Mechels Kunstenoverleg 2012

MECHELS KUNSTENOVERLEG 2012

Visietekst 2013 – 2018

Mechels Kunstenoverleg – visietekst 2013-2018 – pg. 3/22

INHOUDSTAFEL

INLEIDING pg. 4 DE ACTOREN VOORGESTELD pg. 5

DE WAARDE(N) VAN KUNST pg. 11

- Vooreerst …

- Kunst smeedt banden

- Kunst innoveert

- Kunst verhoogt de levenskwaliteit

- Kunst zorgt voor uitstraling

- Kunst is een economische motor

BEKNOPTE LANDSCHAPSTEKENING pg. 16

DE TOEKOMST VAN HET KUNSTENBELEID IN MECHELEN: EEN PLEIDOOI IN 4 PIJLERS pg. 18

1. ENGAGEMENT

Continueren en intensifiëren van samenwerkingsverbanden tussen

kunstenorganisaties en de stedelijke diensten

Een bottom-up benadering bij de organisatie van een stadsfestival

2. DYNAMIEK

Een aantrekkelijk klimaat voor kunstenaars en kunstbelevers

Nieuwe stadsinitiatieven als opportuniteit voor samenwerking

Over domeinen heen

3. INVESTERING

Anders investeren

Een transparant, stedelijk ondersteuningskader dat vertrekt van

gelijkberechtiging voor de actoren én met ruimte voor beleidseigen accenten

4. UITSTRALING

Een structureel overleg met de stad over de cultuurcommunicatie en

perswerking

De kunstenpartners dragen de naam en faam van Mechelen Kunststad uit


INLEIDING

“De kunstenaar ondergaat niet de droom, maar schept hem.”

- Simon Vestdijk

Dit document is het concrete resultaat van een aantal brainstormsessies en formele

overlegmomenten die in het voorjaar van 2012 plaatsvonden tussen alle niet-stedelijke,

professionele kunstenorganisaties van Mechelen: ’t Arsenaal, Abattoir Fermé,

Contour Mechelen, Festival van Vlaanderen–Mechelen, Figurentheater DE MAAN,

kunstencentrum nOna en Zefiro Torna.

De insteek van onze nota is tweeledig: enerzijds willen de organisaties hiermee inkijk

geven in hun werking en in de meerwaarde die hun artistieke activiteiten genereren

(zowel in de stad als bovenlokaal), anderzijds leidde het overleg tot een aantal

aanbevelingen en mogelijke ambities voor het toekomstig cultuurbeleid van onze stad.

Deze tekst is in zeker opzicht een primeur: het is de eerste maal dat de niet-stedelijke

professionele kunstenorganisaties van de stad Mechelen een groot overleg organiseren

en een aantal gezamenlijke standpunten en voorstellen voor het lokale cultuurbeleid naar

buiten brengen1.

De timing is niet toevallig gekozen: in de aanloop naar de nieuwe beleidsperiode 2013-

2018 leek de tijd ons rijp om een balans op te maken van de plaats die de artistieke

werkingen in Mechelen tot nog toe innamen, en hoe zij de band met hun thuisstad de

komende jaren verder gestalte willen geven.

Die balans valt niet slecht uit en enige fierheid is op zijn plaats: Mechelen kan prat

gaan op een kleurrijk palet aan erg verscheiden en kwalitatieve initiatieven die een breed

publiek bedienen, zeer geregeld samenwerken en stuk voor stuk bijzonder zichtbaar zijn

in de stad. Tegelijk dringt zich een kritische terug- én vooruitblik op: waar de partners

het er over eens zijn dat er ruimte is voor verbetering, trachten zij constructieve

voorstellen te formuleren.

Op bepaalde punten stelt deze nota nieuwsoortige samenwerkingsverbanden en

kruisbestuivingen met de stad voor. We doen dat vanuit de overtuiging dat deze stad en

haar artistieke actoren belangrijke opdrachten en ambities delen, zoals het bedienen van

een lokaal publiek én het genereren van bovenlokale uitstraling. Daar liggen dan ook

verschillende opportuniteiten waarin stad en actoren de krachten, méér dan vandaag,

kunnen bundelen en zo elkaar versterken.

Al te individuele besognes of bemerkingen van organisaties werden tijdens deze

gesprekken buiten beschouwing gelaten: de finaliteit is een sterk collectief verhaal met

een breed draagvlak.

Wij hopen dat deze tekst weerspiegelt hoe het (brede) samen-leven in deze stad ons na

aan het hart ligt en nodigen u uit deze nota te lezen als een engagementsverklaring van

1 Overigens leerde navraag bij de Vlaamse koepelorganisatie voor de kunsten (oKo) dat dergelijk breed gedragen lokaal kunstenoverleg ook in Vlaanderen – voorlopig? – zowat een unicum blijkt te zijn.


de partners om samen met haar beleidsmakers na te denken en mee te bouwen aan een

nog b(r)oeiender cultuurleven in de Dijlestad.


DE ACTOREN VOORGESTELD

’t ARSENAAL kent een rijke voorgeschiedenis,

dankzij het MMT dat al in 1956 werd opgericht. In 2006 nam Michael De Cock de fakkel

over van Guido Wevers als directeur van het theater. De nieuwe artistieke koers, met

een blik op de wereld en tal van samenwerkingen en kruisbestuivingen, wierp snel

vruchten af. Sinds 2006 wordt er meer gecreëerd, meer gespeeld, meer getoerd

(gemiddeld 165 reisvoorstellingen per seizoen) en is ook de publieksopkomst sterk

gestegen, zowel in de eigen zaal als op reis.

’t ARSENAAL kiest voor een mix van repertoire, hedendaagse stukken en nieuwe teksten

die in opdracht geschreven worden. Bekende producties zijn o.a. Kinderheil (met de

Queeste), De Pruimelaarstraat, Hitler is dood (met Braakland/ZheBilding), Belga, Drie

Zusters, Achter de wolken en Biechten. De bedoeling is om verhalen te brengen die een

venster op de wereld zijn. Daarnaast is er ook een focus op mondialisering, enerzijds

door in het buitenland te spelen, anderzijds door een zoektocht naar een alternatieve

canon. In de schoot van ‘t ARSENAAL werd GEN2020 opgericht: een platform voor

allochtone makers en spelers, dat een hefboom wil zijn naar de sector. Het project werd

door de Vlaamse gemeenschap uitgekozen als vuurtorenproject voor Vlaanderen. In de

komende jaren wordt er samengewerkt met Piet Arfeuille/Theater Malpertuis, Zomer van

Antwerpen, Le Manège Mons, TAZ, SIN-collectief en anderen.

Als Mechels gezelschap vervult ’t ARSENAAL een belangrijke ambassadeursrol voor de

stad in Vlaanderen, Wallonië en buiten de landsgrenzen. Zo zijn er samenwerkingen met

Mons 2015 en met zustersteden NADOR en Helmond. ’t ARSENAAL ontwikkelt een

alternatief internationaal circuit, dat volgt uit de inhoudelijke werking, met landen als

Marokko, Senegal, Turkije en Engeland.

Abattoir Fermé is een Mechels theatergezelschap dat werd

opgericht in 1999. De eerste jaren bespeelde het gezelschap het circuit van Mechelse

achterzaaltjes en parochiezalen, vanaf 2002 groeide het door naar het professionele veld.

Sinds 2006 wordt Abattoir Fermé structureel ondersteund binnen het Vlaamse

kunstendecreet. Abattoir Fermé creëert jaarlijks 3 à 4 nieuwe producties en speelt

gemiddeld 100 voorstellingen per jaar. Het hechte makers- en spelersensemble bouwde

een oeuvre uit van meer dan 50 projecten in allerlei disciplines (teksttheater,

performance, film, muziektheater, opera, concert, televisiereeks, publicatie enz.)


Abattoir Fermé presenteert zijn werk zowel lokaal als (inter)nationaal en gaat artistieke

samenwerkingen aan met de meest diverse artiesten en partners uit het Vlaamse en

internationale kunstenlandschap: van figurentheater tot popband, van elektronica-

muzikant tot operacomponist, van theateropleidingen tot filmscholen. De afgelopen jaren

werd het gezelschap met verscheidene producties vier keer geselecteerd voor het

jaarlijkse Theaterfestival; ontving het de Vlaamse Cultuurprijs voor Podiumkunsten voor

zijn “indringend en huiveringwekkend theater over de verhalen die de samenleving angst

aanjagen en over het theater zelf”, en werd het genomineerd voor de European Theatre

Prize for New Theatrical Realities. Bekende producties zijn o.a. Galapagos (2004), Moe

maar op en dolend (2005), De Chaostrilogie (2005-2007), Tourniquet (2007),

Mythobarbital (2008), Snuff (2009), Phantasmapolis (2010), Monkey (2011) en A Brief

History of Hell (2012).

De komende jaren heeft Abattoir Fermé een tiental nieuwe producties op stapel staan,

waaronder een coproductie met de Vlaamse Opera, een voorstelling voor kinderen, een

locatieproject, een musical en een film. Daarnaast blijft het gezelschap met zijn

repertoire internationaal toeren in o.a. Nederland, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland,

Oostenrijk, Italië, Polen, Noorwegen, Denemarken en Turkije.

Contour Mechelen is een kunstorganisatie,

gevestigd in Mechelen, die zich toelegt op de creatie en presentatie van bewegend beeld.

Contour is er om de twee jaar, twee maanden lang. Het festival profileert zich al van bij

de start in 2003 als “de eerste tentoonstelling in Vlaanderen die volledig aan videokunst

of bewegend beeld is gewijd”. De voorbije vijf edities heeft Contour afdoende aangetoond

bezieling en toekomst te hebben. Bewegend beeld kent een grote dynamiek als

kunstvorm en Mechelen is een kunsthistorische stad die bulkt van de interessante

locaties. Toch is het belangrijk dat elke editie een artistieke injectie krijgt. Daarom wordt

telkens gewerkt met een andere curator. Een architect of bureau en een grafisch

vormgever helpen met de inbedding en de aankleding van de tentoonstelling.

Contour 2013, 6de Biënnale voor Bewegend Beeld (24.08 – 3.11.2013) draagt de

stempel van Jacob Fabricius (DK). Deze curator kiest voor een beperkt aantal

tentoonstellingsplekken in de publieke ruimte of op semipublieke locaties. Deze plekken

worden om allerlei redenen bezocht: voor het plezier, uit noodzaak, vanuit een geloof of

onder dwang. Onder de titel ‘Leisure, Discipline and Punishment’ (‘vrije tijd, discipline en

straf’) onderzoekt Fabricius sociale functies en relaties binnen de maatschappij.

Contour maakt deel uit van een Europees netwerk van gevestigde internationale

biënnales. Met partners als de biënnales van Liverpool, Boekarest en Göteborg wordt de

actieradius veel breder, zodat nieuwe (co)producties een Europese rondreis kunnen

maken.


Het Festival van Vlaanderen-Mechelen heeft als missie

een breed publiek, van volslagen leken tot doorwinterde melomanen, te prikkelen met

een kwalitatief internationaal en uitdagend aanbod van ‘klassieke’ muziek.

Het FvV Mechelen werd opgericht in 1972 en maakt deel uit van de Koepelorganisatie

Festival van Vlaanderen SV. Tot 2002 maakte het FvV Mechelen deel uit van de dienst

cultuur van de stad Mechelen. Met de oppensioenstelling van Marcel Kocken werd de vzw

verzelfstandigd. In 2010 werd voor de werking in Mechelen gekozen voor het festival

Mechelen hoort Stemmen, in 2011 verwierf het ook het Festival van Vlaanderen-

Mechelen/Kempen dat in het najaar, verspreid in de provincie Antwerpen plaatsvindt.

FvV Mechelen heeft zijn wortels in de stad. Met het openingsfeest – dat voor een zeer

breed publiek bedoeld is – wordt die band tussen Stad en Festival extra in de verf gezet.

Het FvV Mechelen was telkens partner voor de stadsevenementen (2000, 2005 en 2009);

het verleent ook zijn knowhow aan andere stadsgebonden initiatieven (Torens aan de

Dijle) en werkt bijna jaarlijks samen met CCM. Vanaf 2013 mikt het FvV Mechelen met

de organisatie van een internationaal hedendaags koorfestival – als slot aan Mechelen

hoort Stemmen – op een internationaal en meer gespecialiseerd publiek (uniek in

Vlaanderen).

40% van het publiek voor Mechelen hoort Stemmen komt uit Mechelen & rand-

gemeenten, 25% uit de rest van de provincie Antwerpen. In het najaar wordt de hele

provincie Antwerpen (van Averbode tot Hoogstraten en van Bornem tot Postel) bediend

met concerten van het Festival van Vlaanderen-Mechelen.

DE MAAN is één van de grote figurentheaters in

Vlaanderen. Voortbouwend op een rijke traditie in poppenspel staat DE MAAN vandaag de

dag garant voor actueel en grensverleggend figurentheater. DE MAAN creëert, repeteert

en speelt haar eigen voorstellingen in een historisch gebouw in het hart van Mechelen.

Tijdens een theaterseizoen is DE MAAN bijna dagelijks te bewonderen in receptieve

centra over heel Vlaanderen.

Voorstellingen van DE MAAN typeren zich door hun doorgedreven beeldend karakter, hun

oog voor detail en afwerking, hun variatie en innovatie in zowel uitvoering als

manipulatie van de gebruikte figuren. DE MAAN werkt vanuit een diep respect voor haar

doelpubliek dat hoofdzakelijk bestaat uit kinderen tot 12 jaar en hun begeleiders.

Artistieke kwaliteit en toegankelijkheid worden hoog in het vaandel gedragen.


DE MAAN ontstaat in 1995 uit het Mechels Stadspoppentheater op het moment dat

Willem Verheyden de directiefakkel overneemt van Louis Contryn (zoon van

figurentheaterpionier en oprichter Jef Contryn). De rijke traditie en het opgebouwde

metier blijken een stevig fundament om op verder te bouwen. Onder artistieke leiding

van Willem Verheyden en met Paul Contryn als huisscenograaf en poppenmaker ontpopte

DE MAAN zich al snel tot het unieke figurentheater dat het nu is.

Kc nOna ontstond in 2001 als kunstencentrum in de

schoot van het Mechelse theatergezelschap Theater Teater. Het staat bekend als een

gastvrij huis in de Begijnenstraat met vele mentale en fysieke kamers, als een intieme en

karaktervolle theaterzaal en foyer voor een avontuurlijk publiek en voor weerbarstige

artiesten. De werking van kc nOna wordt gedragen door een klein team van gedreven

medewerkers en enthousiaste vrijwilligers.

Naast een ruim en gevarieerd kunstenaanbod (Theater, Dans, Film, Muziek) voor een

breed publiek koestert kc nOna zijn relatie met de artiesten. Kc nOna biedt niet alleen

onderdak, repetitie- en reflectieruimte maar ook artistieke, zakelijke en productionele

steun op maat. Kc nOna bouwt bruggen: tussen bezoekers en artiesten, het lokale en het

internationale, kunst en onderwijs.

Hedendaagse boeiende binnenlandse én buitenlandse producties vinden via kc nOna de

weg naar een Mechels publiek. Kc nOna blijkt meermaals de springplank te zijn voor

kunstenaars naar grotere podia in Vlaanderen en ver daarbuiten. Zo groeide ook het

Mechelse theatergezelschap Abattoir Fermé mede dankzij de steun van kc nOna. Dit

internationaal geroemd collectief blijft kind aan huis in kc nOna en gaat er steevast in

première.

kc nOna schrijft zich onveranderlijk in in een stedelijk netwerk. Dit uit zich in

meervoudige samenwerkingen tussen de professionele kunstenorganisaties (Festival van

Vlaanderen, Contour, Zefiro Torna…), stedelijke diensten (in het bijzonder

Cultuurcentrum Mechelen), onderwijs (Lessius Hogeschool) én particuliere initiatieven

(Dijlefeesten, persconferenties, boek- en filmvoorstellingen door derden…).

De gemiddelde bezettingsgraad in kc nOna bedroeg in het seizoen 2011-2012 80%.


Het Vlaams vocaal-instrumentaal ensemble Zefiro Torna

werd opgericht in 1996, wordt sinds 2003 ondersteund door de Vlaamse Gemeenschap

en heeft sinds 2008 een convenant met de Stad Mechelen. Het ensemble werkt met

excellente musici afkomstig uit heel Europa. Zefiro Torna brengt het Europees cultureel

erfgoed uit de middeleeuwen, renaissance en barok op een unieke wijze tot leven. Dat uit

zich in de keuze voor authentieke instrumenten en historische zang-, speel- en

improvisatietechnieken, waarvoor het ensemble steunt op musicologisch onderzoek

(HIP).

Zefiro Torna beperkt zich niet tot een louter historische aanpak, maar koppelt deze aan

actuele kunstuitingen. Vanuit disciplines als literatuur, beeldende kunst, installatiekunst,

dans, traditionele en hedendaagse muziek, wordt er samengewerkt rond een variatie van

symbolische en allegorische thema’s. Dit resulteert in fascinerende Gesamtkunst met een

dieperliggende betekenis.

Zefiro Torna verwierf internationale faam met zijn veelzijdige aanpak. Het ensemble is

een welkome gast in gerenommeerde concertzalen en op talrijke muziek- en

kunstenfestivals. Hun creaties en cd-opnames, uitgebracht bij labels als Et’Cetera en

Homerecords, worden geregeld gelauwerd. In de nabije toekomst werkt het ensemble

samen met gezelschappen als het Vocalconsort Berlin, Frank Vaganée Trio, Abattoir

Fermé en ZOO/Thomas Hauert.


DE WAARDE(N) VAN KUNST

“Als wij, burgers, onze kunstenaars niet steunen, dan offeren we onze verbeelding op aan het

altaar van de vulgaire realiteit, en blijven we achter zonder enig geloof en met waardeloze

dromen.”

- Yann Martel

Vooreerst...

De stad Mechelen zit in de lift. Wellicht is dat zowel het resultaat van gedeelde

beleidsinspanningen van meerderheid én oppositie (het politieke domein) als van bredere

maatschappelijke tendensen en bewegingen (bevolkingsevoluties etc.).

Hoe het ook zij: Mechelen scoort. Dat impliceert tegelijk dat er zich nieuwe uitdagingen

én opportuniteiten voor de toekomst aandienen: alleen al op demografisch vlak verwacht

Mechelen de komende decennia een toename van de stadsbevolking met goed 20.000

inwoners2 en oefent de stad steeds meer aantrekkingskracht uit op jonge tweeverdieners

én bedrijven.

De vraag stellen of een bloeiend kunsten cultuurleven daar nu de motor dan wel het

gevolg van is, loopt het risico al snel te verzanden in een ‘kip-of-het-ei-discussie’. De

lange geschiedenis van de stad Mechelen illustreert dat roemrijke periodes van

welvarendheid, bevolkingsgroei en ontwikkeling op het vlak van de kunsten nooit een of-

of-verhaal zijn, maar eerder een spel van factoren die elkaar beïnvloeden en versterken.

Ook vandaag geldt dat de aanwezigheid van autonome kunstactoren in een stad tal van

positieve effecten voor die stad genereert én omgekeerd: dat een aangename woon- en

leefomgeving op haar beurt een kunstenaarsvriendelijk klimaat kan scheppen. Of nog:

culturele initiatieven die autonoom (van onderuit) ontstaan, worden vaak bakens voor

stadsbewoners en kunnen zo het bredere leven in een stad positief beïnvloeden in haar

uitstraling en leefbaarheid. Ook omgekeerd kan het algemene beleid van een stad een

aanzuigeffect creëren voor creatief en ander talent.

Feit is: zonder levendige kunstenscène zou het leven in eender welke stad minder

aangenaam zijn, minder hecht, minder dynamisch. Op economisch vlak betekent dat

minder tewerkstelling, minder horeca en handel, minder (creatief) ondernemerschap. Op

sociaal vlak: minder cohesie, minder diversiteit, minder wederzijds begrip. Op het

domein van de citymarketing: minder uitstraling, minder aantrekkingskracht. Enzovoort.

Kunst maakt m.a.w. intrinsiek deel uit van het perpetuum mobile dat een gezonde

samenleving laat draaien. Een excellent cultuurbeleid dient dan ook te vertrekken vanuit

de gedachte dat kunst en cultuur een fundamenteel en vanzelfsprekend onderdeel

van een gezond stedelijk weefsel zijn.

Met onderstaand discours willen de kunstenpartners een bescheiden, niet-exhaustieve

bijdrage leveren tot het zichtbaar maken van de meerwaarde en positieve effecten van

de kunsten in verhouding tot stad en maatschappij.

2 Volgens prognoses van de studiedienst van de Vlaamse regering zou Mechelen in 2030 105.000 inwoners tellen, wat neerkomt op een stijging van 40% t.o.v. 2000.


Kunst smeedt banden

“Beware of artists. They mix with all classes of society and are therefore most dangerous.”

- Queen Victoria of England, 1819-1901

Goed 150 jaar geleden noopte het de toenmalige Britse koningin nog tot een

waarschuwend vingertje, maar in de steeds meer geglobaliseerde wereld van vandaag is

het gelukkig een evidentie: kunst en cultuur stimuleren dialoog en we genieten er

meestal samen van (in theaters, concertzalen, kerken, de openbare ruimte, expozalen

...). Culturele projecten brengen (doel)groepen samen, wisselen geschiedenissen uit én

stellen toekomstprojecten voor. Ze brengen kruisbestuivingen teweeg tussen bezoekers,

inwoners, generaties, wijken, sociale klassen en zo meer. Maar kunst smeedt ook banden

over tijdperken heen: kunst onderhoudt ons collectieve geheugen door culturele tradities

door te geven aan de huidige en toekomstige generaties én creëert tegelijk uniek, nieuw

erfgoed (nieuwe theaterteksten, audiovisuele of muzikale creatie-opdrachten, eigentijdse

interpretaties van bestaand repertoire enzovoort).

Net als andere centrumsteden is ook Mechelen steeds meer een patchwork van mensen

met verschillende culturele, etnische, filosofische, historische en/of religieuze

achtergronden. De gemeenschapsvormende aspecten van cultuur zijn genoegzaam

bekend: als werkplek waar nieuwe tijdelijke en duurzame sociale verbanden worden

gesmeed, bevorderen kunst en cultuur de maatschappelijke cohesie. Cultuur is m.a.w.

een glijmiddel – zelfs een essentiële tool – voor het samen-leven van individuen en

groepen in een stad. Culturele projecten stimuleren deze uitwisseling en maken (en

houden) een gemeenschap leefbaar: ze zijn voor een stad als Mechelen, met grote

demografische uitdagingen in het vizier, even onontbeerlijk als zuurstof voor een mens.

Kunst innoveert

“Zonder traditie is de kunst als een kudde schapen zonder herder, zonder innovatie: een lijk.”

- Winston Churchill

Kunstenaars creëren. Ze zijn het R&D-departement van een samenleving en kijken van

nature vaker vooruit dan achteruit. Met één oog terugblikkend in de achteruitkijkspiegel

van een rijke cultuurtraditie, experimenteren ze en formuleren ze nieuwe creatieve

ideeën, visies, concepten en connecties voor de toekomst. Ze stellen bestaande

denkbeelden in vraag of toetsen theorieën op hun houdbaarheidsdatum in een steeds

sneller veranderende wereld. Net als het onderzoek van wetenschappers is ook de

‘uitkomst’ van kunstenaars soms onzeker, maar vervult hun werk een essentiële R&D-

functie in elke moderne maatschappij. Door hun werk voor een publiek te presenteren,

zorgen ze bovendien voor maximale bekendmaking van die nieuwe ideeën in de

openbare ruimte. Kunstenaars zetten daarmee grondtonen uit die nieuwe dynamieken

kunnen teweegbrengen in alle domeinen van de samenleving (onderwijs, economie,

wetenschap enzovoort). Ze zijn essentieel voor het instromen van de creativiteit waar de

eenentwintigste eeuw behoefte aan heeft.

Mechelen is een stad met een rijk cultuurpatrimonium en historisch verleden, maar heeft

ook onmiskenbaar de drive, het potentieel en het menselijk kapitaal in zich om op

diverse domeinen een trendsetter te zijn. Het bestaan van diverse vernieuwende


kunstinitiatieven in Mechelen is dan ook een intrinsiek en waardevol onderdeel van een

stedelijke ontwikkeling die de toekomst in het vizier wil houden: de aanwezigheid van

innovatieve kunstenaars zorgt immers voor nieuwe creatieve impulsen, creëert een

hedendaagse dynamiek en verhoogt het culturele kapitaal van de stad.

In dat verband hernemen we een passage uit het vorige cultuurbeleidsplan (2008-2013)

van de stad: “Het cultuurbeleid van de stad moet kunstenaars die hier werken of

verblijven, stimuleren in hun creativiteit en kunstenaarschap.”

Kunst verhoogt de levenskwaliteit

“What art offers, is space – a certain breathing room for the spirit.”

- John Updike

Of kunst werkelijk de wereld kan redden, daarover lopen de meningen uiteen, maar feit

is dat een gezonde, democratische samenleving nood heeft aan publieke

discussieplatformen. In een tijd waarin de media en de academische wereld steeds

afhankelijker worden van marktmechanismen, tracht kunst een onbevangen en

autonome reflectiekamer te zijn waarin maatschappelijke tendensen overdacht kunnen

worden. Deelnemen aan kunst (ernaar kijken, zelf creëren, erover discussiëren ...)

wapent burgers om zelfbewust een plek in te nemen in de samenleving. Kunst stimuleert

de verbeelding, houdt spiegels voor, bevordert ons empathisch vermogen, stimuleert

kritische reflectie en collectieve problemsolving. Kunst geeft het onverklaarbare een plek,

overstijgt de dagelijkse handel en wandel, gaat op zoek naar dimensies voorbij de

zichtbare werkelijkheid – verhoogt, kortom, de levenskwaliteit van onze burgers.

Ook in Mechelen leveren de kunsten een waardevolle bijdrage tot het welzijn van haar

inwoners. Sociologen en stadsplanners wijzen geregeld op het feit dat de aanwezigheid

van mogelijkheden tot kwalitatieve kunstbeleving – nog los dus van wie er effectief aan

deelneemt – een positieve invloed heeft op het tevredenheidsgevoel van stadsbewoners.

Het aanbod dat de Mechelse kunstactoren bieden, is zonder meer groot, divers en

complementair te noemen – zie daarvoor ook de landschapstekening verderop in dit

document. Op een relatief kleine oppervlakte, makkelijk doorkruisbaar te voet of per

fiets, biedt deze stad aan haar inwoners een brede en kwalitatieve waaier aan

mogelijkheden tot ontroering, amusement, analyse, verwarring, confrontatie, feest,

troost, inzicht, kritiek, stilte én kabaal ... Die potentie tot verrijking van het leven willen

we graag benadrukken als deel van een dynamische stadsontwikkeling die wenst in te

zetten op het geluk en het thuisgevoel van haar inwoners.

Kunst zorgt voor uitstraling

“L’art ouvre les esprits, fait bouger les esprits, fait bouger la société.”

- Claire Roudenko-Bertin

Dat kunstenaars en een goed cultuurbeleid korte- én langetermijn-return voor een stad

genereren (met zowel meetbare effecten als een symbolische uitstraling), zal stedelijke

beleidsmakers niet vreemd in de oren klinken. Reeds anno 1500 was het Mechelse

stadsbestuur er zich bewust van dat het aantrekken van kunstenaars de welvaart en


uitstraling van de stad ten goede kwam3. De belangstelling voor kunst en de instroom

van artistiek talent rond 1500 zorgde voor artistieke vernieuwing en een internationaal

aanzien van de stad op het vlak van kunst en cultuur. In Mechelen wordt nog steeds met

trots teruggeblikt op deze periode van hoogconjunctuur, en terecht. De investeringen die

destijds door o.a. Margareta van Oostenrijk en het stadsbestuur gemaakt werden, staan

500 jaar later nog steeds overeind. Letterlijk, in de vorm van het paleis van Margareta

van Oostenrijk (het huidige gerechtshof) en Margareta van York (de huidige

Stadsschouwburg); figuurlijk in de vorm van de muziek, poëzie en schilderkunst die o.a.

de Margareta’s en verschillende monseigneurs door gerenommeerde kunstenaars lieten

creëren. Ook Mechelen en de podiumkunsten gaan echter al ruim zes eeuwen (!) hand in

hand: de eerste rederijkerskamer ontstond in 1471 en het eerste Landjuweel vond hier in

de 15e eeuw plaats4.

Fast forward nu: recenter bracht o.a. het Impacts 08 Research Programme – een

onderzoek van de plaatselijke universiteit naar de impact van het programma Culturele

Hoofdstad op de stad Liverpool – in kaart hoezeer kunst en een ambitieus, breed

gedragen cultuurbeleid (in dit geval met dank aan het programma Culturele Hoofdstad)

positieve effecten teweegbrengt op zowat alle domeinen van de stedelijke biotoop:

buurtleven, toerisme, economie, onderwijs, horeca, erfgoed, cultuurbeleving,

demografische groei …

Een bruisend kunstleven verhoogt met andere woorden de uitstraling van de stad. Ook in

Mechelen dragen de aanwezige kunstorganisaties vandaag zonder enige twijfel bij tot een

positief imago dat tot ver buiten de stadsgrenzen reikt. De Mechelse partners opereren

immers niet alleen vanuit en in de eigen stad, maar óók (en in verregaande mate)

bovenlokaal: ze gaan op tournee in Vlaanderen én daarbuiten, zorgen voor positieve

berichtgeving in de media, zetten (inter)nationale coproducties op, lokken bezoekers van

heinde en verre naar Mechelen, bieden speelplekken of artistieke residenties aan niet-

Mechelse artiesten die zo de stad leren kennen ...

Door hun stevige lokale verankering (cfr. de landschapstekening) dragen de Mechelse

professionele kunstactoren het merk ‘Mechelen’ uit en stimuleren ze het aanzuigeffect

naar o.a. jonge tweeverdieners en bedrijven. Ze realiseren, kortom, op dagelijkse basis

het idee van de grenzeloze stad – een van de ambities uit het vorige cultuurbeleidsplan

van Mechelen.

Kunst is een economische motor

“Creativity and human talent are fast becoming powerful engines for economic growth and

development.”

- Creative Economy Report 2008, Verenigde Naties

De spill-over-effecten van de kunsten naar andere domeinen van de samenleving,

waaronder de economie, haalden we hierboven al kort aan (cfr. “Kunst zorgt voor

uitstraling”). Onder het motto “What’s treasured, is measured” was er de jongste jaren

inderdaad veel aandacht5 voor de economische effecten van kunst, cultuur en de

3 Cfr. Dames met Klasse, Margareta van York/Margareta van Oostenrijk, Davidsfonds Leuven, 2005 4 Cfr. De geschiedenis van Mechelen, van Heerlijkheid tot Stadsgewest, Raymond van Uytven, 1991

5 Zie o.a. de Creative Economy-rapporten van de VN; The rise of the creative class (Richard Florida, 2002), Why are the arts a good public sector investment? (National Assembly of State Arts Agencies, 2010); Creatieve


creatieve industrieën. Daarin komt steevast naar voren dat de kunsten fungeren als

belangrijke economische groeimotoren. In de eerste plaats genereren de professionele

kunsten uiteraard – zowel rechtstreeks als indirect – jobs, en daarmee belasting-

inkomsten. Maar de aanwezigheid van kunst en cultuur in een stad blijkt ook als een

magneet te werken op creatieve mensen, investeerders en innoverende bedrijven. Kunst

trekt daarenboven het hele jaar door bezoekers aan en stimuleert daarmee andere

sectoren in economische dalperiodes: de impact van pakweg een avondje theater gaat

immers verder dan louter de prijs van het toegangsticket – denk aan dagtoerisme, hotel,

shopping, restaurantbezoek …

De precieze economische impact van de kunsten in kaart brengen, is en blijft een

delicate oefening. Zoals uit eerdere punten in dit hoofdstuk blijkt, vertegenwoordigen de

kunsten immers vele functies in een samenleving en laten ze zich beter niet exclusief

valoriseren in euro. Tegelijk mag het geen taboe zijn om de economische meerwaarde

van de kunsten te erkennen en de ondersteuning van deze kunsten te zien als relatief

beperkte investeringen met grote terugverdieneffecten. De Mechelse professionele

kunstenorganisaties trekken ieder seizoen tienduizenden bezoekers aan, werken jaarlijks

met enkele honderden artiesten, freelancers en toeleveranciers en stellen tientallen

mensen tewerk in vast dienstverband. Men hoeft geen econoom te zijn om daarin het

bescheiden, maar onmiskenbaar potentieel te zien voor een aantrekkelijk klimaat voor

bedrijven en gezinnen, voor de orderboeken bij lokale handelaars of voor volle

caféterrassen.

industrieën in Vlaanderen: mapping en bedrijfseconomische analyse (Flanders DC, Antwerp Management School, 2011); Kunst & economie – reflecties omtrent financiering (KUL – Fac. Economie en Bedrijfswetenschappen, 2011); Is belastinggeld investeren in cultuur economisch zinvol? (Prof. Bart Van Looy e.a., in Courant #98, VTi, 2011)


BEKNOPTE LANDSCHAPSTEKENING

Wat meteen opvalt wanneer we het professionele kunstenlandschap in Mechelen in kaart

brengen, is de grote diversiteit van het culturele aanbod in de stad. Mechelen telt –

naast de stedelijke cultuurdiensten en het liefhebberscircuit – op een relatief bescheiden

oppervlakte een biënnale voor videokunst, een reizend ensemble voor oude muziek, drie

theatergezelschappen met elk zeer diverse profielen, een multidisciplinair

kunstencentrum én een festival voor klassieke muziek.

Daarnaast zijn er uiteraard nog verschillende andere spelers actief – denken we alleen al

aan Circus Ronaldo. De radius van deze landschapstekening beperkt zich echter bewust

tot het terrein waarbinnen de opstellers van deze nota actief zijn: dat van professionele,

producerende organisaties die opereren binnen het kader van het Vlaamse

Kunstendecreet.

We kunnen zonder meer stellen dat alle professionele organisaties stevig in de stad

Mechelen zijn ingebed. Hun ‘standplaats’ is geen toevalligheid of louter formele keuze:

zonder uitzondering kiezen de organisaties voor een stevige lokale verankering. Hun

aanwezigheid in (en keuze voor) de stad Mechelen vormt mee de identiteit en het DNA

van de organisatie: dankzij hun ontstaansgeschiedenis (bv. DE MAAN, Abattoir Fermé, ’t

Arsenaal); de zichtbaarheid van hun infrastructuur; het opzetten van projecten in de

Mechelse openbare ruimte (bv. kc nOna, Contour Mechelen), het meedragen van het

merk Mechelen in hun naam (bv. Contour Mechelen, Festival van Vlaanderen –

Mechelen), het brede draagvlak bij het Mechelse publiek (hoge publieksbezettingsgraden

bij elk van de actoren), enzovoort.

Ondanks het relatief grote aantal spelers op een kleine oppervlakte, zijn de Mechelse

kunstenorganisaties erg complementair: ze vertrekken vanuit andere disciplines,

artistieke profielen en doelpublieken, en bespelen met hun competenties elk een

verschillende markt. Dat betekent nochtans niet dat ieder op zijn eigen culturele eiland

opereert, integendeel: er is een grote compatibiliteit tussen organisaties onderling. De

partners kennen elkaars werking goed en zetten geregeld samenwerkingsverbanden

op: van artistieke coproducties tot het delen van repetitieruimtes, van copresentaties tot

gemeenschappelijke promotie en communicatie, van gezamenlijke opleidingen tot het

aanleggen van ‘vrijwilligerspools’. Ook de totstandkoming van dit memorandum toont

aan dat de partners overleg en dialoog met elkaar meer dan ooit wenselijk vinden.

De diversiteit en complementariteit van de Mechelse kunstenscène wordt ook door

externen zo ervaren. Dat bleek onlangs nog uit de keuze van het Vlaams Theater

Instituut (VTi) om haar project Jonge Sla (2011) in Mechelen te lanceren. Het VTi zag in

de grote diversiteit en omwille van de bestaande samenwerkingsverbanden tussen de

Mechelse actoren, de ideale omstandigheden voor een piloottraject over duurzaamheid

en ecologie in de Vlaamse Podiumkunsten.

De Mechelse kunstenorganisaties zijn als culturele producenten eveneens complementair

aan het bestaande aanbod vanuit de stad: ze vertrekken vanuit eigen sterktes en

beschikken over de knowhow, ervaring en creativiteit om projecten op te zetten die een

stadsdienst van nature uit niet kan realiseren.


Opvallend is ook dat elk van de niet-stedelijke partners op projectbasis samenwerkings-

overeenkomsten met het Cultuurcentrum Mechelen (CCM) heeft lopen: het gaat

daarbij zowel om (co-)presentatieverbanden als om infrastructurele of logistieke

ondersteuning, coproducties, gedeelde communicatie, afspraken rond een

complementaire programmering voor de regio (wie programmeert wat en voor wie?)

enzovoort. De communicatie met het Cultuurcentrum Mechelen wordt door elk van de

partners als uitstekend ervaren en zij willen hiervoor hun uitdrukkelijke waardering

uitspreken. Het is ons inziens een modelvoorbeeld van samenwerking tussen een

stedelijke instelling en de lokale professionele actoren dat als inspiratiebron kan dienen

voor andere Vlaamse gemeenten en centrumsteden.


DE TOEKOMST VAN HET KUNSTENBELEID IN MECHELEN:

EEN PLEIDOOI IN 4 PIJLERS

De professionele Mechelse kunstenorganisaties stellen in deze nota vier pijlers voor een

toekomstig kunsten- en cultuurbeleid van de stad voor.

Eerder dan een reeks vrijblijvende, losse ideeën te lanceren, lijkt de juiste insteek voor

deze nota ons om vier uitgewerkte kapstokken aan te bieden. De partners willen zich

expliciet engageren om deze brede aandachtspunten uit te werken tot concrete acties

voor (en met) de nieuwe bestuursploeg.

Deze vier pijlers voor een gezond toekomstig kunstenbeleid in Mechelen zijn:

ENGAGEMENT

- een constructieve, permanente en intensieve dialoog

tussen de kunstenpartners en de stad (bestuur en administratie) -

DYNAMIEK

- het omarmen van de bestaande diversiteit en complementariteit van de actoren,

met een open blik op nieuwe initiatieven, thema’s en ontwikkelingen -

INVESTERING

- een transparant en objectief ondersteuningskader,

met gelijkberechtiging voor de actoren en ruimte voor beleidseigen accenten –

UITSTRALING

- hoger inzetten op het versterken van elkaars imago en zichtbaarheid,

zowel in de stad als in een (inter)nationale context –


1. ENGAGEMENT

“Overleg tussen de stad en haar kunstenveld wordt een evidentie.”

Continueren en intensifiëren van samenwerkingsverbanden tussen

kunstenorganisaties en de stedelijke diensten.

Naast de vele vruchtbare samenwerkingen tussen de kunstenorganisaties onderling, zijn

bestaande projecten met o.a. Cultuurcentrum Mechelen en Dienst Musea dermate

succesvol dat ze vragen om een productief vervolg of een (projectmatige of structurele)

uitbreiding. Een permanente alertheid en goede communicatie van beide kanten is

aangewezen om dergelijke kansen te (blijven) benutten.

Ondanks bestaande succesformules is het huidig overleg tussen stedelijke en niet-

stedelijke actoren té ad hoc. Hierdoor verdwijnen opportuniteiten tot samenwerking en

kruisbestuiving tussen het stedelijk cultuurbeleid en de kunstactoren al te vaak onder de

radar. Er is daarom nood aan regelmatige, structurele overlegmomenten tussen

kunstenorganisaties en schepen van cultuur, departementshoofd en dienst cultuur,

cultuurbeleidscoördinator, de raadscommissie cultuur met alle politieke fracties, en alle

cultuuractoren op het terrein.

Een bottom-up benadering bij de organisatie van een stadsfestival.

De stadsfestivals in hun huidige vorm schieten hun doel voorbij. De partners wensen

meer aandacht voor het talent en de expertise die in-house aanwezig zijn en vragen om

verregaand en voldoende op voorhand ingeschakeld te worden bij zulke evenementen.

Zij bepleiten dit in de overtuiging dat het de kwaliteit, kostenefficiëntie, (inter)nationale

uitstraling, langetermijneffecten, de betrokkenheid van de inwoners én het

publieksbereik zal doen toenemen. Mits een vernieuwd kader stellen de partners graag

hun intellectueel en cultureel kapitaal ter beschikking om een ambitieus stadsfestival

mee in te richten, zowel inhoudelijk als vormelijk. De partners zijn eveneens van mening

dat een evenement van die grootorde slechts vijfjaarlijks moet plaatsvinden in plaats van

de huidige triënnale.

2. DYNAMIEK

“Na Mechelen Kinderstad, nu ook Mechelen Kunststad!”

Een aantrekkelijk klimaat voor kunstenaars en kunstbelevers

De huidige kunstenorganisaties in Mechelen hebben verschillende opdrachten en elk een

duidelijke eigenheid. In al zijn diversiteit is het een kleurrijk palet dat wonderwel erg

complementair werkt. Maar Mechelen kan en moet nog meer kleur nastreven, om zo een

straffere coloriet te genereren. De partners wensen Mechelen de ambitie toe om hoog en

consequent in te zetten op kunst en in samenspraak met het veld een ambitieus

kunstenbeleid te ontwikkelen dat (nog) meer aandacht heeft voor het belang van de


bestaande kunstinitiatieven en tegelijk instroom van nieuwe kunst (zowel individuele

artiesten als organisaties) mogelijk maakt. Dit impliceert een betere kennis van het

bestaande veld, een vinger-aan-de-pols-beleid m.b.t. nieuwe projecten en tendensen,

een proactieve werving en het scheppen van een aantrekkelijk artiestenklimaat. De

partners engageren zich om hierin op permanente basis input te voorzien en voorstellen

te doen.

Nieuwe stadsinitiatieven als opportuniteit voor samenwerking

Alle Mechelse kunstenorganisaties hebben vorig jaar een artistiek en zakelijk

meerjarenplan (2013-2016) ingediend bij de Vlaamse overheid en hopen om dat vanaf

volgend jaar volop te kunnen realiseren. Een deel van de ambities staat reeds vast,

tegelijk is een kwalitatief kunstenveld – net als de stad en samenleving waarin ze

opereert – voortdurend in beweging. De partners stellen zich daarom blijvend open voor

(nieuwe) plannen en accenten van het stadsbestuur en evalueren in welke mate zij zich

daarin kunnen inschrijven. Bestuur en administratie van hun kant voorzien in een kader

en bijhorende middelen waarbinnen zulke engagementen zich kunnen ontplooien.

Over domeinen heen

Het installeren van structurele overlegmomenten (cfr. 1e pijler) moet leiden tot het tijdig

detecteren van nieuwe en onvermoede opportuniteiten, ook buiten het domein van de

kunsten. Een betere wederzijdse informatiedoorstroming kan trajecten stimuleren tussen

de kunsten en thema’s als diversiteit, jeugd, innovatie, ecologie, cultuureducatie ... Dat

zal nieuwe, frisse en hopelijk duurzame verbonden opleveren tussen de kunsten-

organisaties en Mechelse actoren uit allerlei domeinen: wijkhuizen, scholen, buurten uit

de periferie, jeugdhuizen, de dienst diversiteit, kinderen, senioren, enzovoort.

3. INVESTERING

”De Stad investeert in de kunsten, de Kunsten investeren in de stad.”

Anders investeren

De partners spreken hun uitdrukkelijke waardering uit voor de realisatie om tijdens de

voorbije legislatuur een ruim budget voor cultuur te vrijwaren. Zij zijn echter ook

overtuigd dat deze middelen, na een evaluatie, nog efficiënter ingezet kunnen worden.

Zo zijn de kunstenorganisaties van mening dat zij, mits een verhoging van de stedelijke

middelen voor de kunsten, exponentieel aan daadkracht en impact kunnen winnen. Dat

zal resulteren in een verhoogde uitstraling en return naar de stad.

De kunstenpartners wensen eveneens een gezamenlijke aanpak, een betere afstemming

én politieke steun op het vlak van privé-sponsoring: zonder taboes, maar in de

wetenschap dat privé-sponsoring van de kunsten in Vlaanderen steeds aanvullend en niet

aansturend werkt.

Ook de afstemming van lokaal en Vlaams beleidsniveau wordt een hot topic, zeker na de

evaluatie van het Kunstendecreet later dit jaar. De partners wensen uitdrukkelijk in dit

overleg betrokken te worden en constructieve input te leveren.


Een transparant, stedelijk ondersteuningskader dat vertrekt van

gelijkberechtiging voor de actoren en met ruimte voor beleidseigen accenten.

De noodzaak tot een transparanter ondersteuningskader voor de kunsten kwam reeds in

het cultuurbeleidsplan 2006-2013 van de stad Mechelen naar voren, maar vond

onvoldoende vertaling naar de realiteit. Dit wordt door de partners als een

onrechtvaardige scheeftrekking ervaren. Zij hebben wat dit betreft concrete

denkoefeningen gemaakt en engageren zich om deze in het begin van de nieuwe

legislatuur, in overleg met de bevoegde administratie en Schepen, verder te ontwikkelen

tot een model dat een duidelijk kader biedt voor de komende jaren. Inzet is om nog in

2013 tot een meer gebalanceerd en integraal beleid te komen dat rekening houdt met

zowel historische verworvenheden én beleidseigen investeringsaccenten als met

noodzakelijke positieve correcties.

4. UITSTRALING

“Mechelen pakt uit met kunst!”

De kunstenpartners wensen een structureel overleg met de stad over de

cultuurcommunicatie en perswerking.

De stad Mechelen pakt voorlopig te weinig uit met de verwezenlijkingen van haar

professionele kunstenorganisaties. Prijzen en erkenningen, (inter)nationale tournees of

bijzondere artistieke projecten moeten zich vandaag door allerlei procedures worstelen

alvorens – al dan niet – opgepikt te worden door de stad. Nochtans fungeert Mechelen

regelmatig als voedingsbodem en/of achtergrond voor dergelijke realisaties. Perswerking,

cultuurcommunicatie, digitale opportuniteiten, affichering en bewegwijzering,

stadspublicaties ... zijn in dit verband toe aan een nieuwe visie.

De kunstenpartners bepleiten hierbij een gelijkberechtiging voor de stedelijke

evenementen en projecten van de niet-stedelijke professionele organisaties. Als insteek

hiervoor hernemen we de visie dat de ondersteuning van de kunsten een beperkte

investeringen is met grote maatschappelijke terugverdieneffecten. We zijn ervan

overtuigd dat een nieuwe en flexibeler aanpak van de cultuurcommunicatie een win-

winsituatie creëert: voor de kunstenorganisaties een grotere ruchtbaarheid aan projecten

en dagelijkse werking, voor de stad een verhoogde en bovenlokale uitstraling.

De kunstenpartners dragen de naam en faam van Mechelen Kunststad uit.

De cultuurparticipatie in de stad stemt hoopvol, maar kan nog beter. We moeten méér

signaleren aan de Mechelaar dat hij/zij trots mag zijn op het cultureel aanbod in de stad

en de (inter)nationale weerklank en uitstraling van haar spelers. De lokale, bovenlokale

en internationale kwaliteit en uitstraling van de spelers moet zichtbaarder worden

gemaakt. De kunstenorganisaties zijn eveneens bereid inspanningen te leveren om het

merk Mechelen nog meer uit te dragen.

De stad Mechelen van haar kant moet zelf méér overtuigd geraken van de kwaliteit,

impact en meerwaarde van de kunstenorganisaties voor haar huidige én toekomstige

inwoners. Het stadsbestuur moet durven uitpakken met een vooruitstrevend beleid

inzake kunsten en de realisaties van haar professionele kunstenorganisaties integraal

meenemen in haar cultuurtoeristische, marketinggelieerde én economische presentaties.


De intensifiëring van de dialoog tussen stedelijke en niet-stedelijke actoren (zie ook 1e

pijler), is hierin een cruciaal actiepunt.

Zo blijven kunsten als een evidente maatschappelijke meerwaarde op de agenda staan,

wordt een betere afstemming tussen alle diensten en actoren mogelijk en is er een

efficiëntere doorstroming van informatie en promotie, zowel naar inwoners als externen.

Mechels Kunstenoverleg 2012

Documents

Transcript of Mechels Kunstenoverleg 2012