Machinebouwer Levitech ontwikkelt een nieuwe led ...

Machinebouwer Levitechontwikkelt een nieuwe

led-productiemachine

DistributiecentraAlbert heijn voorzien

van led-verlichtingVeko Lightsystems

Zeemanzegt jategen led-verlichting

De Verboden stad neemt revolutionair

led-systeem in gebruik

LED

MAG

AZIN

E NR

. 1 -

DECE

MBE

R 20

13

• Alleled-productenonderééndak

• Meerdan70led-bedrijvenenadviesbureau’s

• Gratisworkshopsoverkwaliteit,aanbestedingen,openbareverlichting,lichtplannenenmeer!

• PaviljoenOpenbareverlichting

• Laatuwled-lamptestenopkwaliteittijdensdebeurs!

• Informatieoverhetnieuweled-keurmerk

LED Expo wErkt samEn mEt:

Bezoekers LED Expo is onmisbaar voor inkopers, gebouwen-beheerders, facility managers, technische (licht-) adviesbureaus, installateurs, bouwbedrijven, architecten, projectinrichters, zorgen onderwijs- instellingen en beleidsambtenaren.

LeD BeDrijven Op LED Expo vindt u een zeer uitgebreid overzicht van leveranciers, importeurs, groothandels en fabrikanten van led-lampen, led-profielen, led-dimmers, binnen/buiten armaturen, complete led-verlichtingsoplossingen voor zowel private als publieke ruimtes, lichtontwerpers en lichtadviesbureaus.

LED vakbEurs voor LED-profEssionaLs

5 en 6 februari 2014Jaarbeurs Utrecht Hal 3

Openingstijden: 5 februari: 9.30 – 21.00u 6 februari: 9.30 - 17.00u

registreer voor gratis toegang op:

www.ledexpo.nl/bezoekers. Gebruik

de gratis registratiecode waarde € 65,-:

LEDmaGazinE2014

In de schijnwerpers

Sinds het verspreiden van het nulnummer van LED Magazine tijdens de vakbeurzen Energie en Elektrotechniek is er ontzettend veel gebeurd. Niet alleen hier op de redactie, maar ook binnen de led community. Zo voorzag Veko Albert Heijns distributiecentra van dynamische led-lijnverlichting, koos Zeeman in al haar Benelux-winkels voor led-tl van Lioris, besloot New York 250.000 straatlan-taarns van led te gaan voorzien en vond het Eindhovense lichtfesti-val Glow plaats, waar de led-verlichting op Strijp-S haar vuurdoop beleefde. Over al deze zaken en nog veel meer treft u in deze eerste volwaardige editie van LED Magazine artikelen aan. Eén ding moge duidelijk zijn: led-verlichting staat volop in de schijnwerpers.

Dat led-verlichting grote belangstelling geniet van zowel leveran-ciers en installateurs als eindgebruikers blijkt wel uit de grote hoe-veelheid evenementen die de afgelopen maanden plaatsvond. Zo genoot led alle aandacht op de vakbeurs Elektrotechniek, trok het LED Evenement een recordaantal bezoekers en was er ook op het nationaal lichtcongres veel aandacht voor led. Bovendien bevinden wij ons aan de vooravond van de eerste editie van de Nederlandse led-verlichtingsvakbeurs LED Expo. Over dit nieuwe platform treft u vanaf pagina 35 diverse artikelen aan.

Eens te meer toonden de afgelopen maanden dan ook de potentie van led-verlichting aan. Als uitgever werden wij na ons nulnummer overstelpt met vragen en verzoeken. Bovendien vroegen maar liefst vijfhonderd (!) mensen via onze website een offl ine of online abon-nement aan. Maar zoals altijd bij een tijdschrift, bestaan er ook verbeterpunten. Zo kreeg onze redactie na het uitbrengen van het nulnummer de opmerking dat het accent wellicht te veel op openba-re verlichting lag. In overleg met de redactieadviesraad is echter de doelbewuste keuze gemaakt om vijf pijlers te identifi ceren: maak-industrie en technologie, installatie en projecten, infrastructuur en openbare ruimte, business-to-business markten en toepassingen en tenslotte licht- en applicatie-ontwerpen. In iedere editie van LED Ma-gazine proberen wij onze aandacht hierover evenredig te verdelen.

2014 wordt in ieder geval het jaar waarin LED Magazine een positie als leidend medium in berichtgeving over led-verlichting defi nitief gestalte wil geven. Zowel in Nederland als in Vlaanderen. Dat doen wij niet alleen ieder kwartaal via dit tijdschrift, maar ook via onze website (waar dagelijks het laatste nieuws te vinden is) en onze e-mailnieuwsbrief (die een wekelijks marktoverzicht biedt). Langs deze weg wil ik u ook nogmaals oproepen om als u nieuws omtrent led-verlichting heeft, de redactie te mailen ([email protected]).

Edwin van GastelHoofdredacteur en uitgever van LED Magazine

Voorwoord

2017

2638

InhoudMenno Veldboer (Veko Lightsystems): ‘Europees marktleider worden is de ambitie’

Column Robert Jan Vos - Vergeten spelregels…

Arthur Klink (IGOV): ‘Led is pilotstadium voorbij’

De Start-up – Eindhovens Lysno introduceert bijna volledig rond schijnende led-tl

Uitgelicht – Icoonprojecten in beeld

Machinefabrikant Levitech ontwikkelt nieuwe led-productiemachine

De Verboden Stad neemt revolutionaire led-lichtinfrastructuur in gebruik

Led jargon uitgelegd

Column Maarten Loerakker – De digitaliseringsrevolutie

LED Expo: ‘Nederland is klaar en de markt is rijp voor deze led-verlichtingsvakbeurs’

De pionierende led-gemeenten in beeld

Internationaal – New York kiest 250.000 keer led Marcellus Ros (Solid Semecs): ‘Wij zetten nieuwe productiestandaard voor led-verlichting neer’

Column Emile Aarts - Engineering natural light

12

15

17

20

22

25

26

28

29

31

36

37

38

40

LED MAGAZINE DECEMBER • 5

POWER EN PASSIE VOOR DE BRABANTSE ECONOMIE

Vol overgave en keihard werken voor de Brabantse

economie van vandaag en morgen is al meer dan 30 jaar

onze uitdaging. We zijn de spin in het web die partijen bij

elkaar brengt, coalities smeedt, initiatieven van de grond

tilt en projecten regisseert. Dat doen we als toegewijde

promotor en acquisiteur die buitenlandse bedrijven

weet binnen te halen. Als inventieve financial engineer die

investeert in bedrijven of hen de weg wijst in het netwerk

van kapitaalverstrekkers. Als creatieve business

developer die innovaties met nieuwe marktkansen

stimuleert en doet slagen. En als erkende ontwikkelaar

van werklocaties die daarmee zorgt voor een kwalitatief

hoogwaardig vestigingsklimaat. We geven alles wat we in

huis hebben om top prestaties te leveren die de Brabantse

topclusters versterken. Zodat Brabant internationaal

kan concurreren en met haar kennisintensieve economie

duurzame oplossingen biedt voor maatschappelijke

vraagstukken.

UITDAGEN EN VERSNELLENwww.bom.nl

Belgisch ETAP heeft wereldprimeur met oled-noodverlichtingHet Belgische verlichtingsbedrijf ETAP uit Malle heeft we-reldwijd als eerste een noodverlichtingsreeks op basis van oleds gelanceerd. Oleds worden al gebruikt in schermen voor tv’s en gsm’s, maar bieden ook heel wat potentieel voor noodverlichting. Voor signalisatie bij noodverlichting is oled volgens ETAP de gedroomde lichtbron. Het pictogram wordt niet langer verlicht door een aparte lichtbron maar wordt zélf de lichtbron.

Nordeon koopt opnieuw Philips-fabriekNordeon heeft opnieuw een fabriek van Philips gekocht. Ditmaal de locatie in Dijon. Nordeon werd opgericht in oktober 2012. In het afgelopen jaar nam het bedrijf naast de Philips-vestiging in Dijon ook Hess over en Philips-vestigingen in het Franse Chalon en Vulkan. De overname biedt de Nordeon groep een strategische hub voor haar activiteiten van Installer-Direct.com in Zuid-Europa en versterkt verder het portfolio van gespecialiseerde verlichtingsproducten.

Zeeman kiest voor led-verlichting van Lioris in 320 fi lialenNa uitvoerige tests is winkelketen Zeeman een samen-werking aangegaan met Lioris. Lioris vervaardigt extreem zuinige led tl-buizen. Dit jaar nog worden de eerste driehon-derdtwintig Zeeman-fi lialen in België en Luxemburg om-gezet naar led, naast een klein aantal Nederlandse fi lialen. Doel is om binnen afzienbare tijd alle twaalfhonderdvijftig bestaande Zeeman-fi lialen om te bouwen naar deze ener-gievriendelijke licht-oplossing. Alle nieuw te bouwen fi lialen worden voortaan meteen voorzien van led-licht.

Provincie Flevoland reikt subsidie uit aan innovatieve led-bedrijvenGedeputeerde Jan-Nico Appelman heeft tijdens een fees-telijke bijeenkomst aan zeventien Flevolandse bedrijven een Technologische en Milieu Innovatie (TMI) cheque uitgereikt. Daarmee investeert de provincie Flevoland 2,1 miljoen euro in duurzaamheid en innovatie van midden-en kleinbedrijven, tweehonderdvijftigduizend euro aan twee ondernemingen actief in led-technologie. De eigen investering van de zeventien bedrijven bedraagt ruim 5,6 miljoen euro.

Philips en gemeente Veghel tonen interactief lichtgordijn in centrumDe eerste fase van het project ‘Veghel achter digitale stads-muren’ is onthuld. In het centrum ontstaat een innovatieve belevingswereld: fysiek en digitaal. Dit door een combinatie van een sfeervolle openbare ruimte van groen, interactieve led-verlichting, geluid en sensoren. Philips heeft een mas-terplan gemaakt voor het centrum waarin gevelverlichting, gerichte interactieve led-verlichting bij winkels en geluid geïn-tegreerd worden. Een sensorsysteem regelt de lichtintensiteit en stimuleert en motiveert de looproutes.

Via de knop ‘Aanmelden nieuwsbrief’ in de linkerkolom op www.ledmagazine.nl kunt u zich inschrijven als ontvanger van onze wekelijkse digitale nieuwsbrief.

Wereldprimeur voor solar stand alone led-verlichtingsmast

volledig op zonne-energie en led-technologie werkt. Door-dat bekabeling niet nodig is, kunnen de masten eenvou-dig worden geplaatst op locaties waar aansluiting met het elektriciteitsnetwerk niet mogelijk is, zoals snelwegen, plattelandswegen, parkeer-plaatsen en bergwegen.

TU Delft opent tweede vestiging in china voor led-technologie

TU Delft-bestuursvoorzitter Dirk Jan van den Berg en de Chinese burgemeester Fei Gaoyun hebben een overeen-komst getekend voor een gezamenlijk onderzoeksinstituut in Guangzhou op het gebied van led-verlichting. Voor de TU Delft betekent de ondertekening een groeispurt van haar activiteiten op het terrein van led-technologie in China. In mei 2011 opende de TU Delft haar eerste onder-zoeksdependance in Beijing. Daar doen inmiddels zeven promovendi en een universitair docent onderzoek naar led-technologie. Ze worden begeleid vanuit Delft door professor Guoqi Zhang. Het is de bedoeling dat het nieuwe onderzoeksinstituut uitgroeit tot een centrum met veertig promovendi en vier onderzoekers en haar activiteiten in de toekomst mogelijk ook op andere onderzoeksterreinen uitbreidt, bijvoorbeeld op het gebied van zonnecellen.

Kaal Masten heeft de Spirit gepresenteerd: ’s werelds eerste verlichtingsmast op zonne-energie die geen gebruikmaakt van het elek-triciteitsnetwerk en in een complete serie (tot achttien meter) beschikbaar is. De Spirit is een modulair opge-bouwde verlichtingsmast die

Output BV lanceert mobiele app ‘SLV by Output’

SLV by OutputSLV by Output

Binnen

Buiten

LED

Lichtbronnen

Toebehoren

Nieuw in 2014

SLV by OutputSLV by OutputSLV by OutputSLV by OutputSLV by Output

Philips scoort omvangrijke orders in Dubai en Buenos AiresPhilips heeft twee omvangrijke orders binnengesleept. De Nederlandse elektronicagigant gaat 262 overheidsgebouwen in Dubai voorzien van led-verlichting. Het past in de ambitie van Dubai om de meest duurzame stad van de wereld te worden. Het is de bedoeling dat de gebouwen over een periode van drie jaar omgezet worden naar led-verlichting, waarmee Dubai vijftig procent – oftewel 10,5 gigawattuur – van zijn energiege-bruik kan besparen. Philips heeft bovendien van het Argentijnse stadsbestuur van Buenos Aires opdracht gekregen een groot deel van de straatverlichting in de hoofdstad Buenos Aires te gaan vervangen. De komende drie jaar gaat het bedrijf ruim zeventig procent van de aanwezige verlichting vervangen door led. Inmiddels zijn al zo’n tienduizend van de eenennegentig-duizend te vervangen lampen geplaatst.

Output BV heeft een mobiele app gelanceerd. Output BV richt zich op de distributie van professionele audio-, video- en lichtapparatuur. Met de nieuwe applicatie, genaamd SLV by Output, wil het bedrijf zorgen dat klanten altijd beschik-ken over de laatste productinformatie. De SLV by Output app is ontwikkeld voor iOS alsmede Android. Binnen de appli-catie kan eenvoudig worden gezocht op productnummer of productnaam. Daarnaast zijn de artikelen handig gecategori-seerd zodat de klant het gewenste product snel kan vinden. De app is ontwikkeld door Creative Creation.

Aruba wordt eerste eiland in regio met led-verlichting

Als eerste eiland in de regio gaat Aruba de conventionele verlichting rond de landingsbanen vervangen door led-verlichting. In februari moet het project klaar zijn, waarna in een tweede fase ook de taxibanen van led-verlichting zullen worden voorzien. Hendrik Croes, woordvoerder van de Aruba Airport Authority: ‘Met de nieuwe verlich-ting willen wij meegaan in de moderne techniek en ons vliegveld verduurzamen. Kwaliteitsverbetering speelt ook een rol, omdat piloten de landingsbanen met led-verlich-ting beter kunnen zien.’


Meest geklikt in onze nieuwsbrief

1

2

3

4

5

Indulite viert tienjarig jubileum met lancering Induled Line

De Nederlandse fabrikant van led-verlichting Indulite heeft haar tienjarig jubileum opgeluisterd met de introductie van Induled Line. Met dit led tl-verlichtingssysteem kan men door de toe-passing van een nieuw type lens de producten voor het eerst op hoogtes van tien meter en hoger monteren. Bij het product geldt dat hoe hoger de verlichting hangt, des te groter de ener-giebesparing. Door de toepassing van de Induled Line wordt gemiddeld veertig tot vijfenzestig procent energie bespaard ten opzichte van TL5-verlichtingssystemen.

Accenture Innovation Award voor LUXeXcel met 3D-printmethode

LUXeXcel heeft de Accenture Innovation Award gewonnen in de categorie Communicatie, Media en Technologie. LUXeX-cel is ontwikkeling van een nieuwe 3D-printmethode waar-mee direct led-lenzen voor led-verlichting geprint kunnen worden. Onlangs printte LUXeXcel voor ’s werelds eerste volledig 3D-geprinte bril zowel het frame als de lenzen.

Ballast Nedam werft groteopdracht Havenbedrijf Rotterdam

Ballast Nedam wordt per 1 januari 2014 verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van alle ‘droge’ infrastructuur van Havenbedrijf Rotterdam. In totaal omvat het contract zo’n twee-honderdvijftig kilometer weginfrastructuur, de bovengrondse leidinginfrastructuur, de buitenruimte, de uitgeefbare terrei-nen, zo’n zevenenzestighonderd lichtmasten en achtduizend bomen. Daarnaast voorziet het contract in een grootschalige modifi catie van de verlichting. Voor een lengte van vierenvijftig kilometer weg zal Ballast Nedam led-verlichting en kabelnet-werk ontwerpen, installeren en onderhouden.

6 • LED MAGAZINE DECEMBER

Led-verlichting Empire State Building danst op radiomuziekSpeciaal voor Halloween danste de led-verlichting van het Empire State Building in New York op muziek. Wie de radio had afgestemd op Z100 (WHTZ) of 103 5 (W)KTU kon zien dat de toren letterlijk meedanste op de muziek van de be-kende Amerikaanse radiozenders.

Na Chinezen versturen ook Britten data via led-verlichtingChinese en Britse onderzoekers hebben met succes data verstuurd via led-verlichting. Light Fidelity, kortweg Li-Fi, is de naam van de Chinese vinding. De wetenschappers heb-ben een led-lamp met ingebouwde microchips ontwikkeld die internetverkeer mogelijk maakt. Amerikaanse studenten installeren stoep met led-verlichtingStudenten van het Solar Institute van de George Washington University hebben in samenwerking met een landschapsar-chitectenbureau ’s werelds eerste trottoir met zonnepanelen aangelegd die energie leveren voor de onder het trottoir gelegen vierhonderdvijftig led-lampen.

‘Led-markt kan met bijna vijftig procent groeien in 2014’De wereldwijde led-verlichtingsmarkt kan in 2014 haar waarde zien stijgen met bijna de helft. Voortdurende tech-nologische ontwikkeling en toenemende aandacht zorgen voor groei, voorspelt marktonderzoeksbureau LEDinside. De marktwaarde zou groeien naar 35,3 miljard dollar in 2014.

Osram gaat led aanbrengen in Sixtijnse kapelOsram heeft bekendgemaakt dat het geselecteerd is om de conventionele verlichting in de Sixtijnse Kapel in het Italiaanse Rome te vervangen. Nieuwe led-armaturen gaan Michelangelo’s fresco’s accentue ren. Het project wordt volgend jaar afgerond.

Britse tomatenteler kiest voor honderd procent led-belichtingDe Britse tomatenkwekerij Melrow Salads gaat haar toma-tenteelt volledig belichten met led-verlichting. De proef vindt plaats in samenwerking met Philips en Cambridge HOK. Het is de eerste proef waarin honderd procent gebruik wordt gemaakt van de Philips GreenPower led-belichting.

‘Displaymarkt fl exibele oled groeit naar honderd miljoen dollar’De markt van fl exibele oled-schermen verviervoudigt zich van een omvang van tweeëntwintig miljoen dollar in 2013 naar 95 miljoen dollar in 2014. Dit voorspelt marktanalist IHS. Dit komt grotendeels door de activiteiten van fabrikant Samsung.


Partner of ambassadeur worden?Als Partner betaalt u 5.070 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 480 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register

in LED Magazine (waarde 500 euro)• 1 x online LED Industry Register (waarde 249 euro)• plaatsing logo in colofon LED Magazine

Als Ambassadeur betaalt u 3.040 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x halve pagina advertentie (waarde 3.800 euro)• 2 x half size banner in nieuwsbrief (waarde 220 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register

in LED Magazine (waarde 500 euro)• plaatsing logo in colofon LED Magazine

www.ledmagazine.nl

Partner of

‘Openbare verlichtingmag niet het kindje vande rekening worden’

Eindhoven Airportopmaat Lumosa voor markt van openbare verlichting

Led ende eer die het toekomt

‘Led-markt wordtgroter dan die van zonnepanelen’

LED

MAG

AZIN

E NR

. 0 -

SEPT

EMBE

R 20

13

Livingprojects verlicht met ledrestaurant ’t Amsterdammertje

maar faciliteerde ook de financiering. Uitgangspunt van het lichtplan is de creatie van een sfeerbele-ving die de smaaksensatie versterkt van de culinaire gerechten bij de gasten.

Douglas opent in Haarlem fl agshipstore met led-verlichting

Parfumerieketen Douglas heeft in Haarlem een zogenaam-de fl agshipstore geopend die volledig van led-verlichting is voorzien. De lage milieubelasting in combinatie met haar eisen aan kleurechtheid en beleving op de winkelvloer hebben de keuze voor led volgens Douglas bepaald. De nieuwe winkel telt een oppervlakte van bijna zevenhon-derd vierkante meter. In Nederland zijn er momenteel zo’n honderd Douglas-fi lialen die mogelijkerwijs in de toekomst allen van led voorzien worden.

De gasten van het ster-renrestaurant ’t Amster-dammertje genieten vanaf nu van het lichtplan van Livingprojects. Het bedrijf ontwierp en installeerde niet alleen het lichtplan,

Philips en Desso gaan led-tapijten ontwikkelen

LRS Solutions introduceert nieuwe centrale led-driverLichtregelspecialist LRS Solutions heeft de centrale led dri-ver Thor iDRIVE LED geïntroduceerd. ‘Drivers worden veelal boven plafonds gemonteerd, vlak bij het led-armatuur’, licht Jimmy van Bemmel toe. ‘Drivers zijn, afhankelijk van het fabricaat, de zwakste schakel in een led-installatie. Het is daarom onlogisch om de driver te plaatsen daar waar je later moeilijk bij kan. Het plaatsen van een centrale led-driver op een gemakkelijk toegankelijke plek is daarom veel slimmer. De nieuwe led-driver die wij geïntroduceerd hebben zorgt ervoor dat er geen losse drivers meer boven het plafond geplaatst hoeven te worden.’

Samen met tapijtfabrikant Desso gaat Philips lichtdoorla-tende tapijten ontwikkelen met led-verlichting. De tapijten kunnen onder meer een veiligheidsfunctie vervullen door het markeren van vluchtroutes en het aangeven van de positie van nooduitgangen. Ook kunnen ruimtes ordelijk ingericht worden door ‘informatie te laten zien waar dat nodig is’. De marktintroductie is voorzien in 2014.

Modernista is geselecteerd om vanaf 2014 Amsterdamse woonwijken te gaan verlichten met speciaal ontworpen straat-verlichting. De armaturen zijn speciaal ontworpen door Simon Sprietsma. Via een aanbesteding van de gemeente Amster-dam is een fabrikant gekozen. In dit geval Setga uit Spanje, in Nederland vertegenwoordigd door Modernista. Selectiecriteria waren vorm en verlichting, energieverbruik, duurzaamheid en prijs. Het armatuur ‘21e eeuw’ is door Sprietsma speciaal ont-worpen voor toepassing in de recentere wijken van Amsterdam, zoals IJburg en Houthavens.

Modernista gaat vanaf 2014 led-verlichting plaatsen in Amsterdam

Vakbeurs Elektrotechniek sluit af met 23.242 bezoekersDe vakbeurs Elektrotechniek heeft begin oktober in de Utrechtse Jaarbeurs 23.242 bezoekers getrokken. De donderdag was met ruim zevenduizend bezoekers de drukst bezochte dag. Een rondgang langs de (verlichtings)exposanten leerde dat zij weliswaar en logischerwijs niet content zijn met het teruggelopen bezoekersaantal (in 2011 trok de vakbeurs nog bijna dertigduizend bezoekers) maar dat men anderzijds zeer tevreden is met de kwaliteit van de bezoekers. Op de eerste dag van de vakbeurs Elektrotech-niek organiseerde de Nederlandse Lichtassociatie (NLA) het Lichtcongres ‘Slim omgaan met licht’. Zo’n vijfenzeventig bezoekers woonden het congres bij.

LED Evenement trekt recordaantal bezoekersMet vijfendertig exposanten en 642 bezoekers heeft het LED Evenement een nieuw record gebroken. Op het armaturen-plein werden led-applicaties kritisch beoordeeld door het publiek op de toepassing, beleving en de gebruikte elektroni-ca. De publieksprijs ‘led-applicatie van het jaar’ werd dit jaar gewonnen door het Vitaallicht. Vitaallicht verandert mee met het natuurlijke ritme van de zon. Overdag is er blauwkleurig licht en ’s avonds is er warm sfeerlicht. De presentaties van het LED Evenement zijn te vinden www.ledapplicatie.nl.

Led-vakdag: Rob Nolte benoemd tot lid van verdiensteOp de vierde editie van de led-vakdag van de vakgroep

Lichtreclame van Uneto-VNI is Rob Nolte benoemd tot lid van verdienste van de installateursbranchevereniging. Nolte is teruggetreden alas voorzitter van de vakgroep en opgevolgd door Ton van der Schoot. Traditiegetrouw kwamen er op de led-vakdag metingen voorbij van de verschillende led-syste-men die al gedurende langere tijd gemonitord worden.

Nationaal lichtcongres in teken van interactie en samenwerkingIn de aanwezigheid van ruim honderd deelnemers vond half november het nationaal lichtcongres plaats. De organisatie van de NSVV koos dit jaar voor een bijzondere opzet van haar congres. Via vier verschillende parallelonderdelen werd een ongekende hoeveelheid interacties met de bezoekers gecreëerd. Twee R&D-teams gingen aan de slag met de onderwerpen in- en outdoorverlichting. Verder werden er nog twee kennissessies verzorgd (eveneens met de thema’s in- en outdoor).

Lichtfestival Glow trekt opnieuw meer bezoekersHet Eindhovense lichtfestival Glow heeft zeventigduizend bezoekers meer getrokken dan vorig jaar. In totaal kwamen er zo’n vijfhonderdtwintigduizend mensen af op het lichtspekta-kel. Niet alleen kwantitatief, ook kwalitatief scoort Glow 2013 goed. Het lichtfestival krijgt gemiddeld een dikke zeven als rapportcijfer. Dit blijkt uit een enquête van de regionale krant Eindhovens Dagblad. Maandag wordt bekend wat het favo-riete kunstwerk is op de achtste editie van Glow. Bij de krant kunnen bezoekers tot maandag stemmen.

Het led netwerk leeft! Er gaat geen maand voorbij of beslissers uit het bedrijfsleven, onderwijs, bestuur, politiek en intermediaire organisaties ontmoeten elkaar tijdens congressen, borrels, lezingen, workshops of andere bijeenkomsten. In de rubriek

LED’s borrel doet LED Magazine verslag in woord en beeld...

De eerste sporthal in Den Haag is voor-zien van led-verlichting. Het gaat om Sporthal Hogeveld in de wijk Wateringse Veld. De verwachting is dat binnen vijf-tien jaar de investering is terugverdiend. Het lichtplan werd opgesteld in samen-werking met Philips Lighting Nederland.

Een vijftal klassieke armaturen met historische waarde op de Markt in Nijmegen zijn door de NOOD voorzien van led-verlichting. De lichtbron evenaart volgens het bedrijf het beeld van een originele gasverlichtingsbron. Ook ‘het oudste armatuur van Nijmegen’ is van led-verlichting voorzien.

Philips heeft een groot interactief lichtgevend plafond voor ziekenhuizen ontwikkeld dat vitaliserend daglicht kan nabootsen en rustgevende con-tent kan afspelen op een op de hemel lijkend oppervlak. Het systeem is op led gebaseerd en past zich aan de medische situatie van de patiënt aan.

Klemko Techniek breidt haar assortiment uit met led-buizen in lengtes van zestig, honderdtwintig en honderdvijftig centi-meter. Deze buizen dienen ter vervan-ging van T8 fluorescentiebuizen. De led- buizen zijn leverbaar met de lichtkleur koel wit (zesduizend Kelvin) en natuurlijk wit (vierduizend K). Deense, Zwitserse en Duitse spoor-wegdeskundigen hebben poolshoogte genomen van een experiment met led-verlichting in het NS-station van Den Bosch. NS en ProRail hebben daar via led-verlichting informatie weergegeven over de trein waarop passagiers ston-den te wachten. De Stad Gent startte dit jaar een proef-project om de huidige verlichting in de stadsgebouwen te vervangen door led-verlichting. De eerste resultaten zijn ‘bijzonder hoopgevend’. De terug-verdientijd van de initiële investering in lampen en armaturen bedraagt minder dan drie jaar.

De Vlaamse duurzame groothandel GPC Europe breidt haar assortiment uit met het volledige productportfolio van licht-fabrikant OSRAM. GPC Europe bood installateurs zonne-energieproducten, laadsystemen voor elektrische mobiliteit en energieopslagsystemen aan.

De Brusselse Grote Markt krijgt nieuwe sfeerverlichting die volledig uit led-lampen bestaat. Beliris financiert het project van drieënhalf miljoen euro. De Stad Brussel spreekt van een modern verlichtings-systeem dat weinig energie verbruikt en onderhoudswerk vermindert.

De bijna vijfentwintig jaar oude parkeer-garage Heuvel Galerie in Eindhoven is voorzien van led-verlichting. De Q-Park parkeergarage heeft een grondige renova-tie ondergaan. Er zijn ook elektrische laad-punten aangebracht. De lampen worden aangestuurd met bewegingsmelders.

Yellowspot heeft als led-leverancier ge-fungeerd voor de groots opgezette MTV Europe Music Awards in Ziggo Dome in Amsterdam. Yellowspot leverde de led-lijnen en een deel van de led-spots die in het decor waren verwerkt.

De gemeenteraad van Lelystad heeft een motie van GroenLinks aangenomen voor de toepassing van led-verlichting om een op langere termijn gerichte jaarlijkse besparing van negenhonderdduizend euro mogelijk te maken. Bayer Antwerpen mag een nieuw type kunststof gaan produceren voor led-flitsers van smartphones die de kwaliteit van foto’s nog beter maakt. De produc-tie van het polycarbonaattype ‘Apec’ is uitsluitend aan de Antwerpse vestiging van de groep toegewezen. Als het aan staatssecretaris Wilma Mans-veld ligt, die verantwoordelijk is voor de spoorwegen, gaat op de stations voort-aan ’s nachts het licht uit en wordt verder gebruikgemaakt van led-verlichting. Dat schrijft Mansveld aan de Tweede Kamer. Voor de nieuwe serie Gazelle Ultimate fietsen heeft Gazelle de samenwerking ge-zocht met Philips. Door gebruik te maken van de functionele vormen van Philips led in combinatie met een esthetisch gevorm-

de vorkkroon, is een nieuwe hoogwaar-dige verlichtingsunit ontstaan. Het college van Burgemeester en Wet-houders in Renkum wil 1,2 miljoen euro uit de algemene reserve aanwenden om conventionele verlichting te vervan-gen door led. Renkum wil de situatie van alle zesduizend lantaarnpalen in kaart brengen. De gemeenteraad van Lelystad heeft een motie van GroenLinks aangenomen voor de toepassing van led-verlichting om een op langere termijn gerichte jaarlijkse besparing van negenhonderdduizend euro mogelijk te maken.

Triolight introduceert de liniLED Diffuus PSP. De productlijn liniLED is een hoog-waardig flexibel led-stripsysteem. Het bestaat uit een led-strip, aansluitmateri-aal, profielen, voedingen en besturing.

In de woongebouwen Spui/Biesbosch in Zwolle heeft DeltaWonen de dui-zendste traditionele tl-lamp vervangen door led-verlichting. De corporatie is vanaf 2010 bezig grootschalig led-verlichting aan te brengen. In totaal gaat DeltaWonen zo’n negenduizend tl-lampen vervangen. De gemeente Epe steekt de komende vier jaar zo’n 1,26 miljoen euro in het uit-voeringsplan openbare verlichting. Men gaat niet alleen lichtpunten verwijderen, maar ook investeren in led-verlichting. Epe heeft 6.200 lichtmasten in beheer. De Provincie Fryslân wil bewuster omgaan met openbare verlichting langs provinciale wegen: alleen verlichten waar nodig. Er staan ruim vijfduizend lichtmasten langs de provinciale wegen. Het doel is om het grootste deel van deze palen te voorzien van led-licht. Helvar heeft opdracht gekregen voor de sturing van de verlichting in de verbouwde Kunsthal in Rotterdam. De verbouwing is in volle gang en duurt tot eind december.

Theunissen Technical Trading heeft de hektrawler Frank Bonefaas van Rederij Vrolijk voorzien van FL60 led-floodlights. Voor Theunissen Technical Trading BV is het het eerste gerealiseerde grote project met de FL60 led-floodlights.

Licht fLitsen!

LED MAGAZINE DECEMBER • 1110 • LED MAGAZINE DECEMBER

’s borrel


Veko Lightsystems is een van de bedrijven die de vruchten plukken van de opkomst van led. Het bedrijf introduceerde in 2007 al led op lijnverlichting. De groei van het bedrijf wordt

momenteel op tal van manieren zichtbaar. Zo is de onderneming dit jaar voor het eerst in ploegendiensten gaan werken en is men sinds januari actief op de Duitse markt. Bovendien werd

Veko door Albert Heijn geselecteerd om alle Nederlandse distributiecentra volledig van dynamische led-lijnverlichting te voorzien. Dit omvangrijke project werd begin december opgeleverd. Het is pas het topje van deijsberg als het aan

directeur Menno Veldboer ligt: ‘Wij willen Europees marktleider in industriële verlichting worden.’

‘tweede fabriek openen en europees marktleider worden is de ambitie’

Het was wijlen Nic Veldboer – vader van Menno – die in 1975 aan de basis stond van Veko Lightsystems. Zijn idee om een voorgemonteerde lichtlijn te leveren was destijds revolutionair. Duurzaam was ook zijn keuze om de lichtlijn praktisch onverpakt te leveren en de voorgemonteerde lichtlijn honderd procent recyclebaar te laten zijn door de keuze voor een aluminiumprofi el. ‘Maar belangrijker nog, het leveren van een voorgemonteerde lichtlijn leverde de installateur een tijdsbesparing van vijftig procent op’, stelt Veldboer.

Dynamische verlichting‘Innovatie heeft bij mijn vader altijd hoog in het vaandel gestaan’, memoreert Veldboer. ‘Ook vandaag de dag investeren wij fors in onze R&D-activiteiten. Zo zijn wij enkele jaren geleden gestart met de ontwikkeling van een systeem voor dynamische verlichting. Het maakt dezelfde besparing mogelijk, maar zonder het compleet aan te hoeven schaffen van Digital Adressable Lighting Interface (DALI); de internationale standaard voor verlichtingssturing. Meestal brandt verlichting in magazijnen op volle sterkte, ook al is er niemand aanwezig. Ons systeem heeft detectoren die ervoor zorgen dat de verlichting daar waar beweging is op volle sterkte gaat branden. Bij afwezigheid dimt de verlichting terug naar een minimumniveau van tien procent. Groot voordeel van deze innovatie is dat het mogelijk is de dynamische verlichting toe te passen bij eerder geplaatste Veko-lijnverlichtingssystemen. Zelfs voor de systemen vanaf 1976. De drie grote voordelen die DALI biedt – maximale besparing, een constante lichtopbrengst en de mogelijkheid te schakelen in segmenten – kent ons systeem ook zonder dat er een

Menno Veldboer, directeur Veko Lightsystems:

duur DALI-systeem hoeft te worden toegepast. Extra pluspunt is dat het voor bedrijfshallen nog eens twintig tot dertig procent goedkoper is.’Het allergrootste voordeel dat Veko heeft is volgens Veldboer de veertig jaar lange ervaring met het aluminiumprofi el. ‘Dit biedt een garantie voor een goede warmtehuishouding. Bedrijven die met stalen profi elen werken lopen het risico dat de connectoren bij de koppelingen broos worden. Daardoor krijgt men later bij het vervangen van de armaturen storingen bij de koppelingen en vlakkabels die het door de hitte na enkele jaren gaan begeven. Als dat gebeurt, moet het complete armatuur vervangen worden. Dergelijke problematiek gaat zich pas over enige tijd openbaren en kan er zelfs toe leiden dat bedrijven omvallen door garantieclaims. Het is een direct gevolg van het door eindgebruikers enkel selecteren van led-verlichting op prijs.’

Industriële complexenVolgens Veldboer vormen industriële complexen en bedrijfshallen tachtig procent van de markten waar Veko zich op richt. Het is dan ook niet vreemd dat het dynamisch verlichtingssysteem van Veko specifi ek voor dit marktsegment ontwikkeld is. ‘Wij zijn in deze tak van sport een van de uitdagers van Philips. Verder verschijnen er veel nieuwe aanbieders, die soms ook weer net zo snel verdwijnen. Overigens komen wij zowel op de Nederlandse als de Duitse markt ook andere a-merken als Trilux en Regiolux tegen.’ De grootste potentie ligt voor Veko volgens Veldboer buiten Nederland en in het bijzonder in Duitsland. ‘Het land ziet grote potentie in led-verlichting en zet veel sterker in op de uitrol. Men is geënt op kwaliteit en het zo snel mogelijk installeren. De twee hoofdingrediënten van ons product.’

RedderHet behapstukken van de buitenlandse groei in onder meer Duitsland ziet Veldboer als een van de grote uitdagingen. ‘Wij willen Europees marktleider worden in industriële verlichting. Wij hebben onszelf hiervoor vijf jaar de tijd gegeven. De mijlpaal waarbij de helft van onze omzet in Duitsland gehaald wordt ligt binnen handbereik. Voor de Nederlandse markt zetten wij in op een “double digit” groei. Over de gehele linie geldt, dat als wij binnen onze omzet voor dertig procent led-verlichtingssystemen gaan verkopen, dit leidt tot een totale omzetgroei van tien procent. Het aandeel van led-verlichting stijgt momenteel dusdanig snel, dat volgend jaar misschien al het kantelpunt bereikt wordt waarbij onze installed base meer led- dan conventionele verlichting kent. Wij dachten dat moment binnen vijf jaar te bereiken, maar het is al binnen twee jaar het geval. Het toont de ongekend snelle groei van led.’ ‘Led is daarmee ook de redder van de verlichtingsindustrie’, stelt Veldboer onomwonden vast. ‘Had de led-technologie niet zijn intrede gedaan, dan hadden alle lichtfabrikanten met vijftig procent omzetvermindering te maken.’ Doelbewust heeft Veko overigens jaren geleden de keuze gemaakt niet aan groothandels te leveren. Dit mede omdat Veko volgens Veldboer de installateur ontzorgt, van het tekenen van het lichtplan en het verwijderen van oude verlichting tot complete installatie inclusief het vervangen en afvoeren van de bestaande verlichting. ‘Het enige wat de installateur dient te doen is het aansluiten van de lichtlijn. Ons voorgemonteerde systeem is simpelweg te complex om het via de groothandel te laten verkopen.’

>>>


>>>

Albert HeijnOok het uitbesteden van de productie naar lagelonenlanden is – in tegenstelling tot bij sommige concurrenten – niet aan Veko besteed. ‘Logistiek gezien is het product te lang onderweg als het in Azië vervaardigd wordt. Verder zijn wij ooit in Roemenië gaan kijken, maar het weegt allemaal niet op tegen de voordelen van produceren in Nederland. Daarom vervaardigen wij nu jaarlijks in onze fabriek vierhonderdvijftig kilometer aan lichtlijnen. Wij zijn échte kilometervreters in verlichting.’De veertig Veko-medewerkers die ‘buiten de deur’ actief zijn houden zich onder meer bezig met het installeren van grote projecten. Meest recente wapenfeit is het in drie maanden tijd volledig vervangen van alle verlichting in alle distributiecentra van Albert Heijn. Veldboer: ‘Tussen 1 september en 1 december hebben wij twintigduizend armaturen vervangen. Het kan met recht bestempeld worden als een icoonproject. Alhoewel het oude record van “conventionele” lijnverlichting voor FloraHolland nog niet gebroken is – dit was de grootste klus ooit is – zal dat record binnenkort uit de boeken gaan met een nieuwe Europese order.’

RoadmapToch wil Veko in de komende jaren niet alleen bedrijfshallen van haar led-verlichting voorzien. Zo werd recent een speciale lichtlijn voor de metro in Zaventem ontwikkeld. ‘Met special products kunnen wij in

de openbare ruimte dus een aardig deuntje meespelen. Bij gebouwen als stations en congrescentra proberen wij voet aan de grond te krijgen met die special products.’ De technologische roadmap van Veko kenmerkt zich verder hoofdzakelijk door het verder terugdringen van het energieverbruik in het armatuur. ‘De hoeveelheid lumen per watt die wij weten te realiseren is al zeer hoog. Ons armatuur zit tegen de grens van verblinding aan. Het doel is dan ook energiebesparing binnen het armatuur en geen hogere licht output. Alleen dit jaar hebben wij al een besparing van zo’n vijftien procent weten te realiseren.’ Ten aanzien van de door zijn bedrijf gebruikte led’s signaleert Veldboer een duidelijke progressie bij de led-fabrikanten. ‘Waar wij in januari voor een armatuur nog 288 led’s nodig hadden, zijn dit er nu tweehonderdveertig. De led’s worden lineair achter elkaar geplaatst en staan nu verder uit elkaar dan in januari. Wij verwachten in 2017 voor dezelfde opbrengst nog maar 144 led’s nodig te hebben.’

Duitse fabriekBinnen nu en twee jaar hoopt Veldboer met zijn bedrijf het led-armatuur volledig door een robot te laten produceren. ‘Het volume is de crux. Wij hebben in een eerder stadium de automatisering van de armatuurproductie onderzocht maar dat bleek nog niet rendabel. Wil je echter op langere termijn met de lagere prijzen mee kunnen dan is automatisering noodzaak. Een medewerker produceert honderd armaturen per dag, een robot vijfhonderd. De robot is met name leuk voor de piekperiodes vlak voor de bouwvakvakantie en in de maanden oktober en november.’‘En onze grote droom? Een tweede fabriek openen en wel in Duitsland’, besluit Veldboer. ‘Dat is het doel dat wij willen halen en het is belangrijk in het kader van de risicospreiding. Bij eventuele calamiteiten in een van de twee fabrieken kunnen wij uitwijken naar de andere locatie. Ik ben ervan overtuigd dat de Duitse fabriek er binnen nu en vijf jaar zal staan. Te zijner tijd is onze omzet in Duitsland ook groter dan in Nederland.’

De vergeten spelregels...

kunnen presteren en/of kunnen verwon-deren. en de lichtoplossing moet kunnen worden gerealiseerd. En niet onbelangrijk zijn een goed rendement, lange levens-duur en juiste vormgeving.

De thema’s esthetiek, techniek en (be-heers)kosten worden daarom voor elke individuele situatie afgewogen en meege-nomen in het lichtontwerp om te komen tot een juiste productkeuze. Deze moet weer passen bij het beschikbare budget. Zo ontstaat een duurzaam lichtontwerp met de juiste hoeveelheid licht op het juiste moment en met een maximaal rendement.

Helaas moet ik constateren dat het voor lichtontwerpers niet altijd even eenvoudig is om met led-verlichting tot een duur-zaam lichtontwerp te komen. Want in de spelregels is nog niet te vinden hoe de lichtontwerper de prestaties van led-verlichting nu écht kan beoordelen. Het toetsen van de kwaliteit is nog altijd niet of nauwelijks mogelijk. De kennis van za-ken over kwaliteitsaspecten bij marktpar-tijen loopt hier ver achter op de feiten. Dit terwijl er al twee jaar geleden een richtlijn voor led’s – ‘Apples & Pears’ getiteld – ge-introduceerd is door CELMA, de Europese organisatie van fabrikanten van armaturen en lichtbronnen.

Een van de meest sprekende voorbeel-den is de effi ciëntie van led-verlichting. Vele fabrikanten spreken alleen over de behaalde energie-effi ciëntie, oftewel het aantal lumen dat hun verlichting per watt produceert. Maar wat zegt die energie-effi ciëntie nu eigenlijk? De helft van de winst van led-verlichting kan ook optisch zijn. Led-armaturen kunnen het licht vaak beter sturen op de plek waar je het hebben wilt dan vele armaturen voor conventionele verlichting. Hoe kan het dat hier zelden of nooit iets over wordt gemeld?!

‘Je moet je niet met de spelregels bemoeien wanneer je de sport niet bedrijft’ luidt een oud gezegde. Wij denken van alles te weten en overal over mee te kunnen praten. Wan-neer we ons nationale voetbalelftal als voorbeeld nemen, denken wij alles te weten en te mogen. Zonder de ins en outs werkelijk te weten, wordt er op verjaardagen en tijdens koffi epauzes driftig op los geanalyseerd.

Mijn sport is het ontwerpen van licht. En zonder dat sommige van mijn vakgeno-ten het door hebben heeft het fl uitsig-naal geklonken. Wij lichtontwerpers zijn aan een nieuwe wedstrijd begonnen. Aan een transitie die vorm krijgt. Of toch niet? Want het lijkt erop dat het nog niet tot alle marktpartijen is doorgedrongen; met de introductie van led-verlichting zijn de spelregels volledig veranderd…

Mijns inziens is het van groot belang dat de marktpartijen van verlichting zich meer bewust worden van de andere spelregels die gelden voor het maken van een (goed) lichtontwerp met led-verlichting. Licht ontwerpen vergt kunst en kunde. Kunst, om door vindingrijkheid de abstractie van architectuur zichtbaar te maken. Kunde, om de ideeën op een doelmatige en pragmatische wijze te kunnen realiseren, juist bij led-verlichting.

Een gebouw dat uitgerust is met goed ontworpen led-verlichting komt tegemoet aan vele eisen. Net als bij conventionele verlichting. Zo voorkomt het hinder (visueel comfort), biedt het goed zicht (functionaliteit) en heeft het invloed op de mogelijkheid om verlich-ting te kunnen instellen (regelruimte). Er zit veel meer aan vast dan je op het eerste oog zou denken. Men moet zich door de verlichting prettig voelen, goed

Over Robert Jan VosRobert Jan Vos is vijfentwintig jaar actief als lichtontwerper en -adviseur. Inmiddels heeft hij als product onafhankelijk ontwerper een aantal aansprekende binnen- en buitenverlichtingsprojecten gerealiseerd. Vos is lid van de Professional Lighting Designers’ Association en voorzitter van de NSVV-commissie led-verlichting.

cOLUMn


YOUR HIGH TECH OPEN SUPPLY CHAIN

YOUR HIGH TECH OPEN SUPPLY CHAIN

www.brainportindustries.com

Tier-one, tier-two and tier-three suppliers in the open high-tech supply chain in the Netherlands have joined forces to create Brainport Industries. Brainport Industries designs, develops and manufactures leading, advanced, precise and intelligent high-tech equipment.

‘Led is het pilotstadium voorbij’‘Iedereen die zich in Nederland met openbare verlichting bezighoudt, heeft

door dat zij met led aan de slag moeten. Het is de lichtbron van de toekomst en als beheerder van de openbare ruimte ontkomt men er niet aan om

erover na te denken.’ Aan het woord is Arthur Klink, de spreekwoordelijke founding father van het InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV) en senior adviseur openbare verlichting bij de gemeente Utrecht.

Arthur Klink zag het IGOV aan het begin van deze eeuw verrijzen door een natuur-lijk proces. De openbare verlichting was ooit een taak van de energiebedrijven, dit werd na de liberalisering aan het eind van de vorige eeuw overgedragen aan de gemeentelijke wegbeheerders. Vanwege hun beperkte kennis en ervaring hadden de gemeenten grote behoefte aan een gemeenschappelijk kennisuitwisselings-platform. ‘In die tijd was ik binnen de gemeente Utrecht specifi ek aangesteld voor het beheer van de openbare ver-lichting. Samen met mijn collega’s Ruud van Lelieveld en Johan Jonker van de gemeente Dordrecht en Ad van Ommeren van de gemeente Zoetermeer stond ik aan de wieg van het eerste informele overleg. In 2004 was de overleggroep uitgegroeid tot een club van negentien gemeenten en is het IGOV formeel opgericht.’

BoostSinds haar oprichting heeft het IGOV volgens Klink twee fl inke ‘boosts’ gekend. Allereerst toen de Taskforce Duurzame Verlichting het levenslicht zag op initiatief van minister Cramer. Klink: ‘Openbare verlichting kwam dankzij de minister hoger op de politieke agenda te staan in het kader van CO2-besparing en duurzaamheid. Ambtenaren werden door hun bestuurders overvraagd en hadden hierdoor behoefte aan kennisuitwisseling. Die mogelijkheid vonden zij bij het IGOV. Een tweede groeiversnelling heeft in de afgelopen jaren plaatsgevonden. De op-komst van dynamische en led-verlichting

Arthur Klink, voorzitter InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting

heeft de kennisbehoefte bij gemeenten verder vergroot en tot een behoorlijk aan-tal nieuwe leden van het IGOV geleid.’Anno 2013 telt het IGOV honderdeenen-veertig gemeenten en vijf provincies die lid zijn. Daarmee is zo’n vijfendertig pro-cent van de Nederlandse gemeenten en tweeënveertig procent van de provincies lid. In beginsel hebben zij allen met één vertegenwoordiger zitting in het platform. Een verdere groei van het platform is volgens Klink niet een doel an sich. ‘Als het nut en de noodzaak van het platform er niet meer is, mag het zelfs stoppen. Vooralsnog blijkt dat er een toenemende behoefte aan onze activiteiten is en groeit het platform.’

VNGDe opheffing is dan ook verre van aanstaande. In de markt wordt het IGOV meer en meer als een volwaar-dige partner gezien. Zo bereikte het IGOV recent overeenstemming over een samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). ‘Wij zijn daarmee voor het VNG de vaste adviseur geworden op het gebied van openbare verlichting’, licht Klink toe. ‘Daar waar de VNG gevraagd wordt aanwezig te zijn bij overleggen over regelgeving en bij tervisielegging van bijvoorbeeld de elektriciteitssector, zul-len wij aanwezig zijn om te adviseren. De VNG zal vervolgens het standpunt vanuit gemeenten formaliseren.’

>>>

het iGOV in cijfersAantal leden: 141 gemeenten en vijf provincies

Aantal deelplatforms: tien regio-overleggen, te weten:• Openbare Verlichting-Fryslân• Intergemeentelijke Bijeenkomst

Openbare Verlichting Noord-Holland (IBOV NH)

• Haag- en Bollenstreek• Drechtsteden• Bureau Openbare Verlichting

Lek/Merwede• Kempengemeenten• Achterhoek• Milieusamenwerking en

Afvalverwerking Regio Nijmegen (MARN)/Milieu Regio Arnhem (MRA)

• Rivierenland• Noord-Veluwe


>>>

Door de overeenkomst met de VNG kent het IGOV volgens Klink twee belangrijke pijlers: het kennis vergaren en delen in het belang van ambtenaren en gemeen-ten, en het meepraten over landelijke regelgeving. Klink: ‘Wij willen ons vooral blijven profileren als gebruiker van regel-geving en toepasser van openbare ver-lichting. Het betekent dat wij kritisch zijn naar degenen die regels maken. Vanuit de gebruikersrol zijn wij ook kritisch naar fabrikanten. Wij zijn dus enkel een vertegenwoordiging van gebruikers.’

In de weerEn een van de belangrijkste ontwik-kelingen waar die gebruikers de laatste jaren mee geconfronteerd zijn is led-verlichting. ‘Iedereen die zich in Neder-land met openbare verlichting bezig-houdt, heeft door dat zij met led aan de slag moeten’, stelt Klink. ‘Het is de lichtbron van de toekomst en je moet er als beheerder van de openbare verlich-ting over nadenken. De ene gemeente is uit marketingtechnisch oogpunt al zeer snel aan de slag gegaan met led, de ander kijkt de kat uit de boom. Tilburg is bij wijze van spreken een van de gemeenten die ‘s ochtends als eerste in de rij staat als er een nieuwe iPad uitkomt. Het is samen met Eind-hoven en Utrecht een van de meest vooruitstrevende gemeenten. Kleinere gemeenten die de afgelopen jaren heel

vooruitstrevend hebben geacteerd, zijn Heerhugowaard en Ede.’

Pilots voorbij‘Led-verlichting is in de openbare ruimte het stadium van de pilots voorbij’, stelt Klink. ‘Het is voor mij een van de moge-lijke keuzes voor een lichtbron gewor-den. Neem ik de gemeente Utrecht als voorbeeld, dan kiezen wij niet standaard op elke locatie voor led-voorlichting. Ik verwacht echter wel dat bij het realiseren van nieuwe verlichting led in de nabije toekomst de boventoon gaat voeren. Helaas wordt led soms te vaak geko-zen omdat het led is. Dat is onnodig en zonde. Het is namelijk een kwestie van tijd voordat led definitief gezien wordt als de beste keuze. Daar twijfel ik geen moment aan.’Nu de pilotfase voorbij is, neemt ook de kwaliteit van led-verlichting volgens Klink snel toe. ‘De markt is genoeg geprikkeld en ondanks de verschillen is de product-kwaliteit grosso modo goed te noemen. Wat led met zich meebrengt – en dat is een van de lastigste dingen van led als lichtbron – dat het voor de gebruiker moei-lijker wordt om de juiste keuzes te maken. Bij conventionele verlichting met fluores-centie of hogedruk natrium is het minder complex om de goede keuze te maken. Als IGOV zijn wij blij dat Dekra gestart is met het led-keurmerk om de gebruiker een extra keuze-instrument te bezorgen. Het is een goed hulpmiddel om een bepaalde basiskwaliteit te garanderen.’

KwaliteitsborgingKlink hoopt ook met het IGOV een we-zenlijke bijdrage te leveren aan kwali-teitsborging. ‘Via kennisbundeling en -overdracht hopen wij continu te zorgen voor een kritische eindgebruiker en hem in staat te stellen de goede keuzes te maken. Zolang de eindgebruiker over de juiste kennis beschikt, deze behoudt en ontwikkelt, wordt de markt gestimu-leerd om goede producten te maken. De rotte appels vallen dan vanzelf door de mand. Helaas zie ik wel dat vanuit beeldvorming in de politiek keuzes ge-maakt worden voor een led-toepassing zonder dat gecontroleerd wordt of het een goede keuze is. Dat is jammer want het kan leiden tot kwaliteitsafbreuk. Het is in die gevallen immers een geluks-factor of de verlichting functioneert. Dit terwijl led geen geluksfactor hoeft te zijn. Je kunt de geschiktheid zeer goed van tevoren beoordelen. Ik zou het heel mooi vinden als het IGOV bewerkstel-ligt dat gemeenten bewuster en meer gedegen keuzes maken.’Maar het is volgens Klink niet alleen led wat de klok slaat in openbare verlich-ting. ‘Kijk ik naar mijn “eigen” gemeente Utrecht dan denken wij niet meer enkel en alleen na over de lichtbron, maar ook aan licht op maat. Wij streven naar licht waar en wanneer het nodig is. Logi-scherwijs is led daarbij een lichtbron die deze keuzes mogelijk maakt. Energiebe-sparing en vermindering van lichthinder zijn directe positieve gevolgen. Die twee

zaken zullen in de toekomst ook veel belangrijker worden dan het maken van licht. Het verminderen van licht is de uit-daging van de toekomst. Ook hier geldt dat verstandige keuzes gemaakt moeten worden en men niet door moeten schie-ten in het rücksichtslos uitschakelen of verwijderen van verlichting. Verlichten met verstand is het motto.’

Regionale verankeringEen belangrijk uitgangspunt bij dit alles is voor het IGOV regionale verankering. ‘Bij de start, maar ook toen de groei van het platform werd ingezet, hebben wij onderlinge samenwerking tussen onze leden gestimuleerd’, stelt Klink. Inmiddels zijn er binnen het IGOV tien regionale platforms waarbinnen telkens vier tot tien gemeenten samenwerken. Door met elkaar te praten kan men van elkaar leren. Kennis wordt overigens ook uitgedragen via de Kenniscafés die het IGOV organiseert. Mijns inziens is het een mooi nalatenschap van het IGOV als het bijgedragen heeft aan regionale samenwerking op het gebied van open-bare verlichting.’ Ruim een jaar geleden presenteerde Klink met het IGOV een uitbreiding van het platform om niet alleen bestuurlijke samenwerking, maar ook marktsa-menwerking te stimuleren. Het IGOV Innovatie Platform faciliteert daartoe de ontmoeting tussen bestuurders en marktpartijen. ‘Het doel is het stimuleren en initiëren van innovatieve ontwikkelin-

gen op zowel technisch als beleidsmatie of regelgevend gebied van openbare verlichting. Alle deelnemers van het IGOV zijn automatisch lid van het In-novatie Platform, maar juist ook ken-nisinstellingen en marktpartijen worden gevraagd lid te worden. Alle partijen benaderen wij om een bijdrage te leve-ren aan een actieve kennis- en informa-tie-uitwisseling. Logischerwijs kunnen bedrijven strategische innovaties voor zichzelf houden. Het platform is een mogelijkheid om ideeën te toetsen, om het draagvlak bij de eindgebruiker te polsen. De verlichtingsbranche kent ook geen speciaal platform voor openbare verlichting. Dat hebben wij hiermee willen creëren. Er zijn inmiddels ruim twintig marktpartijen lid en wij zijn pas een jaar onderweg. Het ledenaantal zal in de komende jaren ongetwijfeld verder toenemen. Overigens valt het wel op dat gemeenten klaarblijkelijk makkelijker kennis uitwisselen dan bedrijven. Ik bespeur nog altijd enige gereserveerdheid bij bedrijven omdat zij bang zijn informatie over product-ontwikkeling vrij te moeten geven. Dat is juist niet de intentie. Het idee is om de eindgebruikers de mogelijkheid te geven hun wensen kenbaar te maken naar de markt. Voor de markt is het een kans om ruggespraak te houden met de eindgebruikers en het aanbod op hen af te stemmen. Op deze manier komen wij als eindgebruiker ook achter de moge-lijkheden en onmogelijkheden.’

Paspoort Arthur KlinkOrganisatie: Gemeente UtrechtFunctie: senior adviseur Openbare VerlichtingNevenactiviteiten: voorzitter en oprichter InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV)Missie: verlichten met verstand

Zichtbaar in eindhoven

Na jaren van innoveren zag uitvinder Frans Hoen zijn idee van een rondstra-lende led-tl-lamp in 2012 tot het bedrijf Lysno leiden. ‘Frans heeft in een langere periode een groot aantal ideeën en proefbuizen gerealiseerd’, opent Léon Giesen het gesprek. ‘Techneuten blijven hun concepten vaak lang doorontwik-kelen. Eind vorig jaar hebben wij Frans benaderd om zijn ontwikkelingen te fi xeren en te reproduceren.’

PatentenEn zo gezegd zo gedaan. Lysno be-schikt momenteel over drie verschil-lende led-tl-lampen. De drie varianten stralen in de richting van honderdtach-tig, tweehonderdveertig en driehon-derdzestig graden. ‘Een led-tl met een uitstralingshoek van honderdtachtig graden wordt door relatief veel bedrijven op de markt gebracht. Onderscheidend element van ons product is de onzicht-baarheid van de led’s. Wij proberen zodoende het nagenoeg perfecte licht-

Vanuit de oude Lichttoren van Philips moderne led-tl-verlichting ontwikkelen en vermarkten; h et is de basisge-dachte van Lysno. Tijdens de Dutch Design Week zorgde Lysno samen met Vlisco - dat wereldberoemd is om haar Afrikaanse batikstoffen - voor een bijzondere verlichting van de kop van de Lichttoren. De kunstwerken van Vlisco werden verlicht door de Lysno180 led-tl-lampen.

De stARt

beeld te creëren en de maximale output qua lumen te verkrijgen. Onze producten worden hiertoe continu doorontwikkeld. Overigens komt de Lysno360 vanaf het eerste kwartaal van 2014 op de markt.’Bang voor het kopiëren van de Ly-sno360, de mogelijkheid om bijna drie-honderdzestig graden rond te schijnen is een wereldwijde primeur, is Giesen niet. ‘Niet alleen heeft ons product drie patenten – onder meer op de warmteaf-voer – maar het wordt ook voortdurend vernieuwd. Het lichtbeeld en een hogere output qua lumen zijn de voornaam-ste aandachtspunten. De output is nu negentig lumen per watt. Over één tot twee jaar zal dit door innovaties van onszelf en van led-fabrikanten uitkomen op honderdtwintig tot honderdveertig lumen per watt.’

MerkEn de markten waar Lysno zicht op richt? Ariëns: ‘In feite laten wij ons niet beperken. Overal waar traditionele tl-

In de rubriek de Start-Up spreekt de redactie iedere editie met een startende ondernemer die zijn kansen probeert te verzilveren in de wereld van led-verlichting. In deze eerste editie spreken wij met Léon Giesen en Peter Ariëns van Lysno. Dit Eindhovense bedrijf presenteerde onlangs de eerste led-tl-lamp die nagenoeg volledig rond schijnt.

Lysno kan overigens met recht een kop-staartbedrijf genoemd worden. Giesen: ‘Hoewel wij niet alles zelf uitvoeren, val-len alle disciplines van het bedrijf – van ontwikkeling tot engineering, productie, verkoop, logistiek en aftersales – onder onze eigen verantwoordelijkheid. Dat wat wij uit kunnen besteden, besteden wij uit. In de praktijk betekent dit dat wij van elk bedrijfsonderdeel een gedeelte uitbesteden. Zo kopen wij productieca-paciteit bij derden in, wij zijn een zoge-naamde fabless onderneming. Leuk om te weten is dat vanaf 2014 ons product in Nederland gemaakt zal worden.’Voor 2014 is volgens Ariëns en Gie-sen het doel om in de markt gekend te worden als merk. ‘Wij willen belang-rijke stappen voorwaarts zetten met de positionering van het merk Lysno. Het binnenhalen van een aantal icoonklan-ten zou zeker helpen. Doordat er in de

afgelopen jaren relatief veel slechte led-tl-producten zijn vermarkt, is dat een fi kse uitdaging. De beeldvorming bij de eindgebruiker is in de periode die achter ons ligt deels beïnvloed door diezelfde slechte producten. Wij zijn dagelijks be-zig met uit te leggen dat er wel degelijk goede led-tl-producten zijn.’

LeasenEen nieuw product dat Lysno binnenkort introduceert in de strijd om marktaan-deel is Lysno LED-TLease. ‘Het is een product waarbij het voor eindgebruikers mogelijk gemaakt wordt led-tl te leasen onder het motto “led-tl easy leasen”. Ook klanten zonder kapitaal kunnen daardoor energie besparen via led-verlichting. Daar waar voor sommige organisaties investeringen lastig kunnen zijn, is het een extra verkoopinstrument.’


UP

lampen hangen en retrofi t mogelijk is, kunnen wij ons product leveren. Van zie-kenhuizen tot parkeergarages, stations en industriële hallen. In principe kunnen wij op termijn de Lysno-producten ook via de groothandels gaan verkopen. Dit vergt echter tijd omdat wij onze merk-naam moeten opbouwen. Philips bouwt al honderdtwintig jaar aan een brand, wij een half jaar. Dan lig je logischerwijs niet op de bovenste plank als je met een groothandel in zee gaat.’

Kop-staartbedrijf‘Het is onze ambitie de naam Lysno sy-noniem te laten worden voor led-tl’, ver-volgt Giesen. ‘Men moet bij Lysno aan led-tl denken en bij led-tl aan Lysno. Wij willen een van de grotere spelers op de Europese markt worden. Buiten Europa willen wij met een aantal agenten gaan samenwerken. De uitdagers zullen tradi-tionele lichtspelers zijn, maar ook enkele nieuwkomers. De grootste uitdaging zie ik in het opbouwen van het merk.’

eindhovens Lysno introduceert bijna volledig rond schijnende led-tl

‘Philips bouwt al honderdtwintig jaar aan een brand, wij een half jaar’

Color Rendering Index, oftewel kleurweergave-index. De CRI-waarde duidt met een getal aan hoe goed een lichtbron in staat om de échte kleuren van objecten te laten zien. Het is een schaal tussen de één en de honderd. Hoe hoger het getal, hoe beter de kleurweergave.

Een parkeergarage die voorzien wordt van led-verlichting. Anno 2013 klinkt het niet zo bijzonder meer. Toch ligt dat bij de sinds kort door led verlichte Tilburgse parkeer-garage Koningsplein anders. Want als in 2011 de Japanse stad Sendai - waar het hoofdkantoor van kunststoffabrikant Iris Ohyama gevestigd is - getroffen wordt door de tsunami en huizen, kantoorpanden en hele infrastructuren worden weggevaagd, besluit Iris Ohyama iets terug te doen voor de bevolking. Het bedrijf bedenkt daartoe led-oplossingen voor woningen, kantoorpanden, winkels en parkeerplaatsen. Binnen de kortste keren is de stad weer voorzien van licht en Sendai sindsdien wordt ook wel Iris lichtstad genoemd. In eigen land is het bedrijf inmiddels marktleider in led-verlichting. Een ambitie die in Europa via het Europese hoofdkantoor in Tilburg ook nagestreefd wordt. En het is Iris Ohyama dat eind juni haar led-business productlijn Ecohilux in Nederland introduceerde. Naast de bestuursvleugel van het stadhuis van de gemeente Tilburg, is ook parkeergarage van led-verlichting voorzien. Hier werden 167 led-lampen van 1,5 meter en 359 led-lampen van 1,2 meter geïnstalleerd.

Het ritme van dag en nacht, de seizoenen en het weer scheppen voortdurend veranderende lichtsce-nario’s in de loop van de dag. Dy-namische verlichting is een geavan-ceerde oplossing die de gunstige effecten van daglicht naar binnen brengt. Het levert een stimulerend ‘natuurlijk’ licht dat het gevoel van welzijn van mensen verhoogt.

Dynamischeverlichting

CRI

UitGeLicht

Het meest duurzame sportcentrum van Nederland creëren. Niet minder was de ambitie van het college van burgemeesters en wethouders van Groningen toen zij besloot krediet van 7,6 miljoen euro beschikbaar te stellen voor de renovatie van sport-centrum Kardinge. In april 2013 zijn de renovatiewerkzaamheden van start gegaan en eind 2014 wordt het volledige project opgeleverd. Er

sportcentrum Kardinge (Groningen)wordt maar liefst tweeënhalf miljoen euro geïnvesteerd in diverse energie-besparende maatregelen en duurzame energiesystemen. Het resultaat? Een verwachte besparing van 215.000 euro op de jaarlijkse energierekening. Niet alleen zijn inmiddels zonnepanelen op het dak aangebracht, maar is eind september ook de led-verlichting rond de vierhonderd meter-ijsbaan in gebruik genomen. CDE Lighting heeft de led-

verlichting voor de ijsbaan geleverd, maar ook voor de tennishal, kleed-kamers en diverse andere ruimtes. Dit deed zij in samenwerking met elektrotechnische groothandel FLD Leeuwarden, installatiebedrijf Cofely Noord BV en ingenieurs- en advies-bureau Technion.

In de rubriek UITGELICHT toont LED Magazine ieder kwartaal in

woord en beeld bijzondere projecten waarin led-verlichting is toegepast.

De projecten zijn stuk voor stuk uniek. Soms vanwege de omvang, een andere

keer door nieuwe technologie.

Parkeergarage Koningsplein (tilburg)


Energie2014_Advertentie_210x297-B.pdf 6 19-11-2013 14:29:35

Machinefabrikant Levitech ontwikkelt nieuwe led-productiemachine

Levitor 5000. Het is de titel van een innovatieproject in de provincie Flevoland, dat geleid wordt door Levitech. LED Magazine neemt ieder kwartaal een of meerdere

led-gerelateerde en (inter)nationale innovatieprojecten onder de loep. Ditmaal het technische en milieu-innovatieve (TMI) project Levitor 5000 waarbinnen het Almeerse bedrijf Levitech een nieuwe LED-productiemachine heeft ontwikkeld.

Levitech splitste zich in 2009 via een management buy-out af van producent van halfgeleidermachines ASMI. Sinds-dien vermarkt het bedrijf onder meer de Levitor, een oven die een van de stappen in de productie van computerchips op de bekende siliciumplakken (wafers) voor zijn rekening neemt. Door Rapid Thermal Processing, een supersnelle verhitting – oplopend tot boven de negenhonderd graden celsius per seconde - van op gas zwevende wafers, werkt de Levitor effi ciënter, goedkoper en met een betere opbrengst dan bestaande apparatuur. Niet alleen chipproducenten zijn klant; Levitech verkocht ook een exemplaar van haar machine Levitor 4300 aan een Japanse led-producent. ‘De Levitor werd geselecteerd vanwege zijn vermogen om saffi eren led-wafers uniform en snel te verhitten’, memoreert Levitech-directeur Jaap Beijersbergen. ‘Het resulteert in led’s die aanzienlijk minder energie verbruiken.’

Marktonderzoek‘Uit marktonderzoek dat wij anderhalf jaar geleden uitgevoerd hebben, kwam naar voren dat led-fabrikanten met de Levi-tor twintig procent meer lichtopbrengst wisten te creëren’, vervolgt Beijersbergen (red. zie grafi ek). ‘Mede daarom heb-ben wij een exemplaar van de machine in Japan kunnen verkopen. Uit hetzelfde onderzoek kwam naar voren dat wij met onze machine de led-wereld vooruit heb-ben geholpen, maar dat het ons tege-lijkertijd nauwelijks extra verkoop heeft opgeleverd. De Levitor 4300 machine was

Nederlandse innovatie zorgt voor twintig procent hogere lichtopbrengst:

niet specifi ek voor led-productie ontwor-pen, maar volledig gericht op de chip-productie. Binnen het Flevolands innova-tieproject hebben wij daarom de nieuwe Levitor 5000 ontwikkeld.’‘Binnen het project is de machine aange-past aan de specifi eke productie-eisen voor led’s, de doorvoersnelheid verhoogd en de bediening vereenvoudigd’, vult accountmanager Robin Schiermann aan. ‘Bovendien hebben wij op papier een signifi cante kostprijsreductie voorbereid. Zodra er een klant aan de deur klopt kunnen wij deze machine - die dertig tot veertig procent goedkoper- is gaan bou-wen. De markt is echter relatief klein met wereldwijd zo’n tien belangrijke spelers op het gebied van high-end led’s.’

LichtopbrengstDe led-marktsegmenten waarop Levi-tech zich met de Levitor 5000 richt zijn high-end professional-markten zoals de automotive industrie. ‘De levensduur van een led wordt grotendeels bepaald door de bedrijfstemperatuur. Verder geldt hoe hoger de bedrijfstemperatuur, hoe meer lichtopbrengst en hoe korter de levens-duur. Wij kunnen met onze machine bij eenzelfde bedrijfstemperatuur een hogere lichtopbrengst mogelijk maken. Of bij een lagere bedrijfstemperatuur een gelijkblij-vende lichtopbrengst mogelijk maken. In dat laatste geval verleng je dus de levens-duur van de led. Beide mogelijkheden zijn interessant vo or led-fabrikanten en zullen naar verwachting leiden tot de verkoop van enkele machines.’


De gemeente Eindhoven heeft 47.058 straatlantaarns (red. stand per 1 oktober 2013) in beheer. Toch is pas één procent van de Eindhovense lichtbronnen led. Net als in veel andere steden vormen lagedruk en hogedruk natriumlampen de boventoon. In Eindhoven ligt er overigens een concrete vraag over de vervanging van 21.000 licht-masten in de stad.

30 • LED MAGAZINE DECEMBER LED MAGAZINE DECEMBER • 31

Revolutionaire led-lichtinfrastructuur De Verboden stad in gebruik genomen

Light-S ziet de openbare ruimte op Strijp-S als een permanent openlucht-laboratorium. De locatie is ingericht op het experimenteren met nieuwe lichtvormen en -toepassingen. Het projectmanagement van Light-S wordt uitgevoerd door Serge van den Berg van HetEnergieBureau en Serge de Vries van Lichtspraak heeft de leiding van diverse projecten in handen.

PuzzelstukjesAan de lichtinfrastructuur op Strijp-S hebben meerdere organisaties in de afgelopen periode hun bijdrage gele-verd. Zo bedacht 3mansbv het licht-concept. Schréder ontwikkelde samen met hen een technisch prototype van de straatverlichting op Strijp-S. Daar-naast hebben ze het product, samen met Beking Industriële Automatisering, verder ontwikkeld voor de installatie op de tweehonderd masten. ‘Al met al is Light-S een zeer vooruitstrevend en op deze schaal revolutionair project’, opent De Vries het gesprek. ‘Via een aanbe-steding heeft Schréder met de andere partijen de opdracht gekregen om een volledig nieuw concept voor een arma-tuur te ontwikkelen. Niet zo zeer de behuizing, alswel de inhoud van het ar-matuur is juist de innovatie. Er is daarbij een open besturingssysteem gecreëerd. Het eindresultaat is een led-armatuur waarbij de gebruikers alle verschil-lende variabelen kunnen invoeren. De rgb-kleuren en twee kleuren wit zijn per armatuur aan te sturen. Bovendien is er een sensornetwerk gerealiseerd dat

eindhoven klaar voor aanbesteding slim lichtgridHet verhaal van de Lichtstad Eindho-ven heeft dit jaar een nieuwe episode gekregen. Ooit was Eindhoven be-roemd om haar sigarenfabrieken, maar in de vorige eeuw was het Philips dat de gemeente het predicaat Lichtstad bezorgde. Sindsdien is het het interna-tionale middelpunt van de wereldwijde verlichtingscommunity. Door het facili-teren van een proeftuin, wil Eindhoven zich nú en in de toekomst posteren als creatieve hotspot voor het slimme licht van de eenentwintigste eeuw. Led-verlichting en de integratie in slimme netwerken met diverse sensoren, bieden volgens de gemeente nieuwe kansen. In oktober gaf zij daarom groen licht voor een aanbesteding van het slimme lichtgrid.

In het deze zomer door de Europese Commissie opgestelde rapport ‘Ligh-ting the Cities’ werd Eindhoven niet voor niets aangemerkt als voorloper in Europa op het gebied van slimme verlichting. Op het gebied van open-bare verlichting is het gemeentebestuur er alles aan gelegen deze positie verder uit te bouwen. En binnen de gewenste proeftuin zijn enkele toepassingen al in meer of mindere mate in ontwikke-ling. Zo loopt in het uitgaansgebied Stratumseind een experiment om te bekijken op welke wijze licht een positieve bijdrage kan leveren aan de gemoedstoestand van bezoekers. Op het voormalige Philips-complex Strijp-S (zie kader) worden de nieuw-ste technieken op het gebied van licht toegepast en uitgetest binnen het Euro-

pese innovatieproject BLISS. Daar aan nemen ook het Engelse St-Helens, het Duitse Kaiserslautern en de Belgische stedelijke regio Interleuven deel.

Eindhoven streeft naar een slim lichtgrid dat openbare verlichting, duurzaam-heidsoplossingen en de (ontwerp)mogelijkheden van de openbare ruimte optimaliseert. Het grid moet door één of meerdere marktpartijen gerealiseerd worden die een verdienmodel hebben via het vermarkten van (nieuwe) produc-ten en diensten. Daarbij staat continue innovatie centraal, in plaats van het een-malig neerzetten van een systeem of het leveren van een specifi eke dienst. Via een marktconsultatie werden afgelopen zomer de haalbaarheid en de randvoor-waarden voor een aanbesteding van het slimme lichtgrid onderzocht. Daaruit blijkt dat marktpartijen volop mogelijk-heden zien in de voorgestelde aanpak, maar wel het advies geven om in deel-gebieden te beginnen en stapsgewijs op te schalen. Verder wordt co-creatie als sleutel tot succes gezien.

Begin oktober gaven burgemeester en wethouders van Eindhoven groen licht voor de bijbehorende aanbesteding . Omdat geen enkele partij in staat is om het beoogde ‘slimme lichtgrid’ alleen rond te breien, zijn meerdere discipli-nes nodig, onder meer licht, software, trendwatching en omgevingspsycholo-gie. Via de aanbesteding hoopt Eindho-ven in de komende periode te komen tot een verzameling van partners die de stad als proeftuin willen inzetten.

‘De Verboden Stad’ Strijp-S is een voormalig bedrijventerrein van elektronicagigant Philips. Het terrein staat anno 2013 symbool

voor de creatieve industrie die Eindhoven herbergt. Recent vormde het gebied een van de prominente locaties tijdens het

lichtfestival GLOW. Strijp-S is onderdeel van de proeftuin slim licht. Het project Light-S – een samenwerking tussen de gemeente en bouwconcern VolkerWessels – is in feite een voorloper van het

slimme lichtgrid dat Eindhoven in de toekomst krijgt. Aan het eind van het kalenderjaar worden in het kader van Light-S tweehonderd innovatie lichtmasten met afwisselend twee en vier armaturen in gebruik genomen, die speciaal ontwikkeld zijn voor dit project.

functioneert via de glasvezelinfrastruc-tuur.’ Volgens De Vries was het tech-nologisch gezien een fikse uitdaging. ‘Alle zaken zijn speciaal ontwikkeld voor Strijp-S. En al die technologie van verschillende bedrijven moet met elkaar matchen. Van software tot armatuur. Vlak voor GLOW zijn alle puzzelstukjes in elkaar gevallen. Die “finale” was ook het moment waarop de eerste kinder-ziekte zichtbaar werd. Tegelijkertijd werd ik daarbij aangenaam verrast door de capaciteit van de bedrijven om het probleem gezamenlijk op te lossen.’

LensElk armatuur van Schréder telt tweeën-dertig multi-chip leds. Bijzondere vinding is het negentig graden draaien van elke led om een optimaal lichtbeeld te creëren. De Vries: ‘Een andere vernuf-tige vinding zijn de geplaatste lenzen. Er is niet gekozen voor één grote lens die over alle led’s geplaatst is, maar elke led kent zijn eigen mini-lens. Het eindresul-taat is dermate uniek dat Schréder ook verwacht dat het voor hen spin-off gaat opleveren. Niet voor niets presenteren zij het armatuur tijdens de voor internatio-nale verlichtingsindustrie zeer belangrijk Europese beurs Light+Building in Frank-furt.’ Nu de infrastructuur opgeleverd is kan ‘het spelen met licht’ volgens De Vries beginnen. ‘Er staat een piano en vanaf nu kan er gecomponeerd worden. Zo is een opdracht verstrekt aan Ellen de Vries van het Lux Lab. Zij zal bekijken welke composities mogelijk zijn. Ze heeft het idee om een pleintje met een pizzabus een Italiaans sfeertje te geven. Het beno-digde softwareprogramma om dergelijke zaken mogelijk te maken wordt overigens komend jaar gerealiseerd. Prettig gegeven is dat de gehele infrastructuur overge-dimensioneerd is. De systemen kennen geen beperking in de vorm van kleur, lichtopbrengst of dataverkeer. Zie het maar als twaalfbaansweg waar nu af en toe op een auto op de rechterbaan rijdt.

AmbitieIn de visie van projectmanager Serge van den Berg is Light-S over enkele ja-

ren daadwerkelijk een succes als er een geïntegreerde infrastructuur gecreëerd is waarop meerdere functies en servi-ces draaien. ‘We voegen dan waarde toe aan de ondergrondse infrastructuur en geven daarbij oneindig veel moge-lijkheden voor gemeente en gebieds-gebruikers om maatwerk te creëren in hun eigen woonomgeving. Partijen als VolkerWessels en de gemeente nemen hierbij een serieuze eerste stap in een smart en connected city waarbij alle

hardware die we kennen uit de tradi-tionele gebiedsontwikkelingen, meer-dere functies en dus meerwaarde heeft gekregen. Het armatuur is niet alleen een lichtbron, maar ook de behuizing van sensoren en de signaalpost in bijzondere situaties. De lichtmast is niet alleen de houder van de lamp, maar bijvoorbeeld ook een stroompunt voor gebiedsfuncties en de kabels onder de grond streamen alle data die we in het gebied genereren.’

Eén procent led


De digitaliseringsrevolutie

dient zich echter al sneller aan dan men denkt. En het is de grote vraag of alle spelers in de installatiebranche hun ver-dienmodel daar wel op voorbereid hebben. Men moet hier nú over nadenken en niet als het moment zich defi nitief aandient.

Natuurlijk is het moeilijk om in een glazen bol te kijken. Maar één ding staat buiten kijf: de toekomstige situatie zal anders zijn dan die van de afgelopen dertig jaar. Ook mijn eigen bedrijf dient er rekening mee te houden. Om die reden experimenteren wij met het ‘simply light concept’. Ik neem een retailwinkel als voorbeeld. Voorheen wist je als installateur dat bij elke winkel van dat type na zes tot tien jaar de winkel volledig opnieuw ingericht werd, inclusief de verlichting. Wij wachten binnen het nieuwe concept niet op dat moment, maar sluiten eerder al een contract af waarbij wij garanderen dat gedurende de contractperiode het licht blijft branden. De eindgebruiker betaalt in dit concept een vaste maandelijkse bijdrage. De retailwinkels betalen zodoende niet langer voor de arma-turen, maar voor het hebben van licht.

En misschien zijn er straks wel een x aantal andere verdienmodellen. Hoe deze eruit gaan zien is lastig te voorspellen. Het creë-ren van nieuwe verdienmodellen is in ieder geval een trend die ook in andere sectoren plaatsvindt. In de bouw heeft het zelfs geleid tot preventief in plaats van correctief onderhoud, omdat aannemers gedurende een periode van twintig jaar (of langer) eige-naar blijven van het vastgoed. In het transi-tieproces zie ik ook een rol weggelegd voor UNETO-VNI. De branchevereniging moet informatie verschaffen en de sector alert en scherp houden om continu te vernieuwen. Door partijen te verbinden en gezamenlijk aan tafel te krijgen kan zij de creatie van nieuwe business modellen stimuleren. Ik daag ook u uit om na te denken over de toekomst van uw eigen bedrijf!

Misschien was het u nog niet opgeval-len, maar we hebben momenteel te ma-ken met een digitaliseringsrevolutie. De led-technologie start een transitie die zijn weerga niet kent. Als ik terugdenk aan mijn jeugdige schoolcarrière op de MTS zie ik grote parallellen tussen de opkomst van led en de digitale camera.

Toentertijd was er een grote groep mensen die zweerde bij de klassieke fi lmrolletjes en dus de analoge camera. De early adapters liepen echter weg met de digitale camera. Ondanks dat die destijds kinderziektes kende en erg duur was. Anno 2013, tien à vijftien jaar verder, gebruikt slechts een enkeling nog een klassieke fotocamera. De digitale camera heeft de fi lmrolletjes van de aardbodem weggevaagd. Ik voorspel u een zelfde revolutie ten aanzien van led-verlichting. In 2025 kunnen wij enkel en alleen met led lezen en schrijven.

Voor zij die actief zijn in de verlichtings-branche – van fabrikanten tot installateurs – is het zaak scherp te zijn op nieuwe verdienmodellen. Het zou een catastrofe zijn als zij eenzelfde lot kennen als de muziekindustrie. Ook deze sector werd enige jaren geleden geconfronteerd met een digitaliseringsrevolutie. Waar de op-komst van de cd de muziekindustrie nog in de kaart speelde – dit sloot immers aan bij het klassieke business model van de sector – zette de MP3-speler alles op zijn kop. De muziekindustrie was absoluut niet voorbereid op deze innovatie, vergat haar verdienmodel aan te passen en worstelt hier nog altijd mee.

De retrofi t led-producten zijn wat de cd voor de muziekindustrie was. Hij is wel wat duurder, maar je kunt er veel meer mee dan met een conventionele lamp. De opvolger van het retrofi t led-product

Mensen die in de verlichting werken praten geen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...LeDJARGOn

Led is een afkorting van Light Emit-ting Diode, oftewel licht zendende

halfgeleider. Een led zet elektrische energie om in elektromagnetische

straling. De golfl engten van de uitgezonden straling liggen in het

gebied van het zichtbare licht (rood, groen en blauw) en het infrarood.

Met verlichting wil men zo veel mogelijk licht (uitgedrukt in lumen)

met zo weinig mogelijk energie (uitgedrukt in watt) genereren.

De lumen/watt-verhouding geeft aan hoe efficiënt een lamp de energie omzet in licht en is het

best zo hoog mogelijk.

Color Rendering Index, oftewel kleurweergave-index. De CRI-waarde duidt met een getal aan hoe goed een lichtbron in staat om de échte kleuren van objecten te laten zien. Het is een schaal tussen de één en de honderd. Hoe hoger het getal, hoe beter de kleurweergave.

LeD Lumen/watt-verhouding

De kleurtemperatuur geeft aan hoe warm of koud het licht is. Denk ter vergelijking aan een gloeiend ijzer. Dat is kersrood bij duizend graden

Celsius en witheet bij veertien-honderd graden Celsius. Kortom,

hoe hoger de temperatuur des te koeler de lichtkleur wordt. Bij

lampen wordt de temperatuur van platina als maatstaf genomen en

uitgedrukt in Kelvin (K).

Lux is de internationale eenheid van verlichtingssterkte; een maat voor hoeveel lichtstroom (uitgedrukt in lumen) wordt verdeeld over een bepaald gebied.

Het ritme van dag en nacht, de seizoenen en het weer scheppen voortdurend veranderende lichtsce-nario’s in de loop van de dag. Dy-namische verlichting is een geavan-ceerde oplossing die de gunstige effecten van daglicht naar binnen brengt. Het levert een stimulerend ‘natuurlijk’ licht dat het gevoel van welzijn van mensen verhoogt.

Digital Addressable Lighting Interface (DALI) is een veel gebruikt commu-nicatieprotocol om verlichting aan te

sturen. Dali is een open standaard van de grote internationale fabrikanten om licht digitaal te regelen en wordt veel in de gebouwde omgeving gebruikt.

DALi LUX

Kleurtemperatuur

Dynamischeverlichting

CRI

Over Maarten LoerakkerMaarten Loerakker richtte in 2002 Triolight op en verkocht ditzelfde bedrijf in 2010. Afgelopen voorjaar nam hij het bedrijf Koreman Verlich-ting over van UNETO-VNI bestuurs-lid Nico Koreman. Koreman was in de Vakgroep Elektro Installatiebedrijf de verlichtingsexpert in datzelfde bestuur van de branchevereniging.

cOLUMn



Het internationaal befaamde adviesbureau McKinsey stelde twee jaar geleden in het onderzoeksrapport ‘Lighting the Way’ dat in 2020 tachtig procent van de wereldwijde verlichting uit led zal bestaan. Meer recent stelde marktonderzoeksbureau LEDinside dat de wereldwijde waarde van de ledmarkt in 2014 met vijftig procent zal groeien tot een omvang van 35,3 miljard dollar. Het onderzoek bevestigt de langetermijnvisie van veel ondernemers uit de lichtsector. Het was deze visie die heeft geleid tot LED Expo, de eerste vakbeurs voor eenieder die professioneel betrokken is bij led-verlichting.

Good! organiseert op 5 en 6 februari 2014 LED Expo:

‘nederland is klaar en de markt is rijp voor deze led-verlichtingsvakbeurs’

Henriette Vrisekoop, Peter Groot en Rolf Heynen van Good! trokken met de don-kere maanden in zicht de stoute schoenen aan. Zij besloten met LED Expo de eerste led-verlichtingsvakbeurs van Nederland te organiseren. Op woensdag 5 en donderdag 6 februari 2014 vindt de eerste editie plaats. LED Expo vindt in de Jaarbeurs Utrecht plaats en wel tegelijkertijd met de instal-latiebeurs VSK, waardoor een gecombi-neerd bezoek mogelijk is. Met nog exact zeven weken te gaan staat de organisatie van LED Expo inmiddels als een huis. Niet alleen is er een groot aantal exposanten die hun nieuwste producten en technologieën presenteren, maar er is ook een uitgebreid inhoudelijk programma geformeerd (red. zie ook het artikel op pagina 36).

KennisoverdrachtJaarbeurs Utrecht is twee dagen het toneel van de beurs waar facilitair managers, gebouwbeheerders, architecten, lichtont-werpers, ingenieurs, installateurs, adviseurs, bestuurders en hoofdambtenaren elkaar ontmoeten. De door internationale experts voorspelde exponentiële marktgroei is alleen mogelijk als de eindgebruiker led-verlichting

verder omarmt en de installatiecapaciteit toeneemt. Aan beide doelen wil de beursor-ganisatie een wezenlijke bijdrage leveren. De missie van LED Expo is het genereren van sales door het bevorderen van de commu-nicatie in de keten. Vrisekoop: ‘Plat gezegd doen we dat door een platform te creëren waar leveranciers, installateurs en eindge-bruikers elkaar zien, spreken en ontmoeten. Een platform waar contacten worden gelegd, waar informatie wordt uitgewisseld en waar deals worden gesloten. Kennisoverdracht en scholing zijn daarbij een onmisbare pijler. Voor leveranciers, installateurs én eindge-bruikers komen er uitdagende jaren. Wij gaan die uitdaging aan met het doel van LED Expo hét jaarlijkse moment te maken dat nie-mand die zich professioneel bezighoudt met led-verlichting wil missen.’

Drie pijlersDe opzet van het beursconcept 2.0 met drie verschillende pijlers is door exposanten volgens Vrisekoop enthousiast ontvangen. ‘De eerste pijler van de beurs is sales. Wij richten ons uitsluitend op de professionele bezoeker en nodigen enkel beslissers uit. Productkennis, marketing en techni-

sche workshops vormen de tweede pijler. Relatiebeheer en netwerken is het laatste speerpunt. Wij creëren op de beursvloer voor onze exposanten de randvoorwaar-den om succesvol relaties te ontvangen en het netwerk te onderhouden en uit te breiden. Onder die exposanten bevinden zich onder meer fabrikanten, importeurs, agenten en lichtadviesbureaus. Ten aan-zien van het inhoudelijke programma is er vooral heel veel te beleven. Van workshops over lichtberekeningen tot fi nancierings-mogelijkheden. Voor installateurs die nog niet begonnen zijn met led geldt dan ook dat zij LED Expo niet mogen missen!’

De komende periode wordt LED Expo on-der de aandacht gebracht bij de gewenste bezoekers. ‘Wij hebben met een groot aantal partijen samenwerking gezocht voor de bezoekersmarketing. De volgende organisaties hebben zich naast de IGOV aan ons verbonden: de Stichting Knoop-punt Innovatie Elektrotechniek Nederland (KIEN), de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV), de Stichting Erkenningsregelingen Installatiebranche (Sterkin) en het UNETO-VNI-onderdeel Stichting Erkenning Installatiebedrijven (SEI). Zij en diverse andere stakeholders die zijn aangehaakt bieden hun eigen achterban een gratis toegangskaart aan. Voorafgaand aan de beurs versturen wij in de komende weken bovendien ruim twin-tigduizend invitatiekaarten met diverse vakbladen mee. Met de bijbehorende invitatiecode kunnen de ontvangers zich voor gratis beurstoegang registreren.’Vrisekoop besluit: ‘De beurs is op woens-dag 5 februari ook ’s avonds geopend zodat geïnteresseerden ook na hun werk nog langs kunnen komen.’

De duurzame uitgeverij EG Media publiceerde in 2013 onder meer...

Informeer uw relaties op unieke wijze... www.egmedia.nl

‘Opleidingsmarkt

net als panelen

booming business’

VDL Flow: nieuwe

speler pakt rol als

systeemintegrator

AERspire lanceert

concept voor

BIPV-energiedak

Juni

201

3Ja

arga

ng 4

, num

mer

2

Solar magazine nr 13.indd 1

18-06-13 00:21

SEPT

201

3 •

BIO

BASE

D EC

ONOM

Y MAG

AZIN

E • ED

ITIE 3

-2013

ʻZonder verwaarding eiwitten

geen biobased economyʼSpecial over de potentie van eiwitten

Europeee Publiek-Privaat

Partnership BRIDGE van start:

ʻMidden- en kleinbedrijven onmisbaarʼ

Meer waarde met cascadering

in de hout- en energieketen

Ingezonden brief ProBos en Vagroen

Programma Bioraffi nage brengt

biobased toepassing naar markt

ʻIn een volgende fase stap naar productieschaalʼ

Machinebouwer Levitech

ontwikkelt een nieuwe

led-productiemachine

DistributiecentraAlbert Heijn voorzien

van led-verlichtingVeko Lightsystems

Zeemanzegt ja

tegen led-verlichting

De Verboden Stad neemt revolutionair

led-systeem in gebruik

LED

MAG

AZIN

E NR

. 1 -

DECE

MBE

R 20

13

V A K T I J D S C H R I F T B E N E L U X M A A R T 2 0 1 3

INHOUD

JAARLIJKS FORMULE E-TEAM

CONGRES OP 30 MEI 2013

‘BELGIË HAALT DOEL VAN 21.000

PUBLIEKE LAADPUNTEN IN 2020’

DOET LANCEERT YOUNG

PROFESSIONAL-NETWERK

FRISIAN MOTORS WERKT NA

TERREIN- EN WERKVOERTUIGEN

AAN ONTWERP PERSONENAUTO

EVPV-GRID MAAKT HAND IN

HAND GAAN ELEKTRISCH RIJDEN

EN ZONNE-ENERGIE MOGELIJK

RIJKSWATERSTAAT PAKT DOOR:

‘VIERHONDERD VOERTUIGEN GESCHIKT

OM TE ELEKTRIFICEREN, START IN 2013’

e-mobility maart 2013.indd 1

05-03-13 00:16

V A K T I J D S C H R I F T V O O R B E N E L U X J U N I 2 0 1 3

INHOUD

‘S-HERTOGENBOSCH WINT

EERSTE E-AWARD GEMEENTEN

DRIEHONDERD AANWEZIGEN

REIZEN AF NAAR NIEUWEGEIN

‘JE STELT GEEN DOELSTELLING

ALS JE DENKT DIE NIET TE HALEN’

BERT KLERK: ‘IK WIL HET

CHAGRIJN IN DE MARKT

LATEN VERDWIJNEN’

‘DE OPKOMST VAN ELEKTRISCH

VERVOER IS EEN TRANSITIE, EEN

WIJZIGING DIE TIJD VERGT’

FORMULE E-TEAM CONGRES ‘

ELEKTRISCH RIJDEN IS KLAAR VOOR DE VOLGENDE STAP

Special over de

Solar Days 2013

vanaf pagina 21

TULiPPS Solar

toont prototype

glazen energiedak

EXTRA THEMA:

Ins en outs beurs

Solar Solutions

Maa

rt 2

013

Jaar

gang

4, n

umm

er 1


18-03-13 22:05

FEB

2013

• B

IOBA

SED

ECON

OMY M

AGAZ

INE •

EDITI

E 1-20

13

‘Geen nieuwe opleidingen, maar

biobased economy incorporeren’Special over Human Capital voor de biobased economy

Vlaamse overheid werkt aan eigen

strategie voor biobased economy

‘Behoefte aan Raad voor de Bio-economy’

Innovatieproject ARBOR creëert

oplossing voor Europese 2020-doelen

Biomassa op duurzame wijze inzetten voor energie

Telerscollectief FresQ wijst

glastuinbouwers de biobased weg

‘Constante zoektocht naar reductie energieverbruik’

BBEM4.indd 1

04-02-13 17:01

Special vakbeurs

Energie 2012

vanaf pagina 21

Uneto-VNI pleit

voor snellere

energietransitie

Machinebouwers

kijken rooskleurig

naar de toekomst

Sept

/Okt

201

2Ja

arga

ng 3

, num

mer

3


25-09-12 12:17

Heliox presenteert

eerste Nederlandse

micro-inverter

DSM: ‘In toekomst

meer “Nederlands”

in pv-producten’

Special vakbeurs

Solar Event 2013

vanaf pagina 19

Sept

embe

r 201

3Ja

arga

ng 4

, num

mer

3


04-09-13 19:15

JUNI

201

3 •

BIO

BASE

D EC

ONOM

Y MAG

AZIN

E • ED

ITIE 2

-2013

Attero werkt met partners aan

pilotinstallatie PHA-productieDoel van massaproductie in 2016-2017

Planty Pot: klaar voor volumeproductie

biologisch afbreekbare plantenpotten

‘Tuincentrumketens willen nu wél met ons om de tafel’

Platform BioDelta Zuidvleugel

van start als samenwerkingsverband

‘Doel is afstemming en minder versnippering’

‘Grondstoffenpositie toereikend

voor ontwikkeling technologie’

Bezit biomassastromen wordt steeds belangrijker

BBEM5.indd 1

03-06-13 21:23

‘Openbare verlichting

mag niet het kindje vande rekening worden’

Eindhoven Airportopmaat Lumosa

voor markt van

openbare verlichting

Led ende eer

die het toekomt

‘Led-markt wordtgroter dan die

van zonnepanelen’

LED

MAG

AZIN

E NR

. 0 -

SEPT

EMBE

R 20

13

V A K T I J D S C H R I F T B E N E L U X S E P T E M B E R 2 0 1 3

INHOUD

SPECIAL ECOMOBIEL EN

ECOLOGISTIEK VANAF PAGINA 19

‘INZICHT KRIJGEN IN AGENDA

VAN ZON EN ELEKTROMOBILIST’

‘OPLADEN MOET NET ZO

MAKKELIJK WORDEN ALS WIFI’

‘OPENBAAR VERVOER LAAT

ZICH NIET BEPERKEN DOOR

TECHNISCHE TEKORTKOMINGEN’

‘ZZAPPER WEEGT SLECHTS

HONDERD KILO EN BESTAAT UIT

MAXIMAAL VIJFTIG ONDERDELEN’

JAN-CHRISTIAAN KOENDERS: ‘PERCEPTIE- EN TECHNIEKCURVE MOETEN BIJ ELKAAR KOMEN

OM DE MARKT EEN HOGE VLUCHT TE LATEN NEMEN’

SPECIAL ECOMOBIEL 2013

e-mobility sept 2013.indd 1

16-09-13 22:03


Workshop meetsystemen OliNoEen van de drie pijlers van LED Expo is de organisatie van veelal technische workshops. In de sessies wordt dieper ingegaan op productkennis, marketing, certificering, innovaties en andere mark-tontwikkelingen. Voor die workshops werkt LED Expo onder meer samen met OliNO en DEKRA. OliNO zal in haar workshops aandacht besteden aan meetsystemen voor de kwaliteit van led-verlichting. Onderdeel van de dagelijkse activiteiten van OliNO is het verrichten van onafhankelijke professionele lichtme-tingen. Zo wil zij het publiek informeren over de werkelijke prestaties van ener-giezuinige lampen die op de markt zijn. Inmiddels beschikt de organisatie over Nederlands grootste publieke data-base van onafhankelijke lampmetingen. Overigens kunnen beursbezoekers op de OliNO-stand hun led-lamp laten nameten op kwaliteit. DEKRA werkt op haar beurt al twee jaar aan de uitrol van het ‘DEKRA

Nr. Exposant 1 BB-Light Concepts2 CDE3 De Kruijter4 De Led Leverancier5 Dekra6 Elincom7 Esttech8 ETAP9 Euro Led Light10 GHM Eclatec11 Harvard Engineering12 Helvar13 Holland Esco14 IGOV15 [inst]ALLICHT16 Integral LED (optie)17 Kelpa B.V.18 Key-light19 LED Magazine20 Ledshine21 Lightronics22 Lightwell23 Lokoled24 Lux-groep25 M&M Verlichting26 MKB Energie Info27 Modernista28 Nedelko29 Nobra Technisch Adviesbureau30 NSVV31 Ocean Optics32 OliNo33 Orange lighting34 Paul Neuhaus Leuchten35 PoleLed36 Ramselaar LED Light Solutions37 Rotec (België)38 SEI39 Sterkin

het inhoudelijke programma van LeD expo in het kort

De vakbeurs LED Expo biedt diverse workshops en inhoudelijke sessies. Hieronder treft u een overzicht aan van de verschillende deelnemers en de lezingen die zij geven. Het meest actuele programma kunt u vinden in het dossier ‘LED Expo’ op de website van LED Magazine (www.ledmagazine.nl).

LED Performance-keurmerk’. Dit kwali-teitskeurmerk heeft betrekking op zowel de prestaties – zoals levensverwachting en kleurstabiliteit – als de elektrische veiligheid van geteste producten.

Kennisworkshops installateursNiet alleen OliNO en DEKRA zullen work-shops verzorgen tijdens LED Expo. Ook de Stichting Knooppunt Innovatie Elektrotech-niek Nederland (KIEN) en de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV) geven een aantal presentaties. De Stich-ting KIEN – die tot doel heeft innovatie in de installatiesector te bevorderen – wil met de workshops samen, met de NSVV, het kennisniveau bij installateurs over led-verlichting naar een hoger plan tillen.

IGOV PaviljoenHet InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV) is Nederlands belang-rijkste overlegorgaan voor overheidsfunc-tionarissen die verantwoordelijk zijn voor

de openbare verlichting. LED Expo kent een speciaal IGOV Paviljoen waar expert-bedrijven die actief zijn in de openbare verlichting hun led-oplossingen presen-teren. Het paviljoen kent vier thema’s: functioneel, decoratief, stadsilluminatie en vervanging. Aan de voorzijde van het paviljoen worden bijzondere innovaties gepresenteerd middels de tentoonstelling ‘De Openbare Verlichtingsboulevard’.

2030Verder is er in het paviljoen een work-shopruimte (in de tweede workshopruimte op LED Expo vinden de informatiesessies van de overige exposanten plaats) waar de beursbezoekers zich kunnen laten informeren over diverse onderwerpen rond openbare verlichting. Daarbij komen onderwerpen aan de orde als ‘het onder-grondse net’, ‘de openbare ruimte en de gebruiker’, ‘technologie en lichttechniek’, ‘kwaliteit’ en ‘hoe maak ik als ambtenaar een keuze uit het brede aanbod?’. Een van de lezingen zal in ieder geval gaan over de ‘Visie Openbare Verlichting 2030’. Daarbij wordt stilgestaan bij de verhou-ding openbare verlichting versus de gebruiker van de openbare ruimte in de toekomst. In de visie komen onder meer de toekomst van de energienetten, de techniek, de gebruiker en de verdienmo-dellen aan de orde.

exposantenlijst LeD expoOp woensdag 5 en donderdag 6 februari 2014 geven vermoedelijk zo’n zeventig bedrijven acte de présence op de eerste editie van de vakbeurs LED Expo. Zij zullen in Jaarbeurs Utrecht een dwarsdoorsnede tonen van wat de Nederland led community te bieden heeft aan installateurs, gebouweigenaren, facility managers, projectinrichters, architecten, lichtontwerpers en ambtenaren. Onderstaand exposantenoverzicht is bijgewerkt tot en met 2 december 2013.

40 Tao Rental BV41 Tauw B.V.42 Telerex Europe43 Tellus Lighting44 Van Dalen45 Verbatim (optie)46 Verlichting.nl47 Vezalux48 we-ef

Voor de meest actuele exposantenlijst surf naar het LED Expo-dossier op de website van LED Magazine (www.ledmagazine.nl en klik op de dossierbutton in rechter-kolom) of surf naar de website van de vakbeurs LED Expo (www.ledexpo.nl). Er zijn nog enkele stands beschikbaar.


BB Lighconcepts presenteert BB LeDlightpipe Park Assist

diverse mogelijkheden voor het actief geleiden en sturen van de verkeersstroom. Het BB LEDlightpipe Park Assist systeem is ontstaan via een samenwerking met TKH Parking Solutions en bestaat uit de BB LEDlight-pipe EVO en technologie van het Park Assist Parkeer-verwijssysteem. Met de BB LEDlightpipe EVO kunnen overigens armaturen tot zestien meter lengte ge-maakt worden met tweeën-zeventig led’s en één driver.

Nobra geeft lezing over dashboard voor sturing openbare verlichting

Nobra Technisch Adviesbureau, gespecialiseerd in open-bare verlichting, geeft op LED Expo een bijzondere lezing over een dashboard waarmee openbare led-verlichting bestuurd kan worden. Nobra biedt een breed scala aan diensten voor openbare verlichting; van het ontwikkelen van een uitgekiend plan voor de openbare verlichting tot het vervangen van kapotte verlichting. Een nieuwe inno-vatie waar Nobra middels de lezing informatie over geeft is het dashboard dat diverse functionaliteiten bevat om de openbare led-verlichting te sturen.

BBLightconcepts toont op LED Expo de BB LED-lightpipe Park Assist. Dit nieuwe product van het Doetinchemse bedrijf combineert in één systeem duurzame led-verlichting en parkeerverwijzing. Het led-lichtsysteem biedt via vision-technologie de gebruiker van de parkeer-garage extra gemak bij het vinden van vrije parkeer-plaatsen, vermindert voor de parkeergarage-eigenaar het zoekverkeer en biedt hem

Lightronics voorziet talentsquare van tweehonderd DOTT-armaturen

Nedelko lanceert Prolumia Pro-Area waterdicht led-opbouwarmatuur

Importeur en distribiteur Nedelko lanceert het Prolumia Pro-Area waterdichte led-opbouwarmatuur. Volgens het bedrijf is het hét energiezuinige alternatief voor waterdichte fl uorescen-tie-armaturen. De Prolumia Pro-Area is naar keus leverbaar met een ingebouwde microgolf-bewegingssensor waarbij detectie-bereik, brandduur en daglichtniveau ingesteld kunnen worden. Verder kan de Pro-Area met een noodunit worden geleverd.

CityCampus TalentSquare is een project van woningcor-poratie TBV Wonen in het hartje van Tilburg. TalentSquare biedt woonruimte aan ruim zevenhonderd (internationale) studenten, afgestudeerden, starters en kenniswerkers in zo’n vierhonderdvijftig studio’s en tweehonderdvijftig kamers. Het trappenhuis en de entreehal zijn voorzien van tweehonderd DOTT-armaturen van Lightronics. Het DOTT-armatuur zal ook op de LED Expo te zien zijn op de stand van het bedrijf.

LUX-Groep toont bezoekersLED Expo Armaturenwijzer.nl

De LUX-Groep maakte afgelopen zomer bekend de stoute schoenen aan te trekken en verantwoordelijke overheids-functionarissen voor de openbare verlichting de helpende hand te reiken. Het bedrijf maakte bekend de webbased applicatie Armaturenwijzer.nl te ontwikkelen om het overwel-digende aanbod aan armaturen voor de openbare verlichting meer overzichtelijk te maken. De portal Armaturenwijzer.nl, die half oktober gelanceerd werd, stelt de gebruiker in staat het meest geschikte armatuur te kiezen via een slimme, een-voudige en gratis database. De Lux-Groep is ervan overtuigd dat deze dienst voor de eindgebruiker (gemeenten en pro-vincies) maar ook voor bijvoorbeeld adviseurs, architecten, ontwerpers en stedenbouwkundigen een welkome aanvulling biedt op de al aanwezige informatiebronnen.

34 • LED MAGAZINE DECEMBER LED MAGAZINE DECEMBER • 35

EindhovenEindhoven wil zich profi leren als proeftuin voor een slim lichtnet. Recent werd in het kader hiervan door de gemeente groen licht gegeven voor een aanbesteding en werd op Strijp-S revolutionaire led-verlichting in gebruik genomen (red. zie ook het eerste artikel in de genoemde reeks op pagina 26).

EdeEde is een spreekwoordelijke oude rot in het vaak. Al in 2005 (!) beleefde Ede een wereldprimeur door als eerste ter wereld vier lichtmasten met led-verlichting in de openbare ruimte te plaatsen. Met deze vier lichtmasten deed de gemeente ervaring op voor de verlichting van de toekomst. Twee jaar geleden werd de testfase afgesloten en om besloten het merendeel van de

De ‘koplopers’ in beeldNederlandse gemeenten omarmen led-verlichting:

Led en openbare verlichting lijken zo langzamerhand onlosmakelijk met elkaar verbonden. De ene na de andere gemeente kondigt aan

met led-verlichting in haar openbare ruimte aan de slag te gaan. De ene ambitie is ook nog groter dan de andere. Maar welke gemeenten

maken nu in de praktijk daadwerkelijk meters? LED Magazine bracht een viertal gemeenten kort in beeld: Ede, Eindhoven, Tilburg

en Utrecht. In een reeks van vier artikelen zullen deze gemeenten in het komende kalenderjaar op de voet gevolgd worden.

openbare verlichting van Ede van led’s te gaan voorzien. In totaal gaat het om zo’n achttienduizend lichtpunten. Inmiddels is ook vastgelegd welk armatuur standaard bij vervangingsprojecten en nieuwbouwprojec-ten ingezet wordt.

TilburgTilburg wordt in dit nummer van LED Magazine door Arthur Klink – oprichter van het InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (IGOV) – betiteld als ‘de gemeen-te die bij wijze van spreken ’s ochtends als eerste in de rij staat als er een nieuwe iPad uitkomt. Drie jaar geleden maakte Tilburg als een van de eerste Europese gemeenten bekend grootschalig over te stappen op led-verlichting. De voormalige textielstad bestelde bij Philips vierentwintighonderd

led-lampen voor de openbare ruimte. Dit in het kader van het project LED’s GO!. Alle lichtpunten met led’s kunnen sindsdien ’s nachts gedimd worden. In februari 2013 maakte Tilburg bekende nog eens 1,4 mil-joen euro extra uit te trekken voor het ver-sneld vervangen van straatverlichting door led-lampen. In totaal gaat het om tweeën-twintighonderd lampen, goed voor zo’n vijf procent van de openbare verlichting.

UtrechtDe gemeente Utrecht voerde de afgelo-pen jaren een groot aantal pilots uit met led-verlichting en implementeerde ook een grote hoeveel led-lampen in de openbare ruimte. Al in 2008 startte Utrecht als een van de eerste G4-steden een proef met met led- verlichting in lantaarnpalen. In vier proefstraten werden conventionele lampen vervangen en lichtmetingen gehouden. Een van de andere in het oog springende pilots werd gerealiseerd langs het fi etspad Papendorpsepad, tussen Nieuwegein en Utrecht. Daar werd dynamische led-verlichting aangebracht. Als er niemand langskomt, is het licht standaard gedimd. Het gloeit langzaam tot honderd procent als een fi etser of bromfi etser op komst is. Vanwege haar inspanningen voor energie-zuinige openbare verlichting ontving Utrecht twee jaar geleden samen met Tilburg een EU Green Light Plaquette. Het GreenLight Programma is een initiatief van de Europese Commissie ter stimulering van kwalitatief hoogwaardige en energiezuinige verlichting. Zij roemde Utrecht onder meer vanwege de keuze om bij vierduizend straatlantaarns de conventionele verlichting te vervangen door de energiezuinige variant.


new York gaat 250.000 lantaarns van led-verlichting voorzienIn de rubriek Internationaal analyseert LED Magazine ieder kwartaal een ‘nieuwtje’ uit het buitenland. Ditmaal laat de redactie haar licht schijnen over de aankondiging van de burgemeester Michael Bloomberg van New York die recentelijk bekendmaakte de circa tweehonderdvijftigduizend straatlantaarns van led-verlichting te gaan voorzien.

inteRnAtiOnAALBloomberg typeerde New York’s led-project als ’s werelds grootste, maar het is niet het eerste. Los Angeles bijvoorbeeld, rondde onlangs de installatie van 141.089 straatlan-taarns voorzien van retrofi t led-verlichting af. De stad stelt dat de besparingen de verwachtingen ver hebben overtroffen – drieënzestig procent besparing ten opzichte van de geprognosticeerde veertig procent – dat en de lichtvervuiling sterk afgenomen is. Andere Amerikaanse steden hebben inmid-dels ook de hand aan de ploeg geslagen. Zo werken Seattle, Las Vegas, Austin en San Antonio aan de implementatie van led-verlichting. Volgens Navigant Research zal Amerika in 2020 dan ook zeventien miljoen led-straatlantaarns tellen, terwijl dit er vorig jaar nog maar drie miljoen waren.

TweeledigHet New Yorkse project moet in 2017 af-gerond zijn en kent drie fases. De eerste fase van tachtigduizend verlichtingspun-ten moet in december 2015 afgerond zijn, waarna het tempo snel opgevoerd zal worden. ‘Onze belastingbetalers bespa-ren straks veertien miljoen dollar per jaar door deze energiezuinige verlichting’, aldus Bloomberg. ‘De besparingen zijn tweeledig: de led-verlichting verbruikt minder stroom dan de huidige hogedruk natriumlampen – dit resulteert in een jaarlijkse besparing van zes miljoen dollar – en ze hebben een veel langere levens-duur wat jaarlijks tot een besparing van acht miljoen dollar op de onderhoudskos-ten leidt. De led-verlichting gaat maxi-

maal twintig jaar mee, terwijl de huidige straatverlichting maar een levensduur van gemiddeld zes jaar heeft.’Bloomberg’s project kent een lange aan-looptijd. De stad voert al een aantal jaren pilots uit, onder meer in Central Park en op East River Bridges. Bovendien werden, in samenwerking met het Amerikaanse minis-terie van Energie, meerdere studies over de doeltreffendheid van de led-technologie uit-gevoerd. De aangekondigde vervangings-actie is bovendien te plaatsen in het doel van New York om de CO2-uitstoot van het stadsbestuur in het kader van het ‘Accele-rated Conservation and Effi ciency’ (ACE) programma in 2017 met dertig procent te hebben verminderd. De led-verlichting gaat daar een signifi cante bijdrage aan leveren.

Led-verkeerslichtenIn het afgelopen decennium maakte New York haar status als ‘led-pionier’ al eerder waar. Zo was New York de eerste grote Amerikaanse stad die overstapte op led-verkeersverlichting. Alle 12.700 armaturen van gesignaleerde kruispunten werden van led-lampen voorzien. Dit leidde al tot een jaarlijkse energiebesparing van eenentach-tig procent, oftewel zeventigduizend dollar en zo’n 248.000 kilowattuur aan stroom. Bloomberg ziet zijn volgende stap om de straatlantaarns van led-lampen te voorzien dan ook als logisch. ‘Het gebruik van led’s voor straatverlichting is niet alleen een “bright” idee, maar ook een noodzaak om te komen tot meer duurzame steden die effi ciënter werken.’

Machinebouwer Levitechontwikkelt een nieuweled-productiemachine

DistributiecentraAlbert Heijn voorzienvan led-verlichtingVeko Lightsystems

Zeemanzegt jategen led-verlichting

De Verboden Stad neemt revolutionairled-systeem in gebruik

LED

MAG

AZIN

E NR

. 1 -

DECE

MBE

R 20

13

JA, ik neem een postabonnement op LeD Magazinevoor 49,95 per jaar exclusief btw

JA, ik neem een digitaal en kosteloos abonnement op LeD Magazine

en/of

www.twitter.com/LEDMagazineNL www.facebook.com/LEDMagazineNL


Driehonderdtwintig Zeemanwinkels al voorzien van LiORis’ led-verlichting‘De drie grote pijnpunten van kwalitatief mindere led-

producten zijn tegenvallende duurzaamheid, kleurconsistentie en helderheid. De meeste merken kunnen de eindgebruiker niet garanderen dat je bij duizend led-lampen met het blote oog geen kleurverschil ziet. Wij zetten daarom een nieuwe

productiestandaard voor led-verlichting neer.’ Aan het woord is Marcellus Ros, managing director van Solid Semecs, het

moederbedrijf van led-verlichtingsbedrijf LIORIS.

‘Wij zetten productiestandaard voor led-verlichting neer’

Solid Semecs is een internationaal elektronica assemblage- en productiebedrijf en heeft vestigingen in Nederland, Duitsland, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Slowakije. Vanuit het hoofdkantoor in Uden kan men real life de productie in het Slowaakse Vráble volgen. De hagelnieuwe fabriek met zonnepanelen en led-verlichting is een jaar in gebruik en beschikt over state-of-the-art productietechnologie. In de fabriek worden naast de led-producten van LIORIS ook onderdelen geproduceerd voor gerenommeerde bedrijven als Honeywell, KACO New Energy en voor tier one leveranciers uit de automotive industrie. De fabriek beschikt over een uitgebreide range aan productiecertifi ceringen, van ISO tot VDE, Dekra en TS.‘De productienormen van de automobielindustrie hebben wij vertaald naar de led-tl-producten van LIORIS’, vertelt Dave Groeneveld, sales manager bij LIORIS. ‘Een groot aantal led-producten die de afgelopen jaren op de markt zijn gekomen heeft volgens gebruikers een teleurstellende kwaliteit. Wij hebben fors geïnvesteerd in de ontwikkeling van ons product om die kwaliteit wel te kunnen borgen. De afgelopen tweeënhalf jaar hebben wij in de diepte geanalyseerd aan welke eisen led moet voldoen om te zorgen dat je een hoogwaardig en duurzaam product hebt. Aan het begin van dit kalenderjaar hebben wij onze marktintrede gedaan.’ Ros vult aan: ‘Wij zetten de nieuwe productiestandaard voor led-verlichting neer. Alle competenties zijn aanwezig om in huis te ontwikkelen, te produceren tegen een concurrerend prijsniveau en producten te vermarkten.’

BlindstroomDe afzet van LIORIS’ technologie bestaat uit twee delen. Enerzijds brengt het bedrijf haar eigen eindproducten op de markt, anderzijds verkoopt het ook de gepatenteerde Vitrum driver-technologie aan andere original equipment manufacturers. Groeneveld: ‘Het is een eigenwijze driver in de goede zin van het woord. Door de powerfactor van 0,997

Marcellus Ros, managing director Solid Semecs:

In september maakte winkelketen Zeeman op haar website bekend een samenwerking te zijn aangegaan met LIORIS. Inmiddels heeft het bedrijf alle driehonderdtwintig Zeeman-fi lialen in België en Luxemburg voorzien van led-verlichting. In Nederland fungeerde de winkel in Vleuten als pilotstore. Het gezamenlijke doel van LIORIS en Zee-man is om binnen afzienbare tijd alle twaalfhonderdvijftig bestaande Zeeman-fi lialen te voorzien van led-verlichting. Dit zal ook de standaard worden voor nieuwe fi lialen.

genereren wij nagenoeg geen blindstroom en geen netvervuiling, oftewel storing op andere producten. In feite is het te vergelijken met schilderen: hoe zorgvuldiger je schuurt en de grondverf aanbrengt, hoe beter het lakresultaat. Oftewel: hoe beter de drivers, hoe beter de led-verlichting.’ Ros: ‘In onze roadmap zijn het aansturen van hogere vermogens en de miniaturisering van de driver toekomstige doelen. De volgende generatie driver zal alweer veertig procent kleiner zijn dan de huidige.’ ‘Semecs brengt overigens led-verlichting naar de automotive markt en LIORIS concentreert zich op indoorverlichting voor de facilitaire markt en groeien bloeiverlichting’, vervolgt Ros. ‘Het gaat bij indoorverlichting om groot vastgoed, retailketens en parkeergarages.’

PijnpuntenRos en Groeneveld geloven in het aanbieden van een retro-fi toplossing. ‘Daar waar bestaande infrastructuur aanwezig is, kun je die het beste benutten. Het zorgt voor een lager investeringsniveau en kortere terugverdientijd. Bovendien is de installed base voor een retro-fi toplossing enorm groot.’ De eerste grote klant met een omvangrijke installed base werd dit najaar binnengehaald met

winkelketen Zeeman (red. zie kader). ‘In ons missionariswerk hebben wij nu een icoonklant binnengehaald. Dat is belangrijk, want onbekend maakt onbemind’, stelt Groeneveld. ‘Ook in het geval van Zeeman hebben wij gezien dat je met één onderscheidend element de race niet kunt winnen. Het gaat om de balans van het product. Negatieve ervaringen met led zijn in het verleden vooral ontstaan doordat de duurzaamheid van het product tegenviel. Door een te grote warmteproductie werd de geclaimde levensduur van led-producten veelal niet gehaald. Op dit specifi eke deel zit het geheim van de smid: onze led-verlichting produceert relatief weinig warmte.’‘De drie grote pijnpunten van kwalitatief mindere led-producten zijn tegenvallende duurzaamheid, kleurconsistentie en helderheid’, vervolgt Ros. ‘De meeste merken kunnen de eindgebruiker niet garanderen dat je bij duizend led-lampen met het blote oog geen kleurverschil ziet. Dergelijke zaken zitten bij ons in het productie- en kwaliteitssysteem ingebakken. Bovendien proberen wij de klant te ontzorgen via drie “pakketten”. Pakket A is het product, pakket B is de installatieservice en pakket C is de fi nanciering. De klant kan zijn pakket zelf samenstellen.’

Het komend kalenderjaar zal LIORIS volgens Ros en Groeneveld de markt verder proberen te veroveren. ‘Wij zullen daar waar nodig onze generieke led-technologie vertalen naar specifi eke indoor marktsegmenten. De domestic markt is immers anders dan die van retail, groot vastgoed of openbare bouwen.’ Want ook in gebouwen in de openbare ruimte zien Ros en Groeneveld kansen. ‘Recent hebben wij zestig gemeenten met een eigen parkeergarage aangeschreven. De business case die wij hen presenteren? Per duizend conventionele tl-buizen in hun parkeergarage, kunnen zij per kalenderjaar twintigduizend euro besparen door over te stappen op led-tl. Inmiddels zijn wij al met meer dan twintig gemeenten in gesprek over de mogelijkheden.’Een nog ongenoemd marktsegment is dat van groeien bloeilampen. ‘Wij hebben een lichtreceptuur ontwikkeld waarbij een plant groeit, bloeit en vrucht krijgt’, licht Groeneveld toe. ‘Er is geen daglicht nodig. Bij wijze van spreken kun je in een Chinese wolkenkrabber met onze lamp op de honderdste etage rijst kweken. Op dit moment zijn wij in onderhandeling met een bedrijf die het product in de markt gaat zetten; van het opkweken van stekken tot kleinschalige teelt en industriële kassen.’

‘Zeeman heeft in de afgelopen jaren een behoorlijke zoektocht afgelegd, pilots uitgevoerd en maar liefst vijftien markt-partijen benaderd om led-verlichting voor haar winkels te leveren’, licht Groeneveld toe. ‘Zij hielden daar nog steeds geen tevreden gevoel aan over. Wij zijn met hen in gesprek gegaan en kregen een duidelijke boodschap: “licht is voor Zeeman een cruciaal onderdeel van de winkelformule, lever het licht dat wij als volwaardige opvolger kunnen zien van conventioneel licht”.’ Ros vult aan: ‘De eerste fase van het binnenha-

len van deze klant was daarmee hen overtuigen dat wij een lamp kunnen maken die beantwoordt aan de licht-beleving die Zeeman wil. Laat dat nu net onze expertise zijn. Als een klant op de hoogte van het schap licht van 425 lux en 3.722 kelvin wil met een specifi eke lumen-watt-verhouding en een bepaalde CRI-waarde, dan maken wij die lamp. Dat doen wij niet alleen vandaag, maar ook morgen, volgende maand en volgend jaar. Na de succes-volle pilots zijn dan ook alle fi lialen in België en Luxemburg al omgebouwd.’

engineering natural light

Het natuurlijk licht op onze aarde is adembe-nemend mooi. Niet alleen de pracht van ons zon en maanlicht, maar ook de lichteffecten die ontstaan door refl ecties en buiging van licht aan oppe rvlakken en materialen is schitterend. Het kunstlicht dat we in allerlei varianten kunnen maken sinds Thomas Edison in 1897 het licht gevangen heeft in een glazen bolletje steekt daar schril bij af en in zeker opzicht vervuilt het zelfs ons milieu. Vanuit de ruimte maakt dat kunstlicht de contouren zichtbaar van kustlijnen en ste-den. In metropolen als New York, Londen en Parijs wordt het ’s nachts niet meer donker door het overvloedig aanwezige kunstlicht. In steden als Shanghai, Tokio en Hongkong domineert de reclameverlichting het nachte-lijke straatbeeld.

Al dit licht is niet natuurlijk omdat het op geen enkele wijze rekening houdt met de biologische en psychologische uitwerking op de mens. Natuurlijk weten wij al sinds mensenheugenis dat de ritmes van de aarde en de zon – die dag en nacht en de seizoenen bepalen – grote invloed op ons hebben. We wisten echter lange tijd niet wat de onderliggende mechanismen zijn, hoe ze ons beïnvloeden en hoe ze aangewend kunnen worden om natuurlijke lichteffecten te genereren. Maar er is veel goed nieuws te melden. In 1991 publiceerde Russel Foster over de baanbrekende ontdekking dat wij in ons netvlies naast de lang bekende kegeltjes en staafjes nog een derde type fotoreceptor hebben die licht omzet in signalen die de hormoonbalans in onze hersenen beïnvloe-den. Dus licht veroorzaakt in ons oog naast visuele effecten die ons het vermogen geven om helderheid en kleur waar te nemen, ook biologische effecten die invloed hebben op onze natuurlijke klok en ritmes. Daarnaast kunnen we sinds de laatste jaren beschikken over led-licht. Kunstlicht komt niet meer uit het glazen bolletje van Thomas Edison maar uit dezelfde halfgeleidermaterialen waarmee

ook computerchips gemaakt worden. Deze nieuwe technologie maakt het mogelijk om licht van iedere gewenste golfl engte en intensiteit te maken en dat kost bijna niets in termen van energie. Kortom, we zijn er klaar voor: kunstlicht kan nu bevrijd worden uit het meer dan honderd jaar oude glazen bolletje en in-gezet worden om de mens te dienen. We kunnen nu natuurlijk licht maken dat ons concentratievermogen verhoogt, stress verlaagt, slaap verbetert en hersteltijden verkort. Eindelijk kan het natuurlijke licht weer terugkomen in ons leven en dit is dan ook de missie van het Intelligent Lighting Institute (ILI) van de Technische Universiteit Eindhoven.

Het ILI heeft vijf programmalijnen die bijdragen aan het concept Engineering Natural Light. Al deze lijnen bevatten projectportfolio’s waarin de ontwikkeling en validatie van nieuwe lichtconcepten centraal staan. De aanpak is multidiscipli-nair met een verbinding tussen ener-zijds harde bètawetenschappen zoals wiskunde, natuurkunde en informatie en anderzijds mensgerichte wetenschap-pen zoals biologie, psychologie en de interactie mens-machine. Een uniek element is de aanpak in zogenaamde LivingLabs. Dit zijn realistische omgevin-gen waar de experimenten in een real-life setting worden uitgevoerd. Een belang-rijke factor voor het succes van het ILI is de professionele samenwerking met andere innovatiepartners. Hierbij moeten vooral Philips en de gemeente Eindhoven genoemd worden die het mogelijk maken om state-of-the-art lichtconcepten op grotere schaal uit te rollen en te onder-zoeken. Deze samenwerking laat eens te meer zien dat de Brainport regio voorop loopt op het gebied van publiek-private samenwerking en zijn naam als ‘slimste regio van de wereld’ waarmaakt.


6 december 2013 tot en met 19 januari 2014Amsterdam Light festival De historische binnenstad van Am-sterdam is ruim vijftig winterdagen het sfeervolle decor voor het internationale licht- en waterfestival. Het festival toont verschillende lichtsculpturen, projecties en installaties van hedendaagse (inter-nationale) kunstenaars in de openbare ruimte, veelal mogelijk gemaakt met led-verlichting. www.amsterdamlightfestival.com

15 tot en met 17 januari 2014Vakbeurs facilitair Dit evenement is sinds de start in 1999 uitgegroeid tot het vakevenement op het gebied van facilitair management. Met gemiddeld bijna twintigduizend bezoekers en ruim vierhonderd stand-houders per editie is het evenement op zijn vakgebied zelfs het grootste van de gehele wereld. De beurs be-steedf traditiegetrouw ook aandacht aan (led-)verlichting.www.vakbeursfacilitair.nl

5 en 6 februari 2014LeD eXPOLED Expo is dé nieuwe vakbeurs voor de led-verlichtingsbranche. LED Expo biedt professioneel geïnteresseerde bezoekers een helder overzicht van het huidige assortiment, de actuele ontwik-kelingen en de brede toepassingsmo-gelijkheden. Tijdens LED Expo kunnen bezoekers op één locatie een transpa-

rant marktoverzicht krijgen en kennis opdoen tijdens de workshops.www.ledexpo.nl

23 tot en met 26 februari 2014LeD chinaLED China in Guangzhou is naar eigen zeggen het grootste dedicated led evenement ter wereld. Met ruim tachtigduizend vierkante meter beurs-ruimte, twaalfhonderd exposanten en tachtigduizend bezoekers is het een beurs van formaat. www.ledchina-gz.com

27 februari 2014smart Lighting controls europe De Lighting Industry Association (LIA) presenteert deze grote conferentie over lighting controls. Naast de top tien met quick wins zal er tijdens het evenement aandacht besteed worden aan het inte-greren van de besturingselementen voor led-verlichting. Verder wordt stilgestaan bij de uitdagingen en kansen die led-verlichting met zich meebrengt.www.thelia.org.uk/events/lia-events/smartcontrols

11 tot en met 13 maart 2014elektro Vakbeurs VenrayDe El ektro Vakbeurs Venray trok in 2013 ruim honderd exposanten en 3.435 elektrotechnici. De groei die afgelopen jaar gerealiseerd is wil de organisatie in 2014 doorzetten. De fabrikanten, impor-teurs en toeleveranciers die exposeren

zijn werkzaam binnen diverse discipli-nes in de elektrotechnische branche, waaronder lichttechniek. www.evenementenhal.nl/venray 30 maart tot en met 4 april 2014Light + BuildingLight + Building is ’s werelds grootste beurs op het gebied van verlichting en gebouwen. De afgelopen editie trok de vakbeurs drieëntwintighonderd expo-santen en 196.000 bezoekers, waar-onder een groot aantal Nederlandse standhouders en bezoekers. Iedere twee jaar presenteert de industrie haar laatste innovaties. Van led-technologie tot zonne-energieproducten, elektri-sche mobiliteit, slimme meters en smart grids. www.light-building.messefrankfurt.com

7 tot en met 11 april 2014Week van de Openbare RuimteDit jaar werd de Week van de Open-bare Ruimte als ‘zusje’ van de al tien jaar bestaande Dag van de Openbare Ruimte voor het eerst georganiseerd. Ruim zeshonderd deelnemers kwamen op het evenement af. Bezoekers kunnen ook bij de tweede editie kiezen om één van de vijf themadagen bij te wonen. De themadag Licht trok afgelopen jaar de meeste bezoekers en vindt ditmaal op 9 april plaats.www.weekvandeopenbareruimte.nl

’s connect


Over emile AartsEmile Aarts studeerde natuurkunde

in Groningen, was vice-president en Wetenschappelijk programmadirec-

teur van Philips Research. Tegen-woordig is Aarts hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven en wetenschappelijk directeur van

het Intelligent Lighting Institute.

cOLUMn

42 • LED MAGAZINE DECEMBER WWW.VSK.NL

GA NAAR VSK.NL EN

REGISTREER VOOR GRATIS

TOEGANG3 T/M 7 FEBRUARI 2014JAARBEURS UTRECHT

THEMA: SLIMMER SAMEN WERKEN

VNS13-1025_Adv_VSK2014_NL_210x297_v2.indd 1 14-11-13 13:57

COLOFON

Jaargang 1 - nr. 1 december ’13LED Magazine is het leidinggevende Nederlandstalige multimediale plat-form voor eenieder die professioneel betrokken is bij (led-)verlichting in Vlaanderen en Nederland. LED Ma-gazine kent een online nieuwsportal, e-mailnieuwsbrief en vakblad. Het vakblad verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

Uitgever & Hoofdredacteur Edwin van Gastel (EG Media)(E). [email protected]

Eindredactie Els Stultiens (EG Media)

Vormgeving Bette van Loenen (EG Media)Thijmen van Loenen (FloenID)

Fotografie Vincent Knoops en Aldo Alessi

Coverfoto Zeeman / Aldo Alessi

Abonnementen & Advertenties [email protected]

Redactieadviesraadleden M. Weeda (BOM), H. Wijsman (FHI) en Robert Jan Vos (NSVV)

© EG Media 2013 - Niets uit deze uitgave

mag worden overgenomen zonder toe-

stemming van de uitgever. Redactie en

uitgever zijn zich volledig bewust van hun

taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave

te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen

enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor

eventueel voorkomende onjuistheden.

LeD industry RegisterDoor uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het LED Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden licht professionals, van fabrikanten, tot installateurs, overheidsfunctionarissen, commerciële eindgebruikers, lichtontwerpers, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘LED Industry Register’ formulier digitaal in via www.ledmagazine.nl/industrieregister

N.V. BOMOntwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-BrabantGoirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. + 31 88 83 111 20 I. www.bom.nl

FHI LED ClusterNederlandse brancheorganisatie voor Industriële Elektronica Postbus 366, 3830 AK LeusdenT. + 31 33 465 75 07I. www.fhi.nl

IGOV InnovatieplatformInnovatieplatform voor deOpenbare VerlichtingE. [email protected]. www.igov.nl/innovatieplatform

NSVVNederlandse Stichting voor VerlichtingskundePostbus 539, 6710 BM EDET. +31 218 69 53 94I. www.nsvv.nl

OutputDistributeur van professionele audio, video en lichtapparatuurPostbus 2414, 5202 CK Den BoschT. +31 73 639 26 00I. www.outputnl.com

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

slv-boek-en-app.pdf 1 28-11-13 (week 48) 13:18

Machinebouwer Levitech ontwikkelt een nieuwe led ...

Documents

Transcript of Machinebouwer Levitech ontwikkelt een nieuwe led ...