(60%)hebbenaangegevenlievergeenkerncentralestezien.Slechtseenkwartvanderespondenten(45respondenten)heeftzichuitgesprokenalsvoorstandervankerncen-trales.

Tegenstandersgavenindetoelichtingregelmatigaandatzijvindendatkerncentraleseentegrootrisicometzichmeebrengen.Ookgaventegenstandersaandatzelieveranderevormenvan‘groene’energiezien.

CitatenvanrespondentenEentegenstandervankernenergiezeibijvoorbeeld:‘Benalleentegen(kernenergie)bijeen'schoon'alternatief’.Eenanderetegenstandergafaan:‘HetzoufijnzijnalsNederlandfana-tiekeropeenanderemanierenergiegaatopwekken’.Eenvoorstandervoorkernenergiegafalstoelichting:‘Eenvandeschoonsteenergievormen’.

Intabel3isteziendatrespondentendieindenabijheidvaneenkerncentralewonensignificantvakeraangevendatzeeenneutralehoudinghebbentenopzichtevankern-centraleseneveneenssignificantmindervaakeenvoorstanderzijnvankerncentrales(beidetenopzichtevanrespondentendienietindenabijheidwonen).Hetwelofniethebbenvankinderenheeftgeensignificanteffect.Tabel3.Bentuvoor-oftegenstandervankerncentrales? Voorstander Tegenstander NeutraalMetkinderen(N=91) 21 61 18Geenkinderen(N=92) 28 59 13Nabij(N=76) 19 59 22Niet-nabij(N=107) 29 61 10Noot:inpercentages

45

110

28

Voorstander Tegenstander Neutraal

Figuur3:Bentuvoor- oftegenstandervankerncentrales?N=183

13

2.5 ErvarenpersoonlijkrisicoAanderespondentenisgevraagdhoegrootzijdekansachtendatzezelfbetrokkenrakenbijeenkernramp.Uitfiguur4blijktdateengrotemeerderheid(82%)heeftaangegevendatzedekansopbetrokkenheidbijeenkernramp(zeer)kleinachten.Ookblijktuitfiguur4datslechts3%(vanallerespondenten)aangeeftdathijdekansopbetrokkenheidgrootacht.

Opvallendis,zoalsintabel4istezien,datdemensendieindenabijheidvandekern-centralewonensignificantvakeraangevendatdiekans‘klein’is(47%versus27%),terwijldemeestemensendieelderswonendekanssignificantvakerals‘zeerklein’ervaren(35%versus55%).Denabijheidvaneenkerncentralemaaktdusuit;demen-sendieverdervaneenkerncentralewonenachtendekanskleineropbetrokkenheidbijeenkernrampdanmensendieerdichterbijwonen.Hoeweldenabijheidvaneenkerncentraleduseensignificanteffectheeftopdeervarenkansopbetrokkenheidbijeenkernrampwildatnietzeggendaterdaadwerkelijkonderderespondentendieindenabijheidvaneenkerncentralewoneneengroteangstopbetrokkenheidbijeenkernrampis.Vandezegroeprespondentengeeftslechts4%aandathijdekansopbe-trokkenheidbijeenkernrampgrootacht.Tabel4.Hoegrootachtudekansdatuzelfbetrokkenraaktbijeenkernramp?

Groot Neutraal Klein Zeerklein WeetiknietNabij(N=77) 4 8 47 35 6Niet-nabij(N=107) 3 8 27 55 7Noot:inpercentages Daarnaastisaanderespondentengevraagdwathunmeningisoverdevolgendestel-ling:‘ikzalnooitindebuurtvaneenkerncentralewonen’.Volgensfiguur5is36%vanallerespondentenhethiermee(zeer)eens.Hier(b)lijktechtereen(verwacht)grooteffectvanhetaldannietalnabijwonen(zietabel5).Zo

3%

8%

35%47%

7%

Figuur4:Hoegrootachtudekansdatuzelfbetrokkenraaktbijeenkernramp?N=184

Groot

Neutraal

Klein

Zeerklein

Weetikniet

14

zegt(nogaltijd)19%vandemensendienabijdekerncentraleinDodewaardwonendatzenietnabijeenkerncentralezullengaanwonenterwijlmaarliefst48%vanderespondentendienunietnabijdiekerncentralewonensteltdatzenietnabijeenkern-centralezullengaanwonen.

Tabel5.Watvindtuvandestelling:ikzalnooitindebuurtvaneenkerncentralegaanwonen.

Zeeroneens Oneens Neutraal Eens

Zeereens

Geenme-ning

Nabij(N=77) 38 31 9 9 10 3Niet-nabij(N=107) 9 24 16 27 21 3Noot:inpercentages 2.6 ConclusieDeconclusievanditdeelvanhetonderzoekisdateenmeerderheidgeenonveiligheidervaartdoorkerncentralesenkernenergie.Dekansoppersoonlijkebetrokkenheidbijeenkernrampwordtdanookdooreengrotemeerderheidals(zeer)kleingezien.Ditwilechternietzeggendatderespondentenvoorkernenergiezijn,integendeel:menisinruimemeerderheidtegenstander.Ditcorrespondeertdanweermetdeantwoor-denofmenheteensofoneensismetdestellingomnooitindebuurtvaneenkerncen-traletewonen:slechtseenderdevanderespondentendienietalindebuurtvaneenkerncentralewoontzouhiernaartoeverhuizen.

21%

27%

13%

20%

16%

3%

Figuur5:Bentuheteensmetdestelling:ikzalnooitindebuurtvaneenkerncentralegaanwonen.N=184

Zeeroneens

Oneens

Neutraal

Eens

Zeereens

Geenmening

15

3 De burger als consument

3.1 InleidingIndithoofdstukkijkenwenaarde‘burgeralsconsument’,datwilzeggendatwederespondentendegelegenheidgevenomhunmeningtegevenoverveiligheidsmaatre-gelenzonderdatwehenvragenomeenkosten-baten-afwegingtemaken.Allereerstkijkenwenaardetevredenheid:treftdeoverheidgenoegmaatregelenomeenkern-ramptevoorkomen?TentweedekijkenwenaarwatdeNederlanderzelfoverheeftvoorveiligheid:zijnzebereidomdaarvoormeertebetalen?Totslotkijkenwespeci-fieknaareenrecentemaatregeldiedeoverheidheeftgetroffen:hetverstrekkenvanjodiumtabletten.3.2 RoloverheidOverhetalgemeenzijndeNederlanderstevredenoverderolvandeoverheid.Infiguur6isteziendatslechts25%vanderespondentenvindtdatdeoverheidteweinigmaat-regelenheeftgetroffenomderisico’sdiegepaardmetkerncentralestebeperken(wantzezijnhet(zeer)oneensmetdestelling).Daartegenoverstaatdat33%vanderespon-denten(zeer)eensismetdestellingendusvindtdatinmeerofminderematedeover-heidgenoegmaatregelenheeftgetroffen.Bijzonderisdatwederomeenvrijgrotegroep(42%vanderespondenten)aangeeftergeenmeningovertehebbenoferneutraalintestaan.DitgeeftdusaandatereenvrijgrotegroepNederlandersisdiezichofwelnietbezighoudtmetderisico’svankernenergieofwelzichmogelijknietgenoeggeïnfor-meerdvindtomopdezevraageenantwoordtekunnengeven.

Opvallendisdatersignificantminderrespondentendieindenabijheidvaneenkern-centralewoneneenneutralehoudinghebbentenopzichtevanderolvandeoverheidmetbetrekkingtotkerncentrales:intabel6isteziendat‘maar’27%vanderespon-

3%

22%

14%

29%

4%

28%

Figuur6:Watvindtuvandestelling:deoverheidheeftvoldoendemaatregelengetroffenomderisico’sdiegepaardgaanmetkerncentralestebeperken.N=184

Zeeroneens

Oneens

Neutraal

Eens

Zeereens

Geenmening

16

dentendieindenabijheidvaneenkerncentralewoneneenneutralehoudingofgeenmening(tenopzichtevan53%vanderespondentendienietindenabijheidwonen).Dezerespondentenzoudenbijvoorbeeldbeteringelichtkunnenzijnwaardoorzijmo-gelijkvakerofbetereenoordeelvellenendevraagdaarmeehebbenbeantwoord.Onderdegroeprespondentendieindenabijheidvaneenkerncentralewonen,iseengrootgedeeltetevredenmetdemaatregelendiedeoverheidheeftgetroffenomderisi-co’sdiegepaardgaanmetkerncentralestebeperken:45%ishet(zeer)eensmetdestelling.Hetverschilissignificantalsditpercentagewordtvergelekenmethetpercen-tagerespondentendatnietindebuurtvaneenkerncentralewoont(26%).Anderzijdsheeft28%vanderespondentendieindebuurtvaneenkerncentralewoontaangege-vendatzevindendatdeoverheidinonvoldoendematemaatregelenheeftgetroffenomderisico’sdiegepaardgaanmetkerncentralestebeperken.Ditisechternietsignificantmethetpercentagerespondentendatnietindenabijheidwoont(24%).Concluderendkanergesteldwordendatderespondentendieindenabijheidvaneenkerncentralewonensignificantvakertevredenzijnoverdemaatregelendiedeoverheidgetroffenheeftomderisico’svankerncentralestebeperken.Hetzelfdekanergesteldwordenoverrespondentenmetenzonderkinderen.Ookhethebbenvankinderenlijkteensignificantpositiefeffecttehebbenopdeperceptievanderolvandeoverheid.Oudersvindenvakerdatdeoverheidinvoldoendematemaat-regelenheeftgetroffenomderisico’sdiegepaardgaanmetkerncentralestebeperken.Eenverklaringkanheteerdergenoemdefeitzijndatrelatiefveelrespondentendieindebuurtvaneenkerncentralewonenookkinderenhebben. Tabel6.Watvindtuvandestelling:deoverheidheeftvoldoendemaatregelengetroffenomderisico’sdiegepaardgaanmetkerncentralestebeperken.

Zeeroneens Oneens Neutraal Eens Zeereens

Geenmening

Metkinderen(N=91) 5 24 12 37 3 19Geenkinderen(N=93) 2 19 16 20 5 37Nabij(N=77) 3 25 10 41 4 17Niet-nabij(N=107) 4 20 17 20 6 36Noot:inpercentages

3.3 MeerveiligheidénkostenWehebbendeburgergevraagdofzebereidzoudenzijnomhogereenergiekostentebetaleninruilvoordesluitingvankerncentrales.Figuur7laatziendathelftvanderespondentenhiertoebereidis.Eenminderheid(39%vanderespondenten)heeftaan-gegevendaarvoorgeenhogereenergiekostentewillenbetalen.Deoverige11%heeftergeenmeningover.

17

Erwarengrossomododrietypenargumentenvanderespondentendietegendestel-lingwaren.Deeerstewas‘kernenergieisveiligduswaaromzouikextrabetalenvoorsluiting’,detweedewas‘ikwilnietmeerbetalen'endederdewas‘ikkannietmeerbetalen,wantkanhetextrabedragnietmissen’.Tussendeargumenten2en3isdegrenssomswatarbitrair,zorekenenwe‘hetlevenisduurgenoeg’totargumenttype2.

BijbehorendecitatenvanrespondentenDecitatendiehorenbijdezedrietypenargumentenzijn:Argumenttype1:‘Ikziehetgevaarvankerncentralestotophedennogniet’of‘ikvindkern-energieeentopidee’.Argumenttype2:‘Ikwilnietmeerbetalen’,‘haaldekostennietbijdeconsumentmaarbijbedrijvenendeoverheidvandaan’of‘hetlevenisduurgenoeg’.Argumenttype3:‘Ikbeneenarmestudent’of‘datkanikfinancieelgeziennietmissen’.

Ookgavenverschillenderespondenteninhuntoelichtingaandatbelangrijkisomtewetenwatdanhetalternatiefis.Wanneerhetalternatiefgroeneenergieis,gavenderespondentenvakeraandatzijbereidwarenomhogereenergiekostentebetalen.Uittabel7blijktdathethebbenvankinderenofhetwonenindenabijheidvaneenkerncentraleweinigeffectheeftophunbeslissingalsconsument.Nogsteedsis(onge-veer)dehelftvanderespondentenbereidhogereenergiekostentebetaleninruilvoordesluitingvankerncentrales,engeeftietsminderdan40%aanditniettewillen.Beidefactoren,zowelhethebbenvankinderenalshetindenabijheidwonenvaneenkern-centrale,hebbendaarmeegeensignificanteffectopdeburgeralsconsument. Tabel7.Watvindtuvandestelling:Ikbenbereidhogereenergiekostentebetaleninruilvoorsluitingvankerncentrales. Eens Oneens GeenmeningMetkinderen(N=91) 48 39 13Geenkinderen(N=92) 51 39 10Nabij(N=77) 50 38 12Niet-nabij(N=106) 49 40 11Noot:inpercentages

50%

39%

11%

Figuur7:Bentuheteensmetdestelling:Ikbenbereidhogereenergiekostentebetaleninruilvoorsluitingvankerncentrales.N=183

Eens

Oneens

Geenmening

18

3.4 Jodiumtabletten?In2017zijnpreventiefjodiumtablettenverstrektaanmensentotenmet40jaardiebinneneenstraalvantwintigkilometervaneenkerncentralewonen,enkinderenon-derde18jaarenzwangerevrouwendiebinneneenstraalvan100kilometervaneenkerncentralewonen.Aanderespondentenhebbenwede(open)vraaggesteldwatzijvandezemaatregelvonden.Deantwoordenhebbenweonderverdeeldineenaantalcategorieën.Infiguur8istelezenwatdeantwoordenwaren.

Zichtbaarisdat23%vanderespondententegendemaatregelisen44%voor.Opval-lendisdat8%geclausuleerdvooris,datwilzeggendatdemaatregeldanwelbewezeneffectiefmoetzijnendat7%nietgelooftindewerkingvandemaatregelmaarvanwegedesymbolischewaardetochvooris.

BijbehorendecitatenvanrespondentenDecitatendiehorenbijdeverschillendeoordelenzijn:Oneens:‘Demaatregelisinmijnogennietnodigenzorgtalleenmaarvooronrust’of‘zin-loos,schijnveiligheidensymboolpolitiek’.Eens:‘Goed.Neemtveiligheidburgersserieus’of‘goed,hetliefsthierook’.‘Eens,mitsrationeleoplossing’:‘Alsjodiumtablettenvoorkomtdatmensenziekworden,danisheteengoedemaatregel’of‘alshetafdoendeis,ishetprima.’.Eens,hoewelsymbolisch:‘Prima,alleenweetnietofhetzinheeft.Maarbeterietsdanniets’of‘goed.Maarkanonrustopwekken.Symbolischepolitiekemaatregel?’

3.5 ConclusieAlmetalvindendemeesterespondentendatdeoverheidvoldoendedoetomderisi-co’svankerncentralestebeperken.Slechts25%geeftaandatdeoverheidmeerkanofmoetdoenomkernrampentevoorkomen.Dehelftvanderespondentenisbereidommeerbelastingtebetalenvoorhetsluitenvankerncentrales.Hetpreventiefverstrek-

23%

44%

8%3%

7%

15%

Figuur(8):In2017zijnpreventiefjodiumtablettenverstrektaanmensentotenmet40jaar,kinderenonderde18jaarenzwangerevrouwenbinneneenstraalvan100kilometervaneenkerncentrale.Watvindtuvandezemaatregel?N=184

Oneens

Eens

Eens,mitsrationeleoplossing

Überhaupttegenkernenergie

Symbolische(maargoede)maatregel

Geenmening/anders

19

kenvandejodiumtablettenwerdookgewaardeerddooreenmeerderheidvandebur-gerszelfsalszenietinheteffectgeloofden.UiteerderepublieksonderzoekendiedoorCrisislabzijnuitgevoerd,blijktdatdeburgervaakanders,meerrationeel,zaloordelenwanneerdezeopdestoelvandebestuurderwordtgeplaatst.Hierkijkenwenaarinhetvierdehoofdstuk.

20

4 De burger als bestuurder

4.1 InleidingZoalsuithetvorigehoofdstukblijktiseenmeerderheidvanderespondententegen-standervankernenergie(enisdehelftvandetegenstanderzelfsbereidtebetalenvoorsluiting)enoordeeldemenpositiefoverdeverstrekkingvanjodiumpillen.Uiteerderpublieksonderzoekwetenwedatburgersalsconsumentandersbesluitendanzijalsbestuurderzoudendoen.Devragenuithoofdstuk4hebbenwedaaromnogmaalsaanderespondentengesteld,maarnumoestenzijzichverplaatseninderolvanbestuurder.4.2 BeslissenalsministerAanderespondentenisgevraagdofzijalsministeruiteenlijstvanveiligheidsmaatre-gelenwildenaangegevenwelkemaatregelprioriteitzouhebben.Derespondentenmochtenmaar1maatregelkiezen.Webeseffenoverigensdatnietéénministeroverallevoorgesteldemaatregelengaatendatbijsommigemaatregelenerüberhauptgeenministeraantepaskomt(bijvoorbeeldverkeersveiligheid).Ditpreciezeonderscheidhebbenweindevraagstellingachterwegegelatenomdatonzeinschattingwasdatditdevraagonnodigingewikkeldzoumakenenhetpuntwaarhetbijdezevraagechtomgingtenietzouwordengedaan.Achterafhebbenwevraagtekensbijdezemethodolo-gischebeslissingomdatderesultateneropwijzendatrespondentenmogelijkeenon-derscheidmakentussenveiligheidsdomeinenwaarderijksoverheidinhunperceptieovergaat(zoalsterrorismebestrijding)enwaardelokaleoverheidovergaat(zoalsverkeersveiligheid).Indeconclusievandithoofdstukkomenwehieropterug.Figuur9laatziendatdemaatregelomderisico’sdiegepaardgaanmetkerncentralesteverlagen(bijvoorbeelddoorsluiting)weinigprioriteitheeftbijderespondenten.Slechts6%vanderespondentengafaandezemaatregeleenprioriteittevinden.Alsbelangrijksteprioriteitwerdaangegeventerrorismebestrijding(39%)enhetaanpak-kenvancybercriminaliteit(32%).Ookhetverbeterenvandeverkeersveiligheidwordtmet16%alsbelangrijkergeziendanhetverlagenvanderisico’svankerncentrales.Evenbelangrijkwordthetaanpakkenvanwoninginbrakengezien(6%)watderespon-denteneenhogereprioriteitgavendandecontroleopinternationaletreinen(1%).Overhetalgemeenzoudenderespondentenalsministerdusandereprioriteitenstellendanhetverlagenvanderisico’svankerncentrales.

21

Wanneerweernaderwordtingezoomdopderespondentenmetenzonderkinderen(zietabel8),danblijktdatergeengrootverschilzichtbaarindepercentagesvanprio-riteitentussenbeidedoelgroepen.Datbetekentdatvoorgeenvandeprioriteitenhetverschilsignificantis.Tabel8.Stelubentminister.Watzouuwprioriteitzijn?

Ver-keersvei-ligheid

Meercon-troleopinternati-onaletrei-

nen

Cybercri-minaliteitaanpakken

Verlagenrisico’skerncen-trales

Terro-rismebe-strijding

Aanpak-kenvanwoningin-braken

Metkinderen(N=91) 13 2 31 6 43 5Geenkinderen(N=91) 20 0 34 6 35 5Nabij(N=77) 18 3 22 5 44 8Niet-nabij(N=105) 15 0 40 6 35 4Noot:inpercentages Ongeveerhetzelfdegeldtvoorderespondentendiewel/nietindenabijheidvaneenkerncentralewonen(zietabel8).Metuitzonderingvandeprioriteit‘aanpakkenvancybercriminaliteit’(zieookhieronder)ishetverschilinpercentagestussenbeidedoel-groepenminderdan10procentpuntenzodatvoordezeprioriteitenhetverschilweernietsignificantis.Hethebbenvankinderenofhetindenabijheidwonenvaneenkerncentraleheeftdus,metuitzonderingvandeprioriteit‘aanpakkenvancybercriminaliteit’voornabijheidgeensignificanteffectopde‘burgeralsbestuurder’.Opvallendintabel8isdatdemensendieindenabijheidvaneenkerncentralewonen(significant)minderprioriteitleggenbijhetaanpakkenvancybercriminaliteit(tenop-zichtevannietindenabijheid),en(hoewelnietsignificant)meerbijterrorismebestrij-

16% 1%

32%

6%

39%

6%

Figuur9:Stelubentminister.Watzouuwprioriteitzijn?N=182

Verkeersveiligheid

Meercontroleopinternationaletreinen

Cybercriminaliteitaanpakken

Verlagenrisico’skerncentrales

Terrorismebestrijding

Aanpakkenvanwoninginbraken

22

ding.EenoorzaakhiervankanzijndatderespondentendieindenabijheidvaneenkerncentralewonenvooraluithetdorpDodewaardkomen,terwijlderespondentendienietindebuurtvaneenkerncentralewonenvooraluitdestad(ArnhemenNijme-gen)komen.Beidedoelgroepenkunnenverschillendeproblemenenissueservarendieeenrolhebbengespeeldbijhetbeantwoordenvandevraag.4.3 ConclusieConcluderendkaneropbasisvandezeresultatendusgesteldwordeneroverhetal-gemeendoorderespondentennietzalwordengeïnvesteerdinhetverlagenvanderisico’svankerncentrales,bijvoorbeelddoorinvesteringinsluitingervan,indienzeministerzoudenzijn.Ditresultaatisconsistentmetveelvoorgaandepublieksonder-zoeken,waarbijdeburgerinmeerofminderemateeenhogerisicoperceptiehadvooreen‘exotisch’risico,hieralsconsumentinzouwilleninvesteren,maaralsbestuurdertochandereprioriteitenzoustellen.Hethebbenvankinderenofhetindenabijheidvaneenkerncentralewonenheeftwei-niginvloedophetbesluitvandeburgeralsbestuurderommetprioriteitveiligheids-maatregelen.Nederlandersleggenoverhetalgemeendeprioriteitdusnietbijhetrisicovaneenkernramp,maareerderbijandereveiligheidsmaatregelenzoalsverkeersveiligheid,terrorismeencyber.Ineerderepublieksonderzoekenvondenwedatverkeersveilig-heidveelhogerscoordedanterrorismewanneeralsopenbaarbestuurderwerdbeslo-ten.Mogelijkdatdehuidigescoreverklaardwordtdoordegedachtedatverkeersvei-ligheid(drempelse.d.)vooraleenlokaleaangelegenheidisenministershierdustochgeeninvloedophebben.

23

5 Het geheel overziend

InditpublieksonderzoekisergekekennaarderisicoperceptieenopvattingenvanenoverhetstralingsrisicovankerncentralesenhetopwekkenvankernenergieinNeder-land.Debelangrijksteuitkomstenvanditonderzoekzijnopeenrijtje:1) Derespondentenervareninminderheidangstvoorkerncentrales(34%)enkern-

energie(16%).Hethebbenvankinderenkandezeangstietsversterken,maarookonderoudersisderisicoperceptienogsteedsnieterggroot.Dekansopbetrokken-heidbijeenkernrampwordt,mogelijknietverrassendgezienhetvoorgaande,als(erg)kleingezien.Hoeweldenabijheidvaneenkerncentraledegepercipieerdekansopbetrokkenheidbeïnvloedt,ervarenookderespondentendieindebuurtwonendesondanksgeengrotekansopbetrokkenheidbijeenkernramp.Derisico-perceptieomtrentkerncentralesisdusnieterggroot.

2) Inschijnbaretegenspraakmetdeminderheiddiezichzorgenmaakomkerncentra-lesenkernenergieiseenruimtemeerderheidvan60%vanderespondenteneentegenstandervankernenergietezijn.Ookzou48%vandiediegenendienunietnabijdekerncentralevanDodewaardwonennooitindebuurtvaneenkerncentra-legaanwonen.Daarnaastisdehelftvandeburgersbereidomhogereenergiekos-tentebetaleninruilvoordesluitingvankerncentrales.DeNederlanderlijktdusweleenaversietehebbentegen(hetrisicodat)kerncentrales(metzichmeebren-gen).

3) AlmetallijktdeNederlandernietontevredenmetdeinspanningendiedeoverheidlevertomkerncentralesveiligtehouden.Slechts25%vanderespondentenvindtdatdeoverheidinonvoldoendematemaatregelenheeftgetroffenomderisico’sdiegepaardgaanmetkerncentralestebeperken,terwijl33%vanderespondentenvindtdatdeoverheidwelvoldoendeheeftgedaan.Demensendiedichterindebuurtvaneenkerncentralewonenenoudersgevensignificanteerderaantevredentezijnoverdehoeveelheidmaatregelendiedeoverheidheeftgetroffen.Daarnaastgeeftderuimemeerderheidaandemeestrecenteveiligheidsmaatregel,hetver-strekkenvanjodiumtabletten,alspositieftezien.

4) Wanneerwede‘gewone’Nederlander,diedusinmeerderheidtegenstandervan

kerncentralesis,opdestoelvandebestuurderzetten,beslistdezeomnietextrateinvestereninderisico’svankernenergiezoalsdoorsluitingvandecentrales.Inplaatsdaarvanzalhijeerdergrotergeachterisico’saanpakkenalsterrorismebe-strijding,hetaanpakkenvancybercriminaliteitofaandachtbestedenaandever-keersveiligheid.Hethebbenvan(thuis-ofuitwonende)kinderenofhetindenabij-heidvaneenkerncentralewonenmaakthierbijweiniguit.

24

Bijlage 1 Demografische gegevens respondenten

Omderepresentativiteitvanonzerespondentenvasttestellenhebbenwededemogra-fischegegevensvanonzerespondentenvergelekenmetdealgemenecijfersvandeNe-derlandsebevolking.HiervoorhebbenwedecijfersvanhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS)gebruikt.Allereestisergekekennaarhetpercentagemannenenvrouwen.Zoalstezienisinta-bel9zijnerinNederlandietsmeervrouwendanmannen.Uitfiguur10blijktdatditookinonsonderzoekhetgevalis.Hoewelhetverschiltenopzichtevanhetlandelijkgemiddeldewatgroteris,enwijdusrelatiefveelvrouwent.o.v.mannenhebbenbe-vraagd,warennaaronsideebeideseksetochruimvertegenwoordigd.Tabel9.Kerncijfers2017,geslachtenleeftijdCategorie Aantal PercentageTotalebevolking 17081507 100%Mannen 8475102 49,6%Vrouwen 8606405 50,4%Jongerdan20jaar 22,3%20tot40jaar 24,6%40tot65jaar 34,5%65tot80jaar 14%80jaarofouder 4,5%Bron:CBSWanneererechternaardeleeftijdenvanderespondentenwordtgekeken,lijktonzeonderzoekspopulatiewelredelijkaftewijkenvandelandelijkecijfers.Hoewelwijan-dereleeftijdsgroepenhebbengebruikt,blijktdatwijjuistrelatiefveeljongerenenou-derenhebbenbevraagd.Zoalsinfiguur11tezienis,ismaarliefst53%vanonzeres-pondentenjongerdan25ofouderdan65.Invergelijkingmetdelandelijkecijfers,dieooktezienzijnintabel9,betekentditdatwerelatiefweinig‘volwassen’respondentenhebben.Eenverklaringhiervoorisdatweopeendoordeweeksedag,tussen10.00en16.00uurdevragenlijsthebbenafgenomenineenwinkelcentrum,waardoordetussen-leeftijdsgroepvanwerkendevolwassenenaanhetwerkzoukunnenzijn,enwijdezegroepdusniethebbenbevraagd.

25

Ookisergekekennaarhetopleidingsniveauvanderespondenten(ziefiguur12).Dezekomt(invergelijkingmetdeleeftijd)meerovereenmetdelandelijkecijfers,dieinta-bel10staanbeschreven.Tabel10.OpleidingsniveauBevolkingNederland(15jaarofouder)2017Basisonderwijs 10,3%Vmbo,havo-,vwo-onderbouw,mbo1 21,2%Havo,vwo,mbo2-4 38,5%Hbo-,wo-bachelor 18,2%Hbo-,wo-master,doctor 10,5%Weetnietofonbekend 1,5%Bron:CBSOokinhetpublieksonderzoekheeftdegrootstegroeprespondentenMBOofietsverge-lijkbaarsgedaan(havo/vwo).Daarnaastheeftook,netalsbijdecijfersvandegeheleNederlandsebevolking,eenvrijgrootgedeelteenkelmiddelbareschool(vmbo)ge-daan.Eenopvallendverschilisdat10%vandeNederlandsebevolkingenkelbasison-derwijsheeftgevolgd,terwijlinonspublieksonderzoekslechts1%vanderesponden-tenditheeftaangegeven.Integenstellingtotdealgemenecijfershebbenwijdaaromrelatiefhoogopgeleiderespondentenbevraagd.

47%53%

Figuur10:GeslachtN=184

Man

Vrouw

32%

11%10%

15%

11%

21%

Figuur11:Watisuwleeftijd?N=184

18-25jaar

26-35jaar

36-45jaar

46-55jaar

56-65jaar

Ouderdan65jaar

26

Totslotiserbinnenonzeonderzoeksgroeponderscheidgemaakttussenrespondentendiewel/nietindebuurtvaneenkerncentralewonenenderespondentendiewel/geenkinderenhebben.Infiguur13staandeverhoudingenbeschreven.

DoordatwebewustookinDodewaardhebbengeënquêteerd,woonteenvrijgrootge-deeltevanderespondentenindebuurtvaneen(oude)kerncentrale.Ditkomtvanzelf-sprekendnietovereenmethetlandelijkgemiddelde;demeestemensenwonenimmersnietindebuurtvaneenkerncentrale.Overderepresentativiteitvanhetwelofniethebbenvankinderenkunnenwenietszeggen,omdathetCBSkijktnaarhuishoudensmetjonge,thuiswonendekinderenenwijinzijnalgemeenheidhebbengevraagdnaar‘hethebbenvankinderen’.

1%

23%

33%

26%

17%

0%

Figuur12:Watishethoogsteopleidingsniveauwatuheeftvoltooid?N=184

Geenopleiding/basisschool

Middelbareschool

MBOofvergelijkbaar

HBOofvergelijkbaar

WOofhoger

Nietvantoepassing

77

107

91 93

Ja Nee

Figuur13:Kinderenen/ofnabijheidkerncentrale?N=184

Woontuopditmomentindenabijeomgevingvaneenkerncentrale/kernreactor?N=184

Heeftukinderen?N=184

27

Bijlage 2 Dankwoord

WebedankendestudentenvandeRadboudUniversiteitNijmegendiedestraatinter-viewshebbenafgenomen:KoenvandenBoom,SimoneBroeder,KoenHagelstein,AneskumarJeyaseelan,BabetteKeizer,VereKönig,FennieMassen,NickMeinardi,IvoNas,JoepvanOss,TimPuts,RobSmal,RichellaStolzenbach,JaccoVis&RickWeijers. Dezestudentenvolgdenin2018demasterBestuurskundeaandeRadboudUniversiteitNijmegenmetdespecialisatie‘Besturenvanveiligheid’.DaarnaasthebbenonzeonderzoekersSanderKraaijenbrinkenMarijnHelslootookstraatinterviewsafgenomen.

28

Bijlage 3 Vragenlijst algemene vragen

VragenlijstpublieksonderzoekRisico’svankerncentrales|19januari2018Naamstudent:………………………………………..Introductie:WijzijnbestuurskundestudentenvandeRadboudUniversiteitinNijmegenenwijdoenonderzoeknaardeveiligheidsbelevingvanNederlandsevolwassenen(vanaf18jaar)metbetrekkingtotkerncentrales/deopwekkingvankernenergie.HetdoelvanditonderzoekisominzichttekrijgenindemeningvanNederlandersoverderisico’svankerncentralesenoverhethandelenvandeRijksoverheid.Zoudenwijuhierovereenaantalvragenmogenstellen?Hetinterviewduurtslechtseenpaarminuten.Deel1:VeiligheidsperceptieSituatieschets:erzijn2kernreactors(Petten,Delft)en1kerncentrale(Borssele)inNeder-land.DekerncentraleinDodewaardissinds1997uitbedrijfgenomen.1a.Stelling:ikmaakmezorgenoverstralingsrisico’svankerncentrales.OZeeroneensOOneens ONeutraal OEens OZeereens OGeenmening 1b.Eventueletoelichting:…………………………………………………………………………………………………………………………………2a.Bentuvoor-oftegenstandervankerncentrales?OVoorstander OTegenstander2b.Eventueletoelichting:…………………………………………………………………………………………………………………………………3a.HoeveiligvoeltuzichbijdegedachtedaterinNederlandkernenergiewordtopge-wekt?OZeeronveiligOOnveiligONeutraalOVeiligOZeerveiligOGeenme-ning3b.Eventueletoelichting:…………………………………………………………………………………………………………………………………

29

4.Hoegrootachtudekansdatuzelfbetrokkenraaktbijeenkernramp?OZeergrootOGrootONeutraalOKleinOZeerkleinOWeetikniet5.Stelling:ikzalnooitindebuurtvaneenkerncentralegaanwonen.OZeeroneensOOneensONeutraalOEensOZeereensOGeenmeningDeel2:Rolvandeoverheid6.Stelling:deoverheidheeftvoldoendemaatregelengetroffenomderisico’sdiege-paardgaanmetkerncentralestebeperken.OZeeroneensOOneens ONeutraal OEens OZeereens OGeenmeningDeel3:Burgeralsconsument(risicoacceptatie)7.Stelling:Ikbenbereidhogereenergiekostentebetaleninruilvoorsluitingvankern-centrales.OEens OOneens OGeenmening8.Ingevalvanoneens,waaromzouudatnietwillen?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Deel4:Beoordelingeffectmaatregel9.In2017zijnpreventiefjodiumtablettenverstrektaanmensentotenmet40jaar,kinderenonderde18jaarenzwangerevrouwenbinneneenstraalvan100kilometervaneenkerncentrale.Watvindtuvandezemaatregel?……………..…………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………Deel5:BurgeralsbestuurderWevragenunuomalsbestuurdertedenken.Ubentdusverantwoordelijkvoordeoptimalebestedingvanbelastinggeld.Letop:Ukunthetgeldmaar1keeruitgeven,dusumoeteenkeuzemaken.Umagdaarommaaréénoptie/maatregelaankruisenindevolgendevragen.10.Stelubentminister.Watzouuwprioriteitzijn?

30

OVerkeersveiligheidOMeercontroleopinternationaletreinenOCybercriminaliteitaanpakkenOVerlagenrisico’skerncentralesOTerrorismebestrijdingOAanpakkenvanwoninginbrakenDeel6:Demografischevragen11.Watisuwleeftijd?O18-25jaarO26-35jaarO36-45jaarO46-55jaarO56-65jaarOOuderdan65jaar12.GeslachtOMan OVrouw13.Watishethoogsteopleidingsniveaudatuheeftvoltooid?OGeenopleiding/basisschoolOMiddelbareschoolOMBOofvergelijkbaarOHBOofvergelijkbaarOWOofhogerOAnders,namelijk…………………………………………………………………ONietvantoepassing14.Woontuopditmomentindenabijeomgevingvaneenkerncentrale/kernreactor?OJa ONee15.Heeftukinderen?OJa ONeeSlotHeeftunogvragenen/ofopmerkingen?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Eindevandezevragenlijst,hartelijkdankvooruwmedewerking!!