Maatschappijleer %HRRUGHOLQJVH[HPSODDURISULQWHQ … · Seneca • 9 Het hele proces van nurture...

Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

E.L. Schra, M.C. Veldman en A.A.J. Olgers

VMBO

Maatschappijleer

(c) 2015 Seneca. Dit is een beoordelingsexemplaar. Geen licentie om te printen

Deze tekst mag niet gebruikt worden door leerlingen. Zie www.seneca.nu

Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

2 • Seneca



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 3

Inleiding 5

Jouw geluk 61.1 Geluk voor jou 61.2 Hoe word je wie je bent? 81.3 Cultuurgroepen 10Samenvatting 12

Geluk van een land 142.1 Dilemma’s en actoren 142.2 Maatschappelijke problemen en de overheid 162.3 Debat of strijd? 182.4 Linkse en rechtse mensbeelden 20Samenvatting 22

Samenlevingsdilemma’s 243.1 Hoe ziet een land eruit? 243.2 Machtsdilemma 253.3 Welzijnsdilemma 263.4 Cultuurdilemma 273.5 Mensenrechtendilemma 28Samenvatting 30

Politieke partijen 324.1 Politieke partijen 324.2 Linkse politieke partijen 344.3 Politieke partijen in het midden 364.4 Rechtse politieke partijen 374.5 Ideologieën 38Samenvatting 40

Inhoudsopgave



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

4 • Seneca

Welzijnsdilemma in de praktijk 425.1 Cuba en Engeland 425.2 Verschillen en ongelijkheid in Nederland 445.3 Welzijnsdilemma in Nederland 465.5 Toekomst van het welzijnsdilemma 50Samenvatting 54

Cultuurdilemma in de praktijk 566.1 Canada en Saoedi Arabie 566.2 Culturen in Nederland 586.3 Cultuurdilemma in Nederland 606.5 Toekomst van het cultuurdilemma 64Samenvatting 66

Machtsdilemma in de praktijk 687.1 Zwitserland en Turkmenistan 687.2 Macht in Nederland 707.3 Machtsdilemma in Nederland 747.5 Toekomst van het machtsdilemma 78Samenvatting 80

Mensenrechtendilemma in de praktijk 828.1 Noorwegen en Noord-Korea 828.2 Recht in Nederland 848.3 Mensenrechtendilemma in Nederland 868.5 Toekomst van het mensenrechtendilemma 90Samenvatting 92

Het gelukkigste land 949.1 Gelukkige landen 949.2 Basiswaarden 969.3 Waarden hangen samen 98Samenvatting 100

Nawoord 102



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 5

Voel jij je gelukkig? Ben je gelukkig met je vrienden en familie? En op school? Word je gelukkig als het Nederlands elftal het goed doet op een WK of EK? Of als je de nieuwste smartphone hebt? Dit boek gaat over geluk. Mensen willen graag gelukkig zijn. Dat kan door met vrienden of familie te zijn, maar anderen zeggen dat ze gelukkig zijn door veel geld te hebben.

Het gaat in dit boek over het geluk van mensen, maar vooral over het geluk van een land. We noemen dat ‘de gelukkige samenleving’. Maar net als bij mensen is het de vraag wanneer een land gelukkig is. Bij maatschappijleer ga je leren hoe we naar het geluk van een land kunnen kijken. Bij dit vak gaat het over de samenleving en over politiek.

Daarbij is het ook belangrijk wat jij er zelf van vindt. Wat vind jij belangrijk in Nederland en hoe kan Nederland volgens jou gelukkiger worden? Dat is belangrijk omdat jij over een paar jaar ook mag stemmen bij verkiezingen. En dan moet je natuurlijk wel weten op welke politieke partij je wil stemmen om Nederland gelukkiger te maken!

We wensen je veel plezier en succes met maatschappijleer!

A.A.J. OlgersM.C. VeldmanE.L. Schra

Inleiding



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

6 • Seneca

1.1 Geluk voor jouGeluk is voor elk mens anders. Sommige mensen worden gelukkig van heel veel geld en spullen, anderen worden heel blij van een mooie carrière of een mooi uiterlijk en weer anderen worden gelukkig van bij hun vrienden en familie zijn. Iedereen kijkt anders naar die dingen en daarom is geluk voor elk mens heel verschillend.

Als we het bij maatschappijleer over geluk hebben, gebruiken we daarvoor twee verschillende woorden: waarden en belangen. Waarden en belangen zijn belangrijk voor het geluk van mensen en voor het geluk van landen. Een belang is een voordeel, iets wat mensen voor zichzelf willen. Dat kan geld zijn of macht of vrije tijd. Een waarde is iets wat mensen voor veel mensen of de hele wereld willen, en niet alleen voor zichzelf. Voorbeelden van waarden zijn vrede of vrijheid. Mensen willen vaak wel iets opgeven voor een waarde, omdat ze dat zo belangrijk vinden. Waarden hebben vaak te maken met idealen: zaken die je belangrijk vindt voor de wereld. Een paar verschillen tussen waarden en belangen op een rij.

VOOR VEEL MENSEN OF DE HELE WERELD VOOR IEMAND ZELF OF KLEINE GROEPIDEAAL VOORDEEL

GERICHT OP LANGE TERMIJN GERICHT OP KORTE TERMIJN

W A A R D E B E L A N G

Jouw geluk1.

01



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 7

Belangen zijn dus voordelen voor mensen en kunnen er op verschillende manieren zijn:• een hoger uurloon• de antwoorden van een toets• populair zijn in de klas• het laatste lesuur vrij

Belangen kun je dan ook op verschillende manieren omschrijven. Voor waarden geldt dat het vaak mooie woorden zijn die eindigen op ‘heid’. Een paar voorbeelden:• gelijkheid• vrijheid• rechtvaardigheid• veiligheid

Er zijn ook waarden die niet eindigen op ‘heid’, zoals:• vrede• naastenliefde• dierenwelzijn



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

8 • Seneca

1.2 Hoe word je wie je bent?Iedereen denkt anders over geluk, iedereen heeft andere waarden en belangen. Mensen wonen in verschillende landen en vinden daarom andere dingen belangrijk. Voor jongeren in arme landen is eten een belang, maar voor veel jongeren in Nederland is de nieuwste smartphone een belang. Een andere oorzaak van anders denken over geluk is hoe mensen zijn en welke eigenschappen ze hebben. Sommige mensen worden snel boos en anderen zijn juist vriendelijk van zichzelf. Sommige mensen kunnen heel goed voetballen en anderen zijn juist heel handig en kunnen een brommer in en uit elkaar sleutelen. Sommige mensen vinden Geert Wilders heel goed in de politiek, anderen willen hem juist vermoorden.

De verschillende eigenschappen die mensen hebben, zorgen er ook voor dat ze anders denken over geluk. Hoe mensen zijn wordt bepaald door:• nature (Eng): aangeboren eigenschappen• nurture (Eng): aangeleerde eigenschappen

Met nature bedoelen we de genen (DNA) die iedereen van zijn ouders meekrijgt. Daar kun je niets aan doen, daar word je mee geboren, dat ”krijg je van de natuur”. Bijvoorbeeld dat je kunt praten of dat je kunt eten. De aangeleerde eigenschappen (nurture) krijg je na je geboorte aangeleerd door je ouders en familie. Je leert om te praten (bijvoorbeeld Nederlands of een dialect), om te lopen, om naar de wc te gaan, wat je wel en niet kan eten en veel meer. Je leert ook hoe je je moet gedragen tegenover anderen, zoals volwassenen en klasgenoten. Ook leer je iets van de Nederlandse cultuur, zoals het Sinterklaasfeest of Koningsdag.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 9

Het hele proces van nurture noemen we socialisatie en dat betekent leren samenleven. Er zijn verschillende mensen en groepen die proberen om jou gedrag aan te leren. We noemen dat socialisatoren en dat zijn de volgende:• je ouders en familie• je school• je vrienden• je sportclub, vereniging of geloof• je werk• de massamedia• de overheid

Deze socialisatoren hebben soms veel en soms weinig invloed. Een baby heeft weinig te maken met een school of sportclub, maar de ouders hebben dan juist veel invloed. En als puber zijn je vrienden heel belangrijk en hebben zij invloed op je gedrag en je ouders weer minder. Zo verschilt hoeveel invloed een socialisator heeft.

NATURE - NURTURE-DEBATAls je kijkt naar beroemde mensen - zoals topsporters of filmsterren - is het weleens de vraag of iedereen zo goed (in sport of acteren) kan worden. Volgens sommigen kan dat niet, omdat die topsporters ‘de goede genen’ van hun ouders hebben meegekregen. Weer anderen denken dat je door hard te trainen en veel te oefenen ook zo beroemd kan worden: iedereen kan het aanleren. Over de vraag of gedrag aangeboren of aangeleerd is, wordt veel gedebatteerd. We noemen dat het nature-nurture debat. Naast het voorbeeld van topsport is het voor maatschappijleer interessant om na te denken of crimineel gedrag is aangeboren of aangeleerd. En krijg je intelligentie mee van je ouders of kun je daar vooral zelf aan werken?

VERDIEPING



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

10 • Seneca

1.3 CultuurgroepenOm gelukkiger te worden, gaan mensen met andere mensen om. Denk maar aan de berichten die je stuurt naar klasgenoten via Whatsapp, of de feestjes met vrienden of familie. Mensen zoeken dan contact met elkaar. Vaak gaan mensen om met mensen die een beetje op hen lijken. Dat hoeft niet meteen met uiterlijk te maken te hebben, het kan ook omdat mensen dezelfde hobby’s hebben. Mensen die fan zijn van Ajax gaan met andere Ajax-supporters naar het stadion om hun club aan te moedigen, moslims vieren met andere moslims het Suikerfeest en gamers van League of Legends spelen allemaal die game. Mensen horen dus bij andere mensen. We noemen zo’n groep mensen een cultuurgroep. Met cultuur bedoelen we een groep mensen die dezelfde waarden en normen hebben. Zo kun je de Nederlanders als een cultuurgroep zien: wij vinden vrijheid en gelijkheid belangrijk in Nederland. Het woord normen betekent regels. Normen zijn regels die horen bij waarden. Bij de waarde eerlijkheid hoort bijvoorbeeld de norm niet liegen. En als je milieu een belangrijke waarde vindt, zul je waarschijnlijk voor jezelf de regel hebben dat je niet zo maar van alles op straat gooit. Als je iets belangrijk vindt (een waarde), ga je je daar ook naar gedragen (normen).

In Nederland horen de meeste mensen bij de dominante cultuur. Dat is de cultuur die de grootste is in een land. Maar er zijn in Nederland ook verschillen, zoals de Ajax-supporters, moslims en gamers. Dat worden subculturen genoemd. Dat zijn mensen die horen bij een ‘subgroep’ in een land. Bijna alle Nederlanders horen bij de Nederlandse cultuur, maar sommige mensen horen wel bij de subcultuur van de Ajax-supporters en anderen niet. Zij horen bijvoorbeeld bij de Feyenoord-supporters of de voetbalhaters. Bijna iedereen hoort wel bij meer subculturen, dus het kan zijn dat iemand hoort bij de subcultuur van Ajax-supporters én van moslims én van gamers. De subcultuur waar je bij hoort, bepaalt mede je gedrag. De subcultuur is een soort socialisator. Iemand die League of Legends speelt, zal daarin ander gedrag zien en nadoen dan iemand die naar de ArenA van Ajax gaat of de moskee.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 11

TEGENCULTUUREr zijn in landen ook vaak een paar bijzondere subculturen. Zij zijn namelijk tegen een aantal waarden en normen van de dominante cultuur. Daarom worden dit tegenculturen genoemd. Een tegencultuur is een cultuur die zich afzet tegen de dominante cultuur in een land. Een voorbeeld van zo’n tegencultuur zijn mensen die opkomen voor dieren, de dierenactivisten. Zij vinden dat de samenleving niet goed omgaat met dieren. Dierenactivisten proberen soms zelfs met geweld te bereiken dat dat verandert.Een heel ander voorbeeld zijn de hippies uit de jaren ’60. Volgens de hippies waren de mensen veel te veel bezig met geld, werk en macht. Ook oorlog en geweld was iets waar ze tegen waren. Hippies wilden ‘gelijkheid’ en ‘peace‘ en daarom waren ze een tegencultuur.

VERDIEPING

02



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

12 • Seneca

SamenvattingGeluk is voor iedereen anders. Waarden en belangen zijn twee maatschappijleer-begrippen voor geluk. Een belang is een voordeel voor mensen zelf en een waarde is iets wat mensen voor veel mensen of de hele wereld willen. Mensen hebben verschillende waarden en belangen. Dat komt omdat iedereen anders is. Hoe mensen zijn wordt bepaald door hun aangeboren (nature) en aangeleerde (nurture) eigenschappen. Mensen gedrag aanleren zodat ze kunnen samenleven is socialisatie. De mensen die dat doen noemen we socialisatoren.Mensen horen bij mensen met wie ze omgaan en dat noemen we een cultuur. Daarbij horen waarden en normen (regels). De grootste groep mensen met dezelfde cultuur in een land wordt een dominante cultuur genoemd. Culturen die op bepaalde punten afwijken van die dominante cultuur, zijn subculturen.

03



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 13

I N D E X B E G R I P P E N H O O F D S T U K 1

BELANG

CULTUUR

DOMINANTE CULTUUR

NATURE

NATURE-NURTUREDEBAT (TL)

NORM

NURTURE

SOCIALISATIE

SOCIALISATOR

SUBCULTUUR

TEGENCULTUUR (TL)

WAARDE



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

14 • Seneca

2.1 Dilemma’s en actorenGeluk is voor elk mens anders, maar iedereen moet wel eens keuzes maken voor zijn geluk. Als je ‘s morgens de wekker hoort, moet je bedenken of je meteen geluk wil door lekker te kunnen blijven liggen of je wil later geluk (en dus ga je eruit om op tijd op school te komen zodat je niet hoeft na te komen). Keuzes die mensen moeten maken noemen we dilemma’s. Een dilemma is een keus tussen twee zaken die je allebei graag wilt, maar die niet allebei kunnen. Als je aan het sparen bent voor een smartphone en je ziet een leuk truitje in een winkel hangen, dan moet je kiezen of je dat truitje wilt of eerder je smartphone wilt kunnen kopen. Of als je morgen een belangrijke toets hebt en je baas vraagt of je ‘s avonds wilt overwerken, wat doe je dan?

Dilemma’s zijn er niet alleen als het gaat om het geluk van mensen, maar ook als het gaat om het geluk van een land. Kiezen we als Nederland er bijvoorbeeld voor om mensen die arm zijn te helpen met een uitkering of te helpen met het zoeken naar werk? Willen we dat heel veel Nederlanders mogen meepraten over politieke zaken of mogen dat maar weinig mensen doen? Over dat soort dilemma’s wordt veel gesproken in de politiek en politici hebben vaak verschillende meningen over die dilemma’s. We noemen de mensen die te maken hebben met dilemma’s en maatschappelijke problemen in een land actoren. Een actor is een groep of persoon die betrokken is bij een maatschappelijk probleem. Actoren hebben een mening over het maatschappelijk probleem waar ze betrokken bij zijn en dat komt naar voren in een waarde of belang.

De meningsverschillen van actoren kunnen we laten zien in een AWB-schema. Dat is een schema waarin te zien is welke Actoren (de A van Actor) verschillende meningen hebben. Die meningen zijn te zien bij de W van Waarde of de B van belang. Zo’n AWB-schema ziet er als volgt uit.

A: A: W: W: B: B: Schema 1 - AWB-schema

Geluk van een land2.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 15

Sinds 1 januari 2014 mogen jongeren onder de 18 jaar geen alcohol meer kopen. Ook mogen ze geen alcohol bij zich hebben in openbare ruimtes, zoals op straat, in parken, in cafés en bij evenementen. Die wet heeft de overheid gemaakt, omdat alcohol drinken slecht is voor de gezondheid van jongeren. Daarbij hebben we meteen een actor met een waarde te pakken. De actor overheid heeft de waarde gezondheid (van jongeren). Maar ook jongeren zelf hebben natuurlijk te maken met dit maatschappelijk probleem. Sommige van die jongeren zullen tegen deze wet zijn, omdat zij alcohol drinken ‘gezellig’ vinden. Bij de actor jongeren hoort dan het belang gezelligheid. In een AWB-schema ziet dat er als volgt uit:

A: overheid A: jongeren W: gezondheid jongeren W: - B: - B: gezelligheid

Maar er zijn nog meer actoren die te maken hebben met deze wet. De horeca en supermarkten die alcohol verkopen hebben nu minder klanten, omdat jongeren van 16 en 17 jaar geen alcohol meer mogen kopen. Daarmee zou je het volgende AWB-schema kunnen maken.

A: overheid A: horeca en supermarkten W: gezondheid jongeren W: - B: - B: winst



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

16 • Seneca

2.2 Maatschappelijke problemen en de overheidActoren denken verschillend over geluk in een land, ze hebben andere waarden en belangen. In een AWB-schema zien we dat actoren met elkaar botsen, zoals over het gebruik van alcohol door jongeren. Zo’n botsing van meningen hoort bij een maatschappelijk probleem. Problemen in een land hebben vaak te maken met hoe mensen denken dat een land het gelukkigst wordt. Dat soort problemen bestuderen we veel bij maatschappijleer, denk bijvoorbeeld aan de alcoholwet, het vieren van Sinterklaasfeest met of zonder Zwarte Piet of het probleem dat jongeren hun school niet afmaken.

Maatschappelijke problemen hebben drie kenmerken:

• er hebben veel actoren te maken met het probleem: - bij maatschappelijke problemen gaat het om problemen waar veel mensen bij betrokken zijn

• actoren hebben verschillende waarden en belangen bij het probleem - mensen denken anders over het probleem en hoe het opgelost moet worden en dat komt omdat mensen andere waarden en belangen hebben

• de overheid is nodig om het probleem op te lossen - problemen in de samenleving kunnen mensen niet zelf oplossen, maar ze hebben daarvoor de overheid nodig die bepaalt wat er gebeurt. Dat kan de overheid doen door bijvoorbeeld wetten te maken.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 17

De overheid is het bestuur van een land. Zij bepaalt door wetten wat er wel en niet mag. De overheid is de enige die de macht heeft om wetten te maken in een land. Op die manier speelt de overheid een belangrijke rol bij het geluk in een land. De mensen bij de Nederlandse overheid die de wetten maken, mogen dat doen, omdat zij gekozen zijn door de Nederlanders zelf. Elke vier jaar zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer en mensen mogen dan een partij kiezen die volgens hen Nederland het gelukkigst maakt. Niet in elk land werkt de overheid zoals in Nederland. In sommige landen heeft de overheid alle macht en mogen inwoners bijvoorbeeld niet stemmen.

Maatschappelijke problemen zijn niet altijd en overal hetzelfde. Vroeger bestond er geen criminaliteit via de computer. Ook maakte men zich minder druk over het milieu. 100 jaar geleden werd bijvoorbeeld nagedacht of vrouwen ook mochten stemmen en of vrouwen wel mochten werken als ze getrouwd waren. Ook zijn maatschappelijke problemen niet overal hetzelfde. Op het platteland in Nederland is er discussie over drankketen, in grote steden als Amsterdam en Utrecht gaat het over problemen met coffeeshops. We kunnen dus concluderen dat elke plaats en elke tijd zijn eigen maatschappelijke problemen heeft.

04



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

18 • Seneca

2.3 Debat of strijd?Maatschappelijke problemen komen in elk land voor, maar actoren zijn het niet eens over hoe ze opgelost moeten worden. Dat komt omdat actoren verschillend denken over het geluk van een land. Sommigen mensen in Nederland denken dat het beter is dat mensen zo veel mogelijk voor zichzelf zorgen, bijvoorbeeld door te werken en geld te verdienen. Anderen vinden juist dat de overheid mensen zo veel mogelijk moet helpen, bijvoorbeeld door een uitkering te geven. Sommige mensen vinden dat de overheid loverboys heel hard moet straffen. Anderen zeggen juist dat de overheid vooral moet zorgen dat jongeren geen loverboy worden. Zo verschillen mensen dus over hoe een land gelukkig kan zijn.

Actoren zijn het ook niet allemaal met elkaar eens hoe het geluk van een land verbeterd kan worden. Er zijn mensen die willen strijden met anderen. Zij willen strijden met mensen die het niet met hen eens zijn, of met mensen die niet bij hen horen. Zij kiezen voor strijd want zij zijn overtuigd van hun gelijk. Strijden kan bijvoorbeeld door een oorlog te voeren, een aanslag te plegen, mensen te vermoorden, mensen te ontvoeren, mensen te gijzelen en mensen te bedreigen. Deze mensen die kiezen voor strijd zijn helemaal overtuigd van hun waarden en willen dat anderen dat ook doen. We noemen deze actoren terroristen of extremisten (“ze zijn extreem”). Er zijn ook extreme actoren die hun belangen nastreven. Ze vinden dat het leven draait om macht en zij willen alles voor macht doen. Ook een overheid van een land kan kiezen voor strijd. Zij kan ervoor kiezen dat mensen bepaalde zaken niet mogen doen of denken. De overheid kan dan bijvoorbeeld websites blokkeren of alleen maar televisie van de overheid mogelijk te maken (staatstelevisie). Dat gebeurt bijvoorbeeld in China of Pakistan.

Gelukkig vinden veel actoren dat het geluk van een land kan verbeteren door er met elkaar over te debatteren. Zij gaan ervan uit dat in een debat over waarden en belangen goede keuzes gemaakt kunnen worden. Actoren die met elkaar in debat gaan, proberen zich daarmee ook in te leven in het standpunt van anderen. Aan het eind van zo’n debat wordt dan een besluit genomen en zo kan het geluk in een land stijgen. Als iedereen mag zeggen wat ’ie wil, kunnen de actoren samen bepalen wat de beste oplossing is. Het is daarom belangrijk dat zo veel mogelijk verschillende actoren meepraten. Als er bij een besluit rekening gehouden kan worden met veel verschillende meningen, is het besluit vaak beter. Een probleem van debatteren kan zijn dat het heel lang duurt voordat er een besluit genomen wordt. Daarom heeft de overheid in Nederland de macht om een besluit te nemen als de meerderheid in de Tweede Kamer ervoor is.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 19

OPLOSSINGEN VOOR TE LANG DEBATDe overheid heeft verschillende oplossingen bedacht om ervoor te zorgen dat een debat niet te lang duurt. De eerste oplossing is die van de Grondwet. In de Grondwet van Nederland staan de belangrijkste rechten die mensen in Nederland hebben. Deze wet is het resultaat van debatten van de afgelopen eeuwen. Een paar bekende rechten zijn het gelijkheidsbeginsel, godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Deze rechten staan vast en vormen zo een kader waarbinnen gedebatteerd wordt. De tweede oplossing is de regering. De regering bestaat uit partijen die samen de meerderheid hebben in de Tweede Kamer. Als de regering dus iets wil, heeft ze altijd een meerderheid van de mensen in de Tweede Kamer achter zich. Op die manier kan de regering aan het eind van een debat bepalen wat er gebeurt, omdat een meerderheid in de Tweede Kamer haar steunt. Partijen in de regering hebben soms wel verschillende ideeën over het geluk in Nederland. Daarom kan een debat in de regering ook wel eens lang duren. Mensen in de regering moeten het namelijk wel samen eens zijn. De laatste oplossing die de overheid bedacht heeft, is de rechter. Als mensen in het land er samen niet uitkomen, bepaalt de rechter de uitkomst aan de hand van de wetten die de overheid heeft gemaakt. Dat kan zijn als ouders ruzie krijgen bij een scheiding. Dan kan een rechter bijvoorbeeld bepalen bij wie het kind gaat wonen. Ook kan het gaan om bijvoorbeeld een conflict over de uitbreiding van Schiphol. De overheid wil dat graag omdat er dan meer banen komen. Maar de mensen die in de buurt wonen willen liever geen uitbreiding. Hoe meer vliegtuigen, hoe meer overlast en met heel veel debat komen ze er misschien niet uit. Daarom kunnen die mensen dan naar de rechter gaan voor een uitspraak. De rechter bepaalt dan of de uitbreiding door mag gaan, of niet. Het bijzondere in Nederland is dat de overheid zich ook aan de wetten moet houden. De wetten zijn dus eigenlijk de baas in Nederland. Dat geldt ook voor andere “westerse” landen.

VMBO-TL

VERDIEPING



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

20 • Seneca

2.4 Linkse en rechtse mensbeeldenMensen hebben verschillende waarden en belangen en verschillende ideeën over het geluk in een land. Hoe mensen over dat geluk denken, heeft te maken met mensbeelden. Een mensbeeld is het beeld dat je hebt van het gedrag van mensen en hun talenten. Een mensbeeld is eigenlijk een soort bril waarmee je naar andere mensen kijkt. Zo’n beeld geeft antwoord op twee vragen: • als mensen een keuze hebben, kiezen ze dan vooral voor hun eigen belang of helpen ze andere mensen?• hebben alle mensen ongeveer evenveel talenten of hebben sommige er veel en andere weinig?

Mensen geven op die twee vragen over het mensbeeld vaak antwoorden die bij elkaar horen. Daarbij gebruiken we de woorden links en rechts.

Actoren met een links mensbeeld geven de volgende twee antwoorden op die vragen:• mensen kiezen er meestal voor om anderen te helpen,• mensen hebben ongeveer evenveel talenten.

Mensen met een links mensbeeld vinden dat mensen van zichzelf (van nature) goed zijn. Mensen gaan eerder iemand anders helpen dan dat ze kiezen voor zichzelf. Als mensen geboren worden, zijn ze goed en sociaal. Er zijn ook wel asociale mensen, maar dat zijn ze dan later geworden. Bijvoorbeeld omdat ze opgegroeid zijn in een criminele omgeving of doordat hun ouders ze in de steek hebben gelaten. Ook gaan linkse actoren er vanuit dat elk mens iets kan. Dat betekent niet dat iedereen hetzelfde kan, niet iedereen kan profvoetballer of minister worden. Maar alle mensen kunnen ongeveer evenveel. Als iedereen gelijke kansen heeft, kan iedereen bijna alles leren. Voor links is gelijkheid dan ook een belangrijke waarde.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 21

Actoren met een rechts mensbeeld geven de volgende twee antwoorden:• mensen kiezen meestal voor hun eigen belang,• sommige mensen hebben veel talenten, andere weinig.

Rechtse actoren vinden dat er verschillen bestaan tussen mensen en dat vinden ze ook niet erg. Mensen mogen met hun eigen talenten best kiezen voor hun eigen belang. Vrijheid om zelf te kunnen kiezen is voor rechts belangrijk. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun situatie omdat ze daar zelf keuzes voor gemaakt hebben. Verschillen tussen mensen is dus niet erg, volgens rechtse actoren. De overheid moet die verschillen ook niet kleiner maken door allerlei regels op te stellen. Strenge regels mogen er wel zijn voor mensen die zich niet houden aan de waarden en normen in een land. Een crimineel die de wet overtreedt, mag hard gestraft worden. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn voor rechts belangrijke waarden.

De verschillen tussen links en rechts zijn niet helemaal “zwart-wit”. Volgens sommige actoren zit het er meer tussen in. Zij zeggen bijvoorbeeld: “Mensen willen andere mensen wel helpen, maar denken eerst aan zichzelf”. Of: “Niet alle mensen hebben evenveel talenten, maar er zit ook niet heel veel verschil tussen mensen”. Die mensen zijn dan niet “links” of “rechts”, maar zitten er tussen in.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

22 • Seneca

SamenvattingMensen worden van verschillende zaken gelukkig. Daarom moeten ze soms keuzes maken, dat is een dilemma. Een dilemma geldt voor één persoon of groep. Soms zijn er ook mensen die verschillende meningen hebben en dan is er sprake van een maatschappelijk probleem. De mensen die daarmee te maken hebben noemen we actoren. Zo’n meningsverschil van actoren zetten we in een AWB-schema.Een maatschappelijk probleem heeft drie kenmerken: veel actoren hebben er mee te maken, actoren hebben verschillende waarden en belangen bij het probleem en de overheid is nodig om het op te lossen. Maatschappelijke problemen zijn niet altijd en overal hetzelfde.Er zijn actoren die ervoor kiezen om maatschappelijke problemen op te lossen met strijd. Zij zijn overtuigd van hun gelijk en gaan daarover niet in debat. Ze zijn extreem en voeren oorlog of gijzelen mensen.Veel mensen kiezen gelukkig voor debat. Actoren met verschillende meningen gaan met elkaar in zo’n debat proberen een gezamenlijk besluit te nemen over een maatschappelijk probleem. Een debat kan lang duren, en daarom wordt er vaak besloten door te stemmen (en de meerderheid bepaalt dan wat er gebeurt).Ook verschillen actoren in hun idee over de oplossing. Dat heeft te maken met mensbeelden. Actoren met een links mensbeeld gaan ervan uit dat mensen er meestal voor kiezen om anderen te helpen en dat mensen ongeveer evenveel talenten hebben. Actoren met een rechts mensbeeld denken dat mensen vooral kiezen voor hun eigen belang en dat sommige mensen veel talenten hebben en anderen weinig. Die verschillen tussen links en rechts zijn niet ”zwart-wit” en daarom worden ze vaak op een links-rechts-verdeling gezet.

05



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 23


ACTOR

AWB-SCHEMA

DEBAT

DILEMMA

GRONDWET

LINKS

LINKS-RECHTS-VERDELING

MAATSCHAPPELIJK PROBLEEM

MENSBEELD

OVERHEID

RECHTER (TL)

RECHTS

REGERING (TL)

STRIJD



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

24 • Seneca

3.1 Hoe ziet een land eruit?Op foto’s kun je zien hoe een land eruit ziet, bijvoorbeeld palmbomen met strand of weilanden in een polder. Voor maatschappijleer is het ook belangrijk hoe een land eruit ziet. Het gaat dan niet om palmbomen of weilanden maar over hoe mensen met elkaar samenleven in een land. Om te zien hoe mensen dat doen, kijken we naar de samenlevingsdilemma’s. Een samenlevingsdilemma is een dilemma over de manier waarop mensen met elkaar samenleven in een land. Er zijn vier verschillende samenlevingsdilemma’s:• het machtsdilemma• het welzijnsdilemma• het cultuurdilemma• het mensenrechtendilemma

Bij deze vier dilemma’s is er vaak een verschil tussen wat linkse actoren en rechtse actoren willen. Bij elk dilemma horen dan ook een waarde voor de “linkerkant” en één voor de “rechterkant”. Die waarden passen dan bij een links mensbeeld of een rechts mensbeeld. Waarden van links hebben vaak te maken met gelijkheid en die van rechts passen meer bij vrijheid en verschillen tussen mensen. Als je weet hoe een land met de samenlevingsdilemma’s omgaat, kun je zeggen of het land meer links of meer rechts, of misschien wel extreem is.

Samenlevingsdilemma’s zijn ook belangrijk voor actoren. Actoren verschillen immers van mening over hoe een land gelukkig wordt, en samenlevingsdilemma’s zijn daarbij een handig middel. Aan de hand van de vier dilemma’s kun je over heel veel onderwerpen voorspellen wat een actor wil of vindt.

Samenlevingsdilemma’s3.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 25

3.2 MachtsdilemmaDe eerste vraag waar elk land over na moet denken, is “hoeveel mensen krijgen macht?”. Bij het machtsdilemma gaat het dus om de vraag wie mag bepalen welke regels er gelden. Op de vraag zijn een “links” en een “rechts” antwoord mogelijk. Linkse actoren zijn voor gelijkheid en vinden dat zo veel mogelijk mensen moeten kunnen mee beslissen. De waarde die hierbij hoort is inspraak. Inspraak betekent dat iedereen mee mag beslissen.

Rechtse actoren vinden dat sommige mensen meer talenten hebben dan andere. Daarom vinden zij dat één leider of een kleine groep mensen het land moet besturen. Daarbij past de waarde daadkracht. Daadkracht houdt in dat besluiten snel genomen kunnen worden, zonder naar iedereen te luisteren. Maar rechtse politieke partijen vinden wel dat mensen mogen stemmen wie die besluiten mogen nemen.

Bij het machtsdilemma botsen de waarden inspraak en daadkracht dus met elkaar.

MACHTSDILEMMA

A: overheid A: rechts W: inspraak W: daadkracht B: - B: -



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

26 • Seneca

3.3 WelzijnsdilemmaEen andere belangrijke vraag over het geluk van een land gaat over delen. “Hoeveel verschil tussen mensen mag er zijn als het gaat over het welzijn?” Bij welzijn moet je denken aan bezit en spullen, maar ook aan gezondheid. We noemen dit het welzijnsdilemma en dat gaat over de vraag hoeveel ongelijkheid er tussen mensen mag zijn als het gaat over welzijn. Daarbij is vooral de rol van de overheid belangrijk.

Ook bij het welzijnsdilemma vinden linkse actoren gelijkheid weer belangrijk. Zij vinden dat de overheid een belangrijke rol heeft om ervoor te zorgen dat er weinig verschillen zijn tussen mensen. Er moeten uitkeringen zijn voor werkloze mensen, iedereen moet naar school kunnen en er moeten regels komen voor de gezondheid van mensen. De waarde die hierbij past is bestaanszekerheid. Dat betekent dat de overheid moet zorgen dat iedereen genoeg heeft om te kunnen leven.

Rechtse actoren vinden dat mensen vooral voor zichzelf moeten zorgen. Als er verschillen tussen mensen zijn, is dat voor rechts geen probleem. Die verschillen mogen er zijn als het gaat om geld en spullen, maar ook om gezondheid. De waarde die past bij rechts is eigen verantwoordelijkheid. Dat betekent dat mensen zelf moeten zorgen voor hun geld en gezondheid. Rechtse actoren vinden het ook beter voor de mensen zelf, als ze leren voor zichzelf te zorgen. De overheid hoeft niet alle problemen op te lossen.

Bij het welzijnsdilemma botsen de waarden bestaanszekerheid en eigen verantwoordelijkheid met elkaar.

WELZIJNSDILEMMA

A: links A: rechts W: bestaanszekerheid W: eigen verantwoordelijkheid B: - B: -



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 27

3.4 CultuurdilemmaBij socialisatie en cultuurgroepen hebben we gezien dat mensen anders zijn en anders doen. Mensen hebben andere waarden en normen en gedragen zich verschillend. De vraag die past bij het cultuurdilemma, is “hoeveel verschillen in waarden en normen mogen er zijn in een land?” Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan het dragen van hoofddoekjes of het homohuwelijk.

Linkse mensen vinden gelijkheid een belangrijk waarde, maar dat wil niet zeggen dat zij vinden dat alle waarden en normen gelijk moeten zijn. Alle culturen zijn gelijkwaardig. Linkse actoren vinden namelijk ook dat mensen goed zijn van zichzelf. Daarom moet je mensen geen regels opleggen over waarden en normen. Mensen mogen zelf weten welke waarden en normen zij willen hebben. Mensen mogen van linkse actoren zelf kiezen hoe zij hun leven willen inrichten. De waarde die hierbij past is diversiteit. Dat betekent dat er verschillende cultuurgroepen met elkaar in een land kunnen leven.

Rechtse actoren vinden dat er verschillen mogen zijn op het gebied van welzijn, maar niet op het gebied van cultuur. Alle mensen in een land moeten zich houden aan een cultuur en de waarden en normen die daarbij horen. De waarde eenheid hoort daarbij: er mag maar één cultuur zijn in een land. Er is volgens rechtse actoren één cultuur de beste cultuur. Let hierbij goed op: eenheid is niet hetzelfde als gelijkheid. Met eenheid wordt bedoeld dat iedereen zich hetzelfde moet gedragen. Met gelijkheid wordt bedoeld dat mensen gelijke rechten en gelijke kansen moeten hebben. En dat heeft dan vooral te maken met het welzijnsdilemma.

Als het dus gaat om het welzijnsdilemma, is links voor gelijkheid en rechts voor vrijheid. Maar als het gaat om het cultuurdilemma is links voor vrijheid en rechts voor eenheid (dat iedereen zich aan dezelfde normen houdt). De waarden diversiteit en eenheid botsen dus met elkaar bij het cultuurdilemma.

CULTUURDILEMMA

A: links A: rechts W: diversiteit W: eenheid B: - B: -



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

28 • Seneca

3.5 MensenrechtendilemmaHet laatste dilemma waar een land over na moet denken, heeft te maken met de overheid. De vraag is “hoeveel macht mag een overheid hebben?”. Mag de overheid de Whatsapp-berichten van mensen lezen of is dat privé? Mag de overheid tanks en wapens gebruiken om ervoor te zorgen dat mensen niet kunnen demonstreren op straat? Deze vragen hebben te maken met het mensenrechtendilemma. Bij dit dilemma gaat het er aan de ene kant om dat de overheid heel veel macht kan hebben en weinig vrijheid aan de burgers geeft. Aan de andere kant kan het zo zijn dat burgers juist veel rechten hebben, zoals vrijheid van godsdienst en recht op gelijke behandeling.

Bij dit dilemma hoort niet het verschil tussen links en rechts, maar het verschil tussen strijd of debat. Actoren die kiezen voor strijd willen dat de overheid veel macht heeft. De inwoners in een land hebben wat deze extreme actoren betreft weinig rechten. De overheid moet ervoor kunnen zorgen dat mensen zich houden aan de wet en daarvoor krijgt de overheid veel middelen. Er is vaak geen vrijheid van meningsuiting of vrijheid van godsdienst. Ook geldt in deze landen vaak de doodstraf. De waarde die hierbij past is orde. Dat betekent dat er strenge regels zijn om mensen te controleren. Door die strenge regels ontstaat er meer veiligheid in een land.Extreem-links en extreem-rechts willen allebei orde en veiligheid. Ook willen ze daar allebei voor strijden. Toch is er een verschil. Extreem-links wil daar gelijkheid mee bereiken en extreem-rechts wil daarmee zorgen voor één cultuur in een land (eenheid).



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 29

Actoren die kiezen voor het debat, willen juist dat er vrijheid is voor mensen. Mensen moeten vrij zijn om hun mening te uiten en hun eigen godsdienst te kiezen. Ook hebben ze recht op privacy en het recht om een politieke partij op te richten. De waarde voor actoren in het midden is dus individuele vrijheid (privacy, mensenrechten). Bij het mensenrechtendilemma botsen de extremen dus met het midden.

MENSENRECHTENDILEMMA

A: extreem-links A: midden A: extreem-rechts W: orde W: vrijheid W: orde B: - B: - B: -



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

30 • Seneca

SamenvattingEen samenlevingsdilemma is een dilemma over de manier waarop mensen met elkaar samenleven in een land. Bij die dilemma’s maken actoren keuzes op basis van hun mensbeeld. Linkse actoren kiezen daarbij meer voor gelijkheid en rechtse actoren voor vrijheid en verschillen. Bij het machtsdilemma gaat het over de vraag hoeveel mensen macht krijgen. Links zegt iedereen (inspraak), rechts zegt alleen mensen die veel verstand van politiek hebben (daadkracht). Bij het welzijnsdilemma gaat het over hoeveel verschil in welzijn er mag zijn tussen mensen. Links zegt geen (bestaanszekerheid) en rechts zegt dat dat niet uitmaakt (eigen verantwoordelijkheid). Bij het cultuurdilemma gaat het om de vraag hoeveel verschillen in waarden en normen er mogen zijn in een land. Links zegt dat mensen zelf mogen kiezen (diversiteit) en rechts zegt dat er één cultuur in een land moet zijn (eenheid).Bij het mensenrechtendilemma staan de extremen tegenover de actoren die kiezen voor debat. Extreme actoren willen dat de overheid veel macht heeft en de mensen controleert (orde), maar actoren in het midden willen juist dat mensen vrijheid hebben en de overheid minder macht (vrijheid).

06

Duizenden in Duitsland de straat op, voor en tegen anti-islambeweging



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 31


BESTAANSZEKERHEID

CULTUURDILEMMA

DAADKRACHT

DIVERSITEIT

EENHEID

EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID

INSPRAAK

MACHTSDILEMMA

MENSENRECHTENDILEMMA

ORDE

SAMENLEVINGSDILEMMA

VRIJHEID

WELZIJNSDILEMMA



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

32 • Seneca

4.1 Politieke partijenSamenlevingsdilemma’s zijn belangrijk om te kijken hoe een land eruit ziet. Maar over geluk in een land en over samenlevingsdilemma’s denken actoren heel anders. Een links of rechts mensbeeld maakt dan heel veel uit. Ook het verschil tussen debat en strijd speelt een rol.

Over het geluk in een land hebben politieke partijen ook een mening. Een politieke partij is een groep mensen die veel dezelfde waarden belangrijk vindt en zij proberen daar via de overheid iets in te veranderen. In de Tweede Kamer debatteren politieke partijen over samenlevingsdilemma’s. Zij hebben dan hun eigen voorkeuren voor een linkse of rechtse waarde. Politieke partijen worden ook vaak ingedeeld van links naar rechts.

E X T R E E M -L I N K S L I N K S M I D D E N R E C H T S E X T R E E M -

R E C H T SSTRIJD DEBAT STRIJD

SP - PvdD - GroenLinks - PvdA

D66 VVD - VNL - PVV

ChristenUnie CDA SGP

Politieke partijen4.

07



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 33

In het schema zie je twaalf Nederlandse politieke partijen staan. Er zijn er meer, maar dit zijn de grootste en belangrijkste van de afgelopen jaren. De politieke partijen staan in het hokje waar ze het best bij passen, links, midden of rechts. GroenLinks is dus een linkse partij en de SGP een rechtse partij. D66 zit er tussenin, en is daarom een ‘middenpartij’. Partijen die in zo’n hokje meer links staan, zijn ook linkser. Dus de SP is linkser dan de PvdA en de PVV is rechtser dan de VVD. Ook zie je drie partijen eronder staan, de ChristenUnie, het CDA en de SGP. Deze worden daar apart genoemd omdat ze de drie christelijke politieke partijen in Nederland zijn. Zij baseren hun waarden en belangen op de bijbel, maar doen dat alle drie op een andere manier.

De hokjes onder strijd zijn leeg. Dat komt omdat er in Nederland geen belangrijke politieke partijen zijn die door strijd Nederland willen veranderen.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

34 • Seneca

4.2 Linkse politieke partijenNederland heeft vijf linkse politieke partijen. Gelijkheid vinden ze allemaal belangrijk, maar de partijen hebben hun eigen ideeën over wat voor gelijkheid. De partijen zijn links, maar denken dus toch anders over geluk in Nederland.

L I N K SDEBAT

SP - PvdD - GroenLinks - PvdA

ChristenUnie

Van deze partijen is de SP (Socialistische Partij) het meest links. Zij vindt gelijkheid belangrijk en dan vooral als het gaat om inkomen. Het welzijnsdilemma is voor deze partij het belangrijkst. Alle mensen in Nederland moeten geld hebben om rond te komen. Als ze er niet zelf voor kunnen zorgen, dan moet de overheid hen helpen. De overheid mag daarbij best rijke mensen meer belasting laten betalen dan arme mensen. Gelijkheid in de portemonnee is voor de SP belangrijk.De PvdD (Partij voor de Dieren) vindt gelijkheid ook belangrijk. De PvdD komt op voor dieren en dierenrechten. Meer gelijkheid tussen mens en dier is wat deze partij wil. Mensen maken misbruik van de dieren en natuur en de overheid moet veel regels maken om dat tegen te gaan. Dierenwelzijn en het milieu zijn belangrijke waarden voor deze partij.Gelijkheid is voor GroenLinks ook belangrijk. Voor deze partij gaat het dan vooral om verschillen in culturen. Die verschillen mogen er best zijn en het maakt voor GroenLinks niet uit of iemand man of vrouw is, allochtoon of autochtoon, hetero- of homoseksueel. Iedereen is gelijk en voor iedereen moeten dezelfde rechten gelden. Diversiteit is voor GroenLinks een belangrijke waarde, want hoe meer verschillen hoe gelukkiger een land wordt. Milieu is voor deze partij ook een belangrijke waarde.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 35

De PvdA (Partij van de Arbeid) is een linkse partij, maar niet zo links als de SP, PvdD en GroenLinks. De PvdA vindt het belangrijk dat mensen kansen krijgen. De overheid moet mensen gelijke kansen geven. Als het tegenzit, moet de overheid ook mensen helpen. Solidariteit is een waarde die hierbij past.De ChristenUnie is een christelijke linkse politieke partij. Op basis van waarden uit de bijbel willen zij het geluk in Nederland verhogen. Daarbij horen de waarden naastenliefde en godsdienstvrijheid.

P O L I T I E K E PA R T I J B E L A N G R I J K S T E W A A R D E T Y P E R E N D E V E R K I E Z I N G S L E U S

SP gelijkheid Een beter Nederland voor hetzelfde geld

Partij voor de Dieren dierenwelzijn Hou vast aan je idealen, laat ze niet wegcijferen

GroenLinks diversiteit Groene kansen voor Nederland

Partij van de Arbeid solidariteit Nederland sterker & socialer

ChristenUnie naastenliefde Duurzaam voor elkaar

Van deze vijf linkse partijen is de PvdA de grootste en de oudste. Ook in de geschiedenis was de PvdA de belangrijkste linkse politieke partij van Nederland. De andere vier partijen zijn kleiner en minder belangrijk.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

36 • Seneca

4.3 Politieke partijen in het middenTwee politieke partijen in Nederland zijn niet links en niet rechts. Zij zitten er tussen in. Dat betekent dat deze partijen linkse en rechtse standpunten hebben. Het zijn D66 en CDA.

M I D D E NDEBAT

D66

CDA

D66 (Democraten 66, opgericht in 1966) vindt de waarde inspraak (democratie) belangrijk. De partij wil dat mensen zoveel mogelijk mee mogen beslissen. Volgens D66 kunnen mensen dat ook. Om dat te kunnen is onderwijs nodig en dat vindt D66 dan ook heel belangrijk. Als het gaat om het welzijnsdilemma is D66 duidelijk een partij in het midden: mensen moeten zoveel mogelijk voor zichzelf zorgen. Als het niet lukt, kan de overheid helpen. Het CDA (Christen Democratisch Appel) is ook een partij in het midden. Het is een christelijke partij en sommige mensen van het CDA zijn meer links en andere zijn meer rechts. Het CDA vindt het belangrijk dat mensen samen verantwoordelijk zijn voor het geluk in een land. Dat is de overheid niet alleen, maar de overheid samen met groepen mensen. We noemen dat gedeelde verantwoordelijkheid. De overheid doet een deel en groepen mensen doen een deel.

Er is ook een belangrijk verschil tussen de partijen in het midden. Voor D66 is het individu heel belangrijk. De overheid moet veel vrijheid voor mensen zelf geven. Het CDA vindt juist het “samen zijn“ belangrijk. Mensen leven niet alleen en de overheid moet juist voor gezinnen en groepen opkomen.

P O L I T I E K E PA R T I J B E L A N G R I J K S T E W A A R D E V E R K I E Z I N G S L E U S I N 2 0 1 2D66 inspraak En nu vooruit

CDA gedeelde verantwoordelijkheid Iedereen

Het CDA was vroeger één van de belangrijkste partijen in Nederland, maar is de laatste jaren veel kleiner geworden. D66 is heel wisselend qua grootte, soms klein, dan weer groter.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 37

4.4 Rechtse politieke partijenIn Nederland zijn er vier rechtse politieke partijen en deze vier zijn behoorlijk verschillend. De partijen hebben alle vier een rechts mensbeeld, maar ze verschillen in wat ze belangrijk vinden.

R E C H T SDEBAT

VVD - VNL - PVV

SGP

De grootste rechtse partij in Nederland is de VVD (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie). Deze partij vindt vrijheid een belangrijke waarde. Er moeten voor bedrijven zo min mogelijk regels zijn, zodat ondernemers winst kunnen maken. Mensen moeten ook vrijheid hebben, omdat ze hun eigen leven moeten kunnen bepalen. Naast vrijheid is eigen verantwoordelijkheid een belangrijke waarde voor de VVD.De partij Voor Nederland (VNL) vindt economische vrijheid belangrijk. Er moeten lagere belastingen komen voor mensen en bedrijven. Net als de PVV vinden zij de Nederlandse cultuur belangrijk. VNL lijkt op de PVV, maar bij het welzijnsdilemma vindt VNL de PVV soms te links.De PVV (Partij voor de Vrijheid) is voor vrijheid van meningsuiting. Daarnaast is de Nederlandse cultuur belangrijk voor deze partij. De PVV maakt zich zorgen over de “islamisering van Nederland”. Eenheid is ook een belangrijke waarde.De SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij) is een christelijke rechtse partij. Voor de SGP is economische vrijheid belangrijk. Daarnaast komt de SGP op voor de Nederlandse christelijke cultuur en voor de zondag als rustdag. De waarden naastenliefde en godsdienstvrijheid zijn belangrijk.

P O L I T I E K E PA R T I J B E L A N G R I J K S T E W A A R D E V E R K I E Z I N G S L E U S I N 2 0 1 2 / 2 0 1 5

VVD vrijheid Niet doorschuiven maar aanpakken

VNL eenheid vrijheid, welvaart, veiligheidPVV eenheid Hún Brussel, óns NederlandSGP godsdienstvrijheid Daad bij het Woord!

Van deze drie rechtse partijen is de VVD het grootst en de SGP het kleinst. De VVD is de laatste jaren wat groter geworden, terwijl de SGP al honderd jaar één van de kleinste politieke partijen van Nederland is. De PVV is in 2004 opgericht door Geert Wilders en groeide in het begin, maar werd later kleiner. VNL is ontstaan in 2014. De partij is opgericht door twee mensen die eerst bij de PVV hoorden. Zij vonden de PVV te radicaal en de VVD te slap.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

38 • Seneca

4.5 Ideologieën

IDEOLOGIEËNNet als politieke partijen worden ideologieën op een links-rechts-verdeling ingedeeld. Een ideologie is een groep ideeën over het geluk in een land. Zo’n groep ideeën horen bij elkaar omdat ze horen bij de mensbeelden en samenlevingsdilemma’s. Die ideeën van een ideologie zijn dus niet zomaar willekeurige meningen bij elkaar. Een rechtse ideologie zal vaak meer kiezen voor daadkracht en eigen verantwoordelijkheid. Een politieke partij hoort ook vaak bij een ideologie. Er zijn linkse en rechtse ideologieën, maar ook extreme. In onderstaande tabel staan zes bekende ideologieën.



communisme socialisme liberalisme conservatisme fascisme

confessionalisme

Het communisme en het fascisme zijn twee extreme ideologieën. In Nederland zijn er niet veel mensen die communist of fascist zijn. Veel mensen in Nederland kiezen voor debat, en niet voor strijd. Dat doen communisten en fascisten wel. Het communisme is een extreem-linkse ideologie en wil door middel van strijd gelijkheid bereiken. De overheid moet mensen dan tijdelijk onderdrukken en alle bezit afpakken, zodat er geen verschil meer tussen mensen kan zijn. Het fascisme is een extreem-rechtse ideologie die kiest voor strijd voor het eigen volk. Alleen mensen van hetzelfde land of dezelfde cultuur mogen erbij horen en voor anderen is geen plaats.

Het socialisme is een linkse ideologie die gelijkheid wil. Dat wil het socialisme bereiken door erover te debatteren en niet door ervoor te strijden. De overheid moet een belangrijke rol spelen om verschillen tussen mensen te verminderen. Een manier om dat te doen is hoge belastingen voor mensen die veel verdienen. Ook moet de overheid mensen veel kansen geven om iets van hun leven te maken. Daarvoor is goed onderwijs belangrijk.

VMBO-TL

VERDIEPING



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 39

Het liberalisme is een ideologie die vrijheid heel belangrijk vindt. Mensen moeten hun eigen keuzes kunnen maken, bijvoorbeeld over abortus of seksualiteit. De overheid heeft daar weinig mee te maken en moet geen normen voorschrijven. Er zijn linkse en rechtse liberalen. Linkse liberalen willen dat de overheid mensen kansen biedt, als dat nodig is. Vrijheid is belangrijk voor liberalen, maar volgens linkse liberalen heb je daar weinig aan zonder werk, geld of goed onderwijs. Linkse liberalen worden vaak sociaal-liberaal genoemd, omdat zij gelijke rechten belangrijk vinden. Rechtse liberalen benadrukken vooral de waarde economische vrijheid. Voor ondernemers is dat goed, en dan maken zij meer winst en dat is goed voor iedereen. Ook willen rechtse liberalen lage belastingen en minder uitkeringen.

Ook het conservatisme vindt economische vrijheid belangrijk. De overheid moet zich niet veel met bedrijven bemoeien. Daarnaast vinden conservatieven strenge normen belangrijk die horen bij hun waarden. Dat kan gaan over seksualiteit of criminaliteit. Voor conservatieven is het gezin een belangrijke socialisator om de waarden en normen aan te leren. Naast het gezin moeten de overheid en het onderwijs dat doen.

Het confessionalisme is een ideologie die oorspronkelijk gebaseerd is op waarden uit een geloof. Dat kan het christendom zijn, en ook de islam of het hindoeïsme. In Nederland zijn er alleen maar christelijke politieke partijen. Er is in de Tweede Kamer nog geen partij voor moslims of boeddhisten. In Nederland spreken we daarom vaak over de christen-democratie. Confessionele actoren vinden aan de ene kant de waarde naastenliefde belangrijk, maar ook de waarde eigen verantwoordelijkheid past bij deze ideologie. Daarmee past de ideologie in het midden met linkse en rechtse kanten.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

40 • Seneca

SamenvattingPolitieke partijen spelen een belangrijke rol bij maatschappelijke problemen. Zij worden vaak ingedeeld van links naar rechts. De linkse partijen zijn SP, PvdD(ieren), GroenLinks, PvdA(rbeid) en ChristenUnie. Meer gelijkheid en minder verschillen vinden deze partijen belangrijk, maar ze hebben toch allemaal hun eigen voorkeuren. Twee partijen zitten in het midden, D66 en CDA. De rechtse partijen in Nederland zijn VVD, VNL, PVV en SGP.

08



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 41


CDA

CHRISTEN-DEMOCRATIE (TL)

CHRISTENUNIE

COMMUNISME (TL)

CONFESSIONALISME (TL)

CONSERVATISME (TL)

D66

GROENLINKS

LIBERALISME (TL)

IDEOLOGIE (TL)

POLITIEKE PARTIJ

PVDA

PVDD

PVV

SGP

SOCIALISME (TL)

SP

VNL

VVD



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

42 • Seneca

5.1 Cuba en EngelandIedereen denkt anders over het geluk van een land, en elk land ziet er ook weer anders uit. Dat geldt niet alleen voor het hele land, maar ook voor elk samenlevingsdilemma zelf. Als jij bijvoorbeeld een nieuwe smartphone of nieuwe kleding wilt kopen, dan doe je dat waarschijnlijk ook. Maar niet in elk land mag je zomaar alles kopen wat je wilt. Mensen in Cuba mochten tot 2014 alleen een auto kopen als ze toestemming van de overheid hadden. En zo’n auto was dan vaak ook nog heel duur, soms bijna 10x duurder dan in Nederland. En Cubanen verdienen zo’n 150x minder dan Nederlanders. Cuba is een extreem-links land en wil dat er zoveel mogelijk gelijkheid is. Daarom mogen mensen heel weinig privé-bezit hebben, bijna alles is van de overheid. Economische vrijheid is er dus nauwelijks. Een voordeel van wonen in Cuba is dat iedereen gratis naar het ziekenhuis kan, en de ziekenhuizen zijn daar goed.

Als je echter naar Engeland gaat (officieel: het Verenigd Koninkrijk) kom je in heel ander land dan Cuba terecht. In Engeland mogen mensen wel gratis naar het ziekenhuis, maar de ziekenhuizen zijn vaak oud en hebben wachtlijsten. Daarom zijn er in Engeland veel mensen die kiezen voor een privé-dokter. Dat is veel duurder en daarom alleen maar mogelijk voor mensen die veel geld hebben. Ook zijn Engelse privéscholen vaak beter dan gewone scholen, maar ook weer duurder.

Welzijnsdilemma in de praktijk

5.

09



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 43

Nederland zit tussen Engeland en Cuba in, als het gaat om het welzijnsdilemma. We noemen dat een verzorgingsstaat. Een verzorgingsstaat is een land waar de overheid zorgt dat alle mensen in hun basisbehoeften kunnen voorzien. Dat betekent dat de overheid mensen helpt die zelf niet rond kunnen komen. Het uitgangspunt is dat mensen voor hun eigen inkomen zorgen, maar de overheid helpt als dat niet lukt. Een verzorgingsstaat betekent niet dat de overheid zorgt dat iedereen hetzelfde welzijn krijgt, zoals bij de ziekenhuizen in Cuba. Maar het is ook niet zo dat mensen niet goed of pas heel laat door de overheid worden geholpen, zoals in de Engelse ziekenhuizen.

WELZIJNSDILEMMA IN VERSCHILLENDE LANDEN



bestaans-zekerheid

eigen verantwoorde-

lijkheid

Cuba Nederland Engeland

10



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

44 • Seneca

5.2 Verschillen en ongelijkheid in NederlandIn Cuba wil de overheid zoveel mogelijk economische gelijkheid hebben. In Engeland zijn er best grote verschillen tussen rijk en arm. Nederland zit er ook weer tussen in, er zijn best rijke mensen, maar ook zijn er arme mensen. Dat is sociale ongelijkheid en dat houdt in dat verschillen tussen mensen gevolgen hebben voor hun kansen in een land. Een verschil kan bijvoorbeeld zijn dat Achmed wel goed kan leren en Jayden niet. Of het verschil dat Luuk een jongen is en Fleur een meisje. Die verschillen horen gewoon bij een samenleving. Als we zeggen dat Achmed meer kansen krijgt dan Jayden omdat hij goed kan leren is er sprake van sociale ongelijkheid. Dat is ook zo als Luuk een betere positie krijgt dan Fleur omdat hij een jongen is en zij niet.

Sociale ongelijkheid heeft te maken met drie soorten ongelijkheid: bezit, macht en aanzien.

ongelijke verdeling van bezit:Verschillen in bezit tussen mensen heeft vooral te maken met geld en spullen, zoals auto’s en huizen. Sommige mensen hebben daar veel van, anderen juist heel weinig. Nederlanders zijn rijk in vergelijking met andere delen van de wereld, maar ook in Nederland zelf zijn er best financiële verschillen tussen mensen.

ongelijke verdeling van macht:Verschillen in macht hebben te maken met ‘wie mag wat zeggen in Nederland?’. Alle volwassenen mogen stemmen bij verkiezingen, maar dat is maar één keer in de vier jaar. Op andere momenten hebben niet alle Nederlanders macht. Dan hebben vooral politici macht, of mensen die een hoge functie hebben bij de overheid of bij grote bedrijven als Shell en Philips.

ongelijke verdeling van aanzien:Verschillen in aanzien hebben vooral te maken met ‘tegen wie mensen opkijken’. Als Willem-Alexander in Nederland ergens is, kijkt iedereen op om de koning te zien. En dat geldt ook voor topsporters als Christiano Ronaldo of Serena Williams. Zulke mensen hebben een bepaalde status waardoor heel veel mensen naar hen opkijken en hen bewonderen. Dat kan zijn omdat ze bijzondere kwaliteiten hebben (zoals popsterren of topvoetballers) of iets bijzonders hebben gedaan (gevochten in de oorlog of veel aan naastenliefde doen).



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 45

Verschillen tussen mensen worden vaak grafisch weergegeven. Dat doen we dan in een zogenoemde maatschappelijke ladder. Dat is een ladder waarop mensen staan in een volgorde en vaak gebeurt dat op basis van het beroep dat mensen hebben. Bovenaan die ladder staan dan een dokter en topvoetballer, midden op de ladder staat een leraar en weer verder naar onderen staan fabrieksarbeiders en vuilnismannen. De volgorde op de ladder heeft te maken met hoe mensen naar beroepen kijken. Daarbij speelt ongelijke verdeling van bezit, macht en aanzien een belangrijke rol.

Aan die ongelijke verdeling probeert de overheid soms iets aan te doen. Dat kan ze doen door wetten te maken en uitkeringen te geven, maar ook door onderwijs. Op die manier kunnen mensen stijgen op de maatschappelijke ladder. Het stijgen en dalen op de maatschappelijke ladder noemen we sociale mobiliteit.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

46 • Seneca

5.3 Welzijnsdilemma in NederlandMensen die hoger op de maatschappelijke ladder staan, kunnen zich zelf vaak financieel wel redden. Zij hebben geen geld van de overheid nodig. Voor mensen onderaan de maatschappelijke ladder is soms hulp van de overheid wel nodig. In Nederland willen we mensen die het moeilijk hebben helpen. We denken dat dat beter is voor het geluk van ons land. De waarde solidariteit hoort daarbij. Dat betekent dat mensen worden geholpen met uitkeringen en onderwijs maar zelf ook op zoek moeten naar inkomen. Solidariteit zit tussen bestaanszekerheid en eigen verantwoordelijkheid in.

WELZIJNSDILEMMA

Om uitkeringen en onderwijs te kunnen betalen, moeten Nederlanders belasting betalen. Over het werk dat je doet, moet je loonbelasting betalen. Over producten die je koopt, moet je BTW betalen. Als je later auto wilt rijden, moet je motorrijtuigenbelasting betalen en bedrijven betalen vennootschapsbelasting.Maar niet alle belasting die de overheid krijgt, gaat naar uitkeringen. Er moeten wegen aangelegd worden, er moeten politieagenten zijn, politici moeten betaald worden voor het werk dat ze doen. Een groot deel gaat naar de verzorgingsstaat. Veel geld gaat naar gezondheid, sociale zaken en onderwijs. In de Grondwet staan zaken waar de overheid voor moet zorgen, zoals: • mensen die niet rond kunnen komen, krijgen hulp van de overheid; • mensen die werken hebben recht op veilige arbeidsomstandigheden;• het verbeteren van het leefmilieu;• er moeten genoeg huizen zijn;• kinderen en jongeren moeten naar school kunnen.

A: extreem-links

W: bestaanszekerheid

B: -

A: midden

W: solidariteit

B: -

A: extreem-rechts

W: eigen verantwoordelijkheid

B: -



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 47

Over de zaken in de Grondwet zijn veel politieke partijen het wel met elkaar eens. Alleen debatteren ze wel over ‘hoe hoog moet een uitkering zijn?’ of ‘tot welke leeftijd moeten jongeren naar school?’. De SP en de VVD verschillen het meest van elkaar over het welzijnsdilemma. De SP vindt bijvoorbeeld dat belasting een manier is om bezit van mensen beter te verdelen. Maar de VVD vindt dat er zo min mogelijk belasting betaald moet worden en dat mensen zelf mogen kiezen hoe ze hun geld besteden. De SP kiest meer voor bestaanszekerheid en de VVD meer voor eigen verantwoordelijkheid. Maar ze zijn allebei niet extreem en kiezen dus voor een combinatie met solidariteit.

WELZIJNSDILEMMA

Twee voorbeelden uit debatten in de politiek tussen de SP en de VVD de afgelopen jaren:

• het leenstelsel voor studenten: de SP vindt dat het voor ‘arme’ studenten duurder wordt om te gaan studeren door zo’n leenstelsel. Zij willen dat arme studenten van de overheid een bijdrage krijgen. De VVD vindt dat studeren een investering in je eigen toekomst is en daarom mag het hen best wat kosten;

• hoe lang iemand zonder werk een uitkering krijgt; de VVD wil dat korter maken en de SP juist niet. In 2014 heeft de VVD gestemd voor een wetsvoorstel waarin stond dat iemand nog maar 24 maanden een uitkering krijgt als hij werkloos raakt. De SP wilde dat op 38 maanden houden.

A: SP

W: bestaanszekerheid en solidariteit

A: VVD

W: solidariteit en eigen verantwoordelijkheid



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

48 • Seneca

5.4 GESCHIEDENIS VAN HET WELZIJNSDILEMMADe artikelen in de Nederlandse Grondwet zijn ontstaan na een eeuwenlang debat over het dilemma bestaanszekerheid of eigen verantwoordelijkheid. In de tijd van de Middeleeuwen was Nederland niet zo welvarend als nu. De landbouw was toen belangrijk, maar niet iedereen kon daarin werken. Niet iedereen kon dus geld verdienen en er bleven armen over. Soms vormden zij samen een roversbende, anderen gingen bedelen en weer anderen werden zwerver. Arme mensen waren dus een gevaar voor de veiligheid en het eigendom van mensen.

Om dat probleem op te lossen moesten er dus minder armen zijn. Zo is de eerste armenzorg ontstaan: zorg voor armen door de adel en de kerk. De adel en de kerk deden dat aan de ene kant uit liefdadigheid en aan de andere kant uit eigen belang. Aan het eind van de Middeleeuwen bleef de armenzorg bestaan. Het werd zelfs uitgebreid met armenhuizen. De eerste wet die gemaakt werd om armen hulp van de overheid te geven werd gemaakt in 1854: de Eerste Armenwet. Armen zijn sinds toen niet meer afhankelijk van liefdadigheid van mensen en de kerk, maar krijgen steun van de overheid.

Een belangrijke verandering voor de verzorgingsstaat is de Industriële Revolutie. Door die revolutie werd menskracht minder belangrijk en werden machines en elektrische kracht belangrijker. Mensen gingen toen in fabrieken werken, maar zij werden onderdrukt door de fabriekseigenaren. Die lieten de arbeiders werken in slechte omstandigheden en betaalden lage lonen. Ook kinderarbeid was in die tijd heel gewoon. De dreiging van arbeidersopstanden en hongeropstanden was in die tijd erg groot. De armen brachten de stabiliteit van de samenleving meer in gevaar dan in de eeuwen daarvoor. Bij alle groepen was bovendien het gevoel van onrecht erg groot. Vandaar dat langzamerhand de overheid probeerde in te grijpen. De overheid besloot in 1874 dat kinderen onder de 12 jaar niet in fabrieken mochten werken. Dit heette het Kinderwetje van Van Houten en dit was de eerste wet van de Nederlandse verzorgingsstaat. Tussen 1900 en 1970 volgden er nog meer wetten voor de verzorgingsstaat. Dit noemen we sociale wetten. Dat zijn wetten die de overheid maakt om het welzijn van mensen te verbeteren. Dat kan dus zijn met geld, maar ook met wetten voor gezondheid.

VMBO-TL

VERDIEPING



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 49

Vanaf ongeveer 1975 zorgde de verzorgingsstaat voor problemen. Er kwamen steeds meer sociale wetten bij en daarom moest de Nederlandse overheid steeds meer uitkeringen betalen. Tegelijkertijd kwam er steeds minder geld bij de overheid hiervoor binnen, omdat er steeds minder mensen werkten en loonbelasting betaalden. Ook ging het economisch slechter met Nederland waardoor minder mensen werk hadden. Sommige mensen vonden dat de verzorgingsstaat onbetaalbaar werd en dat de overheid daarom minder snel uitkeringen moest geven. Aan het begin van de 21ste eeuw nam de overheid maatregelen. Mensen moesten meer aan het werk, het werd moeilijker voor mensen om arbeidsongeschikt te worden verklaard. Dat kwam omdat de keuringen strenger werden. De overheid ging niet kijken naar wat mensen niet konden, maar naar wat mensen wel konden. Het gevolg was dat minder mensen een WAO-uitkering kregen (dat heet nu een WIA-uitkering). Ook moeten mensen steeds meer zorg gaan geven aan mensen uit hun familie of buurt. Dat heet een participatiesamenleving. Dat is een samenleving waarbij de overheid steeds minder en de mensen zelf steeds meer verantwoordelijkheid krijgen. De overheid zorgt op deze manier minder voor gelijkheid en mensen moeten dat meer zelf regelen.

11



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

50 • Seneca

5.5 Toekomst van het welzijnsdilemmaIn de afgelopen eeuwen zijn de wetten en regels van het welzijnsdilemma behoorlijk veranderd. En die verandering zal door blijven gaan. Het debat over het welzijnsdilemma houdt niet zomaar op. We gaan ernaar kijken door een gevaar voor de verzorgingsstaat en een kans voor de verzorgingsstaat te bestuderen.

Het grootste gevaar voor de verzorgingsstaat is dat er steeds minder solidariteit is. In Nederland vinden we die waarde belangrijk en daarom willen we ook belasting betalen. Op deze manier kunnen mensen bijvoorbeeld uitkeringen krijgen. Maar steeds vaker stellen mensen de vraag “waarom zou ik hard werken en belasting betalen zodat iemand die ik niet ken daarvan een uitkering krijgt?” Dat betekent dat de waarde solidariteit minder belangrijk wordt in Nederland.

Uit onderzoek blijkt dat er steeds minder solidariteit is tussen verschillende groepen. We zien daarbij drie tegenstellingen.

Een toelichting bij deze groepen:

• met ouderen worden gepensioneerden bedoeld, met jongeren vooral de werkenden;• met allochtonen worden de mensen bedoeld van wie hun vader of moeder niet in

Nederland is geboren, autochtonen hebben ouders die in Nederland zijn geboren;• Lager opgeleiden zijn mensen met een mbo-diploma of alleen middelbare schooldiploma,

hoger opgeleiden hebben een hbo- of universiteitsdiploma.

A: ouderen

A: allochtonen

A: lager opgeleiden

A: jongeren

A: autochtonen

A: hoger opgeleiden



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 51

Bij deze tegenstellingen zijn de groepen die aan de rechterkant staan (jongeren, autochtonen, hoger opgeleiden) vaak degenen die het minst gebruik maken van de verzorgingsstaat. Zij werken en verdienen meer dan de gepensioneerden, allochtonen en lager opgeleiden. Dat betekent dus dat de belasting die jongeren, autochtonen en hoger opgeleiden betalen vaker wordt besteed aan uitkeringen voor mensen “aan de linkerkant”. De groepen hebben echter weinig contact met elkaar en daarom is het gevaar voor de verzorgingsstaat hier zo groot. Omdat mensen elkaar niet kennen, is er minder solidariteit.

Naast het gevaar zijn er ook kansen als het gaat om het welzijnsdilemma. Het belangrijkste daarbij is dat er meer solidariteit komt tussen de verschillende groepen. Daarvoor is het belangrijk dat zij meer contact hebben met elkaar, bijvoorbeeld op sportclubs, scholen of buurtverenigingen. Daarnaast moeten verschillende talenten van mensen meer gewaardeerd worden. Het vmbo en het mbo zijn belangrijk voor de samenleving. Veel vakmensen als loodgieters, elektriciens, kappers en verpleegsters hebben dat vak op het mbo geleerd.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

52 • Seneca

JIJ EN DE VERZORGINGSSTAATOp dit moment krijg jij onderwijs in Nederland. Onderwijs is een belangrijk onderdeel van de Nederlandse verzorgingsstaat. Hierdoor probeert de overheid zoveel mogelijk mensen een kans te bieden om hun talenten te ontwikkelen. Daarnaast is het onderwijs ook belangrijk om te zorgen voor meer solidariteit in de Nederlandse samenleving. Op school leer je zaken over de Nederlandse cultuur en geschiedenis en daardoor voelen Nederlanders zich meer verbonden met elkaar. Ook leer je iets over democratie en hoe de samenleving in elkaar zit. Door het onderwijs probeert de overheid je op te voeden als “democratische Nederlandse burger”. De overheid is op die manier heel duidelijk een socialisator.

Ook biedt de overheid jou kansen door het onderwijs. Je leert op school, volgt stages en krijgt een diploma en daarmee kun je later aan het werk. Hoe meer kennis en ervaring je opdoet, hoe groter de kans dat je kunt stijgen op de maatschappelijke ladder.

Andere zaken die voor jou belangrijk zijn als het gaat om het welzijnsdilemma hebben te maken met de Grondwet (§5.3). Met de meeste daarvan heb je nu niet direct te maken, maar misschien ken je mensen die er mee te maken hebben, of krijg je dat in de toekomst. Twee voorbeelden:

• als één van je ouders bijvoorbeeld werkloos is geraakt, wil Nederland hen en jullie familie niet aan hun lot overlaten. Daarom krijgt je ouder dan een werkloosheidsuitkering. We vragen dan wel van je ouder om druk op zoek te gaan naar een nieuwe baan;

• als jij werkt in een magazijn, gelden er allemaal regels zodat jouw veiligheid niet in gevaar komt, je mag als 15-jarige bijvoorbeeld niet meer tillen dan 10 kg, of je mag niet 4,5 uur achter elkaar werken zonder pauze.

WLB



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 53



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

54 • Seneca

SamenvattingIn Nederland hebben we een verzorgingsstaat als antwoord op het welzijnsdilemma. Dat betekent dat de overheid zorgt dat alle mensen in hun basisbehoeften kunnen voorzien. In Nederland zijn er verschillen tussen mensen en die hebben gevolgen voor hun kansen. Dat is sociale ongelijkheid. Dat kan te maken hebben met bezit, macht en aanzien. Als die verschillen grafisch worden weergegeven is dat een maatschappelijke ladder. Klimmen en dalen op de maatschappelijke ladder noemen we sociale mobiliteit.Bij de Nederlandse verzorgingsstaat hoort de waarde solidariteit. De overheid helpt mensen met uitkeringen en onderwijs, maar mensen moeten ook zelf op zoek naar inkomen. Bij dit dilemma botsen vaak de SP (links) en VVD (rechts) met elkaar.Voor de toekomst van dit dilemma is het belangrijk dat mensen contact met elkaar blijven houden. Anders willen ze geen belasting voor iemand anders betalen. Er zijn drie tegenstellingen tussen groepen die weinig contact met elkaar hebben: ouderen en jongeren, allochtonen en autochtonen en lager opgeleiden en hoger opgeleiden.

12



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 55


ARMENZORG (TL)

INDUSTRIËLE REVOLUTIE (TL)

MAATSCHAPPELIJKE LADDER

PARTICIPATIESAMENLEVING (TL)

SOCIALE MOBILITEIT

SOCIALE ONGELIJKHEID

SOCIALE WETTEN (TL)

SOLIDARITEIT

VERZORGINGSSTAAT



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

56 • Seneca

6.1 Canada en Saoedi ArabieAls je in Nederland (bijna) 18 bent, mag je rijlessen volgen om een rijbewijs voor een auto te halen. Maar dat geldt niet voor alle landen. En het geldt ook niet voor alle 18-jarigen. Als je als meisje in Saoedi Arabie een rijbewijs wilt halen, kan dat niet. Vrouwen mogen daar niet autorijden. In 2014 werd een vrouw veroordeeld tot 150 zweepslagen en 9 maanden cel omdat ze in een auto had gereden. Saoedi Arabie is wat cultuurdilemma betreft extreem-rechts en maakt onderscheid tussen mensen. Ze doen dat op basis van geslacht, maar ook op basis van seksuele geaardheid. Homoseksualiteit wordt bestraft met zweepslagen of de doodstraf.

In Canada hebben ze andere ideeën over het maatschappelijk geluk dan in Saoedi Arabie. Daar mag er geen verschil gemaakt worden tussen mannen en vrouwen of op basis van seksuele geaardheid. Ook leven er verschillende culturen naast en met elkaar. Er is geen dominante cultuur en alle culturen worden dus gelijk behandeld. Het maakt niet uit of je Frans of Engels spreekt. Ook de groepen die in Canada woonden voordat de Europeanen kwamen, mogen hun eigen identiteit behouden. Dat zijn vaak Indianen en zij worden de First Nations genoemd.

Ze wonen in dezelfde gebieden als hun voorvaders. Vroeger was Canada niet zo links op het cultuurdilemma. Toen werden de Indianen gediscrimineerd en mochten ze hun eigen taal niet spreken. Dat is veranderd en nu kiest Canada meer voor diversiteit dan eenheid.

Cultuurdilemma in de praktijk

6.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 57

In Nederland vinden we niet dat mensen gediscrimineerd mogen worden. Niet op basis van geslacht, niet op basis van seksuele geaardheid, nergens om. Dat is volgens ons niet goed voor het geluk van ons land en Nederland lijkt dus niet op Saoedi Arabie. Aan de andere kant kiezen we in Nederland wel voor een dominante cultuur, met een dominante taal. Mensen met een andere cultuur of een andere godsdienst mogen best in Nederland wonen. Maar we gaan wel met elkaar in gesprek over verschillen. En dat gesprek is in het Nederlands. We noemen dat een pluriforme samenleving.

CULTUURDILEMMA IN VERSCHILLENDE LANDEN



diversiteit eenheid

Canada Nederland Saoedi Arabie

13Vrouw achter stuur in Saoedi Arabie



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

58 • Seneca

6.2 Culturen in NederlandIn Nederland leven er veel verschillende mensen. Die mensen gaan met andere mensen om en samen vormen zij cultuurgroepen (§1.3). Maar veel van die cultuurgroepen hebben ook kenmerken van de dominante cultuur in Nederland. Bij die cultuur horen verschillende waarden, normen en feesten:• voor Nederland is de waarde gelijkheid belangrijk: gelijkheid tussen seksen, maar ook

gelijkheid tussen religies en culturen. Discriminatie is verboden. Discriminatie is verschil maken tussen mensen op kenmerken die niet belangrijk zijn. Dat past niet bij de waarde gelijkheid.

• de norm van veel overleg is belangrijk: er zijn veel verschillen en iedereen mag zijn visie geven en naar iedereen moet geluisterd worden. Dit is vooral belangrijk bij overleg tussen overheid, werkgevers en werknemers, en dit wordt dan het poldermodel genoemd.

• feesten die horen bij de Nederlandse cultuur zijn Sinterklaas op 5 december en Koningsdag op 27 april.

In § 1.3 zijn de subculturen van Ajax-supporters, moslims en gamers genoemd. In de Nederlandse samenleving zijn er grotere en kleinere subculturen. De grotere subculturen hebben te maken met:• waar mensen wonen;• wat mensen geloven;• waar mensen vandaan komen.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 59

Nederlanders die wonen in de Randstad zijn anders dan Nederlanders die wonen in Groningen of Limburg. Mensen in de Randstad zeggen vaak direct ‘waar iets op staat’ en zijn meer gericht op hun eigen gezin en zichzelf. Terwijl mensen uit het oosten van het land vaak ‘eerst de kat uit de boom kijken’ en meer omgaan met hun buren en dorpsgenoten. Ook zijn er verschillen tussen mensen die “boven de rivieren” wonen en mensen die “onder de rivieren” wonen. De rivieren zijn de Maas, de Waal en de Rijn en zij stromen van het oosten naar de Noordzee. Van de mensen in het noorden wordt gezegd dat ze netheid en betrouwbaarheid belangrijk vinden. En de mensen onder de rivieren zijn spontaner en uitbundiger.

Het aantal Nederlanders dat hoort bij een geloof is in de laatste 50 jaar minder geworden. Rond 1900 ging bijna iedereen in Nederland naar de kerk, maar rond 2000 ging zo’n 40% niet naar de kerk. Er zijn vier groepen te onderscheiden bij wat mensen geloven (tussen haakjes staat het percentage uit het onderzoek van het CBS in 2010/2011):• mensen die niet horen bij een godsdienst (zo’n 45%)• mensen die rooms-katholiek zijn (zo’n 28%)• mensen die protestant zijn (zo’n 18%)• mensen die moslim zijn (zo’n 4%).

De laatste cultuurgroepen hebben te maken met waar mensen vandaan komen. De meeste Nederlanders hebben ouders die ook geboren zijn in Nederland. Hen noemen we autochtonen. Ook zijn er Nederlanders die één ouder of beide ouders hebben die in het buitenland zijn geboren. Dat zijn allochtonen. Er zijn verschillen tussen westerse allochtonen en niet-westerse allochtonen. Westerse allochtonen zijn mensen die komen uit een cultuur die lijkt op de westerse Nederlandse cultuur, zoals Duitsland of de Verenigde Staten. Niet-westerse allochtonen komen uit landen met een cultuur die niet lijkt op de Nederlandse cultuur, zoals Turkije of Marokko.

Geen godsdienst

Rooms-katholiek

Protestant

Moslim

Anders

45%

28%

18%

4%5%

Godsdienst verdeling in Nederland



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

60 • Seneca

6.3 Cultuurdilemma in NederlandDe verschillende culturen in Nederland leven naast en met elkaar samen. Mensen wonen bij elkaar in de buurt, zitten op dezelfde sportclub, werken bij hetzelfde bedrijf. Maar de verschillen tussen mensen en tussen culturen zijn op zich geen probleem. Nederland kiest niet voor eenheid. In Nederland hebben we gekozen voor de waarde pluriformiteit. Dat houdt in dat mensen van elkaar mogen verschillen maar wel met elkaar in gesprek gaan over die verschillen. Pluriformiteit is de waarde van het midden bij het cultuurdilemma. Het zit tussen diversiteit en eenheid in.

CULTUURDILEMMA

Er zijn regels zodat er verschillende culturen in Nederland kunnen zijn. De belangrijkste regels daarvoor staan in de Grondwet. De regels gaan over:

GELIJKHEID EN DISCRIMINATIE GODSDIENSTVRIJHEID VRIJHEID VAN

MENINGSUITINGVRIJHEID OM EEN

SCHOOL OP TE RICHTEN

In artikel 1 van de Nederlandse Grondwet staat dat mensen in Nederland gelijk moeten worden behandeld. Mensen discrimineren mag niet. Artikel 6 beschermt mensen en hun godsdienst. Mensen mogen zelf weten wat ze geloven en hoe ze dat willen doen. De overheid kan daar niets tegen doen, net zo als andere mensen. Artikel 7 is een bekend artikel. Daarin staat dat mensen vrijheid van meningsuiting hebben. Artikel 23 zorgt ervoor dat mensen een school mogen starten. Dat kan dan bijvoorbeeld een katholieke of islamitische school zijn. Let op: bij artikel 6 en 7 zijn er wel grenzen. Mensen hebben heel veel godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Maar als mensen bijvoorbeeld zeggen dat homoseksuelen vermoord moeten worden of geloven dat vrouwen verbrand moeten worden dan mag dat niet op basis van artikel 1. Ook mensen discrimineren met een mening mag niet. Soms is het wel lastig om te weten of iets te ver gaat. Dan moet de rechter bepalen of iets te ver gaat, of niet.

A: extreem-links

W: diversiteit

B: -

A: midden

W: pluriformiteit

B: -

A: extreem-rechts

W: eenheid

B: -



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 61

GroenLinks en de PVV zijn het helemaal met elkaar oneens over het cultuurdilemma. GroenLinks vindt dat we niet bang moeten zijn voor immigranten. Zij vinden dat meer culturen juist goed zijn voor een samenleving (“een verrijking”). De PVV kiest niet voor diversiteit of pluriformiteit. De PVV kiest voor de Nederlandse cultuur met traditionele waarden en normen. Daarmee kiest de partij voor eenheid. Maar de PVV wil dat niet door strijd bereiken, dus extreem zijn ze niet.

CULTUURDILEMMA

De afgelopen jaren gingen verschillende debatten over het cultuurdilemma:• een uitspraak van Geert Wilders over ‘minder Marokkanen’. De leider van GroenLinks

kreeg toen koude rillingen over zijn lijf;• een PVV’er zei dat niet-westerse allochtonen veel vaker in de criminaliteit zitten en volgens

iemand van GroenLinks was dat racisme. Racisme is mensen verschillend behandelen op basis van hun ras.

A: GroenLinks

W: diversiteit en pluriformiteit

A: PVV

W: eenheid



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

62 • Seneca

6.4 GESCHIEDENIS VAN HET CULTUURDILEMMADe laatste jaren is er in de samenleving veel gedebatteerd over verschillende culturen in Nederland. Er leven in Nederland al eeuwenlang verschillende bevolkingsgroepen met elkaar. In de tijd van de Romeinen woonden hier al verschillende bevolkingsgroepen. In de Middeleeuwen kwamen er door de volksverhuizingen nog meer verschillende volken in deze streek wonen. In de 16e eeuw gebeurde er iets belangrijks in Nederland. Nederland werd onafhankelijk van Spanje. Eén van de gevolgen daarvan was dat mensen in Nederland godsdienstvrijheid kregen. Daarom kwamen er mensen naar Nederland die in hun eigen land niet meer mochten geloven wat ze wilden. Joden uit Portugal en Oost-Europa en Hugenoten uit Frankrijk kwamen naar Nederland.

In Nederland waren er twee grote gelovige subculturen: de katholieken en de protestanten. Zij leefden vooral met mensen met hetzelfde geloof, en dezelfde waarden en normen. Zo’n subcultuur leefde in een soort zuil. Naast de katholieke en protestantse zuil ontstonden ook de liberale en socialistische zuil. Al die subculturen leefden in hun eigen zuil. Dat heet verzuiling en dat was er in de 19e en 20ste eeuw. Als je bij een zuil hoorde, ging je om met mensen van jouw zuil. Als je was geboren in een katholiek gezin, ging je naar de katholieke kerk en school, je werd lid van een katholieke jeugdvereniging, trouwde met een katholiek meisje of jongen en je stemde op een katholieke politieke partij. Alleen op het werk en in de straat had je met protestanten, liberalen en socialisten te maken, mensen van de andere zuilen. De elites van de verschillende zuilen overlegden met elkaar in de politiek en het bestuur. Je zou kunnen zeggen dat de zuilen alleen aan de bovenkant met elkaar verbonden waren. Omdat de leiders van de zuilen met elkaar overlegden ontstonden er geen botsingen tussen de zuilen.

In de 20ste eeuw kwamen er ook verschillende groepen naar Nederland:• mensen uit de voormalige koloniën van Nederland, zoals Suriname, Indonesië en

de Nederlandse Antillen;• vluchtelingen en asielzoekers uit landen waar oorlog is;• gastarbeiders uit landen rondom de Middellandse Zee, die naar Nederland

kwamen om laaggeschoold werk te doen.

VMBO-TL

VERDIEPING



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 63

Groepen mensen die gaan wonen in een ander land worden door dat andere land immigranten genoemd. Nederland werd door de komst van immigranten een samenleving met allemaal verschillende culturen. Daarbij vond de Nederlandse overheid het niet erg dat er verschillen waren en mochten mensen hun eigen cultuur houden en hun eigen taal spreken. Dat noemen we een multiculturele samenleving. Na de Tweede Wereldoorlog was Nederland bang geworden voor racisme. Zoiets als met de Joden was gebeurd, dat mocht nooit weer. Daarom mochten andere culturen in Nederland zich houden aan hun eigen waarden en normen

In de 21ste eeuw veranderde er veel rondom het cultuurdilemma in Nederland. Allereerst waren er de terroristische aanslagen in Amerika op 9/11. Die aanslagen waren gepleegd door extreme moslims. Het gevolg was dat Nederlanders en andere mensen in West-Europa en Amerika bang werden voor de islam. In de Nederlandse politiek waren er mensen die kritiek gaven op de multiculturele samenleving. Eén van hen was Pim Fortuyn. Hij was in 2001 in de politiek gegaan en richtte in 2002 zijn eigen politieke partij op. Enkele maanden later werd hij vermoord door Volkert van der G.. Van der G. kwam op voor dieren en hij wilde niet dat Fortuyn aan de macht kwam. De moord op Pim Fortuyn in 2002 was een schok voor Nederland. Een politicus werd vermoord om wat hij zei. In 2004 werd er weer een Nederlander vermoord om wat hij zei. Filmmaker Theo van Gogh werd doodgestoken door Mohammed B. B. vond Van Gogh een vijand van de islam en daarom moest hij sterven.

In 2004 richtte Geert Wilders zijn eigen politieke partij op, de PVV en deze partij is erg kritisch op de islam. Sommige mensen vinden dat Wilders discrimineert en hebben hem daarom voor de rechter gebracht. Wilders zelf wordt bedreigd en daarom wordt hij continu beveiligd.

14



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

64 • Seneca

6.5 Toekomst van het cultuurdilemmaHet naast elkaar leven van verschillende culturen in Nederland gebeurt al eeuwen. Hoe dat in de toekomst zal gaan, is nog onbekend. De laatste jaren wordt er steeds vaker gezegd dat “de Nederlandse cultuur beschermd moet worden”. Eén van de gevaren voor het cultuurdilemma is dat er te weinig contact is tussen de verschillende subculturen. Er zijn niet veel contacten tussen autochtonen en niet-westerse allochtonen. Voor een pluriforme samenleving is het juist belangrijk dat mensen met elkaar contact hebben. Ze moeten met elkaar in gesprek over de verschillen tussen culturen. Het gebrek aan contact is dus een groot gevaar voor de pluriforme samenleving in Nederland.

Tegelijkertijd zijn kleinkinderen van de gastarbeiders uit de jaren zestig vaak in Nederland geboren en opgegroeid. Zij willen dan vaak ook als Nederlandse burger behandeld worden en niet als allochtoon of moslim.

Kansen voor de Nederlandse pluriforme samenleving hebben te maken met de Nederlandse identiteit. Volgens onderzoekers van de overheid (de WRR) moeten Nederlanders niet streven naar één Nederlandse identiteit. Mensen zijn allemaal zo verschillend dat er niet één Nederlandse identiteit is. Mensen hebben verschillende culturen en verschillende normen. De verschillen zijn er en we moeten die accepteren. Mensen hebben verschillende normen. Het is volgens de onderzoekers belangrijk dat we waarden met elkaar delen. Dat zijn de waarden van de democratische rechtsstaat, zoals vrijheid en gelijkheid. Als Nederlanders dat allemaal belangrijk vinden, voelen ze zich meer met elkaar verbonden. Niet op basis van één cultuur, maar op basis van dezelfde waarden.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 65

JIJ EN DE PLURIFORME SAMENLEVINGJij hebt ook te maken met het cultuurdilemma. Het belangrijkste daarvan is dat jij zelf mag weten hoe jij leeft. Ook je kleren mag je zelf kiezen en wat je wel gelooft en wat niet. We noemen dat je eigen levensstijl. Daarbij hoort ook de taal die je thuis spreekt, of met je vrienden. En misschien wil je later wel een ‘gezin stichten’ of wil je samenwonen zonder kinderen of is je ideaal ‘single’ te blijven. Misschien wil je later helemaal niets doen aan Sinterklaas. Wie weet kies je ervoor het Suikerfeest, Kerst en Carnaval juist wel te vieren. In Nederland is er geen norm voor hoe jouw leven eruit moet zien. Je bent dus vrij om je eigen levensstijl te kiezen.

De vrijheid om je eigen levensstijl te kiezen is heel groot. Maar er zijn wel grenzen. Zo mag je in het openbaar niet naakt lopen. Ook mag je geen symbolen van nazi’s dragen. En als het gaat om je mening: die mag je uiten (artikel 7). Maar daarbij zijn er wel grenzen. Je mag bijvoorbeeld niet oproepen tot haat of mensen vals beschuldigen.Ook ontstaat er soms een debat over reclames. Sommige actoren vinden dat vrouwen te veel ’gefotoshopt’ zijn en andere actoren storen zich aan te veel bloot op posters in bushokjes of op billboards.

Een ander belangrijk voordeel van de Nederlandse pluriforme samenleving voor jou is de vrede die er is in Nederland. Er zijn veel landen in de wereld waarin verschillende cultuurgroepen niet met elkaar kunnen samenleven. In sommige landen is het onveilig. Groepen burgers vechten in een burgeroorlog tegen hun landgenoten. In Afrika en het Midden-Oosten zijn daar voorbeelden van te vinden. In sommige gevallen leidt dat ook tot oorlog met andere landen. In Nederland worden verschillende groepen en godsdiensten gelijk behandeld en is er meer rust dan in landen waar dat niet zo is.

WLB



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

66 • Seneca

SamenvattingIn Nederland hebben we een pluriforme samenleving als antwoord op het cultuurdilemma. Dat betekent dat mensen hun eigen cultuur mogen hebben, maar wel met elkaar in gesprek gaan over de verschillende waarden en normen.Voor de Nederlandse cultuur is de waarde gelijkheid belangrijk. Discriminatie is daarom ook verboden. Een belangrijke norm voor Nederlanders is luisteren naar elkaar en je mening geven. Dat past ook bij het poldermodel. De subculturen die bestaan in Nederland hebben vooral te maken met waar mensen wonen, wat zij geloven en waar ze vandaan komen.De waarde pluriformiteit hoort bij de pluriforme samenleving. Bij die pluriforme samenleving in Nederland horen ook de waarden gelijkheid, vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting. GroenLinks (links) en PVV (rechts) botsen vaak bij dit dilemma.Voor de toekomst is het belangrijk dat mensen in Nederland niet één Nederlandse identiteit willen, maar verschillen accepteren. Wel moeten ze het eens zijn over de waarden van de democratische rechtsstaat.

15



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 67


ALLOCHTONEN

AUTOCHTONEN

DISCRIMINATIE

IMMIGRANTEN

MULTICULTURELE SAMENLEVING

NIET-WESTERSE ALLOCHTONEN

PLURIFORME SAMENLEVING

PLURIFORMITEIT

POLDERMODEL

RACISME

VERZUILING (TL)

WESTERSE ALLOCHTONEN



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

68 • Seneca

7.1 Zwitserland en TurkmenistanMensen hebben verschillende meningen over het geluk in een land. Bij het machtsdilemma is een belangrijke vraag: “Wat gebeurt er met al die meningen?”. Mensen in Turkmenistan bijvoorbeeld mogen stemmen, net zoals Nederlanders. Maar bij de verkiezingen van 2012 stond van tevoren al vast dat president Berdimoechamedov de verkiezingen zou winnen. En dat bleek achteraf ook: meer dan 97% van de mensen had gekozen voor Berdimoechamedov.

Turkmenistan heeft dus wel verkiezingen, maar het land is één van de meest ondemocratische landen van de wereld. Turkmenistan is een dictatuur en dat is een land waarbij één iemand of een kleine groep mensen alle macht heeft. In 2010 wilde president Berdimoechamedov dat er meer politieke partijen zouden komen. Zo moest het land democratischer worden. In 2012 kwam er een tweede politieke partij. Maar de Turkmenen hoefden niet op meer vrijheid en democratie te rekenen, was de verwachting. Mensen denken dat de president meer politieke partijen wilde voor een ander belang. Hij wilde zo meer aanzien krijgen waardoor grote bedrijven geld wilden uitgeven in Turkmenistan. Het land heeft namelijk een grote gasvoorraad.

Zwitserland heeft een heel andere democratie. In dat land zijn er ook elke vier jaar landelijke verkiezingen, zoals in Nederland. Daarnaast zijn er in Zwitserland veel referenda (het meervoud van referendum). Een referendum is een verkiezing over één maatschappelijk probleem. In Zwitserland worden wetten vaak gemaakt op basis van de uitslag van een referendum. De uitslagen van een paar referenda:• in 2014 was er een referendum over het invoeren van een minimumloon (Zwitsers waren

tegen);• in 2012 stemden de Zwitsers tegen het krijgen van langere vakanties (6 weken in plaats

van 4 weken).

Machtsdilemma in de praktijk

7.



Beoord

eling

sexe

mplaar

(niet

kopië

ren of

print

en)

Seneca • 69

In Nederland mogen mensen stemmen net als in Turkmenistan en Zwitserland. Maar bij Nederlandse verkiezingen staat de uitslag niet bij voorbaat vast. Nederland is democratischer dan Turkmenistan. Aan de andere kant hebben Nederlanders niet zo veel inspraak als Zwitsers. Een referendum komt in Nederland bijna nooit voor. In Nederland kiezen we een parlement dat de wetten maakt. We noemen dat een parlementaire democratie. Nederland zit daarmee tussen Turkmenistan en Zwitserland in als het gaat om het machtsdilemma.

MACHTSDILEMMA IN VERSCHILLENDE LANDEN



inspraak daadkracht

Zwitserland Nederland Turkmenistan

16



U bent aan het einde gekomen van dit beoordelingsexemplaar. Het lesboek kent nog drie hoofdstukken, waaronder de domeinen (eindtermen) Parlementaire Democratie en Rechtsstaat.

Seneca biedt u graag een volledig boek aan, bestel deze via www.seneca.nu

U kunt ook een werkboek bestellen, of een licentie voor toegang tot onze toetsenbank. Daarbij krijgt u rechtstreeks contact tussen u en onze auteurs.

Seneca kent ook de mogelijkheid voor een echt interactief iBook (veel meer dan een PDF). Deze bevat theorie en praktijk. Kan zowel naast een boek als in plaats van een boek gebruikt worden.

Tot slot is Seneca apps aan het ontwikkelen om uw leerlingen actuele opdrachten te kunnen laten maken. Bijv. door een AR code in te scannen, of gewoon naast het boek een actueel maatschappelijk probleem te bestuderen.

Werkt dit ook voor vmbo? Jazeker! Maar vraag het ons niet, vraag het andere docenten die met Seneca werken. Meer weten? Bezoek www.seneca.nu

Maatschappijleer %HRRUGHOLQJVH[HPSODDURISULQWHQ … · Seneca • 9 Het hele proces van nurture...

Documents

Transcript of Maatschappijleer %HRRUGHOLQJVH[HPSODDURISULQWHQ … · Seneca • 9 Het hele proces van nurture...