26N

EDERLA

ND

LUCH

TMA

CHT/

Najaren

politiekdebatover

elketegenvaller

enelk

mankem

ent,komen

deeerste

achtexemplaren

vande

f-35Joint

StrikeF

ighterditjaar

naarN

ederland.Het

duurstedefensieprojeetooitlijktvoor

debelastingbetalervoordelig

uittepakken.

5JA

NU

AR

I2

01

9ELSEV

IERW

EEKB

LAD

AESA

ELSEVIER

WE

EK

BL

AD

.5

JAN

UA

RI

2019

t’

DA

SD

ATA

-linkH

iermee

wisselen

F-35’sonderling

gevechtsintouit

27

MACHTIG

WA

PENIN

DELU

CHT

EricV

rjsenIn

fog

raph

icJelrikA

temc

De

cockpitin

eenF-35

JointStrilce

Fighter

isruim

erdan

ineen

F-;6.H

etis

alseen

leegbureau

met

allegevechtsinform

aüeop

eenroyaal

computerscherm

.‘F

orm

aatgrotebroodplanlç’

zeggenvliegers.In

deF-;6

zatenzijonder

eenkrap

glazenkoe

peltjem

etaanw

eerszijdentw

eescherm

pjesvan

15centim

eterw

aarvanze

degegevens

plus‘hetgeprufteluitje

koptelefoon’in

hunhoofd

moesten

bundelentotéén

beeldvan

luchtruimen

slagveld.Intussen

hieldenze

opallerleim

etertjes

rechtsin

deF-i6-cockpithun

motorin

dega

tenen

tuurdenom

zichheen

naarde

hori

zon,de

anderevliegers

inhun

formatie

eneventueel

denaderende

vliegtuigenvoor

eendogfight.M

etééndruk

opde

rodelcnop

kondenze

dehittezoekende

raketlancerendie

zichsupersonisch

inde

vijandelijkem

otoruitlaatzou

storten.Stap

met

dieervaring

ineen

F-35en

jew

eetnietwatje

overkomt.

‘Alsofje

altijdin

hetduister

werkte

ennu

kniptiem

andhet

lichtaan,’zeggen

vliegers.Hetvliegtuig

ver

werktbig

data,com

bineertallebeelden

vancam

era’sen

sensoren,deelt

allesm

etzijn

medesfrijders

enkiestautom

atischzijn

zelf-

bescherming.

Het

beschilctover

stoorzenders,radaronzichtbaarheid,extra

motorver

mogen.

‘Jehebtm

eteendoor

wat

eraan

dehand

isen

looptop

dem

uziekvooruit.’

Voortaan

gaathet

zo.‘H

etsysteem

pro

jecteertdetegenstander

alseen

kleinzw

artpuntje

ophetvizier

vanje

helm.’

De

bew

egingen

vanje

oogprojecteren

zichin

hetvizier

alseen

hyperactiefcirkeltje.

Bijna

alsvanzelf

vindtdat

cirkeltjerust

rondomdatzw

artepuntje.

‘Dan

kunje

hemtocken,’

zeggende

vliegers.Z

onderdat

hijje

kanzien,

dickje

devijand

vastaan

jeraketten

enw

eilcecapriolen

hijooknog

wiluitvoeren

—er

isgeen

ontsnappenm

eeraan.

‘Zoo

n

stellenuit

deL

ockheedM

artin-fabriekin

FortW

orth,T

exas.D

elatere

Nederlandse

F-35’sw

ordenin

Italiëgeassem

bleerd.T

oten

met

20

22

krijgtde

luchtmacht

jaarlijksachttoestellen

enin

2023

volgenernog

drie.H

etkabinetschaftvijftien

extratoestellen

aan.Dan

kanN

ederlandop

papiervoldoen

aanzijn

NA

VO

-taaic:drie

functionerendesquadrons

vanvijifien

toestellen(exclusief

twee

testvliegtuigenen

vijftoestellen

vooropleiding).

Kom

thet

totlangdurige

inzet,dan

vo

lstaan

52

toestellenniet.

Om

operatiesthuis

enoverzee

langerdan

eenjaar

volte

ho

uden,

zijnvier

squadronsvan

elkvijftien

Actieve

radarom

opgrote

afstandlucht-

engrond-

doelenop

tesporen

Zesinfraroodcam

era’ssturen

haarscherpebeelden

naarvlieger

EOTS

Instrumentonder

deneus

datbewegende

doelen‘vasthoudt

FUR

+IRST

tonderdeelEO

TS)lnfraroodsystem

enom

doelenop

tesparen

enuitte

schakelen

—;E‘

Bem

anningT

opsnelheidS

tuwkracht

Leeg

gewicht

Max.gew

ichtV

liegbereik

1piloot

Noch

1.640.000

Cbs(160.000

pk)9.980

kg22.680

kg2.222

km

Nederlandse

bedrijvenverdienen

onderhuidige

__

____

___

contracten8

miljard

euroaan

productieF-35

inde

Verenigde

Staten.

Eindjanuari

komtdoor

nogeen

contractvan1

miljard

eurobij.

Tot2060verdienen

Nederlandse

bedrijven13,1

miljard

euroaan

onderhoud,training,logistiek

enondersteuning

vanE

uropeseF-35’s

eerlijkw

illenw

ehethebben,

ja.’V

erdwijnt

nude

ridderlijkheiduit

hetluchtgevecht?

Eens

cirkeldenSpitfires

enM

esserschmitts

omelkaarheen

omm

ethunboordkanonnen

deanderals

eersteaan

flarden

teschieten

oppakw

egioo

meter.B

ijdeF-i6

ginghet

maxim

alebereik

vande

wa

pensal

naarzo’n

okilom

eteren

deF-35

doetdaar

nogeen

schepbovenop,

albezit

ookde

F-35hetboordkanon

voorde

Iditopkorte

afstand.

jectielennietonder

devleugels

zitten,maar

afgeschermd

inde

matte

romp.W

egensdie

inwendige

bewapening,

destraling

abso

rberende

huiden

dem

inimaal

con

trasterende

vormgeving

oogtdeF-35

plomper

dande

F-16,‘hetvliegendescheerm

es’.Maar

devliegers

verzekerendat

deF-35

evenw

end

baaris.

Com

modore

André

‘Jabba’S

teur(48),directeur

Operatiën

vande

Koninklijke

Luchtm

acht:‘Som

sis

deF-i6

ietsjew

end

baarder.D

anw

eerblijkt

deF-35

marginaal

beter.’P

lomper

Hettoestelis

steatth—

onzichtbaarvoor

radar

—onder

meer

doordatbomm

enen

pro-

De

luchtmacht

gebruiktin

deV

erenigdeS

tatenal

enkelejaren

twee

F-35testvliegtui

gen.Eind

vande

maand

rollenopnieuw

toe-

28N

EDERLA

ND

-Beasten

stealthZ

ichtbaarof

onzichtbaarop

vijandelijkeradar

0*

st-

modus

[wapens

zichtbaarop

radar)

9W

apensvoor

luchtgevechten

44

—14A

MR

AA

M-raketten

Sidew

inder-rakette

________________—

-

-

vliegtuigengeboden:

alm

etal

67toestellen.Is

datonbetaalbaar?

De

37toestellen

kostende

belastingbetaler

—inclusiefhangars,

be

wapening

enbijkom

endefacili

teiten—

4,5m

iljardeuro.

Maar

detoestelprijs

daaltvan94

mil

joendollar

in2016

naar85

miljoen

dollarnu.D

evijftien

extratoestellen

komen

—sy

steem

prijs—0

1,5m

iljardeuro.

Intussenprofiteert

deeigen

industrievan

deN

ederlandsedeelnam

eaan

hetJSFproject.

Storken

anderebedrijven

dragengedurende

dertigjaar

tprocentvanhun

JSf

omzetten

afaande

staatendatgeld

vloeit—

samen

metbelastingen

opw

instensalaris

sen—

terugin

deschatldst.

Het

ideeis

datN

ederlandquitte

speeltmetdit vliegtuig.

Tegenvallers

Jarenlangleek

dat eenillusie,w

ant het1SF-projectreeg

technischetegenvallers

enk

os

tenoverschrijdingenaaneen.M

aarnukeren

dekansen.

Inde

testperiode(12

jaar,9.2

00

vluchten,1

70

.00

0vlieguren)

vielniet

ééntoestel

uitde

lucht.In

deorderboeken

vanL

ockheedM

artinstaan

nu2.4

56

F-35’svoor

deA

merikaanse

luchtmacht,m

arineen

ma

riniers,plusB

ooF-35’s voortrouw

ebondge

noten.D

eproductie

zaloplopentotverb

oven

4.ooo.H

etP

entagonw

iltot

2077

ditvliegtuigtype

gebruiken.H

etis

ontworpen

alseen

iPhone:de

updatesvan

desoftw

arevolgen

elkaarop.

Nederlandse

bedrijvenleveren

kabelbom

en,vleugeffiaps,karretjesvol apparatuur

voorm

otor-en

systeemanalyse,

essentiëlecom

posietonderdelenvan

hetlandingsge

stelen

tallozeandere

onderdelen.H

etmo

—1

—10

Gecam

bineerdem

issie

2A

MR

AA

M-raketten

2precisiegeleide

bomm

envon

925kilo

toronderhoudvan

Europese

toestellenzal

gebeurenin

Woensdrecht,w

aarook

eenonderdelenm

agazijnkom

t.Politiek

Den

Haag

was

twintig

jaarin

dew

eerm

etde

F-35,die

aanvankelijkJoint

StrikeFighter

(1SF)heette.

Als

regeringspartijw

asde

PvdAin

20

01

eendoorslaggevende

voorstander.Het

lcabinet-Kok

11(1

998-2

002) besloottot in

dus

triëledeelnam

eaan

hetproject.

Later

wil

denPvdA

enandere

linkseoppositiepar

tijende

1SFblokkeren.

Mettelkens

krappem

eerderhedenin

hetparlem

entw

erddaar

vanaf gezien.T

allozetechnische

problemen

leiddentot

gekrakeel,m

aarw

erdenstilletjes

opge

lost. Zoals

dereddingshaak,

diete

zwaaren

tegrootzou

zijn.E

entoestel

dat voorbijde

landingsbaandreigt

teschieten,

wordt

tegengehouden

meteen

—dw

arsoverde

baangespannen

—kabeldie

ophetjuiste

mom

entnaarboven

klapten

achtereen

haakonder

derom

pblijfthangen.

Vooral

opvliegdek

schepenis

ditaande

orde.FokkerLanding

Gear

hielpdat

probleemoplossen

env

erdient

ernu

veelgeld

aan.D

aarhoor

jete

genstandersdan

weernietover.

Eind

septemberstortte

inN

ormC

arolinaeen

F-35neer

dooreen

defectelirandstoflei

dingvan

dem

otor.De

pilootontlcwam

met

deschietstoel.

De

toestellenbleven

enkeledagen

aande

grondvoorinspectie.Je

koner

wanhopig

vanw

orden,m

aarook

laconiekop

reageren,alnaar

gelangje

politiekein

stincten.L

inksepartijen

volhardenin

hetgebruik

vanhet

woord

‘JSF’,w

antdie

be

smette

termherinnertaan

deperiode

vante

genvallers. Rechtse

partijenzw

erenbij‘F-35

Lightning’,w

antdatldinktlekker.In

2012deed

dePvdA

—net

weer

rege

ringspartijin

Rutte

II—

eenlaatste

pogingom

deN

ederlandse1SF

tekillen.

Diederik

Samsom

enJeroen

Dijsselbloem

namen

daaropliethele

project weer

doorm

etpre

mier

Mark

Rutte

(VV

D).

Volgens

Rutte

was

toenniet

hetw

erkgelegenheidsargument

beslissenden

evenmin

hetgeopolitieke

be

langvan

plugand

playm

et deA

merikaanse

luchtmacht.

De

F-35bleek

simpelw

egde

beste.Franse,Z

weedse

enD

uitseconcurrenten

voldeden,m

aarw

arenkw

etsbaarvoor

mo

derneluchtdoelraketten. A

lleende

F-35w

asdaartegen

bestand.N

aindustriële

partici

patie(K

okII)

enaanschaf

testvliegtuigen(B

alkenendeIV

),besloot hetkabinet-R

utteIItotde

onherroepelijkeaanschaf.

Vijfde

generatieD

eF-35

ishet eerste

vliegtuigvan

de‘vijfde

generatie’.In

deeerste

Golfoorlog

in1991

overrompelden

deV

erenigdeS

tatenen

hetV

erenigdK

oninkrijkin

recordtijdIrak

dan

kzij ‘slim

me

bomm

en’en

luchtoverwichtm

etvierdegeneratievliegtuigen.

Zeschakelden

snelalleradarstations,luchtafw

eeren

cornm

unicatiecentrauit, w

erdenheer

enm

eester in

deluchten

vervolgensop

degrond.

Het

antwoord

vande

Russen

was

eennieuw

egeneratie

luchtafweer,

gebruikma

kendvan

geavanceerderadar,

elektromag

netischeoorlogvoering

encybertechnieken.

Zeverkochten

dezesystem

enoolc

aanbe

vriendelanden.

Iran,V

enezuela,Syrië

enandere

landenzijn

onbegaanbaarvoor

F-i6’s,omdat ze

daaruitdeluchtw

ordenge

schoten.Zelfsboven

Aruba, B

onaireen

Cu

raçaozijn

Nederlandse

F-i6’sniet veilig

voorV

enezolaanseluchtafw

eervan

Russische

makelij.M

aarde

superieureF-35

maken

ze—

zelfsboven

Rusland

—niks.

De

F-35beleefde

zijnvuurdoop

begin2

01

8m

ettwee

aanvallen‘ergens

inhetM

idden-O

osten’,vertelde

generaal-majoor

Am

ikainN

orldn,bevelhebbervande

lsraëlische

luchtmachtin

mei. Zijn

F-35’svliegennu

‘overalinhetM

idden-Oosten

rond’.O

nduidelijkis

of deF-35

eenrolspeelde

bijeen

incidentinseptem

ber,toen

deS

yrische

luchtafweer

perabuis

eenR

ussischspionagevliegtuig

uitdeluchtknalde.M

oskou

was

woedend

opIsraël.

Datgafaan

leiding

teveronderstellen

datde

F-35zo

on

zichtbaaris

dat tegenstanderszo

inverw

arring

rakendat

zeelkaar

neerhalen.D

e

droomvan

militaire

planners.V

aakw

ordtstealth

voorgesteldals

eenvernuftig

verfiaagjeop

romp

envleugels

datradarstraling

nietw

eerkaatst,m

aarab

sor

beert.Klopt,

maar steatth

isrelatief. D

ev

ijand

ziétw

eliets,

maar

netniet

scherpen

snelgenoeg

omw

atte

kunnenondern

em

en.O

phet

hoofdkwartier

vande

luch

tm

achtin

Breda

beschrijvencom

modore

Steuren

kolonelJohn

‘Cake’

vanD

eventer(4v)

dew

eerbaarheidvan

deF-35. ‘H

ettoe

stelonderbreektophetcruciale

mom

entdevijandelijke

aanvalsketen.’In

deeerste

plaatsreflecteerthet toestel

nauwelijks

vijandelijkeradarsignalen.D

esnoods

kanhet

diesignalen

misvorm

enen

duszichzelf foutief m

arkerenop

devijande

lijkeradar.W

ordttochnog

eenvijandelijke

Lichtgew

ichthelm(A

merikaans-Israëlische

technologie]

Vliegerziet’s

nachtsnet za

goedals

overdag

Vlieger richt w

apensdoor

_

naardoelw

ittekijken

Partnerlanden

F-35V

erenigdeStaten

Verenigd

Koninkrijk

ItaliëN

ederland

raketop

deF-35

afgevuurd,dan

tredenstoorzenders

inw

erking.B

ijde

F-;6zetten

sliertenzilverpapier

(chaff)en

vuurwerk

(flares)de

inkomende

raketop

eendw

aalspoor.H

oedathijde

f-35gaat,is

geheim.‘In

elkgeval ookftares,’

zegtAndré

Steur.V

olgensde

onafhankelijkeB

ritsedefen

sie-specialist Thom

asW

ithingtonplaatsten

deR

ussenop

twee

locatiesin

Syriëhyper

moderne

radargeleide5-4

00

-luchtdoelraketten.

Zulke

systemen

staanvolgens

NA

VO

-bronnenook

inde

Russische

enclaveK

aliningrad

enverm

oedelijkook

opde

Krim

.T

oenin

aprilde

Am

erikanen

eenkruisralcettenaanval

opendenop

Syriëals

straf voor

inzettenvan

chemische

wapens

tegende

eigenbevol

ldng,hielden

deR

ussen—

ge

waarschuw

ddoor

deA

merika

nen—

hunvliegtuigen

aande

grond.V

olgensW

ithingtonschakelden

deR

ussenschielijk

oolchun

luchtafweer

uit;ken

nelijkbang

datF-35’s

dew

erking

vanhun

S-400lu

chtaf

weer

doorgronddenen

datde

Am

erikanenzich

bekwaam

denin

tegenmaatregelen.

PrikkieO

pde

ministeries van

Defensie

enE

conomische

Zaken

heerstF-35-euforie.

Volgende

maand

tekentN

ederlandin

Dallas

weer

voor;

miljard

euroaan

orders. Hetlijkterop

dat debe

lastingbetalervia

deom

zettenvan

deBV

Nederland,

‘sw

erelds

bestejachtvilegtuig

vooreen

prilddelcan

aanschaffen.In

deG

olfoorlogw

erdbijna

dertigjaar

geledenbew

onderend

gesprokenover

slimm

ebom

men

ende

eerstegeneratievliegers

dieopgroeide

met

PlayStation. Nu

iser

eenvlieg

tuigm

eteen

‘broodplank’vol

data.W

elkepilotengeneratie

hoortdaarbij?‘In

decockpitvan

deF-35

lcunje

maar

beteral

hetvoorgaande

vergeten,’zeggen

F-i6- vliegers.E

enoudgediende

met

gevechtservaringin

Afghanistan,

Irak,L

ibiëen

Syriëvertelt

hoedatw

as. Aldie

tijdboven

hetfront, terw

ijldefam

ilieniks

mocht w

etenen

ban

ge

lijlcdefeestdagen

moest doorkom

en.En

met

eengrote

grijnsover

het perspectief vande

F-35:‘Muffitasken

ishet verw

erkenvan

heelveel inform

atiestromen. Ikzelf

houdhet

opeen

zekerm

om

entniet

meer

bij,m

aarm

ijnzoon

van14

isop

viersociale

media

tegelijkbezig

perlaptop,

smartphone, iP

aden

leest intussenook

nogeen

boek.’E

-

SJAN

UA

RI

2018•

ELSEVIER

WEEK

BLA

D

/Snelv

uurk

onon

GA

U-22/A

3.300schoten

perminuut

WEEK

BLA

D.

JAN

UA

RI

2019

Steolth-m

odus(onzichtbaar

opradar]

Gecom

bineerdem

issie[lucht-

engrondverdediging]

2A

MR

AA

M-raketten

Luchtdoelm

issie4

4A

l-tRA

AN

-raketten

29

6precisiegeleide

—

bomm

envon

925kilo

42S

idew

inder-ro

ketffij

Duurste

helmallertijden

Helm

enpak

opm

aatgem

aakt

Gen

IIIHM

D

Individuelepasvorm

Vlieger krijgtalle

cruciale—

infogeprojecteerd

inhet

vizier vonzijn

helm

F-35beleefde

zijnvuurdoop

begin201$,

‘ergensin

hetM

idden-Oosten’

Zuurstofslang

[biedt ookbescherm

ingtegen

chemische

enbiologische

wapens)

Arm

beveiligingssysteem

TurkijeC

anadaA

ustraliéN

oorwegen

Klanten

IsraëlB

elgiëZuid-K

oreaSingapore

JapanD

uitslandD

enemarken

Tienandere

landenoverw

egenaanschaf

jL_

Vliegervest

Zom

er-en

wînleruitrusting

0,

2cD.-40,

0)

c0,

-J

6-broek: alsvliegtuig

met

hogesnelheid

bochtentrekt,w

ordthetbloed

uithethoofd

vande

vliegergecentrifugeerd.D

e6-broek

pomptdat

terugnaar

bovenSponw

ijdte:10,7

meter

Kom

thet totlangdurige

inzet,dan

is52

toestellenniet

genoeg