1

Marokko – 01/04 – 11/04/2013

1. Algemeen ........................................................................................................................................................ 2

1. Periode en tijdsverschil .............................................................................................................................. 2

2. Reisgezelschap ........................................................................................................................................... 2

3. Reisopties ................................................................................................................................................... 2

4. Transport .................................................................................................................................................... 2

5. Voertuig, borg, afhaalplaats en afgifte ....................................................................................................... 2

6. Rijden in Marokko ..................................................................................................................................... 3

7. Logies / woestijntocht, al dan niet vooraf boeken ...................................................................................... 4

8. Infobronnen, reisdocumenten, veiligheid, stopcontacten / adapters, communicatie .................................. 5

9. Geldzaken, budget/kostprijs, richtprijzen ................................................................................................... 6

10. Bagage ................................................................................................................................................... 7

2. Roadbook ........................................................................................................................................................ 7

3. Reisverslag, bezienswaardigheden .................................................................................................................. 8

2

1. Algemeen

1. Periode en tijdsverschil

Paasvakantie: maandag 01/04 – zondag 11/04/2013

In wintertijd: 1 uur vroeger dan in België. Hier 12 u – Marokko: 11 u

In zomertijd: 2 uur vroeger

Opgelet het begin- en eindtijdstip kan iets afwijken.

2. Reisgezelschap

Individueel met kleinzoon (9 jaar)

3. Reisopties

Marokko heeft een waaier aan bestemmingen en opties. Dit gaat van een zwembadvakantie tot avontuur met

bergbeklimmen of woestijntochten.

Met een schoolgaand kind is men gebonden aan de vakanties. Dit jaagt uiteraard de kosten de hoogte in. Buiten

het seizoen zou men al heen en terug kunnen vliegen voor maximum € 150 / p of zelfs minder. Nu bedraagt de

kostprijs toch minstens het dubbele (bij vroeg boeken) en zo men niet uitkijkt tot 3 à 3,5 keer meer.

Marokko heb ik gekozen in functie van mijn kleinzoon. Het biedt mijns inziens de mogelijkheid om met een

andere cultuur en landschap kennis te maken, terwijl het relatief gemakkelijk te bereizen valt.

Uiteraard is de koningsstad Marrakesh een interessante uitvalbasis met de attracties op het Djemaa el Fna, de

souks met de ontelbare winkeltjes en de diverse ambachten en museums.

De wens is een deel van het binnenland en het Atlasgebergte te verkennen.

Daarom is een ‘tour” een aanrader. Deze kunnen indien nodig ter plaatse geboekt worden. Er is genoeg info te

vinden via het internet.

Wij wensen meer vrijheid en daarom valt de keuze op eigen vervoer en een tour die ikzelf samenstel met een

paar accenten: natuur, oude historische plaatsen en gebouwen, filmstudio’s en de woestijn. Verscheidenheid

genoeg. De kust laten we links liggen.

Meer inlichtingen: Frans Vallaey (1951) – 0491/895956 – 8200 St. Michiels, Xaverianenstraat 4 bus 0301

4. Transport

- Vliegtuig: Geboekt via Joker (weer de goedkoopste)

- Ter plaatse: auto, taxi

De luchthaven ligt op ongeveer 15 min. per taxi van Marrakesh (6 km - 100 Dh).

Er zijn ook regelmatig bussen (aangeduid in de aankomsthal).

TIP: De grote steden zijn goed bereikbaar met het openbaar vervoer maar bij reizen binnen centraal Marokko is

eigen vervoer aan te raden. Hier rijden er namelijk geen treinen en beperkt bussen.

5. Voertuig, borg, afhaalplaats en afgifte

Auto geboekt bij Joker (Sunnycars / Budget cars in Marokko).

Voertuig afgehaald bij aankomst op de luchthaven en teruggebracht in Marrakesh-centrum. Dit bleek niet zo’n

goede keuze.

TIP: Het is beter het voertuig terug te brengen naar de luchthaven. Deze ligt trouwens dicht bij het centrum en

een taxi naar het hotel kost evenveel. Het verkeer in Marrakesh is hectisch en “Budget cars” heeft een klein kan-

toortje zonder parkingplaatsen en dan nog moeilijk te vinden.

3

Een auto huren vanuit België kan goedkoper uitpakken dan ter plekke bij dezelfde maatschappij. Het loont dus

de moeite om vooraf even te vergelijken. Let vooral ook op de verzekering.

Onze bestelde auto was een Peugeot 206 – airco gehuurd via Joker. Joker bleek zelfs goedkoper dan hetzelfde

type gehuurd via internet. De verzekering was “All in” – zonder eigen risico!

Bovendien kon met een surplus van € 7 een annulatieverzekering worden afgesloten. Deze verzekering biedt ook

de mogelijkheid de huurdatums zonder bijkomende kosten te wijzigen.

Vb.:Prijsofferte op 19/11/12 voor een Dacia Logan:

- Joker: € 209 (sunnycars)

- Internet EasyTerra: € 336

Een auto met airco is aan te raden, vooral in de zomer!

TIP:

De prijs van de wagen is rechtstreeks afhankelijk van het aantal huurdagen. De huurdagen worden verdeeld in

perioden en NIET per dag. Ter verduidelijking hierna een tabel:

Auto / Peugot 206 airco start eind dagen prijs

01/04 05/04 4 212

01/04 06/04 5 219

01/04 08/04 7 219

01/04 09/04 8 250

Dit toont aan dat de huurprijs voor 5 tot 7 dagen dezelfde blijft !!!

LET OP:

Er wordt bij afhaling een borg van 13.500 Dh (€ 1.300) geblokkeerd via de creditkaart. Sommige creditkaarten

hebben maar een limiet van € 1.250 !!!

Ter plaatse kregen we een “Renault Symbol” wat in feite een upgrade is.

TIP: Kijk vooral de carrosserie na op deuken na en laat deze aanduiden op het contract (zorgvuldig te bewaren

tot bij afgifte). Zie ook de ruiten na op glasbreuk of putjes. Zelf had ik deze niet nagezien en er bleek enige dis-

cussie voor een klein sterretje in de voorruit. TIP: Was uw ruiten niet voordat je de auto binnenbrengt.

Auto huren ter plaatse.

Ik heb geen info daaromtrent. Anderzijds denk ik dat men rekening moet houden met een paar belangrijke zaken,

namelijk:

- Hoe is men verzekerd?

- Wat bij een schade, pech, ongeval? Onmiddellijke hulpverlening?

- Is de prijs zoveel goedkoper?

6. Rijden in Marokko

Een Belgisch rijbewijs volstaat, een internationaal rijbewijs is dus niet nodig. Een wegenkaart kun je het best in

België kopen. In Marokko is er bijna niet aan te komen.

De hoofdwegen zijn geasfalteerd en min of meer bewegwijzerd. Plaatsnamen en toeristische attracties staan

aangeven in het Arabisch en in Westers schrift. In de steden ontbreken nogal wat straatnaambordjes.

De verkeersregels zijn ongeveer gelijk aan die bij ons met dien verstande dat ze niet altijd opgevolgd worden !!!

Er wordt geregeld gecontroleerd op snelheid, vooral in de buurt van een dorp of stad.

In dorpen: 40 of 60 km/u.

Net buiten de dorpen of steden: 60 km/u zo aangegeven en wat verderop 80 km/u

Op de lange stukken: meestal 100 km/u.

4

Roekeloos rijgedrag (het recht van de grootste auto) is hier meer standaard dan abnormaal. Je kunt langs alle

kanten ingehaald worden. Dit heeft je ook een zekere vrijheid.

Op de wegen zie je van alles: auto’s, brommers, fietsers, voetgangers, ezelkarren, kamelen, overbeladen vracht-

wagens. Auto's remmen ook niet bij zebrapaden. Het komt erop neer zelf je plaats in het verkeer te bevestigen.

Extra aandacht is nodig op de bergwegen in de Atlas. Er is altijd een kans dat er ineens een tegenligger op jouw

rijstrook zit. Doorlopende of gebroken witte strepen op de rijbaan hebben dezelfde waarde.

Hou er rekening mee dat de afstanden lang en vermoeiend kunnen zijn. Een gemiddelde van 55 à 60 km / uur is

goed gereden.

Parkeren

Parkeren is een nogal vage bedoeling voor toeristen. Vrijwel overal waar je je auto neerzet komt een of andere

"garde de voiture". Hoeveel je moet betalen ligt aan de locatie, het tijdstip, de bui van de parkeerwachter en aan

hoeveel jij bereid bent te betalen. Wij betalden tussen de 2 à 5 Dh al naar gelang de locatie. Onderhandelen is

ook hier de kunst.

Tanken

Er zijn redelijk wat benzinestations in de voornaamste steden. In de kleinere benzinestations buiten de steden en

drukke gebieden kan het wat lastiger zijn. Soms zijn ze wel eens niet bevoorraad. Zorg bij langere afstanden en

vooral bij het doorkruisen van bergstreken dat je vooraf voltankt.

Meestal is betalen alleen met cash. Uitzonderlijk (grote benzinestations) kun je pinnen of je creditcard gebruiken.

Normaal tank je niet zelf. De pompbediende verwacht soms een kleine fooi (of ook weer niet) van een paar dir-

ham. Voorbeeld als hij ongevraagd de ramen wast.

Politiecontrole

Meestal kun je ze verwachten doordat tegenliggers knipperen met de lichten.

Een politiecontrole wordt aangegeven door:

* een rond waarschuwingsbordje op de weg met “Ralentir” erop, en soms;

* tussen het bordje “Ralentir” en de agent een bordje met een “STOP” erop.

TIP: Vertraag in ieder geval en zie je het bordje “STOP” stop dan effectief tot dat je het teken krijgt om de agent

te naderen !!! Niet stoppen betekent minstens een uitbrander, misschien een boete of wat zakgeld voor de agent.

Buitenlanders mogen meestal doorrijden en even lachen is voldoende. Bij een overtreding is het best de domme

toerist uit te hangen. In principe is de politie vriendelijk en er niet op uit je een loer te draaien.

7. Logies / woestijntocht, al dan niet vooraf boeken

Logies

De nachten in Marrakesh boeken we vooraf via booking.com.

Andere:

Ouarzazate / Vallée du Dadès / Gorges du Todra: per mail

Kamelentocht: vragen creditcard gegevens, niet doorgespeeld

TIP: Naderhand blijkt dat boeken via “Booking.com” eerder nadelig is.

Onderhandelen is hier terug de kunst. Wil je toch enige zekerheid en de overnachtingen vanuit België vastleggen

probeer dan het mail-adres te achterhalen en op die manier een prijs af te spreken. Dit is zeker het geval in Mar-

rakesh.

Het goedkoopste is onderhandelen ter plaatse.

5

TIP: Er was tijdens onze reis voldoende plaats beschikbaar. Geen enkel hotel was half volgeboekt. Dus van hier-

uit verschillende websites opsporen, keuzes maken en dan ter plaatse boeken.

Mijn kleinzoon mocht in sommige gevallen gratis slapen en werd maar een “single kamer” aangerekend. In

sommige gevallen kreeg hij het halfpension aan halve prijs.

In de databank van “Wegwijzer” zijn er voldoende adressen en opinies te vinden. In het verslag hierna is meer in

detail gegaan.

Woestijntocht

Deze tocht had ik vanuit België per mail gereserveerd. Dit bleek naderhand volledig overbodig en zelfs niet aan

te raden.

Op de site http://www.cameltrekking.com was de prijs van € 40 / p geafficheerd. Na contactname per mail was

de prijs plots € 45 / p + het doorspelen van mijn creditkaartnummer. Na een beetje discussie werd de prijs toch

teruggebracht op € 40. Mijn creditkaartgegevens weigerde ik door te spelen.

De voorgestelde uitstap hield ook kampvuur en drums in. Door de weersomstandigheden (zandstorm bij de heen-

rit) werden deze attracties niet geleverd.

Na de tocht kon ik onderhandelen om de prijs te laten zakken tot € 30 / p.

TIP: Er zijn voldoende mogelijkheden om ter plaatse te reserveren bij de verschillende Riads, hotels of andere.

De normale prijs is € 35 / p of per kameel. Vb.: als je met een kind op 1 kameel plaats neemt.

De kamelendrijvers werken namelijk samen en je mondt altijd uit in dezelfde locatie waar verschillende tenten-

kampen werden opgetrokken. De tocht tot het tentenkamp duurt ongeveer 1 ½ uur.

Spreek duidelijk af wat al dan niet in de tocht is inbegrepen. Vb.: drums, dans, kampvuur, ontbijt in het tenten-

kamp of nadien in het hotel, snowboard.

De kamelendrijvers verwachten wel een tip na de terugtocht.

Onmisbaar: Zaklamp, lange broek, toiletpapier.

8. Infobronnen, reisdocumenten, veiligheid, stopcontacten / adapters, communicatie

Infobronnen:

- Wegwijzer

- Reisgids door ons gebruikt: een oude Nelles Guide

- Wegenkaart Michelin – In België gekocht

- Dienst voor Toerisme, Louizalaan 402, 1050 Brussel – 02/646 63 20

- tourisme.maroc@skynet.be - www.marrakech.travel - www.visitmorocco.com

Reisdocumenten

Reisdoel: Privé, toeristische of familiale redenen

Aanvaarde reisdocumenten voor Belgen: paspoort dat minstens nog 3 maanden geldig is vanaf de datum van

binnenkomst in Marokko. Bestuurders van een voertuig dienen een paspoort bij te hebben, aangezien het num-

mer van het voertuig in hun paspoort wordt geregistreerd.

Een Belgische identiteitskaart wordt aanvaard voor een georganiseerde reis voor een groep bestaande uit mini-

mum 8 personen die samen in Marokko aankomen (maar die elkaar niet hoeven te kennen), waarbij de reservatie

en (vooraf)betaling van vliegtuigticket en hotel kan worden bewezen met een voucher afgegeven door het reisbu-

reau of de tour operator.

Voor kinderen jonger dan 12 jaar wordt voor een georganiseerde reis een identiteitsbewijs met foto aanvaard

indien de kinderen vergezeld van hun ouders reizen.

6

Een "georganiseerde reis" = een reis die rechtstreeks of via een reisbureau bij een tour operator werd geboekt en

waarbij in een pakket minstens de vliegtuigtickets en het hotel reeds werden betaald.

Verifieer met het reisbureau of de tour operator of aan die voorwaarde is voldaan voor de georganiseerde reis.

Anders is een paspoort nodig.

Veiligheid: veilig

Stopcontacten: geen speciale adapters nodig. Zie eventueel:

http://users.telenet.be/worldstandards/elektriciteit.htm

Communicatie

Overal kan men met de GSM terecht (geen pre-paid kaarten uit België).

Eventueel kun je een pre-paidkaart hier aanschaffen of een kaart voor openbare telefooncellen. De kostprijs om

te telefoneren vanuit een hotel is duur.

De meeste hotels beschikken over WiFi.

9. Geldzaken, budget/kostprijs, richtprijzen

De munteenheid is de “Dirham”, ongeveer € 1 = 11 Dh.

In de meeste steden zijn er geldautomaten. Op sommige plaatsen kan met een creditkaart betaald worden alhoe-

wel cash betalen het gebruikelijkst is.

TIP: Laat via je bank in België je Maestrokaart valideren om geld via ATM in Marokko af te halen.

Geld op straat wisselen is verboden en ook niet veilig.

Budget/kostprijs

Omschrijving Totalen

€ Dh Dh €

4200 1.634,37

Vervoer

Vliegtuig H/T 1 642,00

642,00

Trein + Diabolo (België) 2 12,00

24,00

Auto 1 219,00

219,00

Flexieservice auto 1 7,00

7,00

Benzine

840,00 76,34

Taxi Marrakesh 1

100,00 9,09

Taxi Marrakesh (tanneries) 1

40,00 3,64

Taxi Marrakesh (luchthaven) 100,00 9,09

Overnachtingen

Ht Akabar (Marrakesh) + dinner 1

63,34

Ht Marmar (Ouarzazate) 1 20,00

20,00

Kasbah de la Vallaée (Gorges de dades) - Half pension 2

280,00 560,00 50,89

Ht. Amarazin (Tingehir-Gorgs de Todra) - Half pension 1

400,00 36,35

Woestijn (Kamelentocht) 2 30,00

60,00

Kasbah Baha Baha (Nekob) - Half pension 1

450,00 40,89

Ht Marmar (Ouarzazate) 1 20,00

20,00

Riad Cala Medina (Marrakesh) 3 45,00 135,00

Dinner / Snacks / Drank 62,35 1.371,00 186,94

Diverse (parking, tips, cadeau's)

194,00 17,63

Bezoeken

Ait Benhaddoe 2

10,00 20,00 1,82

CLS studios Ouarzazate 1

40,00 40,00 3,64

Kasbah Taourit (Ouarzazate) 1

20,00 20,00 1,82

7

Atlas studios Ouarzazate (30 + 15)

45,00 4,09

Paleis Bahia 1

10,00 0,91

Paleis Badhi 1 10,00 0,91

Richtprijzen

Omschrijving Dh

Water 1 ½ l – shop

Frisdranken – resto of terras

3

6

Bier 18 à 35

Museums inkom / persoon

Meestal (Bahia/Badi)

Andere

Kinderen < 12j

10 à 20

30 à 50

Gratis/15/30

Menu 3 gangen 60 à 85

Hoofdgerechten (vb.: Tajine) 60 à 95

Taxi Luchthaven/Marrakesh 100 à 120

Benzine ongelood 12,33 à 12,50/l

Cadeau’s in souk

Magic box (vraagprijs: 200 à 250)

Sollitair in steen of hout (vraagprijs: 220 à 300)

Betaald/Onderhandeld

50

70

10. Bagage

Onmisbaar:

Zonnebril / Zonnecrème

Gesloten stapschoenen / Hoofddeksel / Warme pull

Zaklamp, lange broek, toiletpapier (bij woestijntocht)

2. Roadbook

Dag Datum Traject Tot. Km*

1.348 1.348

1 01/04 ma Brussel (V 11:30) / Lissabon (V 17:00) / Marrakesh (A 17:40) 6

Luchthaven / Marrakesh 6

2 02/04 di Marrakesh / Aït-Benhaddou 192 233

Aït-Benhaddou / Ouarzazate 35

Ouarzazate 6

3 03/04 wo Ouarzazate / Boumalne-Dadès / Gorges - Kasbah La Vallée 164 181

Gorges 17

4 04/04 do Gorges - Kasbah La Vallée / Tineghir (Gorge Todra - Kasbah Aza-

mir)

89 102

Gorge Todra 13

5 05/04 vr Tineghir (Gorge Todra - Kasbah Azamir) / Erfoud / Merzouga 203 203

6 06/04 za Merzouga / Rissani / N'kob 258 258

7 07/04 zo N'kob / Ouarzazate 140 148

Ouarzazate 8

8 08/04 ma Ouarzazate / via Telouèt 81 217

Telouèt / Marrakesh 136

9 09/04 di Marrakesh

10 10/04 wo Marrakesh

11 11/04 do Marrakesh (V 11:55) / Dusseldorf / Mûnchen / Brussel (A 22:45)

* Benzine ongelood: 68 liter (840 Dh) = 5 liter / 100 km

* Wagen Renault Symbol

8

3. Reisverslag, bezienswaardigheden

Dag 1 – 01/04 - Maandag

Brussel (V 11:30) / Lissabon (V 17:00) / Marrakesh (A 17:40)

De goedkoopste vluchten gezocht en dat resulteert in tussenstops en lange wachttijden.

Het ophalen van de auto verloopt vlot. Een andere dan deze die bestelt was met overal blutsen en builen maar de

motor loopt gesmeerd. Het enigste probleem: ik kan de deuren niet sluiten. Later blijkt dat deze met een knop

aan de binnenkant moeten vergrendeld worden.

Een 2° probleem, de ATM naast het hotel is defect. Dit maakt dat we - na het eten - een eind verder moeten

zoeken. Spannend in ’t donker in een voor ons onbekend gebied, laverend tussen onbekenden, auto’s en op ze-

brapaden die hier tot niets dienen.

Overnachting: Hotel geboekt via booking.com

Hotel Akabar - Avenue Echouhada-Quartier De L'hivernage, Hivernage, 40000 Marrakech

Prijs: € 48 zonder verblijftaks (11 Dh/p.). Te betalen in Dh bij aankomst.

Tél.: 00 212 (0)524 437 799

http://www.hotelakabar.ma/

Opinie :

Gemakkelijk bereikbaar vanuit luchthaven. Ligt niet in het centrum.

Behulpzaam en correcte prijzen. Aanrader voor eerste nacht. Gratis parkeren.

Dag 2 – 02/04 – Dinsdag

Marrakesh / Ait1 Benhaddou / Ouarzazate

Opstaan met een blauwe hemel en stralende zon. Een immens verschil met het grauwe België, sukkelaars die niet

mee zijn. Na een lekker ontbijtbuffet aan het zwembad starten we.

Mijn eerste ervaring is als spookrijder. Toen ik een drukke weg overstak belandde ik op de linker helft van de

weg. Eerst dacht ik dat de auto’s rechts van mij geparkeerd stonden. Geen probleem men liet mij zonder ergernis

terug inschuiven.

Mijn tweede ervaring een 10-tal minuten later is eentje met de politie. Ik pakte een vrachtwagen in snelheid maar

had het bordje “Ralentir” dat een politiecontrole aankondigde niet gezien. Iepe, iepe, iepe, ruitje naar beneden en

een eerste uitbrander. Beleefd blijven en den domme uithangen levert alleen een vermaning op.

Over de vlakte van Haouz rijden we via de N9 naar de bergen van de Hoge Atlas. De witte toppen zie je al van-

uit Marrakech. Een kronkelende bergweg brengt ons op en over de pas Tizi-n-Tichka2 (2.260m).

Er zijn maar 2 rijstroken en bovendien bezaaid met (haarspeld)bochten, mooie landschappen en bergdorpjes

waar een snelheidsbeperking geldt. Daardoor wordt de gemiddelde snelheid drastisch beperkt tot 55 km/u.

Tijdens het laatste gedeelte was mijn compagnon in een diepe slaap gevallen tot voor ons eerste bezoek.

Aït Benhaddou kun je vanuit Marrakesh op 3 manieren bereiken, via:

- Telouèt (kort na de bergpas naar links), of

- Een niet geasfalteerde weg (6 km), een paar km na Amerzgane, of

- Een geasfalteerde weg een 10-tal km verder.

De laatste is de gemakkelijkste.

De weg via Telouèt is de meest spectaculaire. Omdat we toch niet te laat in Ouarzazate willen aankomen en

zeker nog voordien enkele plaatsen willen bezoeken staat deze weg geprogrammeerd bij de terugreis.

1 Aït = zonen van .., de stam van

2 tizi = (berg)pas, tichka = moeilijk

9

Voor de niet-geasfalteerde weg naar Aït Benhaddou is m.i. eerder een 4x4 nodig.

Bezoek: Aït Benhaddou (10 Dh / p)

Inkom: 10 dirham

Inkom in een huis: 10 dirham

Aït Benhaddou is een dorp in de hoge atlas. Het heeft een van de mooiste Kasbah3 van het land: groot en goed

bewaard. De Kasbah ligt geïsoleerd. De filmindustrie heeft gezorgd voor mooie authentieke restauraties.

Om bij de Kasbah te komen moet je de rivier oversteken. Er is geen brug. Bij hoge waterstand betekent dit ofwel

natte voeten of betalen voor een ezeltje of kameel. Voor ons is er geen probleem, via zandzakjes bereiken we

droogvoets de andere kant.

De Kasbah is het mooiste als de opkomende zon hem beschijnt. Ait Benhaddou is dan ook een plek waar veel

mensen overnachten.

Bezoek: CLA studio (40 Dh / p, kinderen gratis) - zie http://www.cla-studios.com/

Je rijdt naar een gigantisch kasteel dat opgebouwd werd als decor voor de “Kingdom of heaven”. De terugrit in

de vlakte brengt je via andere decors van verschillende films. Een gedeelte van het complex vooraan was op slot

maar dit kunnen we bezoeken op onze terugreis.

De filmstudio’s

- CLA Studios Cinématographiques de Ouarzazate. Links een 6-tal km voor Ouarzazate.

- De Atlas filmstudio’s

De Atlas filmstudio’s (http://www.studiosatlas.com/) liggen – komende van Aït Benhaddou - kort na de CLA

studio’s bij het inrijden van de stad (op 6 km van het centum). Een gigantisch studiocomplex, dat zich over meer

dan 30.000 m² woestijn uitstrekt. Films als Lawrence of Arabia, Star Wars en The Gladiator werden hier in hun

geheel of gedeeltelijk opgenomen. De studio’s zijn populair voor alle filmproducties met woestijnscènes.

Een andere afdeling ligt voor de Kasbah Taourit en deze bezoeken we in het terugkomen.

’s Avonds laten we ons verleiden om te voet naar het centrum te trekken. De heentocht (± 20 minuutjes) valt best

mee. We doen enkele inkopen in de plaatselijke super marché en pikken de laatste ijscrème mee. Na een stevige

maaltijd is de terugtocht in het donker niet zo denderend. We draaien een uur toertjes rond het hotel tot we toch

uiteindelijk op de goede weg gezet worden en afgemat onze bedstee induiken.

Dinner: een eettentje in de hoofdstraat : Massinissa, menu 3 gangen (salade, tajine en dessert: 85 Dh), een menu

junior, steak haché, frietjes en fruitsap: 45 Dh.

Enerzijds mag er geen alcohol gedronken worden op het terras in het zicht van de moslims. Dit wordt toch opge-

lost door mijn biertje te verbergen achter de menukaart. Anderzijds verkoopt de super marché alcohol (wodka,

jener, whisky, noem maar op) bij de vleet. De flessen worden met grote hoeveelheden verpakt in dagbladpapier

en in plastiek zakjes incognito meegenomen door dezelfde moslims.

Overnachting: Hotel vastgelegd per mail (€ 15 – ontbijt en taksen inbegrepen, zie hierna)

Hotel Marmar - 19 Avenue My Abdellah - Cité Alhizam, Ouarzazate 45000

Tel / Fax : +212 524 88 88 87 – E-mail: contact@hotel-marmar.com

http://www.hotel-marmar.com/

Opinie:

Bij aankomst bleek de prijs plots € 25. Na een beetje onderhandelen was € 20 voldoende. Mooie ruime nette

kamers, badkamer, airco. Een dubbel en enkel bed.

Het hotel ligt iets buiten stad, een 15 minuten stappen. Om de stad te bezoeken is het best de auto aan de rand

van de stad te stallen.

3 Kasbah of Ksar (verstevigd dorp) is opgetrokken uit modder en stro.

10

Ouarzazate

Ouarzazate is een stad met een levendige cultuur en een lange geschiedenis, rijk aan kunst. De stad was ooit een

kruispunt voor Afrikaanse handelaren die op weg waren naar de noordelijke steden van Marokko en naar Euro-

pa. Tijdens de Franse overheersing was het een garnizoensstad, bestuurlijk centrum en douanepost.

Het ligt op een hoogte van 1.160 m, op het kruispunt van de Draa-vallei en de Dade.

Ouarzazate staat bekend om het prachtige aardewerk en de mooie tapijten en om de culturele rijkdom in het

algemeen.

De naam Ouarzazate komt van een Berberse4 uitdrukking die ‘zonder lawaai’ of ‘zonder drukte’ betekent. De

stad is een favoriete halteplaats voor toeristen op weg naar de Sahara. Het restaurant Chez Dimitri serveert fan-

tastische pasta’s en salades. Tijdens het eten zijn er optredens van Marokkaanse zang- en dansgroepen, met

vrouwen in traditionele klederdracht.

Bezienswaardigheden:

grote filmstudio’s

diverse parken en tuinen

ten zuiden: de Finnit Oase met de prachtige Pise-ksour

Kasbah van Taourirt: gebouwd in de achttiende eeuw en in 1994 gerenoveerd

de Krupps veldgeweren: geweren die Glaoui gebruikte om z’n macht te handhaven

de el Mansour Eddahbi dam (een 10-tal km voorbij de stad)

De el Mansour Eddahbi dam (niet bezocht)

De dam werd gebouwd in 1972 en het reservoir dient als permanente irrigatie van de omliggend palmboomgaar-

den en landbouwgronden. Daarnaast is de dam een belangrijke bron van elektriciteit voor het hele valleigebied.

Markt

Hier liggen de prijzen iets hoger liggen dan in de rest van Marokko. Het onlangs gerestaureerde Cooperatif des

Artisans is een bezoek waard.

Dag 3 – 03/04 – Woensdag

Ouarzazate / El-Kelaâ M’Gouna / Boumalne-Dadès / Gorge

Vanuit Ouarzazate volgen we de route van de duizend kasbah’s (N10). Eerst tanken en onmiddellijk prijs: geen

benzine. Men vertelt ons dat het volgende station “Total” ook droog staat. Toch maar proberen en het station

staat niet droog. Dus alles geloven in wat men beweerd is niet altijd goed. Wat wel waar is “het ontbreken van

wegwijzers”. Meestal is men aangewezen op kilometerpaaltjes langs de weg, van zover er iets opstaat.

Langs de route zijn de als fort gebouwde woonvormen talrijk. Ze zijn vaak omgeven door tuinen met dadelpal-

men (Skoura). In de schaduw van de palmen liggen kleine akkertjes met irrigatiekanalen bezaaid met gerst,

groenten, munt, henna5 en luzerne

6.

Spijtig ben ik een beetje te snel geweest en heb Skoura letterlijk links laten liggen. Een stop lijkt de moeite voor

een bezoek aan de “Palmeriën” en een authentieke Kasbah.

We verlaten de hoofdweg (links) en rijden door de vallei “Vallée des roses” bij El-Kelaâ M’Gouna (Kelaat

M’Gouna). Overal groeien hagen van rozen rond de akkers. Hier geef ik mijn eerste les “onderhandelingstech-

nieken” aan Robbe. Twee flesjes rozenolie voor 15 Dh in plaats van de gevraagde 25 Dh voor één. Om de plaat-

selijke sfeer op te snuiven doen we in het stadje een terrasje. Niet te vergeten: nergens bier dus Sprite.

In mei is het hier groot feest. Dan worden de rozenblaadjes geoogst voor de rozenolie, rozencrème en rozenwa-

ter. Met rozenwater verfrissen Marokkanen hun gasten en geven ze extra smaak aan verfijnd gebak.

4 Berbers: de oorspronkelijke inwoners van Noord-Afrika

5 Henna: een rode kleurstof die wordt gebruikt voor het verven van nagels, handpalmen en haar. Deze vorm van

lichaamsversiering komt vooral voor in Arabische, Afrikaanse en Indische culturen. 6 Luzerne: een klaversoort die (gedroogd) wintervoer voor het vee is.

11

Hier neem ik een wegje links om via Tourbist een lus te maken en iets verder terug op de hoofdweg terug te

komen. Dit loopt verkeerd af. Na een 15-tal km komt er geen einde aan het slingeren en kronkelen op de berg-

wegjes en keer ik maar terug. Anderzijds loont het wel de moeite te rijden tot aan de Kasbah Itran (ongeveer 3

km). Je kunt er genieten van een prachtig zicht op de vallei met een verlaten kasbah.

Langs de rivier dalen we af naar Boulmalne Dadès. We verlaten de N10

en rijden door de prachtige Dadès kloof.

Na ons geïnstalleerd te hebben in het hotel rijden we een paar km verder

naar de welgekende kloof met de spectaculaire haarspeldbochten.

Iets verder doen we een wandeling in de tuinen. De wandeling is zeer

gevarieerd. Springen en wandelen tussen de irrigatiekanaaltjes, Lopen

tussen de struiken en over een wankel bruggetje over de rivier. Daar

ontmoeten we een jongentje – rond 6 jaar schat ik - die ons verder

begeleid tussen de akkers en de uitgedroogde riviermond. In het terug-

komen worden we uitgenodigd op privébezoek door een lokale be-

woonster. We worden getrakteerd op thee, brood en vooral hartelijk-

heid. We verstaan elkaar voor geen snars maar de lichaamstaal zegt

alles. En dit alles zonder bijbedoelingen of winstbejag.

Robbe vond het fantastisch. Hij kijkt al terug uit naar de wandeling morgen. Hopelijk even boeiend als vandaag.

Overnachting: Hotel vastgelegd per mail (DH 2 x 280 – half pension - taksen inbegrepen)

Kasbah de la Vallée - Kilometre 27, Road of Boumalne - Dades

Tel : +212(0)524.83.06.65 of +212 (0) 662.60.88.85 (GSM)

Fax : +212(0)524.83.17.17 – E-mail: kasbah_de_lavallee@yahoo.fr

http://www.kasbah-vallee-dades.com/lgen/default.htm

Opinie:

Is een hotel gelegen langs de Dades en een bergwand. Het is vooral bekend bij touroperators. Van hieruit zijn er

verschillende wandelingen mogelijk.

Dag 4 – 04/04 – Donderdag

Gorge (Kasbah La Vallée) / Boumalne-Dadès / Tineghir (Gorge du Todra)

Langs fraaie rotspartijen klimmen we via kronkelwegen de vallei van de Draâ uit

en verlaten de Dadès kloof. Het dorp Tineghir ligt op 1350 meter hoogte, vlakbij

de indrukwekkende Todra kloof. In deze bijzondere en bergachtige omgeving met

steile hellingen zijn er nog 'nomaden' die in grotten leven.

Na 2 uurtjes komen we via het stadje aan bij de Kasbah Amazir (± 10 km vanuit

Tineghir). Zoals overal krijgen we eerst onze welkomstthee op de zonnige terras

naast het zwembad.

De spectaculaire kloof “Gorge du Todra” met bijna verticale wanden van wel 300

meter hoog ligt een 5-tal km verder op. Je kunt je voertuig parkeren bij de ingang

van de kloof (parkeergeld: 5 Dh) en dan te voet door de kloof wandelen. Reken

een ½ uur à ¾ uur heen en terug. De kloof is niet ontsnapt aan de commercie.

Verschillende stalletjes met snuisterijen staan opgesteld langs de wanden.

We hebben nog ruim de tijd voor een wandeling door akkers en tuinen naar een

verlaten kasbah. Het is meer een ruïne maar spectaculair om te verkennen. Omge-

vallen muren, spleten, omhoog, omlaag, een echt doolhof voor ons alleen. We

komen uiteindelijk terecht in het groene dal met akkers, palmbomen, groenten,

irrigatiekanaaltjes, ibissen en hier en daar een paar landbouwers.

Terug in het hotel toont Robbe dat hij een ijsbeer is. Het water in het zwembad is nog ijskoud maar hij duikt toch

enkele malen in het koude sop.

12

Na een uitnemende maaltijd, lezen, computeren is het vroeg slapen gaan.

Overnachting: Hotel vastgelegd per mail (Dh 400 – half pension - taksen inbegrepen)

Kasbah Amazir – Gorges du Todra, net voor de kloof, naast de rivier

Tel: +212 (0) 24895109 – E-mail: contact@lamazir.com

http://www.lamazir.com/

Opinie:

Een echte aanrader. Een zeer charmante kasbah met parkeerplaats. De kamers zijn sober maar net. Er is een

mooie terras en zwembad en vooral de keuken is er heerlijk. Zeer vriendelijk ontvangst en bediening. WiFi.

Dag 5 – 05/04 – Vrijdag

Tineghir (Gorge du Todra) / Merzouga

We verlaten vroeg de kloof met bestemming de echte woestijn – de Sahara - het leefgebied van de Toeareg7 of

soms ook nog gesluierden genoemd.

In Tigheffart kiezen we voor de R702, de kortste weg, via Erfoud en Rissani.

We bezoeken onderweg een museum met dino’s, fossielen en een massa soorten stenen. Hier koopt Robbe een

amnethist. Hij wordt later geoloog denk ik.

Een alternatief is de N10 blijven volgen via Goulmima en Errachidia naar Gorges du Ziz en daarna (N13 / P32 /

P21) via Arfoud naar Mergouza.

Na het stadje Er Rachidia reis je dan langs kleine oasen van dadelpalmen en komje uiteindelijk bij het beroem-

de zandduinen gebied Erg Chebbi. Eventuelen halteplaats: de “Source Bleu de Meski”.

Meski is een oase (ontsprongen uit een bron) omgeven door palmbomen en heeft een populaire camping. Het

werd aangelegd door het vreemdelingen legioen. De Ksar van Meski is rond de 500 jaar oud en de ruïnes vor-

men een aantrekkelijk silhouette. Daarna rijd je door de Ziz-canyon (zie beschrijving bijlage).

Om rustig te kunnen genieten van de alternatieve route is een tussenstop aan te raden.

Merzouga

De hoge zandduinen bij Merzouga zijn precies wat je van een

woestijn verwacht. Hier maken we een rit op de rug van een ka-

meel (dromedaris) en overnachten in een kampement in de woes-

tijn.

Het vertrek van de tocht was voorzien om 16 uur. Wij reeds om 13

u op onze afspraak aan de Riad Mamouche. Daar ontmoeten we

een sympathieke West-Vlaamse familie met 4 kinderen. De contac-

ten werden rap gesmeed en voor mijn kleinzoon was het vertier in

het zwembad met zijn nieuwe vriendjes een welgekomen verras-

sing. Door het feit dat we reeds geboekt hadden via een andere organisatie konden wij iets vroeger vertrekken

met de kamelen. Dit bleek naderhand een geluk. Tijdens onze rit stak er een zandstorm op waardoor we een

tijdje moesten schuilen. Alhoewel op het eerste zicht vervelend is het toch een niet te missen evenement. Het

zand waait door je kleren, je eet het, het striemt op je armen. Het decor wordt gevormd door een steeds wisselend

scherm van vaalgele kleuren die dansen over de rugge van de zandduinen. Een voorrecht om het mee te maken.

Robbe was te opportunistisch geweest door te vertrekken in zijn blote armen. Een geluk dat hij nog een fleece

onderweg kon aantrekken.

7 De Toeareg zijn een Berbervolk van nomadische (rondtrekkende) veetelers in de Sahara en de Sahel. De man-

nen dragen blauwe sluiers. De vrouwen zijn niet gesluierd. Ze beheersten eeuwenlang de karavaanhandel (zout,

dadels, goud, zilver, wapens, slaven) en zijn vandaag nog altijd actief in de handel door de Sahara (nu vooral in

de smokkel van sigaretten en het begeleiden van Afrikanen naar de Middellandse zee).

13

Een andere karavaan vervoegde ons. Het bleek terug een West-Vlaamse familie. Als het zo doorgaat kunnen we

het gebied beginnen te koloniseren!

Het kampement bestaat uit verschillende nederzettingen die tussen de duinen opgesteld staan. Elke nederzetting

bestaat uit een tent met keuken en eetruimte en afzonderlijke slaaptenten. Houd er rekening mee dat de slaap-

matjes weinig effect geven.

Op de steile hoge duinen kan Robbe zich uitleven op een snow(sand)board. Naar beneden geen probleem maar

terug naar boven met de plank was voor opa.

Op deze plek genieten we hier in alle stilte van de zonsondergang en de sterrenhemel.

Toeval of niet de West-Vlamingen van de Riad Mamouche vallen binnen na zonsondergang. Zij hadden moeten

wachten tot na de zandstorm om te vertrekken.

Spijtig genoeg zien we geen vallende sterren en onze voorbereide wensen kunnen we niet waar maken.

Onze kamelenbegeleiders bereiden een dinner om van te smullen. Thee, Tajine, fruit in overvloed.

Kamelentocht / Overnachting:

Camel Trekking - Omar Berhi - Ksser Hassi Labied – Merzouga

Mobile: + 212 668 652 285 - http://www.cameltrekking.com

prince_desert2000@yahoo.fr - omar@cameltrekking.com

Opinie:

Zie “Woestijntocht” onder punt “7. Logies / woestijntocht, al dan niet vooraf boeken”

Dag 6 – 06/04 – Zaterdag

Merzouga / Rissani / N’Kob

Na de nacht op een harde ondergrond, kunnen we om iets voor 6 genieten van de zonsopgang. Na het ontbijt

vertrekken we in een stralende zon naar de vertrekplaats Riad Mamouche.

Wij hadden nog geen hotel vastgelegd en daardoor ontstond het idee om in dezelfde locatie te overnachten als

onze West-Vlaamse familie en dit tot grote blijdschap van de kleinzoon.

In Rissani waag ik me nogmaals tot het verkennen van de stad per auto. Terug verloren gereden en in de straten

zit er meestal geen logica. In Tazzarine (= decor van de film Babel) nemen we een break en doen een terrasje.

Daarna linea recta naar N’Kob. De Wet van Murphy of is het mijn zorgeloos reisleven maakt dat we terug ver-

keerd rijden.

Alhoewel dit verkeerd rijden ook bijkomende alternatieven aan het licht bracht.

In Tazzarine kun je naar Zagora via 2 kanten. Aan de splitsing is men een rond punt aan het aanleggen. Dit

maakt dat enkele wegwijzers verplaatst zijn. Hierdoor en waarschijnlijk ook door enige onoplettendheid neem ik

een alternatieve weg via Tarhbalt (naar later blijkt) richting Zagora. Na ettelijke kilometers begin ik te beseffen

dat het toch misschien verkeerd is. Dan maar terug naar Tazzarine en de rechtstreekse weg naar N’Kob.

De Kasbah Baha Baha is een voltreffer. Zeer rustig gelegen met een mooie tuin en prachtig ingerichte kamers.

De meeste kamers hebben geen douche en toilet omdat men zoveel mogelijk de authenticiteit van de kasbah

heeft willen behouden. Hier kan Robbe volop stoeien in het zwembad met zijn nieuwe vrienden en gaan voetbal-

len op de naast de kasbah gelegen marktplaats.

Overnachting: Ter plaatse onderhandeld (Dh 450 – half pension - taksen inbegrepen).

Voor Robbe werd maar de helft van de prijs aangerekend.

Kasbah Baha Baha – Tazzarine

Tel: (212) 524 30 78 01 / 524 83 97 63 – E-mail: reservation@kasbahabaha.com

http://www.kasbahabaha.com/

14

Opinie:

Een echte aanrader. Een zeer charmante kasbah, volledig ingesloten, parkeerplaats. De kamers zijn zeer smaak-

vol ingericht, airco, wasteil. Dubbel en enkel bed. Niet alle kamers hebben een badkamer. Zeer vriendelijk ont-

vangst en bediening. WiFi.

Ik kreeg een kamer met badkamer aan de prijs van een singel kamer: 300 Dh

Half pension voor 2: 150 Dh (100 voor mij – 50 voor Robbe)

De kamer zonder badkamer was 200 Dh.

Dag 7 – 07/04 – Zondag – Overnachten:

N’Kob / Ouarzazate

Het zwembad biedt terug enig vertier voor de kinderen. Daardoor stellen we het vertrek uit tot na een stevige

maaltijd en starten we maar rond 15 uur.

We vervoegen de vallei van de glinsterende groene rivier de Draâ en trekken via Agdz naar Ouarzazate.

We checken terug in in het hotel Marmar. ’s Avonds een stadswandeling, een ijsje van de supermarkt, dineren en

vroeg ons nest in.

Overnachting: Hotel Marmar - zie Dag 2

Dag 8 – 08/04 – Maandag

Ouarzazate / Telouèt / Marrakesh (via N 9)

’s Morgens bezoeken we de Kasbah Taourit en de tegenoverliggende Atlas studio’s (niet te missen). Op de weg

naar Marrakesh springen we nog even binnen in de CLA-studio’s voor het bezoek aan het tijdens onze heenreis

gesloten gedeelte.

Vanaf Ouarzazate rijden we weer dwars door het Hoge Atlas gebergte over de pas Tizi-n-Tichka naar de ko-

ningsstad Marrakech. We rijden evenwel via Telouèt. Een zee spectaculaire weg en voor mij één van de mooiste

in Marokko.

De soms zeer smalle weg lijkt eindeloos en slingert tussen rotspartijen, groene valleien en kloven, oeroude au-

thentiek dorpjes, glinsterende beekjes en riviertjes, kuddes schapen en hun herders,. Een voordurend oogverblin-

dend spektakel. Een groot gedeelte van de weg is geasfalteerd maar vele stukken zijn eerder op de leest van een

4x4. Dus de gemiddelde snelheid ligt zeer laag.

TIP: Van Ouarzazate tot Telouèt is het al 81 km en tot aan de splitsing met de N 9 is het nog 21 km. Dan nog de

onvermijdelijke fotostops, maken dat het best is de nodige tijd te voorzien.

Zoals verwacht is het Budget-kantoor moeilijk te vinden. We draaien hopeloos rond in het drukke verkeer tot

uiteindelijk we stranden. Hier rijd ik als een echte Marokaan. Omkeren waar het niet mag, de weg blokkeren, in

het midden van de weg blijven staan om de weg te vragen. Het blijkt normaal, niemand ergert er zich aan.

TIP: Beter is de auto terug te brengen naar de luchthaven, Parking genoeg en gemakkelijk te vinden. De rit naar

Marrakesh centrum kost evenveel.

Een taxi doen stoppen langs de weg. De eerste wil ons niet voeren omdat het in die regio te druk is. De andere is

geen probleem maar de prijs is er naar: 100 Dh.

De Riad ligt in een autovrije zone. Dit maakt dat we afgezet worden op een parking aan de poort van de woon-

zone. Dit brengt met zich mee dat we aangeklampt worden door gidsen om ons in het doolhof naar de Riad te

brengen. Ik behelp me met een paar commerçanten die me op de goede weg helpen maar slaag er niet in de

kleefvliegen van me af te slaan. Uiteindelijk bereiken we de Riad en omdat ik weiger de nepgidsen te betalen

wordt ik verweten voor Fransman en racist.

TIP: Om dit te vermijden is het best het hotel op te bellen. Dan sturen ze een begeleider naar de parking en ben

je verlost van die opdringerige jongeren. Verder dient gezegd dat we nadien nooit meer lastig gevallen werden.

15

Overnachting: Hotel vastgelegd via booking.com

Riad Cala Medina – 39, Derb Lahbib Lemagni Zitoun Jdid, Medina, 40000 Marrakech

Tel: +212 (0) 6 51 56 49 38 – E-mail: riadcalamedina@gmail.com

http://www.riad-calamedina.com

Opinie:

Een zeer charmante typische riad. Zeer rustig gelegen in een autoloze wijk. De kamers zijn smaakvol ingericht,

airco, badkamer, klein zwembad, dakterras. Twee enkele bedden. Alle andere kamers hebben dubbele bedden.

Zeer vriendelijk ontvangst en bediening. WiFi.

Men kan er ook eten. Het is lekker maar de prijzen zijn overdreven. Vb.: voor mij en Robbe betaalden we voor

een tajine en een schaaltje fruit € 30. Dezelfde schotel of menu krijg je voor amper € 12 à 15 (ook voor 2 perso-

nen). Ook is het beter taxi’s of andere uitstappen zelf te organiseren wat hun prijzen liggen eveneens aan de hoge

kant.

TIP: Boek de overnachting rechtstreeks bij de Riad dan zit er een korting in. Niet mogelijk zo via booking.com..

Dag 9 / 10 – 08 en 09/04 – Dinsdag/Woensdag

Marrakesh

Twee dagen om de curiositeiten van Marrakesh te bezoeken. Lekker ronddwalen in de steegjes van de souks om

souvenirs te kopen.

En ‘s avond naar het centrale plein van de oude stad: het Djemaa-el-Fna met al zijn geuren, geluiden, voorspel-

lers, slangenbezweerders en spektakel.

TIP: De leerlooierijen liggen aan de poort “Bab Debbagh”. Je kunt ze bereiken via het Djemaa-el-Fna, door de

souks, langs het museum van Marrakesh en dan altijd rechtdoor. Op die manier wordt je voordurend aange-

klampt door opdringerige nepgidsen die je naar de tanneriën te begeleiden. Daar wachten dan andere gidsen of

opzichters om je nogmaals te begeleiden. Dus het kan je wat kosten. Om dit te vermijden ben je beter een taxi te

nemen tot aan de poort “Bab Debbagh” (3 à 40 Dh). Je wordt aan de looierrijen afgezet en met een beetje durf

wimpel je de opzichters af. Doe je het niet bepaal zelf vooraf een prijs, vb.: 10 DH of € 1.

Bezienswaardigheden:

Medina8 met de souks

9

De azuur blauwe tuinen van de ‘Jardin Majorelle’

De musea (Marrakesh / Islamique / Andere)

Palace Bahia en Badi

Djemaa-el-Fna

Dag 11 – 10/04 – Donderdag

Marrakesh (V 11:55) / Dusseldorf - Dusseldorf (V 19:05) / Munchen - Munchen ( V 21:25) / Brussels (A

22:45)

Ik kocht nog een fles Whisky (Duty free verpakt) in Marrakesh Airport.

In Dusseldorf had ik de keuze:

Ofwel, de fles afstaan;

Ofwel, terug inchecken. Dit is met de fles de transitzone verlaten, zorgen voor een degelijke verpakking

en inchecken als gewone bagage via de incheckbalie.

Welke was mijn keuze, denk je?

TIP: zie na dat je voldoende tijd hebt om terug te kunnen inchecken en voorzie een degelijke verpakking die

bestand is tegen het werpen of koop geen vloeistoffen.

8 Medina is het Arabisch voor “stad”. De medina is vaak het oudste gedeelte van oude Noord-Afrikaanse steden.

Meestal is het omgeven is door wallen (vestingmuren) en zijn er winkels in gevestigd. 9 Souk is het Arabisch voor « markt ». Kan in open lucht of overdekt. Hier worden de prijzen vastgesteld via

« onderhandelen ».