Nieuwsbrief VMZK 6

Marinus (Tinus) Mellemoa

Op 25 oktober 1974 ben ik bij Tinus Mellema op visite geweest, inmiddels 38 jaar geleden. Hij was toen 89 jaar. Niet

zomaar op visite maar een visite met een bedoeling. Ik vond en vind het prachtig om met mensen te praten die iets te

vertellen hadden of hebben over dorp waarin we beiden, in dit geval Mellema en ik, waren opgegroeid. Maar in een

totaal verschillende tijd en in totaal verschillende omstandigheden. Maar hij heeft in zijn vroegste kindertijd wel op dezelfde

plekken gespeeld en op dezelfde plekken gelopen. Tussen zijn kindertijd en mijn kindertijd zitten ongeveer 65 jaren. Zijn eer-

ste 15 jaar speelden zich af in een Zoutkamp aan het eind van de 19e eeuw. Een tijd van grote armoede. Daarom ging ik ge-

wapend met een eenvoudige Grundig bandrecorder op visite bij Mellema om over zijn leven te praten. Mijn zwager Sjoert van

der Veen was eveneens bij het gesprek aanwezig. Tinus was zijn oudoom. Hij woonde in 1974 op een manier die we nou nog

aantreffen in zijn huisje in het Zuiderzeemusem in Enkhuizen. Alleen de kachel komt niet overeen want die stond ver de ka-

mer in verbonden door een lange kachelpijp. Onderaan een ring waar je de voeten op kon zetten, “zwilkje op toavel, kraant on-

ner asbak, ien alle vensterbanken ain geroanium en holten blinden aan binnenkaant veur roamen”. Bedsteewand met in het

midden een ingebouwd kastje waar de dagelijkse levensbehoeften werden bewaard en de jeneverfles. Onderstaand een klein

gedeelte uit het gesprek over het leven op de loggers rond de eeuwwisseling en een anekdote over armoede.

Marinus (Tinus) Mellema werd geboren op 1 maart 1885. (Hij

overleed op 8 februari 1985, net geen 100. Een tijd waarin het

met de visserij op Zoutkamp en in zijn algemeenheid niet goed

ging. Er werd zelfs een comité opgericht met als doel: “De vis-

sersvloot van Zoutkamp aanmerkelijk te verbeteren”. Deze “Zee-

vischmaatschappij” is er ondanks allerlei inzamelingen nooit ge-

komen. Met de zeevisserij gaat het intussen steeds slechter. Dat

zal grote armoede hebben betekend wat ook uit het verhaal van

Mellema blijkt. Veel (heel) jonge kerels trokken dan ook naar Em-

den waar ze aanmonsterden op haringloggers. Hard werken op

schepen die slecht waren uitgerust en waarop weinig werd ver-

diend. Ook Mellema is één van die jongens. Ze vertrokken rond

Pinksteren, lopend, in een grote groep. Mellema zegt daarover:

“Hier was niks meer te verdainen, ien aal dei plakken nait, zoas

ook ien Peasens en Wierum en zo wat hen. Het haitte dat er

gain vis meer was en genoaten as Pinkster was. Den lagen ze

heur scheepkes hen en gingen ze noar logger, heernloggers ien

Emden.

Om Pinkster ging je hier vandoan, lopend, en den bleef je n haalf

joar vot. Hier gingen zowat zeuventeg mensen vandoan, doudes-

tieds noar logger, groot en klain. Vrijgezellen mor ook n baarg

trouwden. Mien bruiers Gerrat (Gerard), Kers en Jan vouern der

aalmoal op. Summigen waren jong. Twaalf en vieftien joar! Ik

haar der ien Emden al n poar joar op voaren dou kwam ik bie

Moanus van der Schoor aan boord, n Hollandse schibber. En dou

was ik oldste aan board van dreientwennig joar. Mit Kloas Bakker

en Ties en Sieger (Bol). En dou loater, n raais doarop kwam Jan

Berends (Oostema) bie ons aan boord, dei was older. Nou dou

was wie n gezellig plougje aan boord. Siegers Hennerk en Jan

Zwart waren schibbers hier vandoan. Wie bennen ainmoal mit

zös waarkboare keerlns noar zee goan. Die annern waren almoal

zeezaik. Kiener nog hé, den lag hier ain ien boot en doar ain en

buiswoater stoof heur over kop hen. Allernoast. Ik mainde ho-

ast dat we twaalf gulden weekgeld haarn en den haar je n poar

percenten. En wie waren viefentwenneg , zeuventwenneg week

vot, doar dee wie drei raaizen van. Den kwamen je tweimoal 24

uur binnen. Ien dei tied mos je t schip lössen en weer loaden en

den ging je weer noar zee hé. En den kon je even, dei n vraauw

haar, even noar hoes tou schrieven ien houveul tied laveren dat

je binnen waren en zo. Ja wie mozzen laveren want alles ging op

zaails. Op dei logger ston n kaggel ien t midden veurien. Doar

Tinus op z’n vertrouwde stek, bij de kachel in

z’n oude huisje aan de Kerkstraat

Nieuwsbrief VMZK7

zat je omtou mit banken en mos je mor zain dat je dreug bie wer-

den. Doar achter woar je zaten haar je joen kooien. En den haar

je n heuveltaauw aan zoller en as t schip den zwoar slingerde

den pak je joe gaauw aan taauw beet. Wat eten aangaait, (na-

denkend) och ja wie vongen vis hé. Je kreegt alle oavends broa-

den heerns. Dei mozzen jongens schoonmoaken en broaden.

En anners waren ‘t aarten en bonen. Zundoags kreeg je n poar

eerabbels mit ‘n stukje vlaais, mainst spek. Moar ien week wer

doar nait om docht. Wie haren vis genog hé.

Wie mozzen zulf ons goud wassen. Dou Jan Berends (Oostema)

bie ons aan boord was en Sieger (Bol) en ik waaide ‘t ’s nachts

zo haard, en hai haar wosken, goud wosken. En hai lait ‘t han-

gen ien t want. Wie zeden: “Jan doe mos dien goud ien hoes

hoalen.” “Joa” zee er: “’k zel t domment doun”. Moar dat dom-

ment bleef domment hè. En dou annerdoags ’s mörgens dou

wie wakker worden, wazzen hemd en onnerboksem baaid vot.

Dei baaide slipkes dei hongen der nog woar der ‘ t mit vaastbon-

den haar vanzulf hè. Dou raip wie hom: “Jan wol t dien goud ook

ien hoes hoalen?”. En hai noar boven en loerde der aan en zee:

“Ik wol dat nou zo haard begunde te waaien dat dei baaide slip-

kes der ook nog oafwaaienden”. Dat was ‘n verrekte roare keerln

jong, as ‘t zo kwam.

Wie hadden ook duvels veul last van vlooien. Ainmoal haar we zo-

veul last dat dou wie binnen kwamen gingen wie ien Emden waal

op en doar hiel we vloopoeier. En den kreeg wie ‘n bloaspiepke

en doar mos je op bloazen. Zo blouzen wie dat poeier deur kooi

hen. Moar Jan haar vanzulf niks, dei haar nait aan west. Dou

ging er goddomme aan dek stoan mit t hemd ien aine haand en

onnerboksem ien anner en dou links en rechts tegen de mast

aan. “Nou krieg ik ze veur n duvel aalmoal wel weg!” Wat heb-

ben wie lacht. Vreemde seigneur, Folgert zien olheer. Dou t oor-

log wer bennen de lesten der oaf goan. Oorlog het ‘n end aan

voaren op loggers moakt”

Deze verhalen geven een stukje geschiedenis weer van mensen

die in een ongelofelijk moeilijke tijd leefden. Grote armoede en

daardoor een zeer eenvoudig bestaan. Maar het waren wel men-

sen die stonden in de geschiedenislijn van Zoutkamp en hadden

op hun eigen plaats betekenis voor Zoutkamp. Veel zaken wor-

den leuker en krijgen meer betekenis als er verhalen bij of over

verteld worden. Hebt u zo’n verhaal over Zoutkamp of personen

uit Zoutkamp. Ik wil het graag horen. U mag ze mailen en anders

maken we een afspraak en kom ik langs. bzwart12@home.nl

Als laatste een gedeelte uit het gesprek, een anekdote over ar-

moede. Het gaat vooral over de 20- en 30er jaren. Het werden

de crisisjaren genoemd. We spreken op dit moment ook over de

crisis terwijl we in een land leven van over en te veel. Misschien

ter relativering:

“Aarme mensen kregen ain haarde gulden ien week van kerk.

n Aarm mens, dei van alles niks het ain gulden geven veur heur

levensonnerhold. Ook sums van gemainte, doar was’ n keerln

veur. Olle Frouke Trien (!) het ‘t er ‘n keer hen west want dei kreeg

twei kwatjes. Dou is ze vot hen goan noar börgmeester tou. Noar

Ollerom, lopend, kon al nait lopen. En dou was ze doar komen

dat zai mor twei kwatjes kregen haar. “Joa”, haar börgmeester

zegd:”Maar de lucht voedt ook al”. “Lucht vudt ook aal..”, haar

ze zegd: “Den mos doe goddomme bie ons op diek komen”,

zee ze: ”Den kens oetwaaien en den ken t wezen das ook nog

n kont ien dien boksem krigs!” Dou haar börgmeester heur n

gulden ien haand drukt. En dou was Nederland riek mor n arm

mens haar niks. ‘t Was hier hoeske aan hoeske aalmoal aarm-

oude. Allernoast.

Berend Zwart

Wienmoand 2012

Tinus Mellema met ‘de bel’ als dorpsomroeper van Zoutkamp.