Mediaopvoeding &

(online) risico´s en kansen voor

jongeren

Natascha Notten

30 mei 2015

SWR, Leusden

Mediaopvoeding, risico’s en kansen

Mediaopvoeding kan kansen bieden, maar ook een belemmering vormen in de

ontwikkeling van kinderen en jongeren, afhankelijk van soort en inhoud.

Mediaopvoeding beïnvloedt zowel risicogedrag van jongeren alsook gewenst

gedrag.

•Welke risicogedragingen?- online risicogedrag (oa online privacy), offline risicogedrag (oa agressie, overgewicht,

schoolverzuim, schulden)

•Welke kansen/gewenste gedragingen?- online competenties (oa online leesvaardigheden, digitale geletterdheid), offline kansen

(oa onderwijssucces)

Langetermijneffecten ouderlijke mediasocialisatie

Ouderlijke mediaopvoeding

- Wat is ouderlijke mediasocialisatie?

- Wie doet wat?

- Gevolgen?

Lezen, televisie kijken, pc/internetgebruik

Intergenerationele overdracht van ongelijkheid

- Sociaal-economische verschillen, gezinssamenstelling, socialisatie (opvoeding)

- Sociale en culturele reproductie, digital divide, communicatiewetenschap,

pedagogiek, criminologie..

- Context

Woord vooraf

Ouders, media en onderwijssucces

Mediagebruik en de ontwikkeling van kinderen

Algemene bevindingen invloed mediagebruik:

• Positief effect van leesvaardigheden op de ontwikkeling van kinderen en jongeren

• Effect van tv kijken en pc/internetgebruik op ontwikkeling en welzijn van kinderen en jongeren is omstreden

Belangrijke rol bij de ontwikkeling van kinderen vormen de normen, gewoonten en gedragingen in het ouderlijk huis (socialisatie), ook met betrekking tot mediagebruik (Bandura, 1977; Bronfenbrenner, 1979)

Invloed ouderlijke socialisatie essentieel en ook op de lange termijn aanwezig (oa. Bourdieu, 1984)

Inleiding

Ouders, media en onderwijssucces

Drie vormen van ouderlijke mediaopvoeding

Ouders, media en onderwijssucces

1. Voorbeeld

mediagedrag ouders, onbewust, imitatie

2. Begeleiding

ouder-kind interactie, bewust

3. Voorzieningen

aanbod in ouderlijk huis, mogelijkheid

Onderzoeksvraag

Ouders, media en onderwijssucces

In welke mate verschillen ouders in de

mediaopvoeding die zij hun kinderen

bieden?

Data: FNB 1998/2000/2003

Sociale verschillen in ouderlijk mediavoorbeeld

Bron: Notten, 2011; Notten & Kraaykamp, 2009

Sociale ongelijkheid in ouderlijke mediasocialisatie

Ouders, media en onderwijssucces

Ouderlijke mediabegeleiding vindt

significant vaker plaats in gezinnen

met:

- hoger opgeleide ouders

- ouders met voorkeur voor

informatieve media-inhoud

Ouderlijke mediabegeleiding vindt

significant minder vaak plaats in

gezinnen met:

- gescheiden ouders

- veel kinderen

- ouders met een voorkeur voor

populaire media-inhoud

(amusement)

Sociale verschillen in ouderlijk mediabegeleiding

Bron: Notten, 2011; Notten & Kraaykamp, 2009

Sociale verschillen en internetopvoeding

• Hoger opgeleide ouders meer complexe en informatieve digitale

vaardigheden, meer oog voor educatieve mogelijkheden, meer vaardigheden

om online activiteiten van hun kinderen te begeleiden

(Van Deursen, Van Dijk & Peters, 2011; Clark, Demont-Heinrich & Webber, 2005; Pasquier, 2001; Paus-Hasebrink e.a., 2013)

• Maar ook bij gelijkblijvende SES kenmerken verschillen ouders in opvoed

strategieën (Notten, 2011, 2013; Valkenburg et al., 2013)

• Verschillende typen internetbegeleiding:

restrictief, instructief, samen gebruiken, monitoren, technologisch (Livingstone & Helsper, 2008; Kirwil, 2009; Sonck, Nikken & De Haan, 2013; Nikken en Jansz, 2013)

Onderzoeksvraag

Ouders, media en onderwijssucces

Mediaopvoeding en online risico gedrag

Internet en online risicogedrag

• Onderzoek toont zowel positieve gevolgen en negatieve consequenties van

internetgebruik voor jongeren (Fogel & Nehmad, 2009; Valkenburg & Peter, 2011)

• Adolescenten zijn experts op het gebied van online communiceren.

Jongeren gaan echter ook vaak lichtzinnig te werk bij het produceren en

gebruiken van online informatie, hetgeen kan leiden tot negatieve online

ervaringen (Valkenburg & Peter, 2011, Deursen, Van Dijk & Peeters, 2011; Fogel & Nehmad, 2009; Walraven, Brand-Gruwel &

Boshuizen, 2009; Görzig & Ólafsson, 2013; Peter & Valkenburg, 2006).

• Online risicogedrag is een belangrijke voorspeller van negatieve ervaringen

zoals sexuele intimidatie of privacyschendingen (e.g., Görzig and Ólafsson, 2013; Peter and

Valkenburg, 2006; Wolak et al., 2007 Hasebrink e.a., 2008; Lobe e.a.,2011; Livingstone e.a., 2011b).

• Online risicogedrag: zoeken naar nieuwe vrienden op het internet, zich als

iemand anders voordoen op het internet, persoonlijke informatie (bijv. echte

naam, adres of telefoonnummer) of foto’s sturen naar iemand die hij/zij nog

nooit persoonlijk ontmoet hebben.

Descriptive statistics – EU Kids Online http://www.lse.ac.uk/media@lse/research/EUKidsOnline/Home.aspx

12

Bron: Notten, 2013; Notten & Nikken, 2014

Model

Risky online

behaviorCountry

- Internet diffusion

Family home

- SES and family structure

- Parental internet mediation

13

Internetopvoeding en online risicogedrag –samenvatting bevindingen

Jongeren met lager opgeleide ouders en uit eenoudergezinnen vertonen vaker

online risicogedrag, dit laatste lijkt voor jongens meer van belang

Restrictieve begeleiding en samen internet gebruiken hangt samen met minder

online risicogedrag, de tweede relatie is sterker voor jongens en neemt af

naarmate een land meer gedigitaliseerd is, de invloed van monitoren neemt

toe met de mate van digitalisering

In landen met meer internetverspreiding vertonen jongeren (14-16) minder online risicogedrag, en

dit geldt in sterkere mate voor jongens

Jongens vertonen meer online risicogedrag dan meisjes, maar deze genderkloof is niet langer

relevant wanneer gecontroleerd voor andere kenmerken (zelfcontrole)

Onderzoeksvraag

Ouders, media en onderwijssucces

Mediaopvoeding en online leesvaardigheden

Mediaopvoeding en online leesvaardigheden

• In de moderne “information-based” samenleving zijn (online) lees- en

informatievaardigheden belangrijk (essentieel)

• …maar deze vaardigheden zijn niet gelijk verdeeld (digital divide) hetgeen

kan leiden tot ongelijke kansen voor jongeren op verschillende terreinen

(maatschappelijk succes, maar ook welzijn en gezondheid)

• Hoe ontwikkelen jongeren deze online leesvaardigheden?

- Wat is de rol van de vroege traditionele leessocialisatie thuis in het

ontwikkelen van informatieve online leesvaardigheden?

• En treden hierin veranderingen op wanneer een samenleving meer

gedigitaliseerd is?

Vroege leessocialisatie en online informatieve

leesvaardigheden

Bron: Notten & Becker, 2014 (conference paper)

Mediaopvoeding en online leesvaardighedenSamenvatting bevindingen

De vroege leessocialisatie in het ouderlijk huis hangt positief significant samen

met informatieve online leesvaardigheden van jongeren, ongeacht de digitale

ontwikkeling van een land

Dit betekent dat culturele reproductie van belang is (en blijft) voor de

ontwikkeling van digitale culturele competenties bij kinderen, zoals online

lezen, met als consequentie ongelijke (toekomstige) kansen

Onderzoeksvraag

Ouders, media en onderwijssucces

Mediaopvoeding en onderwijssucces

Langetermijn effecten op onderwijssucces –frequentie en inhoud

Bron: Notten, 2011; Notten & Kraaykamp, 2010

Langetermijn effecten op onderwijssucces –aanbod

Bron: Notten, 2011; Notten & Kraaykamp, 2009

Internetopvoeding en onderwijssucces

• Sociale ongelijkheid in internetvaardigheden (2nd digital divide) neemt toe

en leidt ook tot sociale ongelijkheid op andere terreinen (offline)

(Van Deursen & van Dijk, 2014; Helsper, E.J., Van Deursen, A.J.A.M. and Eynon, R. (2015)

• Computergebruik thuis kan bijdragen aan de cognitieve ontwikkeling (lees-

en taalvaardigheden) van kinderen

(e.g., Castles et al., 2013, Attewell et al, 2003)

• Verkennend onderzoek laat een significante positieve correlatie zien tussen

internetregels in het ouderlijk huis en uiteindelijk opleidingsniveau (Notten, 2015

(work in progress)

Algemene conclusies

De mediaopvoeding die ouders bieden doet er toe, zowel voor online en offline

risico’s en kansen voor jongeren. Maar uitkomsten van empirisch onderzoek

op nog niet op alle terreinen eenduidig.

Mediaopvoeding is niet in alle gezinnen gelijk en dit heeft ook op de lange

termijn gevolgen

Onderzoekers, ouders en beleidsmakers doen er goed aan bij het bestuderen

en bieden van mediaopvoeding te differentiëren naar jongens en meisjes,

leeftijd, persoonskenmerken, opvoedstrategieën, gezinssamenstelling, ….

Naast alle individuele en ouderlijke factoren speelt ook de samenleving waarin

een kind opgroeit een rol. Dit betekent bijvoorbeeld dat interventies die

gebruikt worden in een land niet per se effectief zijn in een ander land.

Algemene conclusies

Toekomstig onderzoek:

• Onderzoek naar relatie mediaopvoeding en offline probleemgedrag

verdiepen en differentiëren naar (risico)gezinnen en (probleem)kinderen om

specifiek beleid te kunnen ondersteunen (risico’s)

• Meer inzicht in de mechanismen van sociale en culturele reproductie in de

huidige digitale samenleving (rol van mediaopvoeding) en de uitkomsten

hiervan, met name gunstige competenties zoals digitale geletterdheid en

onderwijssucces (kansen)

Mediaopvoeding &

(online) risico´s en kansen

Contact:

Natascha Notten

n.notten@maw.ru.nl

+31 242616065

website: nnotten.nl

twitter: @nnotten