26 NEDERLAND

LUCHTMACHT / Na jaren politiek debat overelke tegenvaller en elk mankement, komen deeerste acht exemplaren van de f-35 JointStrike Fighter dit jaar naar Nederland. Hetduurste defensieprojeet ooit lijkt voor debelastingbetaler voordelig uit te pakken.

5 JANUARI 2019 ELSEVIER WEEKBLAD

AESA

ELSEVIER WEEKBLAD. 5 JANUARI 2019

t’

DAS DATA-linkHiermee wisselen F-35’sonderling gevechtsinto uit

27

MACHTIGWAPEN INDE LUCHT

EricVrjsen InfographicJelrikAtemc

De cockpit in een F-35 Joint StrilceFighter is ruimer dan in een F-;6.Het is als een leeg bureau metalle gevechtsinformaüe op eenroyaal computerscherm. ‘For

maat grote broodplanlç’ zeggen vliegers. Inde F-;6 zaten zij onder een krap glazen koepeltje met aan weerszijden twee schermpjesvan 15 centimeter waarvan ze de gegevensplus ‘het gepruftel uit je koptelefoon’ in hunhoofd moesten bundelen tot één beeld vanluchtruim en slagveld.

Intussen hielden ze op allerlei metertjes

rechts in de F-i6-cockpit hun motor in de gaten en tuurden om zich heen naar de horizon, de andere vliegers in hun formatie eneventueel de naderende vliegtuigen vooreen dogfight. Met één druk op de rode lcnopkonden ze de hittezoekende raket lancerendie zich supersonisch in de vijandelijke motoruitlaat zou storten.

Stap met die ervaring in een F-35 en jeweet niet wat je overkomt. ‘Alsof je altijd inhet duister werkte en nu knipt iemand hetlicht aan,’ zeggen vliegers. Het vliegtuigverwerkt big data, combineert alle beelden vancamera’s en sensoren, deelt alles met zijnmedesfrijders en kiest automatisch zijn zelf-

bescherming. Het beschilct over stoorzenders, radaronzichtbaarheid, extra motorvermogen. ‘Je hebt meteen door wat er aan dehand is en loopt op de muziek vooruit.’

Voortaan gaat het zo. ‘Het systeem projecteert de tegenstander als een klein zwartpuntje op het vizier van je helm.’ De bewegingen van je oog projecteren zich in hetvizier als een hyperactief cirkeltje. Bijnaals vanzelf vindt dat cirkeltje rust rondomdat zwarte puntje. ‘Dan kun je hem tocken,’zeggen de vliegers. Zonder dat hij je kanzien, dick je de vijand vast aan je rakettenen weilce capriolen hij ook nog wil uitvoeren— er is geen ontsnappen meer aan. ‘Zo on

stellen uit de Lockheed Martin-fabriek inFort Worth, Texas. De latere NederlandseF-35’s worden in Italië geassembleerd. Toten met 2022 krijgt de luchtmacht jaarlijksacht toestellen en in 2023 volgen er nog drie.Het kabinet schaft vijftien extra toestellenaan. Dan kan Nederland op papier voldoenaan zijn NAVO-taaic: drie functionerendesquadrons van vijifien toestellen (exclusieftwee testvliegtuigen en vijf toestellen vooropleiding).

Komt het tot langdurige inzet, dan volstaan 52 toestellen niet. Om operaties thuisen overzee langer dan een jaar vol te houden, zijn vier squadrons van elk vijftien

Actieve radar om op groteafstand lucht- en grond-doelen op te sporen

Zes infraroodcamera’ssturen haarscherpebeelden naar vlieger

EOTSInstrument onder deneus dat bewegendedoelen ‘vasthoudt

FUR+IRST tonderdeel EOTS)lnfraroodsystemen omdoelen op te sparen enuitte schakelen

—;E ‘

BemanningTopsnelheidStuwkracht

Leeg gewichtMax. gewichtVliegbereik

1 pilootNoch 1.640.000 Cbs(160.000 pk)9.980 kg22.680 kg2.222 km

Nederlandse bedrijven verdienen onder huidige

_________

contracten 8 miljard euro aan productie F-35 inde Verenigde Staten. Eind januari komt door nogeen contract van 1 miljard euro bij.Tot 2060 verdienen Nederlandse bedrijven13,1 miljard euro aan onderhoud, training,logistiek en ondersteuning van Europese F-35’s

eerlijk willen we het hebben, ja.’Verdwijnt nu de ridderlijkheid uit het

luchtgevecht? Eens cirkelden Spitfires enMesserschmitts om elkaar heen om met hunboordkanonnen de ander als eerste aan flarden te schieten op pakweg ioo meter. Bij deF-i6 ging het maximale bereik van de wapens al naar zo’n o kilometer en de F-35doet daar nog een schep bovenop, al bezitook de F-35 het boordkanon voor de Idit opkorte afstand.

jectielen niet onder de vleugels zitten, maarafgeschermd in de matte romp. Wegens dieinwendige bewapening, de straling absorberende huid en de minimaal contrasterende vormgeving oogt de F-35 plomper dande F-16, ‘het vliegende scheermes’. Maar devliegers verzekeren dat de F-35 even wendbaar is. Commodore André ‘Jabba’ Steur(48), directeur Operatiën van de KoninklijkeLuchtmacht: ‘Soms is de F-i6 ietsje wendbaarder. Dan weer blijkt de F-35 marginaalbeter.’

PlomperHet toestel is steatth — onzichtbaar voor radar — onder meer doordat bommen en pro-

De luchtmacht gebruikt in de VerenigdeStaten al enkele jaren twee F-35 testvliegtuigen. Eind van de maand rollen opnieuw toe-

28 NEDERLAND

- Beast en stealthZichtbaar of onzichtbaarop vijandelijke radar

0 *st-modus [wapens zichtbaar op radar)

9 Wapens voor luchtgevechten

4 4 —14AMRAAM-raketten

Sidewinder-rakette

________________—-

-

vliegtuigen geboden: al met al67 toestellen.

Is dat onbetaalbaar? De 37toestellen kosten de belastingbetaler — inclusief hangars, bewapening en bijkomende faciliteiten — 4,5 miljard euro. Maarde toestelprijs daalt van 94 miljoen dollar in 2016 naar 85 miljoen dollarnu. De vijftien extra toestellen komen — systeemprijs — 0 1,5 miljard euro.

Intussen profiteert de eigen industrievan de Nederlandse deelname aan het JSFproject. Stork en andere bedrijven dragengedurende dertig jaar t procent van hun JSfomzetten af aan de staat en dat geld vloeit —

samen met belastingen op winst en salarissen — terug in de schatldst. Het idee is datNederland quitte speelt met dit vliegtuig.

TegenvallersJarenlang leek dat een illusie, want het 1SF-project reeg technische tegenvallers en kostenoverschrijdingen aaneen. Maar nu kerende kansen. In de testperiode (12 jaar, 9.200vluchten, 170.000 vlieguren) viel niet ééntoestel uit de lucht. In de orderboeken vanLockheed Martin staan nu 2.456 F-35’s voorde Amerikaanse luchtmacht, marine en mariniers, plus Boo F-35’s voor trouwe bondgenoten. De productie zal oplopen tot ver boven 4.ooo. Het Pentagon wil tot 2077 ditvliegtuigtype gebruiken. Het is ontworpenals een iPhone: de updates van de softwarevolgen elkaar op.

Nederlandse bedrijven leveren kabelbomen, vleugeffiaps, karretjes vol apparatuurvoor motor- en systeemanalyse, essentiëlecomposietonderdelen van het landingsgestel en talloze andere onderdelen. Het mo

—1 — 10

Gecambineerde missie

2 AMRAAM-raketten

2 precisiegeleidebommen von 925 kilo

toronderhoud van Europesetoestellen zal gebeuren inWoensdrecht, waar ook eenonderdelenmagazijn komt.

Politiek Den Haag wastwintig jaar in de weer metde F-35, die aanvankelijkJoint Strike Fighter (1SF)

heette. Als regeringspartij was de PvdA in2001 een doorslaggevende voorstander. Hetlcabinet-Kok 11(1998-2002) besloot tot industriële deelname aan het project. Later wilden PvdA en andere linkse oppositiepartijen de 1SF blokkeren. Met telkens krappemeerderheden in het parlement werd daarvanaf gezien.

Talloze technische problemen leiddentot gekrakeel, maar werden stilletjes opgelost. Zoals de reddingshaak, die te zwaar ente groot zou zijn. Een toestel dat voorbij delandingsbaan dreigt te schieten, wordt tegengehouden met een — dwars over de baangespannen — kabel die op het juiste momentnaar boven klapt en achter een haak onderde romp blijft hangen. Vooral op vliegdekschepen is dit aan de orde. Fokker LandingGear hielp dat probleem oplossen en verdient er nu veel geld aan. Daar hoor je tegenstanders dan weer niet over.

Eind september stortte in Norm Carolinaeen F-35 neer door een defecte lirandstofleiding van de motor. De piloot ontlcwam metde schietstoel. De toestellen bleven enkeledagen aan de grond voor inspectie. Je kon erwanhopig van worden, maar ook laconiekop reageren, al naar gelang je politieke instincten. Linkse partijen volharden in hetgebruik van het woord ‘JSF’, want die besmette term herinnert aan de periode van tegenvallers. Rechtse partijen zweren bij ‘F-35

Lightning’, want dat ldinkt lekker.In 2012 deed de PvdA — net weer rege

ringspartij in Rutte II — een laatste pogingom de Nederlandse 1SF te killen. DiederikSamsom en Jeroen Dijsselbloem namendaarop liet hele project weer door met premier Mark Rutte (VVD). Volgens Rutte wastoen niet het werkgelegenheidsargumentbeslissend en evenmin het geopolitieke belang van plug and play met de Amerikaanseluchtmacht. De F-35 bleek simpelweg debeste.

Franse, Zweedse en Duitse concurrentenvoldeden, maar waren kwetsbaar voor moderne luchtdoelraketten. Alleen de F-35 wasdaartegen bestand. Na industriële participatie (Kok II) en aanschaf testvliegtuigen(Balkenende IV), besloot het kabinet-RutteII tot de onherroepelijke aanschaf.

Vijfde generatieDe F-35 is het eerste vliegtuig van de ‘vijfdegeneratie’. In de eerste Golfoorlog in 1991overrompelden de Verenigde Staten en hetVerenigd Koninkrijk in recordtijd Irak dankzij ‘slimme bommen’ en luchtoverwicht metvierdegeneratievliegtuigen. Ze schakeldensnel alle radarstations, luchtafweer en cornmunicatiecentra uit, werden heer en meester in de lucht en vervolgens op de grond.

Het antwoord van de Russen was eennieuwe generatie luchtafweer, gebruikmakend van geavanceerde radar, elektromagnetische oorlogvoering en cybertechnieken.Ze verkochten deze systemen oolc aan bevriende landen. Iran, Venezuela, Syrië enandere landen zijn onbegaanbaar voorF-i6’s, omdat ze daar uit de lucht worden geschoten. Zelfs boven Aruba, Bonaire en Curaçao zijn Nederlandse F-i6’s niet veilig voorVenezolaanse luchtafweer van Russischemakelij. Maar de superieure F-35 maken ze— zelfs boven Rusland — niks.

De F-35 beleefde zijn vuurdoop begin2018 met twee aanvallen ‘ergens in het Midden-Oosten’, vertelde generaal-majoorAmikain Norldn, bevelhebber van de lsraëlische luchtmacht in mei. Zijn F-35’s vliegennu ‘overal in het Midden-Oosten rond’.

Onduidelijk is of de F-35 een rol speeldebij een incident in september, toen de Syrische luchtafweer per abuis een Russischspionagevliegtuig uit de lucht knalde. Moskou was woedend op Israël. Dat gaf aanleiding te veronderstellen dat de F-35 zo onzichtbaar is dat tegenstanders zo in verwarring raken dat ze elkaar neerhalen. De

droom van militaire planners.Vaak wordt stealth voorgesteld als een

vernuftig verfiaagje op romp en vleugels datradarstraling niet weerkaatst, maar absorbeert. Klopt, maar steatth is relatief. De vijand ziét wel iets, maar net niet scherp ensnel genoeg om wat te kunnen ondernemen. Op het hoofdkwartier van de luchtmacht in Breda beschrijven commodoreSteur en kolonel John ‘Cake’ van Deventer(4v) de weerbaarheid van de F-35. ‘Het toestel onderbreekt op het cruciale moment devijandelijke aanvalsketen.’

In de eerste plaats reflecteert het toestelnauwelijks vijandelijke radarsignalen. Desnoods kan het die signalen misvormen endus zichzelf foutief markeren op de vijandelijke radar. Wordt toch nog een vijandelijke

Lichtgewicht helm(Amerikaans-Israëlische

technologie]

Vlieger ziet’s nachtsnet za goed als overdag

Vlieger richt wapens door _

naar doelwit te kijken

Partnerlanden F-35Verenigde StatenVerenigd KoninkrijkItaliëNederland

raket op de F-35 afgevuurd, dan tredenstoorzenders in werking. Bij de F-;6 zettenslierten zilverpapier (chaff) en vuurwerk(flares) de inkomende raket op een dwaalspoor. Hoe dat hij de f-35 gaat, is geheim. ‘Inelk geval ookftares,’ zegt André Steur.

Volgens de onafhankelijke Britse defensie-specialist Thomas Withington plaatstende Russen op twee locaties in Syrië hypermoderne radargeleide 5-400 -luchtdoelraketten. Zulke systemen staanvolgens NAVO-bronnen ook inde Russische enclave Kaliningrad en vermoedelijk ook opde Krim.

Toen in april de Amerikanen een kruisralcettenaanvalopenden op Syrië als strafvoor

inzetten van chemischewapens tegen de eigen bevolldng, hielden de Russen — gewaarschuwd door de Amerikanen — hun vliegtuigen aan degrond. Volgens Withingtonschakelden de Russen schielijkoolc hun luchtafweer uit; kennelijk bang dat F-35’s de werking van hun S-400 luchtafweer doorgrondden en dat deAmerikanen zich bekwaamdenin tegenmaatregelen.

PrikkieOp de ministeries van Defensieen Economische Zaken heerstF-35-euforie. Volgende maandtekent Nederland in Dallasweer voor ; miljard euro aanorders. Het lijkt erop dat de belastingbetaler via de omzettenvan de BV Nederland, ‘s werelds beste jachtvilegtuig vooreen prildde lcan aanschaffen.

In de Golfoorlog werd bijnadertig jaar geleden bewonderend gesproken over slimmebommen en de eerstegeneratievliegers die opgroeide metPlayStation. Nu is er een vliegtuig met een ‘broodplank’ voldata. Welke pilotengeneratie

hoort daarbij? ‘In de cockpit van de F-35 lcunje maar beter al het voorgaande vergeten,’zeggen F-i6- vliegers.

Een oudgediende met gevechtservaringin Afghanistan, Irak, Libië en Syrië vertelthoe dat was. Al die tijd boven het front, terwijl de familie niks mocht weten en bangelijlc de feestdagen moest doorkomen. En meteen grote grijns over het perspectief van deF-35: ‘Muffitasken is het verwerken van heel

veel informatiestromen. Ikzelfhoud het op een zeker moment niet meer bij, maarmijn zoon van 14 is op viersociale media tegelijk bezigper laptop, smartphone, iPaden leest intussen ook nog eenboek.’ E

-

SJANUARI 2018 • ELSEVIER WEEKBLAD

/Snelvuurkonon GAU-22/A3.300 schoten per minuut

WEEKBLAD. JANUARI 2019

Steolth-modus (onzichtbaar op radar]

Gecombineerde missie[lucht- en grondverdediging]

2 AMRAAM-raketten

Luchtdoelmissie4

4 Al-tRAAN-raketten

29

6 precisiegeleide —

bommen von 925 kilo4

2Sidewinder-roketffij

Duurste helm aller tijdenHelm en pak op maat gemaakt

Gen III HMD

Individuele pasvorm

Vlieger krijgt alle cruciale —

info geprojecteerd in hetvizier von zijn helm

F-35 beleefdezijn vuurdoopbegin 201$,

‘ergens in hetMidden-Oosten’

Zuurstofslang[biedt ook beschermingtegen chemische enbiologische wapens)

Armbeveiligingssysteem

TurkijeCanadaAustraliéNoorwegen

Klanten

Israël BelgiëZuid-Korea SingaporeJapan DuitslandDenemarkenTien andere landen overwegen aanschafjL_

Vliegervest

Zomer- enwînleruitrusting

0,2

cD

.-4

0,

0)c0,-J

6-broek: als vliegtuig methoge snelheid bochtentrekt, wordt het bloed uithet hoofd van de vliegergecentrifugeerd.De 6-broek pompt datterug naar boven

Sponwijdte: 10,7 meter

Komt het totlangdurige inzet,

dan is 52toestellen niet

genoeg