Manifest bruidsschat voor het groene hart

Kwaliteitsteam

MANIFEST: Bruidsschat voor het Groene Hart Fundament voor een nieuwe koers

COLOFON

Opgesteld dOOrKwaliteitsteam groene Hart;

pieter Jannink, stedebouwkundigesjef Jansen, bioloogFrits van der schans, landbouweconoomJan Willem Bosch, landschapsarchitect en voorzitter

datumfebruari 2012

Oplage100 stuks

Kwaliteitsteam

MANIFEST: Bruidsschat voor het Groene Hart Fundament voor een nieuwe koers

Bruidsschat voor het Groene Hart

5 Bruidsschat voor het Groene Hart

Kwaliteitsteam

Inleiding Het zijn onzekere tijden voor het natuur- en landschapsbeleid in Nederland. Het Rijk schuift verantwoordelijkheden door naar de provincies, die hieraan een eigen invulling kunnen geven. deze ope-ratie gaat wel gepaard met enorme bezuinigingen (€ 600 miljoen). Het enige dat nog echt vaststaat is de realisatie van de Natura 2000 gebieden.

Het groene Hart is de verantwoordelijkheid van drie provincies; Noord- en Zuid-Holland en Utrecht. De bescherming van kwetsbare veengebieden moet een hoge prioriteit blijven houden. Zonder veenweiden verliest het groene Hart zijn landschappelijke karakter en – minstens zo belangrijk – leidt de verbranding van het veen tot twee andere problemen. de uitstoot van grote hoeveelheden CO2

wat bijdraagt aan de klimaatverandering en de – niet overal gelijk-matige – daling van het maaiveld waardoor het beheersen van de waterveiligheid steeds moeilijker en kostbaarder wordt. Harmoni-satie van het (landschaps-)beleid van de drie provincies is door het wegvallen van de betrokkenheid van het rijk meer dan ooit nood-zakelijk. Wat zijn echter de mogelijkheden om nog daadwerkelijk in het groene Hart te investeren nu alle subsidiebronnen zijn opge-droogd? Hoe moet het veen nu worden beschermd? en hoe krijgt het Groene Hart nog echt betekenis voor recreatie?

Het Rijk heeft in voorgaande kabinetsperiodes veel gronden aan-gekocht in het groene Hart, onder andere ten behoeve van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Aanvullend hierop was het de bedoeling `Robuuste verbindingszones` en `RodS- gebieden` (Re-creatie om de Stad) te realiseren. Deze laatste twee gebieden zijn door het huidige kabinet geschrapt. een deel van deze gronden is al wel ingericht en/of overgedragen aan terreinbeherende instanties zoals staatsbosbeheer, Natuurmonumenten of één van de provinci-ale landschappen. maar een aanzienlijk deel is aangekocht en nog in bezit van het rijk. deze gronden zijn nog niet uitgeruild en/of ingericht. De inrichting van natuurgebieden op veen ging tot nu toe vaak gepaard met zeer kostbare ingrepen, waaronder het afplaggen van de bovenlaag. Voor die ingrepen waren de afgelopen jaren al te weinig middelen en dat tekort is alleen maar groter geworden. Niet voor niets overwegen provincies nu een aanzienlijk deel van de reeds aangekochte gronden weer te verkopen om zo de inrich-ting van natuur te (kunnen) realiseren. Maar is dit een verstandige strategie en is het wel slim deze nog niet ingerichte gronden van de hand te doen?

Bruidsschat voor het Groene Hart Fundament voor een nieuwe koers


afb. 1. Donkere gebieden zijn de diepe veenweiden, deze kunnen daarom het diepst weg zakken.


Kwaliteitsteam

Veilig met het veen Als gevolg van drooglegging oxideert het veen. Zonder veranderin-gen aan te brengen in de huidige drooglegging daalt het veen tot maximaal anderhalve meter per eeuw. de eindigheid van het veen in het Groene Hart is hierdoor eenvoudig te voorspellen. De effec-ten van verdwijnend veen kun je nu al zien in het landschap. Zo ligt er plaatselijk na het baggeren geen zwart veen, maar grijze klei-brokken langs de oever. Op de kaartenreeks op pagina 8 en 9 is te zien hoe snel het de komende eeuwen zal gaan. Bij het verwachte klimaatscenario met toenemende temperaturen zijn binnen 50 jaar al flinke stukken veenlandschap verdwenen. Het grondgebruik kan hierdoor drastisch veranderen. De landbouw zal het intensieve slo-tenpatroon niet meer in stand willen houden als dat uit oogpunt van bodem en waterhuishouding niet meer nodig is. Veenweiden kunnen veranderen in droogmakerij achtige landschappen met een geheel ander grondgebruik. Want naast grasland is dan ook akker-bouw mogelijk.

gebieden waar juist nog dikke veenlagen van vijf tot zes meter dik aanwezig zijn (de diepe veenweiden) zullen door het verdwijnen van het veen het diepste wegzakken. Op afbeelding 1 zijn deze ge-bieden weergegeven. als we niets doen ontstaan op deze plekken dus hele diepe putten in het landschap. Naast effecten op het land-schap zijn er aanzienlijke kosten voor het waterbeheer.

Terwijl de bodem daalt stijgt de zeespiegel. Hierdoor komt onze veiligheid steeds meer in het geding. Om het groene Hart veilig te

houden moet er worden gesleuteld aan het watersysteem. In natte tijden zal er veel meer water moeten worden afgevoerd, terwijl er in droge tijden juist meer behoefte aan water zal zijn om de veenge-bieden van voldoende water te voorzien. Daarmee kan de oxidatie en de verdere afname van het veen worden beperkt.

Het oxideren van het veen veroorzaakt nu jaarlijks een CO2 uitstoot van zo’n 2,5 miljoen ton! dit is vergelijkbaar met de CO2 uitstoot van 1 miljoen auto’s of een halve kolencentrale. ter waardebepa-ling: Het Parool meldde een tijd geleden dat EON en Elektrabel 300 miljoen euro subsidie krijgen voor een CO2-opslagproject voor hun kolencentrale op de maasvlakte, om 1 miljoen ton CO2 per jaar on-der de Noordzeebodem te injecteren!

Naast grotere gemalen zal er in het Groene Hart meer bufferend vermogen nodig zijn, zowel in de polders als in de boezems. Be-staande boezems moeten worden uitgebreid. Bestaande woonlin-ten, die een enorm kapitaal vertegenwoordigen dreigen door het zakken van het veen in de problemen te komen. deze linten vragen om een specifiek (hoger) peil om te voorkomen dat fundamenten wegrotten en huizen wegzakken. Als we in staat zijn om het veen veel minder te laten oxideren en dus minder te laten zakken, wor-den ook de woonlinten beter beschermd. Hiermee worden veel kosten bespaard.

2012

2300

2050

2400

2100

2500

2150

2600

2200

2700

2250

Legenda

Veen Klei

Verdwijnen van het veen


Kwaliteitsteam

boezem

CO2 CO2 CO2 CO2

H2O H2O H2O H2O H2O

boezem

CO2 CO2 CO2 CO2

H2O

boezem

H2O H2O H2O H2O

CO2 CO2 CO2

boezem

H2O H2O H2O H2O

Oxidatie veen

> vrijkomen van CO2

> maaiveld verlaging> watertechnische bedreiging woonlinten

drastische en zeer kostbare aanpak watersysteem noodzakelijk

Woonlinten dreigen door het oxidatie van het veen in de problemen te komen

<<

<<

<<


jaarlijkse uitstoot Groene Hart2.5 miljoen ton CO2/jaar

vergelijkbaar met uitstoot van 1 miljoen auto’s of een 1/2 Amercentrale

In de gebieden met een dunne veenlaag komt bij het baggeren de klei al naar boven.(Vista, 2002)


Kwaliteitsteam

Van tijd tot tijd merken we overigens hoe kwetsbaar we zijn en hoe groot de risico’s zijn van het huidige waterbeheer. een voorbeeld hiervan zagen we vorige maand nog in Noord-Nederland. Als derge-lijke extreme weersomstandigheden zich in West-Nederland voor-doen zijn de gevolgen echter vele malen erger. dan worden ook steden bedreigd. Volgens het Kwaliteitsteam kunnen we dus niet anders dan het water leidend maken voor functies in het Groene Hart.

Het Kwaliteitsteam vindt dat er duidelijke keuzen moeten worden gemaakt. Het is vrijwel onmogelijk het zakken van de veenbodem helemaal te stoppen. de ondiepe veengronden zijn op den duur niet te behouden. Alleen resoluut vernatten biedt daar soelaas. Daarvoor bestaat onvoldoende draagvlak en ook dat heeft grote effecten op het landschap. Daarom kiest het Kwaliteitsteam voor de bescherming van de diepe veenweiden. daar is nog veel te red-den en zijn grote toekomstige uitgaven voor waterbeheer en water-veiligheid te voorkomen. Met name een vijftal veenkernen zonder kleidek hebben daarbij prioriteit: in de alblasserwaard, Krimpener-waard, rondom Gouda, Meije-Zegveld en de Ronde Hoep.

Het voorstel is dan ook om de inspanningen te concentreren op deze gebieden. alleen zo kunnen de meest kwetsbare delen van het groene Hart worden bewaard, het meeste CO2 worden gespaard

en dure waterhuishoudkundige maatregelen ten behoeve van de woonlinten worden voorkomen. We stellen voor deze gebieden passief te vernatten in combinatie met een extensivering van de landbouw.

concentratiegebieden, keuze voor de diepe veenweiden

jaarlijkse uitstoot Groene Hart2.5 miljoen ton CO2/jaar

vergelijkbaar met uitstoot van 1 miljoen auto’s of een 1/2 Amercentrale


Verworven niet ingerichte gronden: 5.187 ha (3,2%)(Waarvan 1.508 ha in eigendom bij Bureau Beheer Landbouwgronden)

Verworven ruilgronden: 3.054 ha (1,9%)(Volledig in eigendom bij Bureau Beheer Landbouwgronden)

Groene Hart 180.824 ha

Na een proces van administratieve ruilverkaveling is de bruidsschat rond 2050 op de juiste plaats binnen de veenkerngebieden gelegd. In deze gebieden vindt passieve vernatting plaats

circa 10% bebouwd gebied1.802 ha

landbouw / natuur / water162.742 ha


Kwaliteitsteam

Zie grond als het startkapitaal, de Bruidsschat!de drie groene Hart provincies beschikken over een enorm kapitaal in de vorm van circa 6000 hectare grond die nog niet is ingericht of uitgeruild. dit areaal grond vertegenwoordigt een totale waarde van zeker 200 tot 250 miljoen euro. Het Kwaliteitsteam groene Hart adviseert om dat maatschappelijk kapitaal niet te grabbel te gooi-en door gronden in de uitverkoop te doen in combinatie met heel dure inrichting van natuurgebieden! Benut dit kapitaal als Bruids-schat voor een nieuw begin, gericht op de bescherming van het veen in combinatie met nieuwe mogelijkheden voor gebruik van het groene Hart en het nakomen van europese afspraken. gebruik de economische spin off van deze ontwikkeling steeds voor nieuwe investeringen in het groene Hart!

Verworven niet ingerichte gronden + ruilgronden buiten Natura 2000 6.930 ha

Nog te realiseren Natura 2000 1.329 ha

Bruidsschat 5.601 ha (3,4%)

Uitruilen, passief vernatten, meer geduld en niet meer in-richtenBasis voor het idee is een ruilmechanisme met als startkapitaal de reeds aangekochte gronden; de Bruidsschat. deze gronden wor-den (voor zo ver mogelijk) uitgeruild naar gebieden met het meest kwetsbare veen en naar gebieden waar nog Natura 2000 opgaven liggen. Bij voorkeur levert dit aaneengesloten gebieden op, waar een eenduidig peilbeheer wordt gevoerd. Door passief vernatten, wordt het veen gespaard en vermindert de daling van het maai-veld. Verdere inrichtingsmaatregelen blijven achterwege. In ieder geval wordt er geen kostbaar veen meer afgegraven! De tijd doet zijn werk. Want de gronden vernatten vanzelf doordat het veen ver-der daalt en er geen verder peilaanpassingen plaatsvinden. deze gronden mogen beperkt bemest worden, waardoor ze geleidelijk verschralen en meer natuurwaarden krijgen. met iets meer geduld kan veel worden bereikt en er zijn geen hinderlijke ingrepen in het landschap meer nodig.


Koe in de wei hoort nadrukkelijk tot de mogelijkheden Verdere inrichtingsmaatregelen blijven achterwegen, alleen nog passief vernat-ten en veen niet meer afgraven.


Kwaliteitsteam

Niet verkopen, maar verpachten de grond wordt verpacht aan een ieder die met een goed idee komt, dat past binnen de randvoorwaarden van het gewenste gebruik. Veelal zijn dat boeren al dan niet in samenwerkingsver-banden met bijvoorbeeld natuurorganisaties, ondernemers in de recreatie, of bewoners. Doorgaan met melkveehouderij (de koe in de wei) is gewenst en hoort nadrukkelijk tot de mogelijkheden. Wel zullen de geleidelijk nattere en deels schralere omstandigheden lei-den tot een andere bedrijfsvoering. daarom is de pachtprijs ook (veel) lager dan bij reguliere pacht het geval is. Er is een grote be-trokkenheid van de streek en het landschap blijft op oorspronkelijke wijze in stand.


Kwaliteitsteam

‘Groene Hart TRUST’ basis voor nieuw elan en continuïteitVoor een goed beheer van de Bruidsschat wordt de `groene Hart trust’ opgericht met daaronder een nieuw gebiedsfonds voor het innen van de pacht. groene Hart provincies dragen gezamen-lijk zorg voor de TRUST . De organisatie is klein en overzichtelijk en naast pachtinkomsten krijgt het gebiedsfonds ook inkomsten uit gebiedsontwikkelingen in het groene Hart. te denken valt aan bestemmingswinst in situaties waarbij eigen grond worden benut voor nieuwe economische activiteiten zoals recreatie of bij herbe-stemming van (agrarische) bedrijfswoningen naar burgerwoningen. Kortom, de trust verpacht en zorgt dat opbrengsten en inkom-sten, worden geïnvesteerd in het groene Hart. de trust brengt elan in het groene Hart en genereert eigen inkomsten en is hier-door niet afhankelijk van de grillen van subsidie instrumenten. De TRUST is betrouwbaar en zorgt voor continuïteit.


Kwaliteitsteam

Benut de kansen voor vestiging en medegebruik van de groene ruimte de voorgestelde aanpak biedt een uitgelezen kans om het mede-gebruik van de groene ruimte van meet af aan te integreren. de toegankelijkheid en de dooradering van het Groene Hart voor fiet-sers, wandelaars en waterrecreanten kan immers sterk worden verbeterd. De combinatie van pachtgronden van de TRUST met het bieden van planologische ruimte voor medegebruik, levert een interessante combinatie op van landbouw, Groene Hart natuur en belevingsaspecten.

De aanpak biedt niet alleen kansen voor dagrecreatie maar ook voor verblijfsrecreatie en wonen. Juist in een tijd dat er door over-heden niet of beperkt in het landelijk gebied geïnvesteerd wordt, kan de markt behulpzaam zijn. In ruil voor groene investeringen en een bijdrage aan de trust wordt planologische ruimte geboden voor de bouw van (recreatie)woningen en landgoederen. Dit zal enerzijds een bijdrage leveren aan de gewenste ontwikkeling van het landschap en anderzijds aan een wervend vestigingsklimaat in het groene Hart. de ontwikkelingen zijn kleinschalig, voegen zich in het landschap en zijn ondersteunend aan de dooradering van de groene ruimte.

Binnen het groene Hart zijn er bijna 7000 agrarische bedrijven actief. Jaarlijks stopt ca. 5% van deze bedrijven (zo’n 350 stuks). Daarna wordt veelal de agrarische woonfunctie omgezet naar een reguliere woonfunctie. Deze omzetting gaat gepaard met een aanzienlijke waardevermeerdering welke deels ingezet zou kun-nen worden voor de ruimtelijke ontwikkeling van het groene Hart. deze waardevermeerdering kan ten goede worden gebracht van de trust. dat geldt ook voor een deel van de waardevermeerdering van voormalige agrarische bedrijfswoningen die nu als burgerwo-ning in gebruik zijn, maar nog niet als zodanig zijn bestemd.


Kwaliteitsteam

Vertrouwen (trust) in melkveehouderij en grondgebonden landbouwde gronden van de trust behouden de agrarische bestemming, met een kwalitatieve verplichting van verminderde drooglegging. Deze verminderde drooglegging heeft pas op termijn effect op het landbouwkundig gebruik. de drooglegging vermindert immers niet door vernatting, maar door het waterpeil minder snel te laten zak-ken dan de bodemdaling. de pachtprijs die de trust in rekening brengt voor deze gronden is afhankelijk van het opbrengend ver-mogen en het gewenste beheer van de gronden.

Omdat de kwalitatieve verplichting op termijn leidt tot lagere kos-ten voor de waterschappen is het logisch dat deze organisaties een bijdrage leveren aan de trust.

de lagere waarde van de gronden in de veenkernen maakt deze tevens aantrekkelijk om er agrarische natuur (‘natuurbraak’) op te realiseren. In het kader van het nieuwe gemeenschappelijk land-bouwbeleid dienen agrariërs ‘natuurbraak’ te realiseren op 7% van hun bedrijfsoppervlakte om in aanmerking te komen voor een Brusselse inkomensondersteuning van ca. 150 euro per ha cultuur-grond.

die natuurbraak zal deels op de agrarische bedrijven overal in het groene Hart worden gerealiseerd, maar wellicht ook op nog te verwerven gronden. Dan zijn de relatief goedkope gronden in de veenkernen aantrekkelijk. Immers een deel van de waarde van deze gronden is al afgekocht door vergoeding voor de opgelegde kwalita-tieve verplichting van verminderde drooglegging.Als het bijvoorbeeld gaat om de helft van de gronden voor natuur-braak dan zijn dat ca. 5000 ha.


Kwaliteitsteam

Inkomsten TRUSTDe TRUST verkrijgt haar inkomsten uit de exploitatie van de groene ruimte. Het Kwaliteitsteam heeft nu slechts globaal naar de moge-lijke inkomsten kunnen kijken. In de beginjaren zullen de inkomsten van de trust nog beperkt zijn, maar als het systeem gaat lopen, vindt een gestage groei van de inkomsten plaats. globaal is bere-kend dat de jaarlijkse inkomsten kunnen oplopen van enkele mil-joenen in de beginjaren tot meer dan vijfentwintig miljoen na ca. tien jaar.

Het inkomen van de trust komt uit: • pacht op landbouwgronden• Verkoop van bouwrechten ten behoeve van landgoederen• Verkoop van bouwrechten ten behoeve van (recreatie)wonin-

gen• Inkomsten uit herbestemming van voormalige agrarische be-

drijven • Inkomsten uit het bieden van planologische ruimte buiten de

veenkerngebieden• Bijdrage waterschappen*

*Deze bijdrage is gerelateerd aan geplande investeringen in het water-systeem die als gevolg van de voorgestelde aanpak niet meer nodig zijn.

Uit de inkomsten van de TRUST kunnen recreatieve voorzieningen worden betaald. Ook kan er geïnvesteerd worden in een verdere groei van de gronden van de trust.


Kwaliteitsteam

Rijk: stel de aangekochte en nog niet ingerichte gronden in het groene Hart beschikbaar aan de trust groene Hart van de provincies en doe ze niet in de uitverkoop.

Provincies: ga aan de slag met de trust en zorg dat het kapitaal in het groene Hart blijft en groeit! De in het verleden aangekochte gronden vor-men de Bruidsschat van het groene Hart en daarmee het funda-ment onder een nieuwe koers die het veenweidelandschap zowel beschermt als een nieuwe betekenis geeft. Het brengt investerin-gen en een nieuwe economische dynamiek in het groene Hart op gang. Het Groene Hart krijgt via een fijn dooraderd netwerk daad-werkelijk recreatieve betekenis voor de Randstad.

Waterschappen:Breng de besparingen in beeld in de kosten van de waterhuishou-ding die het gevolg zijn van de voorgestelde aanpak. Kapitaliseer deze besparingen in een jaarlijkse bijdrage aan de trust.

Ondernemers en initiatiefnemers: Kom met initiatieven en ideeën op het gebied van landbouw, wo-nen, recreatie en toerisme die passen binnen de randvoorwaarden van de bescherming van het veen.schrijf op goede gronden in op de door de trust te verpachten gronden!

Rode draad van de Bruidsschat• Veilig met het veen!• Zie grond als het startkapitaal, de Bruidsschat!• Uitruilen, passief vernatten, meer geduld en niet meer inrich-

ten!• Niet verkopen, maar verpachten!• ‘Groene Hart TRUST’ basis voor nieuw elan en continuïteit!• Benut de kansen voor vestiging en medegebruik van de groene

ruimte!• Vertrouwen (trust) in melkveehouderij en grondgebonden

landbouw!

OPROEP


Fictief deel diepe veenweidenBestaande situatie met bebouwingslint en op de voorgrond een boezem met beperkte capaciteit


Kwaliteitsteam

Fictief deel diepe veenweiden Toekomstige situatie• Het gebied vernat passief, nieuwe bosjes met een omvang van een

eendenkooi worden aangelegd. Hierin worden nieuwe (recreatie)woningen opgenomen. Een nieuw wandelpadennet is hieraan ge-koppeld en ontsluit het buitengebied voor wandelaars

• De boezemcapaciteit wordt verdubbeld, gelijktijdig worden de voor-zieningen voor waterrecreatie verbeterd

• Bestaand bebouwingslint lint wordt beter beschermd doordat wa-terpeilen gehandhaafd kunnen worden zonder kostbare waterhuis-houdkundige maatregelen


Fictief deel diepe veenweidenBestaande situatie met bebouwingslint en rechts een natuurgebied


Kwaliteitsteam

Fictief deel diepe veenweidenToekomstige situatie• Het gebied vernat passief, een nieuw landgoed sluit aan op het be-

staande natuurgebied• Het buitengebied wordt beter ontsloten voor wandelaars • Bestaand bebouwingslint lint wordt beter beschermd doordat wa-

terpeilen gehandhaafd kunnen worden zonder kostbare waterhuis-houdkundige maatregelen

Voorbeeld van nieuwe bosjes waarin (recreatie)woningen zijn opgenomen. Er wordt geïnvesteerd in het landschap!

Het Groene Hart wordt toegankelijker voor de recreant, dooradering met wandelpaden, in combinatie met enkele (vakantie)woningen in nieuwe bosjes

36

De passieve vernatting vergroot de natuurwaarden van de sloten en biedt tevens een bijzondere woonkwaliteit

De passieve vernatting vergroot de natuurwaarden van de sloten en biedt tevens een bijzondere woonkwaliteit

Nieuw landgoed, in nieuw bos aansluitend op bestaand natuurgebied, passieve vernatting leidt hier tot breder water, meer natuur en belevingsaspecten

Nieuwe woningen in het Groene Hart met een tot de verbeelding sprekende woonkwaliteit


Kwaliteitsteam

p.C. Jansen, r.F.a. Hendriks en C. Kwakernaak. Behoud van veenbodems door ander peilbeheer. Maatregelen voor een robuuste inrichting van het westelijk veenweidegebied. Alterra-rapport 2009. ISSN 1566-7197.

Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL 2011)

BRONVERMELDING

Kwaliteitsteam

Manifest bruidsschat voor het groene hart

Documents

Transcript of Manifest bruidsschat voor het groene hart